In de schaduw
van de muur
Statussymbool van de macht, nachtmerrie voor de burger
Het hekwerk dat Israël om Palestijns gebied
bouwt, leidt in de hele wereld tot
verontwaardigde reacties. Israël zegt de
omstreden afscheiding te bouwen om
terroristen buiten de deur te houden. Maar
is de prijs die de Palestijnse bevolking
hiervoor betaalt, niet veel te hoog? „Voor
alle voorzieningen zijn we aangewezen op
de stad Jeruzalem. En die kunnen we straks
alleen met veel moeite bereiken."
door Ad Bloemendaal
Een muur van acht meter is hoog. Al
leen als ze hun hoofd in de nek leg
gen, kunnen Jamal Saidi (32) en Ah
Za'atra (30) de bovenrand zien. De lange
schaduw van de betonkolos bedekt een
groot deel van de rotsige bodem, waar arbei
ders met pneumatische hamers en bulldo
zers druk in de weer zijn met het bouwrijp
maken van een volgend stuk grond.
Israël zegt de omstreden afscheiding te bou
wen om terroristen buiten de deur te hou
den, maar dat zal Saidi en Za'atra een zorg
zijn. Het is nog maar een kwestie van dagen
voor de muur hoog zal oprijzen tussen hun
naast elkaar gelegen huizen. Saidi's kinde
ren, aan de Israëlische kant, zullen dan al
leen nog via een lange omweg hun school in
Palestijns gebied kunnen bereiken. Za'atra,
aan de Palestijnse zijde, kan straks iedere
kans op werk in Israël wel vergeten.
In feite zijn voor Saidi de moeilijkheden al
een paar weken geleden begonnen. Op een
kwade dag werd hij bij het verlaten van zijn
huis door de Israëlische politie aangehou
den en in de cel gezet. „Ze vertelden me dat
ik me illegaal in Israël bevond, omdat ik
geen Israëlische identiteitskaart heb. Maar is
het mijn schuld dat ze die muur op Pales
tijns gebied bouwen en dat mijn huis bin
nenkort aan de Israëlische kant staat? Nu
moet ik proberen een speciale vergunning te
krijgen om in mijn eigen huis te mogen wo
nen. Maar als houder van een Palestijnse
identiteitskaart ben ik strafbaar zodra ik een
voet buiten de deur zet."
Duizenden inwoners van de Palestijnse ge
bieden hebben al te maken met dat soort
problemen. Ze wonen in delen van de Wes
telijke Jordaanoever die Israël door de bouw
van de afscheiding inlijft, niet officieel welis
waar maar wel in de praktijk. Het hek staat
immers niet op de bestandslijn van 1967 (de
'groene lijn'), maar in zijn volle lengte van
vele honderden kilometers op de bezette
Westelijke Jordaanoever. Leidraad bij de
bouw is dat zoveel mogelijk Israëliërs bin
nen het hekwerk moeten wonen, en zo veel
mogelijk Palestijnen er buiten.
Op een paar plaatsen - vijf procent van het
totale traject - is de afscheiding geen elektro
nisch bewaakt hek, maar een acht meter ho
ge muur. Zo'n muur staat bijvoorbeeld om
de stad Kalkiliya, die onmiddellijk grenst aan
Israël. Maar de problemen daar zinken in
het niet vergeleken bij die van Oost-Jeruza
lem.
„De muur in Kalkiliya is verschrikkelijk om
te zien, maar de inwoners beschikken er in
ieder geval over voorzieningen als zieken
huizen en scholen. Hier aan de oostrand van
Jeruzalem is niets. We zijn voor alles aange
wezen op de stad", zegt Salah Bader (34) in
zijn kantoor in Abu-Dis, net ten oosten van
de muur. Hij is lid van de Commissie voor
Civiele Zaken van het Palestijnse Bestuur,
die is opgericht om de ontwikkelingen in en
rondom Jeruzalem met Israël te coördine
ren. In de praktijk betekent dat het verlenen
van juridische bijstand aan getroffen Pales
tijnen en het bemiddelen tussen hen en de
Israëlische overheid. De Palestijnse invloed
op het traject van de afscheiding is mini
maal. Het weinige dat de commissie kan
doen, is proberen Israël ertoe over te halen
tijnse staat naast Israël zo goed als onmoge
lijk wordt.
Het Arabische oostelijke deel van Jeruzalem
plus de delen van de Westelijke Jordaanoe
ver die Israël na de oorlog van 1967 binnen
de stadsgrenzen heeft gebracht, komen aan
de Israëlische kant van de afscheiding te lig
gen. Binnen dat gebied ligt een veelheid aan
Palestijnse dorpen. Andere grote Palestijnse
gemeenschappen in het oosten, zoals Abu-
Dis en Azariyeh, bevinden zich net buiten de
afzetting. Daarentegen omsluit het hek
straks via een grote lus naar het oosten de
grote Israëlische nederzetting Ma'aleh Adu-
mim.
Palestijnse inwoners van het door Israël be
zette Oost-Jeruzalem kunnen Israëlische
identiteitskaarten aanvragen. Zo'n kaart
geeft een reeks voordelen, zoals vrij reizen
en werken in Israël. Inwoners van Abu-Dis,
Azariyeh en andere dorpen aan de periferie
vallen onder het bestuur van Jasser Arafat en
hebben dus Palestijnse identiteitskaarten.
Zonder een speciale vergunning mogen ze
Israël en Oost-Jeruzalem niet binnen. Laat
staan dat ze er mogen werken.
Vorig jaar al heeft Israël op een aantal plaat
sen aan de oostgrens van Jeruzalem beton
nen barrières geplaatst, voornamelijk om
ongecontroleerd autoverkeer tussen de Wes
telijke Jordaanoever en de stad onmogelijk
te maken. Buurtbewoners noemen die bar
rière 'de tijdelijke muur'. De meeste Palestij
nen in de omgeving slagen erin via spleten
in die muur naar de andere kant te klaute
ren, al vereist het enige lenigheid.
Azariyeh is de Arabische naam voor Betha-
nie, de plaats waar Jezus zijn intocht in Jeru
zalem begon, kort voor zijn kruisiging. „Je
zus heeft hier gelopen, hier in deze zelfde
straat!" roept de 73-jarige Ibrahim Farun,
een gepensioneerde winkelier uit Azariya.
„Dat was tweeduizend jaar geleden, maar
toen was deze weg naar Jeruzalem voor ie
dereen. En kijk nu eens!" Hij wijst op de be
tonnen muur en op de nauwe opening,
waardoor hij net met veel moeite zijn woon
plaats heeft bereikt. Als de tijdelijke muur
straks plaats heeft gemaakt voor de acht me
ter hoge betonkolos is dat definitief afgelo
pen. Voor zijn dagelijkse bezoek aan zijn
zuster in het Mukassat-ziekenhuis in Oost-
Jeruzalem zal hij dan via een Israëlische
doorlaatpost moeten reizen.
En hoe moeten kinderen als Shirouk (7),
Mohammed (5) en Hamsah (10) naar school
als ze niet meer door de muur kunnen klim
men? „Ik ga bij grootvader logeren en vader
en moeder blijven thuis", zegt Shirouk vast
beraden. Ze zit in de tweede klas van de
Majdi-school in Oost-Jeruzalem, waar haar
grootouders wonen. „Naar een andere
school ga ik niet, want ik vind het daar fijn",
voegt ze er aan toe.
Pal aan de tijdelijke muur bewoont Omran
el-Khatib (72) een kapitale villa. Als vast
goed-handelaar stelt hij vast dat de prijzen
van huizen en kantoren in de buurt flink aan
het zakken zijn. Hoe kan het ook anders.
Met hulp van een advocaat hebben hij en
vijftien welgestelde buren van Israël gedaan
gekregen dat er hekken in de muur zijn ge
maakt waarvan zij zelf de sleutels beheren.
Maar als straks de definitieve afscheiding er
staat, kunnen ze die sleutels wel weggooien.
Advocaten kunnen niets meer doen.
Ietwat geamuseerd vertelt Khatib over de
absurditeit van het leven, hier op de grens
van Oost-Jeruzalem en de rest van de West
oever. Door de afsluiting van de weg kan hij
zijn huis niet meer gemechaniseerd berei
ken. Een van zijn auto's, met Palestijnse
kentekenplaten, staat geparkeerd in een
straat in Azariyeh. Aan de andere kant van
de muur heeft hij een auto met Israëlische
nummerplaten neergezet, maar daar mag hij
alleen met een Israëlische chauffeur in rij
den omdat hij een Palestijnse identiteits
kaart heeft. Hij moet dan niet het Israëlische
visum vergeten, waarop hij als zakenman
aanspraak kan maken en dat hij maandelijks
moet verlengen. Zijn vrouw, die zo'n docu
ment niet kan krijgen, mag Oost-Jeruzalem
helemaal niet in.
Vijftien meter van zijn villa, aan de overkant
van de straat, laat Khatib een nieuw huis
bouwen. Dat staat in Oost-Jeruzalem. Hij
glimlacht gelaten. „Met een speciale vergun
ning kan ik er misschien gaan wonen, maar
ik kan het niet op mijn naam zetten", zegt
hij. „Het is officieel van mijn broer. Ja, die
heeft ook een Palestijnse identiteitskaart,
maar daarnaast een Amerikaans paspoort.
Logisch toch?"
ZATERDAG
29 NOVEMBER
2003
straks zoveel mogelijk doorlaatposten te cre-
eren.
In het zuiden en noorden van Jeruzalem zijn
al grote delen van de afscheiding voltooid.
In het oosten is de bouw in volle gang. De
Palestijnen beschouwen het project als de
jongste stap van Israël om Jeruzalem erkend
te krijgen als "eeuwige en ondeelbare hoofd
stad van Israël en het Joodse volk", met uit
sluiting van de Palestijnse aanspraken op
het oostelijk deel.
Bevordert het bouwwerk de veiligheid van
de Israëlische bevolking? Bader kan het
moeilijk ontkennen. Maar we moeten het in
de juiste verhoudingen zien, zegt hij. „De
prijs voor de Palestijnse bevolking als geheel
is veel te hoog." Hij rekent voor: „Volgens
cijfers van de Israëlische overheid plegen
Palestijnen uit de bezette gebieden per jaar
ongeveer vijfduizend misdaden in Israël. Er
zijn misschien tien zelfmoordaanslagen. De
rest zijn inbraken, autodiefstallen en andere
vergrijpen. Daar staat tegenover dat alleen al
hier in de buurt van Jeruzalem iedere dag
vijftigduizend mensen het toekomstige tra
ject van de muur overschrijden, op weg naar
school of naar hun werk. In het hele grens
gebied tussen Israël en de Westoever gaat
het om vele miljoenen grensoverschrijdin
gen per jaar. Al die mensen lijden straks on
der de afsluiting."
Heel veel ellende dus om 'misschien tien
zelfmoordaanslagen' te voorkomen. Maar zo
ziet de Israëlische bevolking het niet. Tien
zelfmoordaanslagen - de afgelopen paar jaar
waren het er trouwens aanzienlijk meer -
zorgen voor een paar honderd onschuldige
slachtoffers. En ze veroorzaken een alge
meen gevoel van onveiligheid en onbehagen
onder de bevolking, om nog maar te zwijgen
over de economische gevolgen. En dan is er
het politieke aspect. Voor de regering van
premier Ariel Sharon betekent het bouwen
van de afscheiding dat het bereiken van een
vredesregeling met een levensvatbare Pales-
Verdriet bij Palestijnen: de dochter van Karim al-Kas-
sarneh huilt tijdens de begrafenis van haar vader. De
Palestijn werd doodgeschoten toen hij het veiligheids
hek naderde. Foto: AFP
De Palestijnse boer Ismail Shaker is ten einde raad. Niets is
hem zo lief als zijn land en zijn boomgaard. Hij moet ervan
leven. Maar zijn toekomst is ongewis. De veiligheidsmuur
die Israël bouwt zal zijn grond opslokken, al zijn bomen
worden omgehakt. Shaker deelt zijn verdriet met 680.000
andere Palestijnen die direct of indirect worden getroffen
door de aanleg van de muur. Het lint van beton en scheer
mesdraad splijt landerijen en dorpen, sluit wegen af rich
ting scholen en ziekenhuizen en maakt broers, zussen, om
a's en kleinkinderen bijna onbereikbaar voor elkaar. De
muur langs de Westelijke Jordaanoever moet negenhon
derd kilometer lang worden. Zo'n 125 kilometer is inmid
dels gereed. Het verzet tegen de bouw is groot omdat Israël
Palestijns grondgebied zou annexeren. De Verenigde Na
ties becijferen dat Israël 14,5 procent van de Westoever in
pikt.
Of het nu gaat om stadsmuren, de Chinese of Berlijnse
Muur, de Muur van de Romeinse keizer Hadrianus in En
geland of de muur tussen de Verenigde Staten en Mexico,
stuk voor stuk maakten zij slachtoffers. De Chinese Muur
en de Muur van Hadrianus moesten veroveraars ontmoe
digen. Dat is wat anders dan terroristen weren, waar het Is
raël om te doen is. China wilde zich de Hunnen van het lijf
houden, keizer Hadrianus schermde zijn immense Ro
meinse rijk in het noorden van Engeland af tegen vijanden
als de Pieten.
De Verenigde Staten hebben van veroveraars niets te duch
ten. Het IJzeren Gordijn dat zij neerlieten langs hun zuid
grens moet een halt toeroepen aan de arme, illegale Mexi
caanse immigranten die het zouden hebben voorzien op
de Amerikaanse rijkdom. En de Duitse Democratische Re
publiek (DDR) bouwde de Berlijnse Muur vooral om de ei
gen inwoners binnen te houden.
Angst gaf ook de aanzet tot de bouw van de Israëlische
muur. De regering zou zijn gezwicht voor hun door stress
uitgeputte burgers.
Of het helpt, de bouw van een muur?
Op korte termijn vaak wel, zo lijkt het. De Israëlische on
derminister van defensie Zeef Boim beweerde onlangs dat
de nog onvoltooide muur nu al zijn nut bewijst. .Aansla
gen vanuit het noordelijk deel van de Westoever zijn afge
nomen. Precies het gebied waar de muur al staat."
Als poging bepaalde situaties voor de eeuwigheid te bevrie
zen is het optrekken van muren echter gedoemd te misluk
ken. Het is dat wij dankzij de overlevering weten waarvoor
zij dienden, anders zouden de restanten van de Chinese
Muur en de Muur van Hadrianus ons voor raadsels stellen.
De overblijfselen dienen slechts nog als symbolen van
menselijke hoogmoed. Alleen als toeristische trekpleister
hebben ze nog waarde.
Muren kun je afbreken, maar de scheiding die zij bewerk
stelligen, laat zich niet eenvoudig wegpoetsen. Dat bleek
wel na de val van de Berlijnse Muur in november 1989. Het
beton mag dan zijn verdwenen, in het hoofd van de Duit
sers bestaat de deling nog steeds. Hoe een muur een ooit
eendrachtig volk kan splijten. Ossies vinden de Wessies
zelfingenomen en arrogant. Wessies vinden Ossies klageri
ge zeurpieten. Menig West-Berlijner heeft nog steeds geen
kijkje genomen in het oostelijk deel. Sterker nog: hij piekert
er niet over ook maar één voet over de oude delingslijn te
zetten.
Palestijnse boeren als Ismail Shaker zullen zich niet her
kennen in het beeld van een gespleten volk. Israëliërs en
Palestijnen rekenen zichzelf immers niet tot één en dezelf
de stam. Het is de vraag of het ooit nog goed kan komen
tussen de kemphanen als de Israëlische muur eenmaal is
voltooid. Wie zijn vijand niet meer spreekt of ziet, zal hem
in zijn fantasie opblazen tot monsterlijke proporties. Het is
een probleem van alle tijden getuige de verzuchting van de
zeventiende-eeuwse natuurkundige Isaak Newton. „Men
sen bouwen te veel muren en te weinig bruggen", sprak hij
wijs. Het mocht niet baten.
Verdriet bij Israëliërs: een soldaat huilt bij de begra
fenis van haar vriendin, sergeant Sarit Shneior-Sini-
or, die bij het hek werd doodgeschoten door een Pa
lestijn. Foto: AP
De Israëlische muur is
zeker niet de eerste in
de geschiedenis. De
Romeinen, de Chinezen,
de Duitsers gingen Israël
voor. Angst was de
drijfveer en de uitkomst
altijd hetzelfde: een
muur helpt even, maar
stelt in de eeuwigheid
niets voor.
door Marten de Jong
