De schrik van de kunstwereld
Meestervervalser Geert Jan Jansen: „Mijn gevaarlijkste wapen was een puntenslijper'
„Ik heb meer voor het
;aleriewezen gedaan dan
t ministerie van cultuur"
„De politie achter je aan
geeft een andere
dimensie aan je leven"
Meestervervalser Geert Jan
Jansen (1944) vervaardigde
duizenden Appels, Chagalls,
Matisses en Mirós.
Kunstexperts roemden de
kwaliteit van 'zijn' werk,
galeriehouders stelden geen
vragen. „Kunsthandelaren
denken bij dubieus werk
alleen: hoe groot is het
gedonder als ik dit verkoop?"
door Monique Brandt
ZATERDAG
8 NOVEMBER
2003
Geert Jan Jansen met een foto van Karei Appel, poserend naast het door de vervalser gemaakte schilderij Spelende kinderen in de sneeuw, foto: GPD/Roland de Bruin
ÊÈhÉÊk ijn eerste gouache had een
Wm zelfportret kunnen zijn: een
M 1W M figuurtje met een groot
hoofd, een brede mond met dikke lippen,
kleine oren en korte benen. Geschilderd op
oud papier, gedateerd 1951. Gesigneerd: K.
Appel. Ik had er een mooie lijst uit de jaren
vijftig omheen gedaan en voor de veiligheid
ingebracht op een inboedelveiling. Eigenlijk
kon er niets mis gaan.
Maar toch. Het leek wel eeuwen te duren
voordat het schilderij werd afgeslagen. Ik
stond er met knikkende knieën, dacht dat ie
dereen naar me keek. De gouache werd uit
eindelijk voor 2600 gulden verkocht. De ko
per: architect en Appel-kenner Aldo van
Eijck. Buiten hoorde ik hem praten met een
kunsthandelaar. 'Topkwaliteit. Ik heb het
zelf nog op het atelier van Appel zien
staan'."
Het werk was echter niet van Appel, maar
van Geert Jan Jansen. Hetzelfde geldt voor
werken van De Kooning, Dali, Miró, Matisse,
Picasso, Klimt. Aan heel wat muren en in
heel wat kluizen, hangen of staan kunstwer
ken die niet door de beroemde kunstenaar
zijn geschilderd maar door Jansen of één
van zijn 'vakbroeders'. Twintig procent van
de tegenwoordig verhandelde kunst is vals,
zo concluderen auteurs Sander Kooistra en
Ard Huibers in hun vorige week verschenen
boek Valse kunst. Hoe de kunstkoper bedro
gen wordt. Jansen schatte dat percentage in
zijn boek MagentaX1998) nog hoger in.
Gespecialiseerde kunstexperts zagen niet dat
het door hen onderzochte werk geen Asger
Jom of Tapies was, maar een vervalsing van
Jansen. Ook de kunstenaars zélf hadden
moeite diens neppers van door hen gemaakt
werk te onderscheiden. Zo staat op Jansens
atelier een grote foto van een breed lachen
de Karei Appel, poserend naast het door de
vervalser gemaakte schilderij Spelende kin
deren in de sneeuw. „Een minuut voordat
die foto werd gemaakt, had hij zijn naam
achterop het schilderij gezet. Hij vertelde dat
hij nog wist wanneer hij het had gemaakt,
omdat het toen zo'n koude winter was."
In Frankrijk, het land waar hij vele jaren
woonde, staan in Orléans diep in een kelder
van justitie nog altijd bijna duizend Jansens
opgeslagen, evenals - volgens Jansen zelf -
zo'n tweehonderd echte werken van onder
meer Sal Meijer, Bart van der Leek, Har San
ders en Leo Gestel. De schilderijen en teke
ningen werden in beslag genomen bij zijn
arrestatie in 1994. Een deel ervan dreigt in de
speciaal voor valse kunst bestemde ovens in
de kelders van het Louvre te belanden. Pro
bleem voor justitie is dat zelfs experts maar
niet kunnen ontdekken welke van de opge
slagen werken wél en niet echt zijn.
Jansen, die een halfjaar lang vastzat in het
Huis van Bewaring in Orléans en in 2000
veroordeeld werd voor het vervaardigen van
vervalsingen, is naar eigen zeggen in hoger
beroep gegaan om de schilderijen van de
vlammen te redden. Dat juridische akkefietje
leverde hem uiteindelijk een hogere straf op:
hij heeft nu nog ruim vier maanden in een
Franse gevangenis tegoed. Wel mag hij, zo
kreeg hij onlangs per brief te horen, in ieder
geval een deel van de schilderijen in Frank
rijk ophalen. Dat gaat vermoedelijk een be
vriende advocate voor hem doen. „Ik was al
van alle kanten gewaarschuwd dat ze me zo
naar Frankrijk willen lokken om me alsnog
vast te zetten. Ongeveer tegelijk met het ver
sturen van de brief hebben ze me op de in
ternationale opsporing gezet. Dat zegt ge
noeg."
Aangehouden
Onze eerste interviewafspraak moest hij af
zeggen, nadat hij op de AIO in Amsterdam
was aangehouden voor een verkeerscontro
le. „Die agent tikte mijn naam in en er kwa
men meteen allerlei codes uitrollen. Ik mee
naar bureau Waddenweg. Daar werden de
computers net gereviseerd. Op een tafel
stonden een stuk of vijf computerkasten, he
lemaal uit elkaar. Ik dacht, dat ziet er gunstig
voor me uit. Tot een agent in een zijkamertje
verdween, waar kennelijk nog een functio
nerende computer stond. Toen hij terug
kwam zag ik het al aan zijn gezicht. „Je moet
worden uitgeleverd aan Frankrijk", zei hij.
„Je zult wel weten waarom."
Na inschakeling van zijn advocaat kwam
Jansen uiteindelijk diezelfde avond nog vrij.
Zijn raadsvrouw heeft hem nu verboden
zelfs maar in de büürt van de grens te ko
men. Hij wil liever niet nog een keer in een
Franse cel terecht komen, daarom heeft hij
ook zijn huis in Antwerpen opgezegd. Jan
sen, nu woonachtig in Noord-Holland, pro
beert zijn straf over te zetten naar Neder
land.
Tegenwoordig geeft hij lezingen over het vak
dat hij bijna 25 jaar heeft beoefend. Zijn
schilderijen, die nog steeds grif worden afge
nomen, worden vandaag de dag aangeleverd
met een 'Certificaat van Onechtheid'. Ook
maakt hij vrij werk onder zijn eigen naam.
Alhoewel dat niet zo goed verkoopt als zijn
'look-a-like's', zoals hij ze betitelt.
Het was sowieso wel even afkicken van zijn
vorige leven als de vleesgeworden nachtmer
rie van de kunstexperts, zo vertelt hij in zijn
atelier. „Het klinkt gek, maar de politie ach
ter je aan geeft een andere dimensie aan je
leven", zegt de man die als kleuter van een
kunstminnende, in Brabant woonachtige
Philips-ingenieur al mee naar het museum
werd genomen. Later, als student kunstge
schiedenis kocht hij op veilingen voor een
prikje werk van onder meer Breitner en Isra
els. Vals werk, dat op veilingen in de provin
cie vaak het dubbele opbracht.
Het grote werk begon toen Jansen als gale
riehouder de huur niet meer kon betalen.
Valse schilderijen, als litho's verkochte zeef
drukken van Appel, gedrukt in een tochtige,
stoffige boerenschuur in de Zaanstreek, een
eigenhandig met kauwgom en kinderverf ge
restaureerde Odilon Redon: alles werd grif
verkocht, ook in de internationaal vermaar
de veilinghuizen.
In Parijs bijvoorbeeld, nog steeds het para
dijs voor vervalsers. Alles wat er wordt ge
veild, dient vooraf goedgekeurd te worden
door een kunstexpert of door de erven van
de kunstenaar. Op zich een prima systeem,
ware het niet dat zo'n expert een percentage
van de waarde van het te verkopen schilderij
ontvangt. „Als het schilderij wordt afge
keurd, verdient zo'n expert dus ook niks."
„Het bedrag dat je moet betalen voor zo'n
schilderij aan éen expert of een van de erven
kan oplopen tot tien procent van de waarde
van het werk. Moet je nagaan, de weduwe
van Kandinsky was achttien toen ze met
hem trouwde. In zijn belangrijkste periode
was ze nog niet eens geboren, maar ze mag
wel bepalen of schilderijen aan hem toege
schreven kunnen worden. Ik heb me jaren
over dat systeem verbaasd."
Gedonder
Jansen heeft zelf jaren een goedbelegde bo
terham gehad dankzij kunsthandelaren die
een oogje dichtknepen om er zelf beter van
te worden. ,,Als de kunsthandel geen vals
werk zou willen, zou het er niet zijn. Zie je
ooit een valse Picasso in een vuilnisbak in de
Spiegelstraat in Amsterdam staan, of voor de
deur van een van de grote veilinghuizen?
Een vals werk wordt misschien een jaar in de
kast gezet, maar het komt altijd weer tevoor
schijn. Al die zogenaamde litho's van Appel
die rk heb gemaakt, hebben in de krant ge
staan. Toch worden ze nog steeds op veilin
gen verkocht. Ze brengen het dubbele op
van wat er toen voor werd betaald. Of neem
de Cobra-periode, het lijkt alsof die driehon
derd jaar heeft geduurd, gezien het aantal
werken uit die tijd. In Werkelijkheid ging het
om drie jaar. Ik zei wel eens voor de grap: ik
heb meer voor het galeriewezen gedaan dan
het ministerie van cultuur. De kunsthande
laren hebben er goed van geboerd, ook al
waren er wel eens twijfels. Maar in de kunst
handel denkt men vooral: 'hoe groot is het
gedonder als ik dit verkoop?"
In zijn ogen is het begrip 'vals' nog steeds
behoorlijk relatief. Zelf pleegt hij vaak te zeg
gen dat hij dacht dat wat hij maakte, écht
was. Zoals hij zich ook nooit een crimineel
heeft gevoeld. „Wat is crimineel? Ik heb
nooit meegemaakt dat mensen door mijn
toedoen schade leden. Mijn gevaarlijkste
wapen was een puntenslijper. Ik heb ge
woon mooie schilderijen toegevoegd aan het
oeuvre van kunstenaars en ze wat werk uit
handen genomen. Ik heb hele mooie dingen
gemaakt. Niet alles wat .de bekende kunste
naars maken, is goed. Picasso, Chagall, Ap
pel, ze hebben ook krengen van werken af
geleverd. Als handelaar kun je daar niet mee
aankomen, vind ik. Ik maakte er dus altijd
iets moois van. Ik beschouw mezelf als uit
voerend kunstenaar. In de muziek heb je
ook mensen die een partituur van Bach of
Beethoven zo authentiek mogelijk uitvoeren.
Ik voer de partituur van Appel of Matisse
uit."
Er in spugen
Een nieuwe kunstenaar 'doen' begint met
het intensief bestuderen van het oeuvre.
„Vervolgens zoek ik een bepaalde periode
uit die me bevalt, een periode die me de
kans geeft iets toe te voegen, me ertussen te
dringen. Dan moet ik me de techniek eigen
zien te maken. Zo'n proces is soms een heel
gevecht. Ik heb geen kunstacademie gedaan,
ik heb dus niet leren schilderen maar wel
heel goed gekeken hoe andere kunstenaars
werken. Het is een geweldig gevoel als ik
weer zo'n kunstenaar onder de knie heb."
Zo slaagde hij er aanvankelijk maar niet in
zich de speciale gouachetechniek van de
Russische kunstenaar Serge Poliakoff eigen
te maken. Alles geprobeerd, foto's bestu
deerd, schilderijen bekeken, bevoeld.
„Steeds opnieuw deed ik pogingen, maar
steeds werd het niks. In die tijd woonde ik in
Parijs. Terwijl ik aan het werk was, kwapi er
iemand bij me langs. Goed, we gingen de
stad in-, ik liet alle verf zó staan. Na een dag
stappen kwam ik weer thuis: alle verf was
hard geworden. Ik rommel een beetje met
die verfpotten, ik spuug er eens in. En dót
was het! Mijn speeksel gaf op dat moment
de juiste emulsie aan de verf. Toen ik het
met zo'n half hard geworden penseel opbor
stelde, bleek het resultaat perfect. Voordat
de verf was opgedroogd zag ik het al. Op
zo'n moment kom je heel dicht bij de kun
stenaar.
In hoogtijdagen, als monsieur van Tongeren,
bewoner van het riante Chateau de Chavan-
nes in Frankrijk, werkte hij'soms aan wel
tien, twaalf doeken tegelijk. De dertien ver
schillende salons van het kasteel met park,
honderden hectares grond en een kilome
terslange oprijlaan, waren elk ingericht voor
één kunstenaar: een ruimte voor Margritte,
een ruimte voor Appel, een kamer voor Ma
tisse. Het was zijn meest productieve perio
de.
,,'s Morgens voor het ontbijt maakte ik op
goeie dagen al een paar tekeningen van Ap
pel of Picasso. Ik werkte onbevangen door
dat ik met meerdere schilderijen tegelijk be
zig kon zijn. Met name bij kunstenaars als
De Kooning en Appel is dat prettig. Voordat
je de snelheid en gemak waarmee zij verf op
het doek aanbrengen, kunt evenaren, moet
je veel uitproberen. Ik moet net zo snel wer
ken als Picasso en Matisse, omdat je het an
ders ziet aan de lijnvoering. Hoe lang ik over
een tekening doe? Hoe lang deed Cruyff over
een doelpunt? Vaak een kwestie van secon
den, maar hij heeft vroeger in Betondorp wel
jaren tegen een muurtje aan staan trappen
voordat hij zover was."
Een simpele spelfout, één letter te veel, luid
de in 1994 het einde van de bloeiende prak
tijk van de meestervervalser in. Een oplet
tende kunsthandelaar in Duitsland schakel
de de politie in omdat ze vermoedde dat het
echtheidscertificaat bij een aangeboden
Chagall niet in orde was: er stond 'environs'
waar 'environ' moest staan. Inmiddels had
de kunstenaar een nieuw kasteel betrokken.
Bij een politie-inval werd het huis leegge
haald.
Jansen zat een half jaar vast in het Huis van
Bewaring in Orléans, waar hij een per
soonscel deelde met twee andere gedeti
neerden. „Die Franse rechtspraak is echt
middeleeuws, daar ben ik nu wel achter.
Misschien dat ik er ooit nog eens een boek
over schrijf. In dat Huis van Bewaring heb ik
schrijnende dingen gezien en meegemaakt.
Sadistische bewakers. Sommige gevangenen
werden aan hun haren van de trap gesleurd.
Een zwanger meisje moest zitten omdat ze
in de supermarkt een blikje sardientjes had
gepikt. Vraagt de rechter tijdens de behan
deling van haar zaak: 'Hoeveel sardientjes
zitten er in een blikje? Vier mijnheer', ant
woordt dat meisje. Waarop ze meteen, pats,
vier maanden krijgt. Voor elk sardientje
één."
Op 7 december zendt Discovery Channel een
documentaire uit over Geert Jan Jansen in de
driedelige serie Hot Art over kunstcriminali-
teit.
'Oud' en nieuw werk van Jansen is nog tot het
eind november te zien in Back, Utrechtseweg
31 in Amersfoort.
Zelfportret, gemaakt door Matisse (1906). Geert Jan Jansen had
een aparte kamer op zijn kasteel, waarin hij eigen werk onder
diens naam uitbracht. Foto: GPD/PR
