Koningskoppel voor Bosnische zaak
Slimme apparaten beïnvloeden
menselijk gedrag
Mabel Wisse Smit aan de zijde van diplomaat Muhamed Sacirbey
ZATERDAG
25 oktober!
2003
h dc 236
Bij alle commotie rond
Mabel Wisse Smit loopt
de verloofde van prins
Friso de kans dat ze
wordt opgeroepen ais
getuige in een
rechtszaak in Sarajevo
tegen haar ex-vriend
Muhamed Sacirbey. De
Bosnische diplomaat en
ex-minister met wie
Wisse Smit kortstondig
een relatie had, wordt
beschuldigd van
verduistering van gelden
uit fondsen.
door Harald Doornbos
en Hans Jacobs
et is volstrekt uitgesloten dat Mabel
iets te maken zou hebben met de mo-
I gelijke verduistering van geld waar
Muhamed Sacirbey van beschuldigd wordt. Ik weet
dat hij onschuldig vastzit. Mabel heeft er helemaal
niets mee te maken. Ze betaalde al haar vliegtickets
uit eigen zak. En Mabel was niet gemachtigd che
ques van de Bosnische missie uit te schrijven. Dat
konden alleen Sacirbegovic en de tweede man in de
missie. Ivica Misic."
Aan het woord is Mirza Hajric, een van de beste
vrienden van Muhamed Sacirbey - die hij bij zijn
oorspronkelijke naam Sacirbegovic noemt - en
voormalig persoonlijk adviseur van de zondag over
leden Bosnische president Alija Izetbegovic. Hij
kent ook Mabel Wisse Smit erg goed.Mabel was
een fantastische en zeer efficiënt werkende dame.
Ze kwam naar Bosnië toe als een vrijwilligster om
het land te helpen. Ze lobbyde voor Bosnië, ze hield
van ons land. Ze heeft tijdens de oorlog in Sarajevo
gezeten. Dat was gevaarlijk en dat maakt haar te
vens een dappere vrouw.''
Mabel Wisse Smit leerde de bevlogen Bosnische
VN-ambassadeur Muhamed Sacirbey (47) in 1993
kennen terwijl ze stage liep bij de Verenigde Naties.
Ze had hem uitgenodigd om een spreekbeurt te
houden, zo vertelde Sacirbey begin deze week. De
diplomaat was kort daarvoor min of meer in de po
sitie gerold van spreekbuis van de door oorlog ver
scheurde jonge staat. Zijn familie was in 1963 uit
Joegoslavië gevlucht en uiteindelijk in Amerika te
rechtgekomen, waar Muhamed een typische Ame
rikaanse opvoeding kreeg.
Gedreven
Hij belandde na zijn rechtenstudie aan Tulane uni
versiteit op Wall Street, waar hij werkte bij de Secu
rity Pacific Merchant Bank toen in 1992 het verzoek
kwam om Bosnië te helpen. Vader Nedzib Sacirbey
- de naam Sacirbegovic is bij de naturalisatie van de
familie officieel veranderd - was namelijk een oude
vriend van president Izetbegovic. Muhamed -
vrienden noemen hem 'Mo' - hielp eerst met het
werven van fondsen, maar werd snel daarna de
Bosnische vertegenwoordiger bij de Verenigde Na
ties.
„Na een week had ik wel door dat ik de juiste man
op de juiste plaats was", zei hij zelf daarover in een
interview. Het was geen gemakkelijke taak, maar
met zijn welbespraaktheid, tomeloze energie en
jeugdig elan wist hij Bosnië in de westerse media
een eigen gezicht te geven.
Sacirbey. die in 1995 ook even minister van buiten
landse zaken werd, gebruikte onorthodoxe metho
den om de aandacht op zijn land te vestigen. „Dat
moet wel, want anders worden we over het hoofd
gezien", verdedigde hij zijn soms ondiplomatiek
handelen. Uit die tijd dateert ook de relatie met
Mabel Wisse Smit. Hajric: „Sacirbegovic en Mabel
hadden een korte relatie. Drie of vier, hoogstens zes
maanden. Die relatie duurde van eind 1994 of begin
1995 tot ergens halverwege dat jaar. Muhamed was
getrouwd, maar had een zeer liberaal huwelijk. Hij
en zijn vrouw hadden met elkaar afgesproken dat
ze op dat gebied allebei konden doen wat ze wil
den."
Susan Sacirbey, al twintig jaar de echtgenote van
Muhamed, schrikt niet wanneer haar wordt ge
vraagd naar de liefdesrelatie van haar man en
Mabel Wisse Smit. Maar ze geeft een andere lezing.
Van een 'romantische' relatie was volgens haar
geen sprake.Mabel deed ontzettend veel voor
Bosnische vluchtelingen. Ze is een goede vriendin
van mij en Mo. Ze is een briljant en goed mens, be
vlogen en menslievend", aldus Susan Sacirbey in
New York.
Ook Muhameds jongere broer Omar, destijds werk
zaam bij de Bosnische VN-delegatie en nu journa
list, weet niets van een relatie. Hij heeft er althans
'nooit iets van gemerkt', ook niet bij de keren dat hij
samen met 'Mo' en Mabel uitging. „Dat was heel
ongedwongen en de gesprekken gingen allemaal
over het werk", vertelt Omar. „Ze was een persoon
lijke vriendin", aldus Muhamed Sacirbey zelf. „We
kenden elkaar goed", zegt Mabel Wisse Smit.
„Natuurlijk kenden ze elkaar goed. Het was in die
tijd onmogelijk actief te zijn op de Balkan zonder
deze man te kennen en met hem gezien te wor
Muhamed Sacirbey: „Na een week had ik door dat ik de juiste man op de juiste plaats was".
Foto: Archief/Reuters
den." meent Thorvald Stoltenberg. In zijn woning
in Oslo zegt de voormalig bemiddelaar in het Bos
nische conflict en speciaal afgezant voor Joegosla
vië namens de Verenigde Naties, zich Mabel Wisse
Smit nog goed te herinneren. „Een aardige, intelli
gente meid."
Mirza Hajric: „Nadat er een einde kwam aan hun
relatie zijn ze altijd goede vrienden gebleven. Zo
hebben ze in Sarajevo in 1995 nog nieuwjaar ge
vierd met U2-zanger Bono en diens vrouw. Op dat
moment waren Mabel en Muhamed echter gewoon
vrienden."
In die tijd zat Wisse Smit bepaald niet stil. In 1994
richtte ze de 'European Action Council for Peace in
the Balkans' op. Dat was een door de Hongaars-
Amerikaanse miljardair en filantroop George Soros
- tegenwoordig Mabels werkgever en pleitbezorger
- gesponsorde organisatie die zich inzette voor vre
de, democratie en stabiliteit op de Balkan. Zo ver
schafte de raad informatie aan vooraanstaande po
litici, zoals bijvoorbeeld de Amerikaanse senator
Bob Dole, om met kracht van argumenten te plei
ten voor opheffing van het door de VN ingestelde
wapenembargo tegen Bosnië.
„Dole kreeg 'gedetailleerde informatie over wapens
die effectief zouden zijn tegen de Serviërs, en over
de wijze waarop moslims zichzelf zouden kunnen
bevoorraden', aldus een adviseur van Dole. Met het
binnenhalen van wapens hield Wisse Smit zich vol
gens goed ingelichte bronnen niet bezig, al zal ze
zeker wapenhandelaars tegen het lijf zijn gelopen.
Dat kon in die oorlogstijd ook moeilijk anders.
Behalve invloed op het Amerikaanse beleid, speel
den Sacirbey en Wisse Smit ook een belangrijke rol
bij de bepaling van het Nederlandse beleid inzake
Bosnië, zo staat te lezen in het lijvige onderzoek
Srebrenica, een 'veilig' gebied' van het Nederlands
Instituut voor Oorlogsdocumentatie. De onderzoe
kers meldden vorig jaar: 'Bij het Nederlandse stand
punt speelde wellicht ook het nauwe contact met
Mohamed Sacirbey mee. Sacirbey en zijn toenmali
ge vriendin Mabel Wisse Smit zijn de enigen die
door ambtenaren van het ministerie van buiten
landse zaken werden aangewezen als personen bui
ten het Nederlandse politieke en ambtelijke circuit
die invloed op het beleid uitoefenden'. Eén van hun
bronnen is H. van der Zwan, destijds hoofd politie
ke VN-zaken op het ministerie en nu algemeen se
cretaris van het koninklijk huis.
Onderzoeker Dick Schoonoord toonde zich onlangs
tegenover maandblad Quote niet verbaasd over de
rol van Wisse Smit. „Als je bevriend bent met een
invloedrijk man, gaan sommige dingen vanzelf',
meende hij. „Mabel kende veel belangrijke mensen
omdat ze nou eenmaal zo aardig en intelligent is.
Zo is ze ook bevriend met Pavarotti en David Bo
wie", zegt Mirza Hajric in Sarajevo.
Adnan Buturevic bevestigt dat Mabel in belangrijke
kringen verkeerde. Zo was ze ook met Sacirbey bij
de vredesonderhandelingen op de Amerikaanse
luchtmachtbasis Wright-Patterson in Dayton in het
najaar van 1995. „Maar ze is uit Dayton gegooid
door Richard Holbrooke (de Amerikaanse leider
van de onderhandelingen, red.). Die had zoiets van
'Wie is dat nu weer, maak jij eens even dat je weg
komt."
Wending
Twee jaar na Dayton nam het leven van Mabel Wis
se Smit een nieuwe wending. Ze begon in 1997 in
Brussel als directeur van het Open Society Institute
van George Soros. Niet lang daarna ontmoette ze
via Laurentien Brinkhorst haar huidige verloofde
prins Friso. Ze bleef zich bezig houden met de Bal
kan, al is het niet langer haar specialiteit.
In 2002 is ze bij het World Economie Forum - dat
haar later op de lijst zette van toekomstig 'wereld
leider' - in Salzburg in gezelschap van de (in 2003
vermoorde) Servische premier Zoran Djindjic.
„Mabel was altijd erg tegen Milosevic en werkte
voor zowel democratie in Bosnië als in Servië", zegt
journalist Adnan Buturevic van 'Slobodna Bosna'.
Sacirbey kwam ze in New York nog regelmatig te
gen. „Ze heeft altijd contact gehouden zegt Susan
Sacirbey. Met haar echtgenoot liep het na Dayton
minder goed af. Hij werd weliswaar in 1998 op
nieuw ambassadeur bij de VN, maar nadat zijn par
tij de verkiezingen in Bosnië verloor, raakte hij zijn
machtsbasis en uiteindelijk ook zijn baan kwijt. Het
was tijd voor de afrekening, zo meende Sacirbey
zelf. In 2000 kwamen de beschuldigingen van
'machtsmisbruik' bij het aanwenden van fondsen.
Bij bijna alle Bosnische ambassades zijn onregel
matigheden vastgesteld in de boekhouding, maar
tot nu toe is alleen Sacirbey gebrandmerkt. Hij
dacht dat Izetbegovic - die afgelopen zondag over
leed - hem kon vrijpleiten, maar de oude vos nam
het niet voor hem op.
Een aanklacht is tegen Sacirbey overigens nog
steeds niet ingediend, er is slechts sprake van een
gerechtelijk onderzoek-Muhamed Sacirbey noemt
in zijn verdediging, zoals die te vinden is in het bij
de rechtbank ter inzage liggende dossier, ook zijn
'vriendin Mabel Wisse Smit'. Die wordt in Bosnië
aangemerkt als 'spionne voor Servië'. Volgens Sa
cirbey een bewijs van de politieke achtergronden
van de beschuldigingen. Begin november wordt
vastgesteld wanneer de de rechtbank in New York
het verzoek om uitlevering van Bosnië behandelt.
Dit artikel kwam tot stand met bijdragen van Ans
Bouwmans (Washington), Philippe Deprez (Sara
jevo), Esther Gotink (Londen), Windy Kester (Os
lo) en Erwin Tuil (Den Haag)
Hoeveel mannen zijn nog zo galant dat
ze het portier van de auto openhouden
voor hun vrbuw of vriendin? Vijf pro
cent? En als het regent? Twee procent?
Toch was deze uiting van galanterie
vroeger heel normaal. „Met de komst
van de afstandsbediening zie je het fe
nomeen verdwijnen", zegt techniek-filo
soof Peter-Paul Verbeek. „Een mooi
voorbeeld van hoe een product het ge
drag van de mens verandert. Technolo
gie maakt het leven makkelijker, maar
het hoeft niet altijd een vooruitgang te
zijn."
Verbeek (32) doceert aan de universiteit
Twente. „We gaan er altijd van uit dat de
mens een superslim dier is, want wij be
denken apparaten en producten die een
stuk verder gaan dan de stok waarmee
een chimpansee bananen uit de boom
slaat. Maar we staan er zelden bij stil dat
al die slimme technologieën niet alleen
ons alledaagse leven veraangenamen,
maar ook invloed hebben op ons gedrag
en de sociale structuren. Apparaten
kunnen ons zelfs met morele dilemma's
confronteren. Via een echo kunnen
zwangere vrouwen hun ongeboren kind
zien. Heel leuk allemaal, maar een erva
ren echoscopist kan aan de dikte van de
nekplooi voorspellen of het kind het
syndroom van Down (mongooltje) heeft
De echo laat het kind opeens aanwezig
zijn in termen van ziekte en gezondheid
en daarmee impliciet met de beslissing
gewenst of ongewenst."
De klassieke filosofische stroming die de
relatie tussen de mens en zijn wereld be
studeert, heet fenomenologie. Ze gaat
ervan uit dat mens en wereld onlosma
kelijk met elkaar verbonden en verwe
ven zijn. Mensen richten zich altijd op
dat wat ze om zich heen horen, zien,
ruiken, voelen, weten. Mensen met ver
schillende werelden zijn er wel in over
vloed, alleen al door het simpele feit dat
iemand die in de trein zit de wereld heel
anders ervaart dan iemand die op de
fiets zit. Zoals iemand in de bioscoop in
een andere wereld zit dan de man die
buiten over de stoep loopt.
Technologieën creëren volgens Verbeek
vaak hun eigen leefwereld. Wanneer
mensen via de telefoon met elkaar pra
ten, zijn ze op een heel andere manier
'samen' dan in een vis-a-vis-gesprek. En
een magnetron werkt in de hand dat
mensen vaker kant-en-klaar maaltijden
eten, die veelal in eenzaamheid en hoog
tempo worden verorberd. Wat onmis
kenbaar invloed heeft op de sociale
structuren van het moderne gezinsle
ven.
Ook hebben technologiëen doorgaans
een eigen script. Ze dirigeren ons zoals
een script een filmacteur stuurt. Sommi-
e voorwerpen vragen gewoon om een
epaalde handelwijze. Een plastic be
kertje wil weggegooid worden, niemand
die het ding in de vaatwasser zet. Pro
ducten kunnen ook seksistisch zijn, zo
als de eerder genoemde magnetron.
Vroeger was het een toy for the boy, een
hightech speeltje voor mannen, dat in
winkels tussen de tv's, videorecorders en
computers stond. De bediening vergde
nogal wat technologische kennis en
vaardigheden. Pas toen de verkoop stok
te, werd het een kookmachine voor de
vrouwen. Het apparaat verhuisde van de
bruingoed- naar de witgoedafdeling
(koelkasten, fornuizen) en de bediening
werd vereenvoudigd met symbooltjes.
De functie bleef al die tijd hetzelfde, het
snel bereiden of opwarmen van een
maaltijd, maar de oude magnetron defi
nieerde vrouwen als technologisch in
competent.
Een ladyshave is al even seksistisch. In
tegenstelling tot een scheerapparaat
voor mannen, is het ding niet open te
schroeven. De Amerikaanse techniekfi-
losoof Langdon Winner suggereerde in
zijn boek Do artifacts have politics ooit
dat voorwerpen ook een politieke lading
kunnen hebben. Er zijn in New York een
paar snelwegen die naar de stranden
van Long Beach Island lopen. De via
ducten over deze snelwegen zijn echter
zo laag dat er alleen auto's onderdoor
kunnen, geen bussen. De viaducten zijn
in de jaren zestig ontworpen door Ro
bert Moses, een architect van wie be
kend is dat hij racistische denkbeelden
had. Bussen werden in die tijd vooral
door zwarten benut. Volgens Winner
zijn de viaducten een onfris politiek sta
tement van Moses.
Peter-Paul Verbeek zit op de lijn van de
Franse antropoloog-filosoof Bruno La-
tour, die stelt dat we onze sociale leef
wereld nooit kunnen doorgronden als
we geen oog hebben voor de rol die ma
terie (apparaten, producten) daarin
speelt. „Er wordt zo vaak gemopperd dat
we vandaag de dag geen moraal meer
hebben, maar wie goed kijkt, ziet dat de
wereld vol zit met moraaldingen. Omdat
we niet meer het fatsoen hebben om de
deur achter ons te sluiten, hebben wij
deurdrangers bedacht. Omdat we altijd
de hotelsleutel 'vergeten' in te leveren
bij de portier, hebben hoteliers er van
die grote bollen aan vast gemaakt. In
plaats van dat onze overheid auto's laat
bouwen die maximaal de wettelijke 120
kilometer per uur kunnen rijden, vinden
wij snelheidsbegrenzers en verkeers
drempel uit. Allemaal technische ingre
pen die moraliseren."
Mensen hebben volgens Verbeek vaak
een aversie tegen nieuwe technologieën,
Zijn mannen minder
galant geworden door de
afstandsbediening?
Waarom is een
magnetron seksistisch?
Wat is de moraal van een
verkeersdrempel?
Technologie-filosoof
Peter-Paul Verbeek
bestudeert hoe producten
ons gedrag sturen.
door Ron Buitenhuis
De magnetron was oorspronkelijk bedoeld als hightech speeltje voor mannen.
Illustratie: GPD/René van Megen
zoals de huidige bio- en gentechnologie.
„Plato was tegen het schrift, want daar
mee zouden we verleren te onthouden
en honderd jaar terug was narcose nog
iets tegennatuurlijks. Wie was er aan
vankelijk niet tegen e-mail en gsm? Het
intermenselijke contact zou totaal ver
vluchtigen en individualiseren. En zie,
nog nooit hebben mensen zo veel en zo
vaak met elkaar gecommuniceerd. An
ders, maar niet minder intens. Je moet
technologie kritisch volgen en begelei
den, maar niet verdoemen. Het is een
(evolutionaire) weg die je niet kunt stop
pen. De mens is onlosmakelijk verweven
met technologie. We zijn nu eenmaal
verder gekomen dan die chimpansee
met zijn bananenstok."
