Via Schiphol
Van sociaal gebruik naar
problematisch gebruik
Euforie
Reportage
nterview
Interview
ZATERDAG
18 OKTOBER
2003
weekendbijlage
van
Leidsch
Dagblad
Somaliërs In Eindhoven hebben zich uitvoerig geïnstalleerd om qat-bladeren te kauwen. Foto: GPD/Ton de Hond - Van de Meulenhof
Zorgen over
qat
De meeste qat komt Nederland
binnen via Schiphol. De luchthaven
probeerde de invoer in 1994 door
de Haarlemse rechter te laten ver
bieden, maar zonder succes. De
rechter oordeelde dat weliswaar
enkele ingrediënten van de plant
onder de opiumwet vallen, maar de
plant als geheel niet.
Wekelijks komen in de gekoelde
vrachtruimten waarmee bloemen
uit Kenia worden vervoerd, honder
den kilo's qat via Schiphol Neder
land binnen. Om hoeveel qat het
precies gaat, zegt niemand te kun
nen vertellen. De KLM en Kenya Air
ways zijn de grootste vervoerders
van de cargo. Omdat de drug niet
illegaal is, beschikt de douane ook
niet over gegevens.
Na de legale Invoer verdwijnt de
qat in een schimmig circuit Begin
jaren negentig werd Schiphol over
spoeld door tientallen Somalische
handelaren die de vluchten uit Ke
nia op stonden te wachten en de
binnengekomen qat ter plekke on
derling verdeelden. Na klachten
daarover van de luchthaven gaat
de handel via tussenpersonen. Vöt-
gens betrokken Somaliërs loopt de
hele Nederlandse invoer via deze
drie of vier mannen, die ook de be
stellingen in Kenia plaatsen.
De straathandel gebeurt zonder
vergunningen en wordt niet gecon
troleerd, „Het zit niet in een regu
lier handelskanaal en Wordt voor
zover bij ons bekend niet openbaar
verkocht", zegt een woordvoerder
van de Voedsel- en Warenautori
teit „Het is zo'n kleine groep die
het gebruikt, dat het niet mogelijk
is erop te controleren. Volgens mij
is er geen toezicht"
I e rijdt zonder ongelukken
J van Noord- naar Zuid-Mo-
1^ gadishu als je qat hebt ge
kauwd", zegt Sheer Bahadoon stel
lig. De kleine donkere man staat op
donderdagavond met een paar land
genoten naast de Sibeliusflat in Til
burg. Zijn slordig getrimde snor trilt
van opwinding als hij over de door
hem geliefde bladeren vertelt. De
omgeving van de flat, die door de
hoge concentratie Somaliërs in Til
burg bekend staat als Klein Mogadis
hu (de Somalische hoofdstad, red.),
is rustig, maar het onderwerp 'qat'
leidt bij de aanwezige Somalische
mannen onmiddellijk tot heftige dis
cussie.
„De Nederlandse regering moet het
gebruik stoppen", zegt Suleman be
slist. Hij is op het oog de oudste van
het stel. Kalend hoofd, goud omran
de bril, grijze jas en een wollen trui
met gebreide strepen. Hij spreekt uit
ervaring, waarschuwt hij. „Maak het
illegaal. Het is net cocaïne en leidt
tot veel problemen." Bahadoon, met
voetbalsjaaltje en blouse uit zijn
broek, onderbreekt hem druk geba
rend in het Somalisch. Suleman ver
taalt met tegenzin. „Qat is goed. Je
wordt er rustig van, zegt hij." Als Ba
hadoon niet meer naast hem staat
voegt Suleman eraan toe: „Dat zeg
gen alle verslaafden."
Niet iedereen wil praten. Een man
die er door zijn vrienden bij geroe
pen wordt om te vertalen, vertrekt
na een paar minuten luisteren zon
der een woord gezegd te hebben.
Wie als Nederlander poogt een bosje
van de bladeren te kopen, stuit op
een muur van ontkenningen en gro
te vragende ogen.
„Qat? Nooit van gehoord, misschien
bij de Afrikaanse winkel om de
hoek", is de boodschap in een hei
huis vlakbij de Haagsche markt,
waar Somalische mannen met hun
wangen bol van de bladeren om
heen staan. In de Afrikaanse winkel
is de reactie hetzelfde. De woorden
worden begeleid door schaapachtig
gelach. De eigenaar van de winkel
ernaast hoort het schouderophalend
aan: „Ze verkopen het allemaal ille
gaal, vooral op straat."
Beleid
De Sibeliusflat in Tilburg ligt vlakbij
het Verdiplein. Eind juli ging daar
een groep van tachtig Antillianen en
Somaliërs met elkaar op de vuist. De
politie meldde terloops dat het een
plek betrof waar veel 'qat gedeald'
werd, maar dat ze daar niets aan kon
doen, omdat de drug in Nederland
niet onder de opiumwet valt.
Enkele Nederlandse gemeenten heb
ben er bij minister Donner van Justi
tie op aangedrongen qat op de lijst
van verboden middelen te plaatsen.
De minister liet deze week in reactie
op vragen van CDA-Kamerlid Cisca
Joldersma weten daar niet voor te
voelen. Hij noemt de gezondheids
schade door qat 'beperkt' en vindt
dat gemeenten op basis van lokale
wetgeving voldoende middelen heb
ben om drugspanden te sluiten en
overlast te bestrijden. Donner wijst
erop dat het gemeenten vrij staat
'gebruikersruimten' in te richten
waar de qat verhandeld en gekauwd
kan worden. Qat is in die benadering
vooral een probleem voor orde
handhavers, niet voor drugsbestrij
ders.
Het Verdiplein ligt er tegenwoordig
's avonds verlaten bij. Sinds de
vechtpartij geldt een half uur na slui
ting van de winkels een parkeerver
bod. Zonder auto's en winkelende
mensen is alle vrolijke franje ver-
Jemen. Handel in qat. Foto: Archief/ANP
dwenen. Het blauw-witte licht van
de Aldi en het gele schijnsel van de
Chinees op het plein geven als enige
kleur aan de grauwe omgeving. Een
klein groepje jongeren hangt in de
schaduw van de overhangende win
kelpuien op brommers naast de in
gang van een bel- en internetwinkel.
Overdag vindt op het plein en in de
omgeving volgens de Somaliër Sule
man nog altijd een levendige handel
in bosjes qat plaats. De bladeren
worden voor vijf of zes euro per bos
verkocht uit achterbakken van au
to's. Somalische mannen met kleine
plastic zakjes lopen af en aan. Til
burg heeft nog geen 'qathuis'. De ge
meente is om de overlast te beper
ken sinds enkele maanden wel op
zoek naar zo'n ruimte, maar stuit
steeds op bezwaren van omwonen
den.
Die zien de bui al hangen. Een qat
huis naast de deur veroorzaakt on
geveer dezelfde overlast als een cof
feeshop of drukke kroeg. In de Rot
terdamse wijk Feijenoord veroorza
ken de spontaan ontstane qathuizen
zoveel overlast dat de gemeente een
uitgebreid onderzoek naar de Soma
lische gemeenschap is gestart. Re
cent zijn twee qathuizen op grond
van de horecawet gesloten. Omwo
nenden klaagden over lawaai, seksu
eel getinte opmerkingen tegen vrou
wen die langs lopen en uitgespuug
de qat op de straat.
„Ze gaan het gedrag vertonen van
een vervelende dronken vent die
vrouwen naroept", zegt Barend
Rombout, projectleider van het pro
grammabureau Veilig, dat in Rotter
dam met de bestrijding van overlast
van qathuizen is belast. Rombout
spreekt op basis van de eerste on
derzoeksresultaten van een 'zorg
wekkende situatie waarin de Soma
liërs op dit moment in Nederland
verkeren'. „Er zijn sociale achter
standen, hoge werkeloosheid, een
taalachterstand en als gevolg van dat
alles heel veel vrije tijd. Als je die
omzet in qatgebruik ontstaan er pro
blemen."
Rombout komt voor het onderzoek
regelmatig bij Somalische gezinnen
waarin het qatgebruik een ontwrich
tende werking heeft. „De man is
weg, de vrouw en kinderen zitten
met de schulden, wonen in een
slecht huis, er zijn opvoedingspro
blemen." De projectleider ziet qat-
kauwen als 'oorzaak én gevolg' van
de problemen van Somaliërs. „Het is
een katalysator. Als je al problemen
hebt, ga je eerder qat gebruiken, en
dat maakt de problemen vervolgens
erger."
Door qat-bladeren te
kauwen proberen
Nederlandse Somaliërs
hun zorgen te vergeten.
Minister Donner van
Justitie wil de
verslavende drug niet
verbieden, maar het
aantal
probleemgebruikers
groeit, en de overlast
ook. „Het is net
cocaïne."
door Marioes de Koning
Ali Yahye is Somaliër en werkt als
consulent nieuwkomers bij de ge
meente Rotterdam. Hij was betrok
ken bij het opzetten van Somalische
organisaties en was zelf ook be
stuurslid van zo'n organisatie in
Delft. Yahye ziet het qatgebruik on
der Somaliërs toenemen. Het baart
hem zorgen. „Steeds meer Somaliërs
raken verslaafd. In Nederland heeft
het qatgebruik een ontwikkeling
doorgemaakt: toen de meeste Soma
liërs hier begin jaren negentig kwa
men, gebruikten jonge mannen en
vrouwen het niet. Nu zie ik die ook
steeds meer gebruiken. Het lijkt alsof
het hier een steeds belangrijker on
derdeel wordt van de Somalische le
venswijze."
Qatgebruik staat volgens Yahye een
soepele integratie van Somaliërs in
de Nederlandse maatschappij in de
weg.Als je onder invloed van qat
bent, raak je de realiteit kwijt. Je
komt in een droomwereld terecht.
Somaliërs fantaseren dan over het
leven in Somalië en over hun toe
komst. Ze zijn niet in staat deel te
nemen aan de samenleving, ze isole
ren zich."
Yahye schat dat 20 tot 25 procent
van de jonge Somaliërs qat kauwt.
Onder oudere mannen ligt dat per
centage op zeventig tot tachtig pro
cent. „Hun kinderen belanden tus
sen de Nederlandse samenleving en
de Somalische opvoeding. Daardoor
zijn ze moeilijk te corrigeren."
Somalische jongeren figureren pro
minent in de Nederlandse criminali
teitsstatistieken. Uit het onderzoek
'Schimmige werelden' naar nieuwe
etnische groepen en jeugdcriminali
teit, gemaakt in opdracht van het
wetenschappelijk bureau van het
ministerie van justitie, blijkt dat jon
ge Somaliërs (tussen 12 en 24 jaar)
twee tot vijf keer zo vaak verdacht
zijn van een delict als gemiddeld.
Ook Rombout ziet dat het gebruik
van qat toeneemt. „Van sociaal ge
bruik wordt het problematisch ge
bruik." De oncontroleerbare manier
van handelen is volgens Rombout
één van de problemen rondom het
qatgebruik. Het leidt 'niet echt tot
integratie', formuleert hij voorzich
tig. En: „Dat een aantal er grof geld
aan verdient, is zeker. Dat willen we
ook nog eens gaan aanpakken, maar
we gaan nu eerst voor de sociale be
nadering."
Niet iedereen durft met zijn naam in
de publiciteit. „Het gebruik is be
hoorlijk toegenomen", zegt een So
malische onderzoeker die anoniem
wil blijven. „Mensen die hier weinig
mogelijkheden zien, zoeken hun
toevlucht in qat. Zolang het traditio
neel en met mate gebruikt wordt, is
er niets mis mee, maai- de verslech
terde sociale perspectieven hier ge
ven het een andere wending." Hij
omschrijft de ruimten waar gekauwd
wordt als 'onhygiënisch' en noemt
de manier waarop Somaliërs qat ge
bruiken 'erger dan hasj gebruik'.
Waarom beginnen de Somaliërs dan
geen legale qatzaak, vergelijkbaar
met een coffeeshop? „Hier moetje
bij alles wat je begint diploma's heb
ben en aan voorwaarden voldoen.
Daar kom je niet doorheen." Hij ziet
het als één van de redenen waarom
veel Somaliërs uit Nederland naar
Engeland vertrekken. „De regels zijn
daar niet zo streng."
Voorlichting
Na een uitvoerige rondgang blijkt:
zoveel Somaliërs, zoveel meningen
over qat. Yahye is geen voorstander
van een verbod, zoals de gemeente,
waar hij werkt wél voorstaat. Hij ziet
er juist meer in de verkoop uit het il
legale cir cuit te halen en voorlich
ting over qat te geven, maar weten
schappelijk onderzoek dat daaraan
ten grondslag kan liggen, ontbreekt.
Het meest recente Nederlandse on
derzoek is een literatuurstudie over
qat door het Coördinatiepunt Assess
ment en Monitoring nieuwe drugs
(CAM). Het CAM valt onder de In
spectie voor de Gezondheidszorg
(IGZ). Bij monde van inspecteur
opiumwetzaken Wim Best conclu
deert het CAM dat het middel
slechts licht verslavend is en niet ge
vaarlijk. „Het hangt ook af van hoe
veel je eet, maar naar het gebruikers
patroon hebben wij niet gekeken.
Wij kijken alleen naar het stofje."
Of mensen zich letterlijk suf kauwen
en daardoor in de problemen ko
men, is door het CAM dus niet on
derzocht. Wel adviseert ook het co
ördinatiepunt dat meer aan voor
lichting moet worden gedaan.
Qat (khat, of tsjaad) is een drug uit
Oost-Afrika die in Nederland voor
al door Somaliërs wordt gebruikt.
Door op de bladeren en stelen van
de plant Catha edulis te kauwen
komen stoffen vrij met een stimu
lerend effect. De bladeren zijn al
leen te gebruiken als ze vers zijn.
Gebruikers kauwen ze tot een bal
en spugen deze daarna,uit.
De sterkte van de bladeren hangt
af van de groeiomstandigheden.
De werkzame stof cathine is een
amfetamine (nèt als cocaïne en
speed), maar veel minder krachtig.
Het kauwen leidt tot gevoelens
van euforie. Gebruikers worden
vaak heel spraakzaam en voelen
geen vermoeidheid of honger. Als
de qat is uitgewerkt slaat dit vaak
om in loomheid en depressie. Ge
bruikers klagen regelmatig over
slaapproblemen en buikpijnen. De
kans op lichamelijke verslaving is
klein. Wel is het mogelijk geeste
lijk verslaafd te raken. De risico's
nemen toe bij regelmatig en lang
durig gebruik.
Oat is legaal in Nederland. In
Frankrijk, Zwitserland, Italië, België
en de Scandinavische landen is qat
verboden.
Machtige
mannen namen
Madeleine
Albright niet
altijd serieus
De opmars van
de huiscultuur
in Leidse
studentenhuizen
Jan Rot is
een ander
mens
geworden
