'Een brandende autoband doet nog steeds wonderen'
BUITENLAND
'resident Bolivia wacht een taaie klus
'Marokko moet afrekenen met machismo'
Township Khayelitsha bij Kaapstad is met meer dan 500 moorden per jaar de gevaarlijkste stad in Zuid-Afrika
HDC 356
donderdag 23 oktober 2003
i/ap - Wekenlange protes-
I Baarbij meer dan zestig
I vielen, leidden vrijdag in
k uiteindelijk tot het aftre-
•31 In president Gonzalo
pz de Lozada, die ver
geeft geprobeerd het tem-
l de modernisering van
Dd op te voeren. Maar
I? Het antwoord op die
is niet alleen van groot
ivoor Bolivia, maar ook
jjn buurlanden.
Is sommige analisten
iolivia met het aftreden
Inchez de Lozada een
in het duister gemaakt,
[esident had een onmo-
missie", zegt Norman
jrecteur van het in het
Banse Sao Paulo gevestig-
nand Braudel Instituut
fereldeconomie. „Zijn
schept een slecht prece-
por de regio. Instellingen
continent die toch al
taar zijn worden erdoor
buurlanden en met na-
^Hzilië, de grootste econo-
mjn Zuid-Amerika, is stabi-
Wj ihet zeer arme Bolivia
-J jot belang. Bolivia is de
lamste leverancier van
B aan Brazilië. Direct na
Niet wit, betekent in de Kaap
kleurling of zwart. „Ik heb geen
spatje wit of gekleurd bloed in
mijn aderen", zegt Fransina
Mavuya met een schaterlach.
Als meisje emigreerde zij veer
tig jaar geleden naar de Cape
Flats. Ze is, net als Nelson Man
dela, een Xhosa, en is daar trots
op.
Vanochtend is Fransina in mi
neur. Ze toont het ingeslagen
raam van haar kleine huisje,
verscholen in de tweede rij aan
een straat waar druk wordt ge
kokkereld, en waar uitgestalde
schaapskoppen tonen dat echt
alles van het beest wordt gege
ten.
„Vanochtend om vier uur zijn
ze gekomen. De stereo en een
mobile telefoon zijn weg. Is ge
daan door mensen die de situa
tie kenden."
Ze zucht en kijkt haar zoon Phi-
nius aan. Hij schudt het hoofd.
„Nee, dit is te klein", zegt hij
cryptisch. Moeder geeft dochter
opdracht dan maar naar de po
litie te gaan. „Voor de vorm",
zegt ze.
Corrupt
Terwijl de bezittende, hoofdza
kelijk blanke klasse elke dag
klaagt over misdaad en zich
verschuilt achter steeds hogere
muren, vallen de echte klappen
in de townships.
Hier geen hoge muren, onder
stroom staande draden of parti
culiere veiligheidsdiensten die
komen aansnellen zodra het
alarm afgaat. Phinius vindt de
politie bang, corrupt en incapa
bel. „Tot voor kort hield ze zich
alleen bezig met het bestrijden
van zwart gevaar, en met die er
varing win je het niet van kei
harde gangsters." Zijn conclu
sie is simpel: „We moeten het
dus zelf doen".
Hoewel zelffechtspraak en de
zogenaamde Kangoeroe-hoven
zijn verboden, blijkt het vigilan
te-systeem nog altijd intact.
„We hebben buurtcomités, die
r onze correspondent
o van der Linden
508 moorden in 2002, be-
igde de bij Kaapstad gelegen
iship Khayelitsha de crimi-
hoofdstad van Zuid-Afrika
jn. De overheid claimt met
iwe initiatieven de trend te
ben omgebogen, maar be
iers zien dat anders. Zij zwe-
bij het 'vigilante-systeem'
lastpak met een brandende
band om de nek naar de an-
wereld helpen.
fiLiTSHA - Het is altijd even
ikken voor de toerist. Net
it vliegtuig en opgewon-
in de huurauto op weg
het lustoord Kaapstad, en
ae je vervolgens: eindeloze
troosteloze golfplaten en
:en plastic tot aan de snel-
aede en overbevolking
je in het gezicht. Geen
aan, dit is het onge-
visitekaartje voor
later geniet van het
ibenemend uitzicht over
of van de weldadige
op de zo pittoreske wijn
twee miljoen mensen le
de zanderige Cape Flats,
ten oosten van Kaap-
waar het apartheidsregi-
niet-blanken dumpte.
- Ons Nieuwe
is met een half miljoen
de grootste en ook
township.
in de jaren '80 als re
en 'plakkerplaats' voor
mn voegen barstende
townships dichter bij
om daarna snel in
te groeien vanwege de
uit voormalige thuis-
Ciskei en Transkei,
telt nog steeds in Zuid
en Khayelitsha geldt als
township'.
Het township Khayeltisha is een van de gewelddadigste plekken in Zuid-Afrika. Woedende burgers spelen maar al te vaak voor eigen rechter.
bijeenkomen als het te gek
wordt", zegt Phinius. Dat ge
beurde bijvoorbeeld vorig jaar,
toen een drietal gangsters uit
deze buurt de ene na de andere
caféhouder vermoordden.
„Hier kennen we elkaar alle
maal en het was niet moeilijk
hun schuld vast te stellen. De
gemeenschap was ziedend."
Paradoxaal en veelzeggend was
dat het drietal al was gearres
teerd door de politie.
Een menigte trok naar het bu
reau, waarna de verdachten
werden 'teruggegeven'. „Nie
mand die zich tegen dit soort
woede durft te keren", zegt Phi
nius met een grijns.
De drie mannen stierven de
meest verschrikkelijke dood: de
'necklace': het slachtoffer krijgt
een met benzine gevulde auto
band om de nek. die vervolgens
in brand wordt gestoken. Een
executie met een duidelijke
waarschuwing. En die werkt.
„Het is sindsdien redelijk rus
tig"
De politie ontkent natuurlijk
medeplichtigheid en veroor
deelt het gebeurde scherp.
Commissaris Mzwandile Petros
claimt dat dit jaar door een
nieuwe strategie - meer man
kracht, meer akties tegen she
beens (cafés) en intensief over
leg met buurtbewoners - het
aantal moorden op de Cape
Flats is gedaald van gemiddeld
Foto: GPD/Eelco van der Linden
60 naar 10 per week.
In een grauwe shebeen, niet ver
van het huis van Fransina Ma
vuya, heerst scepsis. Goedkope
wijn uit een 'papzak' (plastic
zak) vloeit rijkelijk. De eigenaar
bromt dat de politie vooral
jaagt op zijn drankvoorraad en
en passant cash meeneemt.
Zijn café is geen broedplaats
van criminaliteit, meent hij.
„Wij zijn zelf het slachtoffer.
Phinius voegt er aan toe dat de
buurt actie zal ondernemen,
zodra de situatie weer uit de
hand loopt.
„Dit zal alleen veranderen wan
neer moordenaars de politie
meer vrezen dan een auto
band."
Yacine: „Vrouwen hebben geen waardig leven als ze door mannen worden onderdrukt." Foto: GPD
Zes van de tien Bolivianen leven onder de armoedegrens
door Sietske de Boer
rabat - Hebben Marokkaanse
vrouwen werkelijk recht op ge
lijke rechten? „Ja, min of meer
wel", zegt een man van middel
bare leeftijd in een van de stra
ten van Rabat. In de hoofdstad
reageren mannen positief op de
door koning Mohammed VI
voorgestelde wijzigingen in het
familierecht, maar vaak ook
met enige aarzeling. Want hoe
zo 'min of meer'? De man
schudt zijn hoofd, hij kan het
verder niet toelichten. Natuur
lijk kan hij niet zeggen dat hij
het oneens is met de koning.
Het zal nog wennen worden:
vrouwen die zelfstandig een
echtscheiding kunnen regelen,
en de voogdij over de kinderen
houden ook als zij hertrouwen.
En dat meisjes pas mogen trou
wen als ze achttien zijn. Vol
gens Nadia Yacine, dochter van
sheikh Abdessalam Yacine en
belangrijkste woordvoerder van
diens islamistische beweging
El-Adl wa el-Ihsan, Gerechtig
heid en Spiritualiteit, is een
wetswijziging alleen niet vol
doende. „Er is een cultuurom
slag nodig." De Marokkaanse
huwelijkswetgeving is vreselijk
macho, zegt Yacine, en dat ver
andert nu een beetje. Maar nog
lang niet genoeg. Sinds de dood
van de profeet zijn vrouwen ge
marginaliseerd, en de wetten
zijn in de loop van de eeuwen
anti-vrouw geworden. Terwijl
volgens de bronnen van de is
lam de vrouw altijd al gelijke
rechten had.
Yacine zit gekleed in een lange
broek en met lange losse haren
op de bank. Alleen voor de foto
doet ze haar hoofddoek om.
Allah wil dat wij, als we sterven,
een waardig leven hebben ge
had. En dat gaat niet als wij
vrouwen ondergeschikt zijn aan
mannen en door mannen ver
nederd worden. Als hij je maar
kan slaan, en je niet weg kunt
uit de echtelijke woning, niet
kunt scheiden."
Maar het gaat niet alleen om de
wetswijziging, vervolgt ze. „Be
langrijker nog is dat er een
mentaliteitsverandering komt,
zodat vrouwen gezien en be
handeld worden als waardige
mensen. Daarnaast is het van
het allergrootste belang dat zo
wel meisjes als jongens opge
leid worden. Niet alleen dat ze
leren lezen en schrijven, maar
dat ze gevormd worden tot
waardige personen."
Mohammed (30), bankbedien
de, is het van harte eens met de
wetswijzigingen. „Natuurlijk
hebben vrouwen gelijke rech
ten aan de man, en het is goed
dat man en vrouw in het huwe
lijk gelijkwaardig zijn." Mo
hammed is zelf nog niet ge
trouwd. „Er heerst hier een
economische crisis. Ik vind het
belangrijk eerst een goede baan
te hebben, voordat ik aan een
bruid kan denken. Dus, over
een tijdje hoop ik zover te zijn,
als ik genoeg gespaard heb."
Mohammed is niet de enige in
deze situatie. Om te trouwen
heeft een man geld nodig, om
het trouwfeest te geven, om de
bruid een bruidsschat te beta
len, en eenmaal getrouwd is hij
verplicht haar te onderhouden.
In de oude wet stond tegenover
deze onderhoudsplicht de
plicht tot gehoorzaamheid van
de vrouw. In de praktijk bete
kende dat, dat een vrouw niet
of nauwelijks een echtscheiding
kon vragen. Een echtscheiding
was alleen mogelijk door mid
del van verstoting door de man.
Weigerde hij dat, dan kon zij
hooguit bij de rechter een echt
scheiding vragen door geld te
betalen, zich letterlijk vrij te ko
pen. In feite was de vrouw de
gevangene van haar man. Ze
was voor de wet dan ook min
derjarig. Dat gaat dus nu veran
deren, vrouwen zijn voortaan
voor de Marokkaanse wet vol
wassen mensen. Maar aan de
plicht tot onderhoud door de
man zal niets veranderen.
„Dat staat in de Koran", zegt
Nadia Yacine. „En de koning
heeft zelf in zijn toespraak ge
zegd, dat hij niet kan verande
ren wat in de Koran staat.
Moeten dan nu vrouwen ook
een onderhoudsplicht hebben
ten aanzien van hun echtge
noot? Voor het evenwicht? Yaci
ne: „In de bronnen van de is
lam, de boeken over het leven
van de profeet en alles wat hij
gezegd en gedaan heeft, zijn zo
veel aanwijzingen te vinden die
duidelijk maken dat man en
vrouw in het huwelijk elkaar
aanvullen, elkaar helpen-en
steunen, dus dan spreekt het
vanzelf dat een vrouw haar
man ook financieel steunt als
dat nodig is."
dat het Boliviaanse parlement
het aftreden van Sanchez de
Lozada had geaccepteerd bood
Brazilië het land zijn diensten
aan.
Of dat aanbod serieus genomen
moet worden kan binnenkort
blijken bij onderhandelingen
over de prijs van het Boliviaan
se aardgas. Brazilië wil dat het
aardgas goedkoper wordt. In
april probeerde Sanchez de Lo
zada Brazilië vergeefs te laten
inzien dat de prijs niet omlaag
kan. Ook slaagde hij er niet in
het land ertoe te bewegen meer
aardgas van Bolivia af te ne
men. Tegen het persbureau As
sociated Press (AP) zei hij des
tijds dat hij zich in de hoek ge
dreven voelde door de econo
mische crisis in zijn land.
Bolivia heeft te kampen met
een werkloosheid van meer dan
10 procent en is een van de
armste landen van Zuid-Ameri-
ka. Zeker zes van de tien Bolivi
anen leven onder de armoede
grens en buiten de steden zijn
dat er zelfs negen van de tien.
Veel kinderen gaan voortijdig
van school om geld te verdie
nen als schoenpoetser of om
roeper in bussen.
„Mijn eerste termijn (van 1993
tot 1997, red.) was een para
dijs"; zei Sanchez de Lozada te
gen AP. „Ik kon programma's
uitvoeren om de vooruitgang in
bepaalde gebieden te stimule
ren. Buitenlands kapitaal en in
vesteringen waren beschikbaar
en we maakten een groei door
van 5 of 6 procent per jaar. Nu
staan we vrijwel stiï."
Deskundigen zijn het erover
eens dat de economische om
standigheden nog even slecht
zijn en dat de economie de
grootste uitdaging vormt voor
Carlos Mesa, de vrijdagavond
beëdigde opvolger van Sanchez
de Lozada.
„De machtswisseling kan er
voor zorgen dat er een dialoog
tussen de Boliviaanse leiders op
gang komt, maar de achter
grond blijft hetzelfde: een soci
ale crisis die wordt verergerd
door de armoede", zegt William
Goncalves, hoogleraar aan de
Universiteit van Rio de Janeiro.
Gall noemt de drie grootste
problemen waaronder Sanchez
de Lozada volgens hem gebukt
is gegaan sinds hij veertien
maanden geleden voor de
tweede keer president werd.
„Hij werd gekozen met 22 pro
cent van de stemmen, wat te
genwoordig in Latijns-Amerika
niet ongewoon is, erfde een be
grotingstekort van 8,5 procent
van het bruto nationaal pro
duct, naar alle maatstaven een
enorm percentage. En de gas-
deal met Brazilië werkte niet: de
voor twee miljard dollar aange
legde pijpleiding werd niet vol
ledig benut, doordat Brazilië
slechts een derde kocht van de
hoeveelheid die was overeenge
komen", aldus Gall.
Ironisch genoeg waren het San
chez de Lozada's pogingen om
nieuwe afnemers te vinden
voor het aardgas die de vlam in
de pan deden slaan. Doordat de
deal met Brazilië door onenig
heid over de prijs van het gas
mislukte had Bolivia nieuwe
klanten nodig en Sanchez de
Lozada dacht in de Westkust
van de Verenigde Staten een
goede nieuwe klant te hebben
gevonden. Het verleden zat
echter in de weg.
Het gas kon het goedkoopst via
Chili worden vervoerd. Maar
Chili en Bolivia zijn sinds 1879
vijanden. In dat jaar verloor Bo
livia een oorlog van Chili, en
daarmee ook de enige zeeha
ven. Dat steekt de Bolivianen
nog altijd. De mogelijkheid dat
Het volk is dolblij met de nieuwe president Carlos Mesa. Maar ook hij zal - net als zijn voorganger - afnemers van het Boliviaanse aardgas
moeten vinden. Foto: AP
de president zou besluiten het
aardgas via een Chileense ha
ven te vervoeren leidde tot de
protesten die Sanchez de Loza
da dwongen af te treden.
Maar volgens Gall vormde de
kwestie rond het aardgas
slechts een excuus. De onrust
van de afgelopen weken bracht
de raciale scheidslijn aan het
licht die loopt tussen de bewo
ners van de Andes, voorname
lijk Aymara- en Quechua-india-
nen, en de blanke en halfblanke
minderheid van Spaanse af
komst die het van oudsher voor
het zeggen heeft in Bolivia.
„Deze crisis heeft duidelijk ge
maakt dat deze problemen er
zijn. Op zijn minst dat er een
meerderheid is die niet heeft
geprofiteerd van de verschillen
de perioden van betrekkelijke
welvaart", aldus Goncalves.
Het neoliberale beleid van San
chez de Lozada heeft de onlust
gevoelens van de inheemse be
volking aangewakkerd, zegt hij.
