'We zijn eind dertig, dus het is nu of nooit'
•ar»
Ingevroren donorzaad is klaar voor kunstmatige inseminatie. Archieffoto: GPD/Phil Nijhuis
De slag om het zaad
Kenske en haar vriendin zetten een
advertentie op internet: 'Wij zoe
ken een man die donor wil zijn
zonder actieve vaderrol. Wel zouden we
het fijn vinden als onze toekomstige zoon
of dochter kan en mag weten wie de man
is die dit allemaal mogelijk heeft gemaakt.
Hoe dit precies vorm moet gaan krijgen,
hangt ook mede af van jouw wensen als
donor. De donatie kan plaats vinden via
zelfinseminatie of indien dat te belastend
is via het ziekenhuis'.
De website kidkids.nl ('kid' staat voor
kunstmatige inseminatie donorzaad) was
opgezet als vraagbaak en steunpunt voor
homoseksuele ouders. Inmiddels loopt
het storm met vrouwen die kinderen wil
len en mannen die hun zaad aanbieden.
De beheerster krijgt dagelijks ongeveer
veertig mailtjes van zaaddonoren en kin
derloze paren, de zogeheten wensouders.
„Er is een behoorlijke krapte op de markt.
Op de site komen vrouwen die door de
spermabank naar ons zijn doorverwezen.
In het reguliere circuit zijn de wachtlijs
ten lang en voor wensouders gaan de ja
ren tellen. Als je 35 bent, moet je iets."
De site is een alternatief voor spermaban-
ken. Daarmee gaat het slecht. In 1990 wa
ren er 21, nu zijn er nog maar 13. Boven
dien hebben veel banken een wachtlijst,
variërend van enkele maanden tot meer
dan twee jaar.
Donoren zijn ondergebracht in een A-lo-
ket en een B-loket. De eerste categorie
bestaat uit mannen die voor altijd ano
niem willen blijven, de tweede categorie
heeft er geen moeite mee wanneer het
donorkind contact zoekt. Door een wets
wijziging hebben vanaf juni 2004 alle do
Het aantal spermabanken is
schrikbarend afgenomen.
Door een wetswijziging
hebben vanaf juni 2004 alle
donorkinderen het recht hun
vader te ontmoeten. Die
maatregel heeft desastreuze
gevolgen voor het aantal
donoren. Paren die via een
spermadonor een kind
willen, zijn meer en meer
aangewezen op alternatieve
circuits. Maar vind maar
eens een goede donor.
„Sommige mannen zijn uit
op een goedkope wip."
door Carel Grol
norkinderen het recht hun vader te ont
moeten.
Die maatregel heeft desastreuze gevolgen
voor het aantal donoren. Dertien jaar ge
leden waren er 900 A-donoren, en 20 B-
donoren. Vorig jaar, toen al duidelijk was
dat de regels zouden worden gewijzigd,
was de groep anonieme donoren geslon
ken tot 140. Volgend jaar verdwijnt de A-
donor. Er zijn nu 140 niet-anonieme do
noren. Bij lange na niet zoveel als de 900
anonieme donoren in 1990. Logisch ge
volg is een sterke afname van het aantal
zwangerschappen via spermabanken:
1390 in 1990 tegen 750 in 2002.
De regionale verschillen zijn groot. Lei
den heeft mede dankzij de vestiging van
een centrum voor geboorteregeling rela
tief veel donoren, de ene actiever dan de
ander. Maastricht heeft er nog maar een
paar. De wachttijd is hier drie tot vier jaar
en de spermabank verwijst cliënten door
naar Genk. In Zwolle staan zestig mensen
op een wachtlijst van een jaar. In Gronin
gen bestaat een wachtlijst van twee jaar.
Iedere zes weken adverteren de sperma
bank in de krant.
De spermabank van het Leids Universi
tair Medisch Centrum (LUMC) heeft een
wachttijd van twee jaar. „Op zich is een
wachtlijst niet zo heel erg. Dat voorkomt
het principe van 'u vraagt, wij draaien'.
Een kind krijgen is geen impuls", zegt
Kees de Bruyn van het LUMC. „Maar on
ze wachttijd is wel erg lang. We proberen
nieuwe te werven, maar daarvoor zullen
we de huidige activiteiten niet aanpas
sen." Dus geen advertenties in kranten,
maar wel via internet. „Verder houden we
lezingen, op HBO's en laboratoriumop
leidingen. Mond-tot-mondreclame is ook
belangrijk."
Secretaris José van der Schoor van pati
ëntenvereniging voor vruchtbaarheids-
problematiek Freya vreest dat het niet
veel helpt. De wetswijziging is ongunstig
voor de donor, de informatieverstrekking
gebrekkig. „Sommige mannen denken
dat ze ook juridisch ouder van het kind
worden. Dat is absoluut niet het geval. En
een rechtszaak in het buitenland waarin
een moeder van de donor eiste dat hij ali
mentatie zou gaan betalen voor de twee
ling, heeft de zaak ook geen goed ge
daan."
Bemiddelen
Wat is het alternatief voor een sperma
bank? Zelf op zoek gaan. De groep zoe
kenden wordt groter, zegt Van der Schoor
van Freya, vooral onder de alleenstaan
den. Die kunnen bovendien niet altijd bij
een spermabank terecht, omdat er geen
medische noodzaak voor is.
Het in Utrecht gevestigde bedrijf Babydo
nors bemiddelt tussen sperma- en eicel
donoren en stellen of alleenstaanden die
geen kind kunnen krijgen. Een nobel
doel, vindt directeur en oprichter John
Michaels. De gemiddelde wachttijd van
een wensouder voor een geschikte donor
bedraagt volgens hem tussen één en drie
jaar. „Het doel heiligt de middelen. Als je
jaren moet wachten, is dit de oplossing."
Wat hij doet is volstrekt legaal, zegt hij.
„We brengen de wensouders en een do
nor met elkaar in contact. De rest gebeurt
in het ziekenhuis. De wensouders en de
donor gaan naar hun eigen gynaecoloog.
Het zaad wordt in een lab onderzocht.
Wij zijn niet meer dan een intermediair
voor iemand die sperma zoekt."
Maar wel een prijzige. Inschrijving kost
150 euro. Als de vrouw na de behandeling
Een uitvergroting van zaadcellen. Foto: GPD/AP
zwanger wordt, komt daar 1750 euro bij
Een donor is doorgaans binnen 3 maan
den gevonden. Verder werkt Babydonors
als een gewone spermabank.
Babydonors.com is omstreden. Het be
drijf zou met zijn sperma-activiteiten
'handelen in levend menselijk materiaal'
en dat is bij de wet verboden. De vergoe
ding is hoger dan bij reguliere sperma
banken en bovendien zou het bedrijf
werken met vers zaad. Dat wil zeggen,
zaad dat mogelijk hiv-besmet is, en mis
schien wel van inferieure kwaliteit. Aldus
de critici. Michaels bestrijdt dat te vuur
en te zwaard. Volgens Babydonors.com
wordt donorsperma zorgvuldig getest en
gaat het minimaal 9 maanden in quaran
taine. Waar, wil Michaels niet zeggen.
Kees de Bruyn van het Leidsch Universi
tair Medisch Centrum gelooft Michaels
niet. „Er zijn maar een paar ziekenhuizen
in Nederland die zaad opslaan, en die
gaan niet met hem in zee. Hij heeft mij
nog steeds niet kunnen overtuigen dat
wat hij doet legaal is. In plaats daarvan
verandert Babydonors elke keer zijn stra
tegie."
Van der Schoor van Freya heeft niets te
gen Babydonors. „Het is gewoon een be
middelingsbureau. Al geeft het geen ga
rantie op succes en vraag ik me af hoe
veilig het is."
Zelf een donor zoeken kan ook. „Maar
dat is lastig", zegt Van der Schoor.,, Hoe
weet je of het veilig is? En hoe ga je het
uitvoeren? Freya krijgt verhalen van man
nen die bereid zijn te doneren, maar wel
op de natuurlijke manier. Plat gezegd zijn
die mannen uit op een goedkope wip. Je
weet nooit wat de motieven zijn van ie
mand. En toch is zelf zoeken vaak de eni
ge mogelijkheid."
Voor alleenstaande vrouwen zijn de pro
blemen het grootst. „Daarvoor geldt: als
ik tegen een bepaalde tijd geen juiste
man heb gevonden, dan maar op een an
dere manier een kind. Dat moment wordt
zo lang mogelijk uitgesteld. Dus zijn het
vrouwen van 36 en ouder die via een do
nor een kind willen. En de kans dat de
bevruchting niet lukt, wordt dan na
venant groter."
Laatste mogelijkheid
Renske en haar vriendin wilden dolgraag
een tweede kind. Via het COC kwamen ze
terecht bij kidkids.nl. Hun laatste moge
lijkheid. „Een commercieel bureau of een
volledig anonieme donor van de sperma
bank zien we echt niet zitten." Ook een
niet-anonieme donor van de spermabank
viel af. „Via de spermabank kan een kind
zijn vader pas op 16-jarige leeftijd voor
het eerst ontmoeten. Wanneer ons kind
naar zijn papa vraagt, moet die hem kun
nen zien." Al voegt ze daaraan toe dat dat
niet op vijfjarige leeftijd zal gebeuren.
Hun oproep kreeg tien reacties. Uiteinde
lijk vonden Renske en haar partner een
goede donor. „Iemand die zelf al een ge
zin had en tot het besluit was gekomen
dat hij andere echtparen ook dit geluk
gunde. De man doneert ook aan een
spermabank, dus hij kon een donorpas-
poort laten zien waarin stond dat hij geen
ziektes heeft. Het klikte. „Uiteindelijk
moet je toch op je intuïtie afgaan."
Ze hebben geluk gehad, zegt Renske. De
oproep was amper geplaatst of ze kreeg al
reacties. Inmiddels zijn ze overgegaan tot
de eerste zelfinseminatie. „We hopen op
spoedig resultaat." Want de tijd is niet in
het voordeel van de wensouder. „Voordat
je elkaar een beetje kent en je voelt of het
goed zit of niet ben je wel enkele maan
den verder. Mijn vriendin en ik zijn eind
dertig, dus het is nu of nooit."
Harry de Winter:
„Ik hoor bij
de watjes"
Woordjes
verzamelaar
over onderkant
van de taal
De stille
kant van
Erica Terpstra
weekendbijlage
:';VVAN
Leidsch
Dagblad
Interview
ZATERDAG
29 NOVEMBER
2003