KUNST CULTUUR
I*
11$
'Ik ben niemands geweten'
Angstig levensechte beelden van Ron Mueck
Leidse kunstenaars maken scheurkalender met bewoners probleemflat
fl
R7
W
Harde hand onder
een zijden handschoen
Vertraging dreigt voor Van Nelle
Grafiek is meer
dan een bijproduct
zaterdag 15 november 2003
lad*
iters/Robert Galbraith
mière voor
e Berry
;err4cins - A trice Halle Ber-
tnei
'd!I
>ed«
/ant'
door Theo de With
leiden/delft - Kindertekeningen, recepten,
foto's, huisvlijt. De Leidse kunstenaars Hester
Keijser en Norman Beierle hebben de bewo
ners van de Lisztflat in Delft gemobiliseerd
materiaal te leveren voor een scheurkalender.
Hun kunstproject heeft geresulteerd in een
dikke pil van 366 blaadjes. „Het is een bijdra
ge aan de leefbaarheid in zo n anonieme
hoogbouwflat", zegt Hester Keijser.
De Lisztflat is een probleemflat in Delft. Aan
diverse kunstenaars is gevraagd een project te
bedenken om de bewoners met elkaar in con
tact te laten komen. Keijser en Beierle kwa
men met het idee van de kalender. „In het
verleden hebben kunstenaars weieens een
kookboek gemaakt in een multiculturele
wijk", vertelt Keijser. „Maar niet iedereen kan
koken. Wij hebben gezocht naar een vorm
waarin iedereen zijn ei kwijt kan. Dit is heel
laagdrempelig."
„De bewoners van de flat hebben allemaal
een gratis exemplaar van de kalender gekre
gen. Als ze 'm ophangen, worden ze er elke
dag mee geconfronteerd." Van de tweehon
derd appartementen in de Lisztflat hebben er
tachtig aan het kunstproject meegedaan.
„Om precies te zijn: 130 personen. In het be
gin werden we gewaarschuwd dat het vooral
moeilijk zou zijn de allochtonen te bereiken.
Dat viel reuze mee. De Irakezen zijn heel aar
dig, de Somaliërs heel schuchter, de Surina-
mers heel toeschietelijk. Soms was het moei
lijker de Nederlandse flatbewoners te berei
ken. Vooral vrouwen van boven de 40 zijn
argwanend. 'Ga toch weg' en 'zonde van het
geld' kregen we te horen. Ze hebben een heel
negatief beeld van de flat en willen dat ook
niet bijstellen."
Keijser en Beierle reisden tussen maart en ok
tober vijftig keer naar Delft. „Groepsbijeen
komsten werken niet. Daar komen hooguit
vier mensen op af. Daarom hebben we huis
aan huis aangebeld. Wel hebben we teken
middagen voor kinderen georganiseerd toen
bleek dat sommige kinderen thuis nooit teke
nen. Dat heeft zelfs geresulteerd in de oprich
ting van een kinderclub. Ik zie dat toch ook
als een bijdrage aan de leefbaarheid in zo'n
flat."
In de balieruimte van het Centrum Beeldende
Kunst (CBK) in Leiden is tot en met 30 no
vember een expositie te zien over het kunst
project 'In Holland staat een flat'. Hester
Keijser houdt woensdag 19 november om
16.00 uur een lezing. „Ik vind het belangrijk
om dit ook in Leiden te presenteren, omdat
ook in deze stad de leefbaarheid van sommi
ge wijken ter discussie staat. Kunst kan daar
soms een belangrijke bijdrage aan leveren."
'In Holland staat een flat', tot en met 30 no
vember, Centrum Beeldende Kunst, Hoog
landse Kerkgracht 19/21, Leiden. Open:
woensdag tot en met zaterdag van 12.00 tot
17.00 uur en van zondag 12.00 tot 16.00 uur.
De kalender is te koop bij CBICs, boekhan
dels, galeries en via internet. Meer informa
tie: www.inhollandstaateenflat.nl.
vorig jaar een Oscar won
iaar rol in 'Monster's
gisteren in Los Ange-
nwezig bij de wereldpre-
van haar nieuwste film
Berry speelt in de rol-
een succesvol psycho-
bijschrift
I ntaals dansen
1 - In het artikel over ori-
I dansen, donderdag in
krant, is een verkeerd fo-
hrift geplaatst. De danse-
de grote foto is niet
hAlawerdian maar een
buikdanseres, Zeyna.
danseressen treden wel
ag 22 november op tij-
Ie Dinnershow die in het
ius Zalencentrum in Lei-
ordt gehouden.
Khtonen
Dllectie
foort - Museum Flehite
srsfoort wordt het eerste
im in Nederland met een
vaste expositie over de
generaties Turken, Ma
nen en andere allochto
ons land. Eind volgend
de inrichting van de ex-
klaar.
rtret van
van Mieris
Het zelfportret van
.van Mieris de Jonge, dat
'eel<J ;enhal deze zomer ver-
!en is nu te zien in het muse-
rhou ansvan Mieris (1689-
evei vas in zijn dagen een van
oven aangevende fijnschil-
idatt Leiden. Op het zelfpor-
It hij een paneel met
nus en Amor met een
mhoog, een schilderij
1 beroemde vader Wil-
Mieris.
Tori Amos kijkt terug op haar jaren bij Atlantic
door Hanneke van den Berg
amsterdam - Als een artiest een
compilatie-album op de markt
brengt, ligt daar vaak creatieve
armoede aan ten grondslag. Of
sinterklaas en kerst staan voor
de deur, altijd een prima tijd om
verzamel-cd's in de winkels te
hebben. Maar bij Tori Amos lag
dat anders.
Voor haar laatste album 'Scar
let's walk tour' stapte ze over
naar een andere platenmaat
schappij. Haar vorige 'baas', At
lantic, had echter nog een al
bum van haar tegoed. „Kijk, als
ik niets had gedaan, hadden ze
gewoon wat hits achter elkaar
geplakt en dat op de markt ge
gooid", zegt Tori Amos. „Ik wil
de dat de liedjes met respect
behandeld zouden worden en
dus deed ik het liever zelf."
In het gesprek heeft ze het
voortdurend over 'haar' liedjes
in plaats van 'mijn' liedjes. „Ik
produceer dit album zelf en
moet dus vanaf een afstand
naar mezelf en mijn werk kij
ken. Ik moet die twee rollen ge
scheiden houden, dus is er op
dit moment een verschil tussen
de producer Tori Amos en de
zangeres."
Ze speelt deze vrouw met meer
dere gezichten feilloos, totdat
het liedje 'Me and a gun' ter
sprake komt. Dit nummer van
haar eerste album 'Little earth
quakes' (een mislukt hardrock-
album dat daaraan vooraf ging
wil iedereen het liefst vergeten)
wordt a capella gezongen en
gaat over het moment waarop
ze als tiener verkracht werd.
„Toen ik dat liedje destijds
zong, waren de wonden nog erg
vers. Nu zijn die wonden ge
heeld en kan ik er op een heel
andere manier naar luisteren.
Maar iemand die pas verkracht
is kan er nog naar luisteren op
de manier zoals ik het toen heb
ervaren. Dat is het mooie van
persoonlijke liedjes. Iedereen
kan er op een bepaald moment
in zijn leven naar luisteren en
eruit halen wat er voor hem of
haar op dat moment in zit."
Bij geen van de oudere num
mers voelde ze de behoefte om
ze opnieuw in te zingen. „De
emotie die ik er toen inlegde,
hoort nog steeds bij die liedjes.
Dat hoefde niet over te worden
gedaan. Wel heb ik gretig ge
bruik gemaakt van de huidige
technologie door allerlei ruis en
andere onvolkomenheden eruit
te filteren, waardoor de ziel van
de liedjes nog beter kon wor
den blootgelegd."
Behalve in 'Me and a gun' legt
ze haar ziel ook volledig bloot
in de nummers 'Playboy Mom
my' en 'Spark'Beiden gaan
over de miskramen die ze heeft
gehad voordat drie jaar geleden
haar dochter Natashya werd ge
boren. „Je voelt je als vrouw zo
machteloos als je niet in staat
blijkt dat kind in leven te hou
den. Ik moest me daar volledig
aan overgeven en voelde me
heel nederig. Pas toen realiseer
de ik me echt hoe breekbaar en
heilig het leven is. Ik wens het
geen enkele vrouw toe hetzelf
de mee te maken, maar het
heeft er bij mij wel toe geleid
dat ik mijn dochter nu nooit als
mijn 'bezit' zie, als iets heel
vanzelfsprekends waar ik recht
op had. Haar heb ik wel in le
ven kunnen houden in mijn li
chaam en daar ben ik nog elke
dag blij om."
Het moederschap heeft wel veel
overhoop gegooid, beaamt ze.
„Ik ben er in ieder geval een
stuk minder egoïstisch door ge
worden en kijk bewuster naar
wat ik doe. Probeer maar eens
aan een peuter uit te leggen dat
mama geen tijd voor haar heeft
omdat ze opeens inspiratie
heeft en een liedje moet schrij
ven. Ik heb mezelf moeten
dwingen die inspiratie te on
derdrukken en op een ander,
later tijdstip weer te voorschijn
te toveren. Dat heeft enige aan
passing gevergd, kan ik je zeg
gen."
Ofschoon de muziek nu niet
meer haar enige prioriteit is,
zijn haar creaties haar nog wel
steeds heel dierbaar. Zo kan ze
ook met nauwelijks te verhullen
woede naar het illegaal down
loaden via internet kijken. „Ik
zou nooit een fles wijn van een
wijnboer stelen als hij met zijn
rug naar me toe stond. Je kunt
in dit leven af en toe best
schaamteloos iets pakken als je
het op dat moment nodig hebt,
als je dan maar op een later
tijdstip ook iets teruggeeft.
Maar mensen die illegaal
Tori Amos: „Probeer maar eens aan een peuter uit te leggen dat mama geen tijd voor haar heeft omdat
ze opeens inspiratie heeft en een liedje moet schrijven." Foto: GPD/PR/Thomas Schenck
downloaden, die geven nooit
iets terug. Die pakken alleen
maar."
„Ik kan niet ieders geweten zijn.
De figuren die dat doen, moe
ten zelf maar met hun geweten
in het reine komen. Als ze een
geweten hebben, natuurlijk.
Maar oneerlijk is het wel. Het
zal nooit helemaal te vermijden
zijn, maar ik strijd er wel tegen.
Mijn muziek is beschikbaar
voor iedereen, maar laat ze het
dan wel op een eerlijke manier
«es van Hoore
i De mannen en vrou-
de Australische beeld-
'Ron Mueck zijn zo le-
hten de situatie waarin
bevinden is zo intiem, dat
jna een voyeur voelt. Bij
e vrouw die onder een de-
t krijg je de neiging om te
of de dekenpluisjes bewe-
het briesje van haar
De vrouw die net bevallen
(e willen toefluisteren:
er, schat? Ben je dan niet
in aantal beelden van
is momenteel te zien in
en in Haarlem. God hoeft
"og maar even langs te
om ze een ziel in te bla-
wereld van de beeld-
unst is Ron Mueck in
bjks tien jaar tijd hot stuff
fen. Nadat Saatchi het
van Muecks dode vader,
'Dead Dad', had aange-
was zijn naam gemaakt,
•nstellingen in talloze
Dek instaande musea, waar-
leze
zekei
Een van de indrukwekkendste beelden van Ron Mueck is 'Mother and Child', van een vrouw die net een
kind heeft gebaard. Foto: GPD/PR
de National Gallery, volg
er Mueck, die zich voor
voornamelijk had bezig-
'en met de special effects
filmindustrie. Voor zijn
worden nu astrono-
eiefc hoge bedragen neerge-
dstadi lueck zelf wil niets van
fpe weten. Hij zwijgt en
De Engelse dichter Craig Rayne,
ooit voorman van de dichters-
beweging The Martians, schreef
dat hij na het zien van deze
beelden pas wist waarom de
mensen ooit de behoefte had
den gevoeld om zoiets als een
ziel uit te vinden. En dat heeft
Rayne goed gezien. Weeg een
mens net na zijn dood. Weegt
hij dan iets minder dan een se
conde daarvoor? Nauwelijks.
Alleen het gewicht van de inge
ademde lucht ontbreekt. Zo
dun en ijl is het leven. Zo wei
nig stelt het voor. Dat besef je
als je tegenover de beelden van
Mueck staat.
De situatie waarin de meeste
van Muecks figuren zich bevin
den, versterken geraffineerd de
suggestie dat ze echt leven. Ze
denken na. De geest beweegt,
maar het lichaam niet. De be
wegingen haperen even. Zoals
je wel eens stil staat tussen ka
mer en keuken om je weer te
herinneren wat je ook alweer in
die keuken ging halen. Een man
in een boot wordt even afgeleid
door wat hij ziet in de verte, een
oude vrouw is verzonken in een
droevig gemijmer. Elk moment
kunnen Muecks figuren weer
opstaan en verder gaan met
hun leven.
Een van de indrukwekkendste
beelden is 'Mother and Child'.
We zien een vrouw die net een
kind heeft gebaard. Daar ligt ze,
afgepeigerd, nog met een waas-
je van zweet op het voorhoofd.
De kou komt opzetten, ze kan
zo gaan klappertanden. Mueck
heeft een heel apart moment
genomen voor zijn creatie. Bij
de geboorte van een kind is er
vaak niet meteen blijdschap op
het gezicht van de moeder af te
lezen. Er is ernst, verontrusting
ook. Is het kind wel goed ge
zond, zit alles erop en eraan?
Het is die ernst die Mueck in
dringend heeft weergegeven in
'Mother and Child'. Je zou ver
wachten dat de moeder haar
handen meteen beschermend
om het kind heen legt, maar dat
gebeurt niet. De liefde komt pas
later op gang. Alsof de kachel
nog moet worden aangezet.
'Sommige mensen hebben de
onhebbelijkheid je videobeel
den te laten zien van de beval
ling van hun vrouw. Je weet
niet waar je kijken moet. Een
slachting, waar je liever niet bij
bent. Bij Mueck krijg je dat ge
voel helemaal niet. Bij het zien
van de vrouw net na de beval
ling is er vooal de herkenning.
Ja, zo was het. Wat is dat toch
voor een bijzonder grensmo-
ment?
Bij het beeld van een oude
vrouw dient zich dezelfde her
kenning aan, maar het moment
en de inhoud ervan zijn bijna
niet te benoemen. Ze zit, met
theater recensie
Susanne Lammers
Voorstelling: Het Wijde Land van
Arthur Schnitzler door Theatergroep
Aluin. Regie en bewerking: Erik Snel.
Spel: Cabby Bakker, Arend Brandligt,
Dennis Coenen, Maaike van der Meer
e.a. Gezien: 14/11, LAKtheater, Leiden.
Nog te zien: 15/11, aldaar.
'Gij zult niet echtbreken,'
waarschuwt Theatergroep
Aluin met dreigende grote let
ters, maar ze beginnen Het
Wijde Land van Arthur
Schnitzler heel luchtigjes. Sa-
voir faire en elegante dialogen
zetten de toon in dit stuk, dat
speelt in een bemiddeld
Weens fabrikantenmilieu aan
het begin van de vorige eeuw,
tussen mannetjes en vrouw
tjes die zich tot grote gevoe
lens moeten oppompen om
zichzelf nog een beetje serieus
te nemen. Maar al begint het
als een ijdele societykomedie,
zo gemakkelijk laat Schnitzler
de toeschouwer niet wegko
men: gaandeweg blijkt onder
de zijden handschoentjes een
harde hand. Het leven is geen
spel, het is wreed.
Spil van het stuk is de gloei
lampenfabrikant Friedrich
Hofreiter. Een onverbeterlijke
echtbreker en een man die het
leven maar nauwelijks serieus
lijkt te nemen. Dat gaat veran
deren, en die verandering
wordt ingezet door de zelf
moord van een goede vriend,
uit wanhoop vanwege de on
beantwoorde liefde die deze
koesterde voor Hofreiters
vrouw. Want deze Genia is
haar man dan nog ouderwets
trouw. Maar ook dat wordt
anders, en dan kantelt de we
reld. Dan blijkt de man die al
le ins en outs van het spel
dacht te kennen, heel anders
in elkaar te zitten.
Dennis Coenen speelt hem als
een welbespraakte winner, de
wereld in zijn zak. Maar hij
laat hem prachtig ontwikkelen
als een man die ondanks dat,
zichzelf ook niet lijkt te begrij
pen en dat maakt zijn rol fas
cinerend.
Bovendien is hij het bindmid
del; als hij op het toneel staat,
begint het te vonken.
Schnitzler schreef een bitter
stuk vol verwikkelingen,
echo's en spiegelingen, dat
door Aluin bewonderenswaar
dig helder en trouw gespeeld
wordt - en spannend gehou
den. Het tamelijk lege jaren
'70 décor en de wat bruuske
speelstijl maken het aanvan
kelijk moeilijk de zaken erg
ernstig te nemen, maar de
strik wordt steeds strakker
aangehaald. En hoewel tot op
het laatst de mogelijkheid van
een geruststellende ontsnap
ping wordt opengehouden,
wordt heel doelbewust en be
heerst toegewerkt naar een in
dringende en oudtestamenti
sche moraal: Gij zult niet
echtbreken.
tot zich nemen. Ik bedoel: Als
we allemaal van elkaar stelen,
waar zit dan nog de vijand?"
Het nieuwe album van Tori
Amos, Tales of a librarian', ligt
sinds gisteren in de winkels
rotterdam - De gemeente Rotterdam vreest dat de nominatie van
de Van Nelle-fabriek voor de werelderfgoedlijst van de Unesco ja
ren vertraging oploopt. De voordracht staat gepland voor 2005.
Rotterdam is echter bang dat de benoeming van oud-staatssecre
taris Van der Ploeg in het Unesco-comité dat het erfgoed uitkiest,
de nominatie van Van Nelle voorlopig tegenhoudt. Van der Ploeg
is net begonnen aan zijn zittingsperiode van zes jaar. De gemeente
Rotterdam denkt dat hij in deze termijn geen Nederlandse nomi
naties zal voordragen om de schijn van belangenverstrengeling te
vermijden. Volgens de woordvoerster van staatssecretaris Van der
Laan (cultuur) is de vrees van Rotterdam ongegrond.
haar handen ineengestrengeld,
bijna biddend, met haar illusie
loze gezicht wat voor zich uit te
staren. Arme sodemieter, denk
je bij jezelf. Wie troost jou nog,
wie kust jou als je dood bent?
Alleen het theekopje voelt jouw
lippen nog. Maar je vraagt je
ook af wat je in godsnaam met
die ouwe tang aan moet. Op
straat zou je haar geen blik
waardig keuren en hier, in het
museum, sta je maar naar haar
te kijken. Kunnen we maar niet
geloven dat het leven zo mise
rabel is?
De National Gallery in Londen
heeft een video gemaakt van de
beeldhouwer tijdens zijn werk
in het atelier. Mueck is geen
prater, hij verklaart niets, legt
niets uit. Waarom hij een beeld
heeft gemaakt van zijn dode va
der? Daarmee heeft niemand
iets te maken. Het beeld is maar
één meter lang. Zo heeft Mueck
het iets intiems meegegeven, zo
is het te verdragen. Alsof het
hemzelf anders ook te erg
wordt. Hij werkt akelig precies.
Elk haartje, elke baardstoppel,
elke rimpel wordt weergege
ven."
In de titel Dead Dad, in de
identieke klanken van de twee
woorden, weerspiegelt zich
Muecks liefde voor de man.
'Ook al ben je dood, je blijft
mijn vader; Dead is hetzelfde
als Dad', lijkt hij te willen zeg
gen. In angstige en moeilijke
momenten bidden we soms:
'God, bewaar me!' Die taak pro
beert Mueck van Hem over te
nemen. Omdat God ons nooit
bewaart.
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: Grafiek van vier Haagse en
vier Leidse kunstenaars. Prijzen: 90 t/m
980 euro. Te zien: t/m 23/11, vrij t/m zo
13-17 uur, Ars Aemula Naturae,
Pieterskerkgracht 9a, Leiden.
De laatste jaren lijkt het wel als
of hedendaagse kunstenaars
zich nauwelijks nog bezighou
den met het vervaardigen van
grafiek. Wie geregeld een gale
rie binnenloopt, treft daar voor
al schilderkunst aan, een enkele
sculptuur en steeds vaker foto
grafie. Weliswaar komt het re
gelmatig voor dat schilders als
een soort bijproduct ook wat li
tho's of zeefdrukken tonen,
maar zelden vullen zij daarmee
een hele expositie. Des te op
merkelijker is het initiatief van
de Leidse kunstenaar Michel
Siebes. Bij Ars Aemula Naturae
heeft hij een tentoonstelling sa
mengesteld met grafiek van vier
Haagse en vier Leidse kunste
naars, van wie hij er zelf één is.
Het prettige van een expositie
met alleen prentkunst is dat er
een natuurlijk soort rust vanuit
gaat. Wanneer je de tentoon
stellingszaal betreedt zie je niet
een verzameling kunstwerken
die met elkaar concurreren om
de eerste aandacht. Er zijn geen
schreeuwende kleuren, geen
imponerende formaten, geen
voorstellingen die je meteen
helemaal in beslag nemen. Gra
fiek laat zich pas kennen als je
er speciaal naartoe bent gelo
pen om de afbeelding tot je
door te laten dringen.
De exposanten bij Ars werken
in uiteenlopende technieken.
Er zijn etsen, houtsneden, li
tho's en zeefdrukken. Daarmee
beelden zij een breed scala aan
onderwerpen af. Van eerderge
noemde Michel Siebes hangen
er vier etsen met zittende en
liggende naakte vrouwen. Bij
hem is de prentkunst vooral
een lineaire aangelegenheid. De
lichamen van de vrouwen om
lijnt hij met sterke contouren.
Daarmee vergeleken zijn de
houtsneden van Katerina Cou-
falova veel minder aards. Haar
voorstellingen, die zij Japanse
gedachten noemt, zijn ijl en lu
cide. In een van haar werken
zien we bijvoorbeeld een ab
stracte vorm die aan een boom
doet denken. Maar de stevig
heid die daarbij hoort ontbreekt
geheel. De stam is doorzichtig
en de bladeren en takken lijken
te zweven.
Susette van de Lande gaat daar
entegen heel anders met de na
tuur als inspiratiebron om.
Haar zes zeefdrukken van viool
tjes in allerlei kleuren hebben
vooral een decoratief effect. Ans
Zuyderhoudt, Peter Zuur en
Achille beelden in hun grafiek
ieder op eigen wijze landschap
pen af. De donkere, pstileerde
landschappen van Achille zijn
het meest romantisch. Die van
Zuyderhoudt hebben iets heel
oers en oorspronkelijks. En in
de etsen van Zuur herinneren
het ruige landschap, de weidse
vergezichten en zijn uitsteken
de beheersing van de techniek
aan de etsen van de zeventien
de-eeuwse meester Hercules
Seghers.
En alsof dat allemaal nog niet
genoeg afwisseling aan de ex
positie geeft, is er een serie
anekdotische litho's van Michè-
le Huybrechts en een aantal
prachtige portretten van Bunny
Soeters, die de lithografie aan
wendt om te experimenteren
met sterke licht-donker con
trasten. Kortom een tentoon
stelling die op overtuigende
wijze onder de aandacht brengt
hoe gevarieerd de hedendaagse
prentkunst is. Hopelijk krijgen
we daar in de toekomst nog
meer van te zien.
