71
Sk
r'
Er zit toekomst in elektronische implantaten
„Ik voel me
wel eens De Man
van Zes Miljoen."
wmm».
weekendbijlage
van
Leidsch
Dagblad
Interview
Interview
Het hectische
bestaan van
acteur en
fotograaf
Thorn Hoffman
Achtergrond
'e wielklem
idijt alleen
nog in
binnenstad
Amsterdam
1 NOVEMBER
2003
De bionische
m
- m&m,
Keel-, neus en oorarts dr. Johan Frijns van het Leids Uni
versitair Medisch Centrum (LUMC) heeft inmiddels bij
87 doven een kunstoor geïmplanteerd. Het implantaat
bestaat uit een draadje siliconenrubber met aan het uit
einde zestien elektrodes. Die maken in het slakkenhuis
van het oor contact met de uiteinden van de gehoorze
nuwen.
Theo Polderdijk uit Honselersdijk, een plaatsje in het
Westland, is er dolgelukkig mee. Net als zijn vrouw en
haar zus plus twee broers. Alle vijf waren ze zeer slecht
horend tot feitelijk doof, maar nu kunnen ze zelfs weer
telefoongesprekken voeren. ,,Ik voel me wel eens een
beetje De Man van Zes Miljoen, met mijn bionische
oor", zegt Polderdijk, in het dagelijks leven schadebe-
handelaar bij Nationale Nederlanden. Zonder implan
taat was hij voor zijn werk bij elk telefoontje zwaar af
hankelijk geweest van collega's.
Naast het kunstoor zijn er inmiddels ook al diverse mo
dellen kunstogen. Het Dobelle Eye stuurt beeld van een
videobril naar een implantaat dat met 68 elektrodes op
de hersenschors ligt. Blinde mensen krijgen daardoor
enig gezichtsvermogen. Kno-arts Frijns: „Er zijn ook al
succesvolle proeven geweest met elektronische stimula
tie van het netvlies."
'C'-been
Bionische benen en handen zijn er ook al. Een Schotse
hoteleigenaar loopt al vijf jaar met een elektrisch aange
dreven rechterarm, die reageert op minieme spierspan
ningen in de schouder. De Amerikaan Scott Rogers gaat
komend voorjaar zelfs de bijna 3.500 kilometer lange Ap-
palachen Route lopen met zijn cybernetische been. De
ongeveer 50.000 euro kostende prothese met knie, huid
en voet is een technisch wonder. Een hydraulisch sys
teem wordt vijftig keer per seconde gecontroleerd voor
een natuurlijke, stabiele tred. Als test heeft Rogers al een
zevendaagse tocht in bergachtig gebied afgelegd.
De opvolgers van het 'c'-been krijgen wellicht heuse
kunstspieren. In de Verenigde Staten heeft een robotje
dankzij plastic spieren al op vier pootjes kunnen lopen.
„Die nieuwe plastics vervormen onder een elektrisch
veld. Het zijn net samentrekkingen van echte spieren,"
zegt dr. ir. Dies Meijer. De celbioloog van de Erasmus
Universiteit Rotterdam is gespecialiseerd in de 'software'
van levende organismen.
Hordes wetenschappers zijn ondertussen op zoek naar
koppeling van het beste besturingssysteem tot nu toe,
het menselijk zenuwstelsel, aan machines. Een aap heeft
al een robotarm bestuurd met zijn hersenen, alleen door
aan de gewenste beweging te denken. Piloten van de
NASA hebben vliegtuigen laten opstijgen en landen zon
der de stuurknuppel aan te raken. Denken aan de vereis
te handelingen en doen alsóf was voldoende.
Cybernetica kan ook voor de gewone mens heel prak
tisch zijn. De Britse professor in de cybernetica Kevin
Warwick heeft in zijn arm een chip van 23 bij 3 millime
ter laten inbrengen. Door de cybernetische chip gingen
deuren bij aankomst vanzelf open, sprong het licht aan
en begon de computer spontaan emailberichten op te
roepen als de baas binnen kwam.
Science fiction
De Amerikaanse computerexpert en visionair Ray Kur-
zweil wil een stap verder gaan. Hij is van plan binnen
kort een chip in zijn hoofd te laten implanteren voor de
'saaie communicatie' met apparaten in zijn omgeving.
Zijn auto moet starten als Kurzweil aan vertrekken
denkt.
Het uiteindelijke doel van de Amerikaan lijkt al helemaal
afkomstig uit science-fictionfilms. Kurzweil denkt over
dertig jaar zijn brein te kunnen downloaden in een
DNA-computer, die informatie in levend materiaal op
slaat en activeert. DNA heeft de potentie om sneller dan
gewone computerprocessors te werken.
Het zou kunnen, meent Jacob van Kokswijk. De commu
nicatiedeskundige bij Cap Gemini Ernst Young doet
onderzoek naar mens-machine-contact aan de techni
sche universiteiten van Twente en Eindhoven. Maar bij
koppeling van brein en machine zouden wel eens com
putervirussen op de mens kunnen overspringen. „Nu
kan dat nog niet, maar met dna-computers kun je fatale
patronen uit een computervirus distilleren en overzetten
in een menselijke omgeving."
Experts van het Rathenau Instituut gaat die redenering
veel te ver. Vandaag houdt het kennisinstituut in het
Amsterdamse wetenschapsmuseum NEMO het techno
logiefestival 'Homo Sapiens 2.0' over de maakbare mens.
Onderdeel van het festival zijn presentaties en debatten
over technieken om het lichaam te genezen en uiteinde
lijk misschien wel te verbeteren. Directe koppeling van
mens en computer is voor onderzoeker Gert van Dijk bij
voorbaat een gedrocht. „Moet je eens zien hoe vaak je
computer nu al crasht."
Overtroefd
Op Internet zijn hele gemeenschappen te vinden die
denken dat de mens het uiteindelijk aflegt tegen zijn ei
gen creatie: de machine. Ray Kurzweil verwacht dat ma
chines tegen het eind van deze eeuw zo intelligent zijn
dat ze de plaats van de mens in de evolutie overnemen.
Dat gaat heel wat wetenschappers veel te ver. Allerlei li
chaamsdelen zijn dan misschien wel na te bootsen,
maar het is nooit de kwaliteit van originele, menselijke
onderdelen. Het menselijk brein zou met zijn honderd
miljard hersencellen eenvoudigweg te complex zijn om
na te maken, laat staan te overtreffen. Blijft overeind dat
de machine op uitnodiging van de mens steeds verder in
het lichaam binnendringt. Ook hierover bestaan tal van
spannende toekomstscenario's. Uiteindelijk versmelten
mens en machine daarin tot een cybernetisch organis
me, de Cyborg.
„Door de stand van de techniek is nu en zeker in de toe
komst van alles mogelijk," zegt onderzoeker Gert van
Dijk. De ontwikkelingen gaan extra snel door 'laatste-
kans-technologie'. „Het zijn vaak uitvindingen voor ern
stig zieke mensen voor wie geen andere behandeling
meer mogelijk is. Daar bestaat altijd minder maatschap
pelijke weerstand tegen."
Mensen zoals Gilles-de-la-Tourettepatiënt Gerard Dek
ker kunnen daardoor kiezen voor zoiets ingrijpends als
een hersenoperatie. Dekker is wel twintig keer wakker
gespoten uit zijn narcose om aan zijn reactie te kunnen
zien of de chirurg wel in het goede hersengebied zat.
Of wat te denken van het inbrengen van een twee vuis
ten dik kunsthart? Veel implantaten hebben een verve
lende keerzijde, stelt Van Dijk. „Lichaamsvreemd mate
riaal inbrengen betekent narig
heid: stollingsproblemen, afsto
tingsverschijnselen en inkapse
ling door bindweefsel dat hard
en pijnlijk wordt. Mensen met
een kunsthart hebben een abo
minabel slechte kwaliteit van le
ven, vaak maar een paar maan
den."
Van Dijk verwacht meer van slimme, praktische toepas
singen die een veel minder ingrijpende invasie plegen in
het lichaam. Medicijn-doseringssystemen bijvoorbeeld,
hightech-capsules die elke dag gericht op de juiste plek
medicamenten afgeven. Of biochips, waar Philips mo
menteel onderzoek naar doet. Eenmaal ingebracht moe
ten de biochips aan stoffen in het bloed kunnen aflezen
of er risico is op ernstig hartfalen, kanker en allerlei in
fecties. Veel van dat soort vindingen zadelen de wereld
op met tal van nieuwe dilemma's. Is het wel verant
woord om een kind tegen ontvoering te wapenen door
een kleine chip met zender te implanteren, zoals in
Groot-Brittannië is gebeurd? En mogen gedetineerden
na hun vrijlating straks worden uitgerust met chips of
elektroden, voor controle op afstand?
Vermageren
In het rapport 'De Toekomst van ons zelf schetst de Ge
zondheidsraad een interessant scenario voor 2023. Een
steward met obesitas (zwaarlijvigheid) krijgt van zijn
werkgever de keuze: ontslag óf in zijn brein een elektro
de laten implanteren die de eetlust remt. De steward is
immers te dik voor werk in krap bemeten vliegtuigen. De
rechter kiest de kant van de werkgever.
Momenteel loopt in het Franse Grenoble onderzoek
naar het remmen van obesitas door een hersenimplan-
taat. Maar massale toepassing voor al wie zich te dik
vindt, is uit den boze, stelt hersenchirurge Vanderwalle:
„Er kan geen sprake van zijn dat zo'n technologie, met
de risico's die er aan kleven, zo maar gebruikt kan wor
den voor mensen die willen vermageren. Dit soort ingre
pen moet blijven voorbehouden aan mensen met een
serieus ziektebeeld die met conventionele methoden
volledig zijn uitbehandeld."
Van Kokswijk noemt dat een illusie. „Plastische chirurgie
was aanvankelijk ook alleen voor mensen met ernstig fy
siek of psychisch lijden. Nu is het een veredelingsindu
strie voor gezonde mensen. Wat is dan de stap van gro
tere tieten naar slimmer rijn, meer geheugen hebben en
beter zicht en gehoor?"
(Het technologiefestival 'Homo Sapiens 2.0' wordt van
daag van 12.00 tot24.00 uur gehouden in Nemo, Ooster
dok 2 A'dam, vlakbij het Centraal Station. Meer info:
www. technologiefestival, nl.)
Jort Kelder
onderscheidt
Gerard Dekker heeft nieuwe bedrading gekregen. De V-vorm in het hoofd is de ingebrachte apparatuur, de kronkelende lijnen zijn de stroomkabels die onder de hoofdhuid zijn aangebracht.
Foto's: GPD/Harmen de Jong
zich graag
van de massa Kunstoren, kunstogen en hersenimplantaten
die met stroom afwijkingen de kop
indrukken. In sciencefictionfilms met
superwezens a la Robocop schuilt een kern
van waarheid. Visionairs zien binnen dertig
jaar zelfs een koppeling van brein en
computers. Het technologiefestival 'Homo
Sapiens 2.0' in Amsterdam staat vandaag in
het teken van de maakbare mens.
door Ferdi Schrooten
I k heb net nieuwe bedrading gekregen", zegt Ge-
I rard Dekker (47) lachend, in zijn huis aan de Ha-
zendijk in Enschede. Op zijn hoofd prijken twee
knobbeltjes. „Van de stekkers", wijst hij op de uitgangen
voor de twee elektroden. Die zijn in 2001 zeven centime
ter diep op neushoogte in zijn hersenen aangebracht.
„De draadjes van de implantaten lopen via mijn oor
naar de borst."
Vlak onder zijn sleutelbeen zit de onderhuidse accu. Met
een afstandsbediening zet Dekker zelf de stroom in zijn
hoofd hoger of lager.
Dekker heeft een zware variant van het syndroom van
Gilles de la Tourette die hem het leven tot voor kort ei
genlijk onmogelijk maakte. Zonder de permanente
stroomstootjes in zijn brein slaat hij zichzelf keihard in
de buik en op het gezicht, kijkt hij dwangmatig naar
kruis en borsten van anderen en schudt hij als een beze
tene met zijn hoofd. Twee wervels zijn er door versleten.
Maar nu kan hij zichzelf elektronisch in bedwang hou
den door een deel van zijn brein onder spanning te zet
ten.
„Dat is wel een ontzettend naar gevoel, hoor. Je krijgt ge
woon een stoot door je hoofd heen. Staat de stroom
hoog, dan word ik rustig, maar voel ik me ook duizelig.
Net als na een paar flesjes bier, aangeschoten," zegt
Dekker. Thuis zet hij door
gaans de stroom op een laag
pitje. Af en toe speelt zijn ziek
te op en stoot hij het krakend
geluid uit van een radio met
slechte ontvangst. In stressvol
le situaties, op stap met de kin
deren of op een bruiloft, gaat
de knop omhoog. „Haal ik dan
in één keer de stroom eraf, dan
glijd ik zo van mijn stoel. Dan
tril ik, net als een junkie. Ik ben
verslaafd aan mijn implanta
ten, ja."
Er zit toekomst in elektroni
sche implantaten in de herse
nen. Hersenchirurg Veerle
Vanderwalle, die de elektroden
bij Dekker heeft ingebracht,
volgt nauwgezet het werk van
haar collega's in binnen- en
buitenland. Parkinson-patiën-
ten met een neurostimulator
hebben minder last van beven,
stijfheid en vertraagde bewe
gingen. In Keulen wordt geëx
perimenteerd met mensen die
lijden aan dwanggedachten en
-handelingen. „Een vrouw met
smetvrees die zeventig keer
per dag haar handen wast, kan
door een elektrode in de her
senen weer normaal leven",
legt Vanderwalle uit.
Wat begon met de pacemaker voor het hart in de jaren
zestig, is uitgegroeid tot de ontwikkeling van tal van li
chaamsverbeteraars. Nieuwe vindingen worden extreem
klein (nanotechnologie) en passen steeds beter in en op
het lichaam (biotechnologie). Wat ooit ondenkbaar was,
wordt werkelijkheid.
ïerard Dekkers pacemaker en afstandsbediening.
