KUNST CULTUUR
Sontags' geloof in de wereldliteratuur
Dansend op
zoek naar de
ultieme kick
De choreografie zit in de
Juweel van een voorstelling bij Imperium
Het William Byr
Ensemble en de'
menselijke emot|
Prijs voor
Ruebsamen
'Rommel'
geld waard
Baltic Storm
in première
Hermans en
Hotx in trek
Megabioscoop
in suikerfabriek
Jongkin
'Eigentijd!
onopgesmi
Amerikaanse ambassadeur blijft weg bij uitreiking van Friedenspreis aan schrijfster
maandag 13 oktober 20
Helga Ruebsamen. Foto: GPD
Amsterdam - Schrijfster Helga
Ruebsamen krijgt de Anna Bijns
Prijs 2003, een tweejaarlijkse li
teraire onderscheiding voor Ne
derlandstalige literatuur van
vrouwen. De prijs bestaat uit
10.000 euro en een sculptuur.
Ruebsamen (69) krijgt de on
derscheiding voor haar hele
oeuvre. Volgens de jury schrijft
ze sprankelend, baldadig en
hartstochtelijk.
nancy - Een schilderij van
Maximilien Luce, twee maan
den geleden op een Franse
rommelmarkt voor 4 euro ge
kocht, heeft zondag op een vei
ling in Nancy 68.000 euro opge
bracht. Het schilderij Oevers
van de Seine in Parijs uit 1892
was ingezet op 15.000 euro. Het
had enkele punaisegaatjes in de
hoeken, maar verkeerde voor
het overige in goede staat. Luce,
die in 1941 in Parijs overleed,
was bevriend met Camille Piss-
arro en behoorde tot de neoim-
pressionisten.
berlun - Negen jaar na de ramp
met de Oostzee-ferry Estonia is
er een film gemaakt over dit
grootste naoorlogse scheepson-
geluk in Europa, waarbij 852
mensen om het leven kwamen.
Vanavond gaat deze thriller,
'Baltic Storm', in Berlijn in pre
mière. De Amerikaanse filmma
ker Reuben Leder probeert
daarin een antwoord te geven
op de raadselachtige achter
gronden van de catastrofe. De
Hollywood-regisseur baseert
zich voor een groot deel op wa
re gebeurtenissen.
Amsterdam - De recessie heeft
ook op de Frankfurter Buch-
messe geleid tot terugval van de
productie. Er zijn dit jaar aan
zienlijk minder nieuwe titels op
de markt, ten opzichte van
voorgaande jaren zeker tiental
len procenten. Volgens Henk
Pröpper, de huidige directeur
van het Nederlands Productie
fonds voor Vertalingen, heeft
dat er toe geleid dat de belang
stelling van de buitenlandse
uitgevers zich nu vooral richt
op de moderne klassieken. „Ze
zijn niet meer zo bang om een
potentiële bestsellers te missen
waarvan de kwaliteit echter on
duidelijk is. Bij de buitenlandse
uitgevers is nu de literatuur in
trek die in Nederland tot de ge
vestigde namen behoort en die
goed past in hun eigen literaire
fondsen. Zo kwamen W.F. Her
mans en F.B. Hotz onlangs in
Duitsland op de markt, waar zij
zeer goede recensies kregen",
aldus Pröpper. „Van de actuele
titels is er vooral veel belang
stelling voor 'Schaduwkind' van
F. Thomése, 'Hokwerda's kind'
van Oek de Jong en 'Grand café
boulevard' van Tomas Lieske.
halfweg - In de oude suikerfa
briek van CSM in Halfweg komt
een megabioscoop met acht
tien zalen en 5000 stoelen. Het
project moet in 2006 klaar zijn.
Projectontwikkelaar Cobraspen
en Wolff Cinema Groep sloten
vrijdag een overeenkomst om
de bioscoop te ontwikkelen, zo
maakten beide partijen bekend.
Halfweg ligt tussen Haarlem en
Amsterdam. De partijen ver
wachten uit de omgeving vol
doende bioscoopbezoekers te
kunnen trekken. Volgens de ini
tiatiefnemers past het plan
goed binnen de ontwikkelingen
in de regio, zoals de uitbreiding
van Schiphol, de verstedelijking
vanuit Amsterdam-West en de
groei van het Westelijk Haven
gebied.
Na de sluiting van de suikerfa
briek in Halfweg kwam 100.000
vierkante meter grond vrij om
een herbestemming te geven.
Dat is ongeveer eenderde van
het grondgebied van het dorp.
De grootste bioscoop die Wolff
nu exploiteert, ligt in Enschede.
Daar zijn tien zalen en 2700
stoelen voor filmkijkers. Het be
drijf bezit in Nederland tien
bioscopen.
Theater Recensie
Wijnand Zeilstra
VoorstellingSpaanse Ruiters van Koos
Terpstra door Toneelgroep Imperium.
Regie: Jules Noyons. SpelSabine Jimkes,
Frank Heesbeen, Annemarie Hagenaars,
Lidewij Gerits en Els van Midden. Gezien:
11/10, Imperium Theater, Oude Vest
Leiden. Aldaar nog te zien: 16,18,19,23,
24 en 25/10.
De acteurs spelen onder hun
eigen naam. Dus Annemarie
Hagenaars speelt het personage
Annemarie, Els van Midden de
rol van Els enzovoorts. Dat lijkt
misschien nauwelijks vermei-
denswaard. Toch zit er meer
achter, want dit spel tussen
schijn en werkelijkheid is ken
merkend voor het gehele stuk.
Een jonge vrouw wordt betaald
door drie andere vrouwen om
wraak te nemen op een man.
Ze neemt na enige aarzeling de
uitdaging aan. We zien het spel
dat zij speelt met de man die
natuurlijk tegen zo veel raffine
ment niet opgewassen blijkt te
zijn. Daarbij blijft het tot het
eind spannend, of ze zich daad
werkelijk aan de spelregels
houdt. Naast dit gegeven loopt
nog een andere spanningsboog
die tussen de regels door in de
dialogen tussen de drie vrou
wen wordt uitgewerkt. Zinnen
ze alle drie op wraak? Is er mis
schien meer dan één vrouw
door die ene man bedrogen? En
hoe oprecht zijn ze jegens el
kaar?
Dat alles is door Koos Terpstra
in zijn stuk 'Spaanse Ruiters' tot
één intrigerend geheel ver
vlochten. Imperium heeft hier
van onder leiding van gastregis
seur Jules Noyons een juweel
van een voorstelling gemaakt.
Kennelijk heeft Noyons het vol
ledige vertrouwen van zijn spe
lers weten te winnen, waardoor
zij in een confronterende set
ting tot opmerkelijke prestaties
kunnen komen.
Het zaallicht blijft aan, de spe
lers kunnen de toeschouwers
voortdurend aankijken. Dan
moet je als acteur al de nodige
schroom overwinnen. Aan vier
zijden van het centrale speel
vlak zit publiek, het podium is
meestentijds leeg. Dat maakt
het allemaal nog veel moeilij
ker. De spelers kunnen zich im
mers nergens achter verschui
len. Met flair houden zij zich
echter overtuigend staande.
Els van Midden bijvoorbeeld
heeft al vaker in voorstellingen
van Imperium gestaan. Bekend
zijn haar vaak licht-komische
bijdragen. Hier echter als één
van de eigentijdse wraakgodin
nen stijgt ze boven zichzelf uit.
Haar luchtige toonzetting is
somtijds wrang en suggestief.
Maar ook Annemarie Hage
naars, een nieuw gezicht bij
Imperium, speelt een prachtrol
in de manier waarop zij als uit
voerder van de wraak soms bij
na zakelijk soms uiterst sensu
eel opereert
Voeg bij deze spelprestaties het
kale speelvlak waarop zich een
heuse waterscène afspeelt die
een prachtig toneelbeeld ople
vert. Dat het licht wel erg vaak
aan en uit gaat, waardoor de
hechte structuur verbrokkelt,
en dat de muziekmontage mis
schien iets te overdadig is uit
gevallen, moet je maar gewoon
vergeten. Imperium is dit sei
zoen ijzersterk begonnen.
dans recensie
Maarten Baanders
Voorstelling: 'Kicks' door ISH, de
Meekers en AYA (Danscombinatie 4).
Gezien: 11/10, Leidse Schouwburg.
Kun je een kick krijgen van een
dansvoorstelling? Veel jongeren
zullen daar niet zo in geloven.
'Kicks' laat zien dat er in dans
toch plaats is voor dingen waar
jongeren op kicken: stuntwerk
en humor. 'Kicks' is een drie
luik van drie groepen. ISH en
AYA hebben, als het op stunts
aankomt, een reputatie. Succes
is voor hen bijna verzekerd.
Dat ook de Meekers bij 'Kicks'
betrokken zijn, is een aardige
vondst. Met hun bijna legenda
rische humor en fantasie zor
gen ze voor de nodige relative
ring. Ook lachen geeft een kick.
De dansers van ISH gooien
zich totaal in de strijd, staan op
hun hoofd of op één hand,
springen en maken korte swin
gende groepsdansen. Vaak
loopt het uit op uitdagen, op
boksen en schijnvechten. Ze
gaan niet zacht met elkaar om,
maar dankzij snelheid en soe
pelheid verloopt alles vlekke
loos. Mooi is het als een van de
dansers na zo'n stoere scène
dronken over het toneel loopt
en tussen zijn gewankel door
felle draaiingen en beenzwaai-
en maakt. Zijn motoriek is
doortrokken van dit soort be
wegingen, of hij dronken is of
niet. Een minpuntje aan dit
stuk is dat het stuntwerk gere
geld onderbroken wordt en de
vaart er even uitgaat. Maar
knap blijft het.
De Meekers komen met een
schitterend contrast. Geen
stoere dansers, maar een sulli
ge man met een geruite rok aan
en een edelweiss in zijn hand
zoekt een meisje dat met hem
wil trouwen. Hij zwerft rond in
een bizarre wereld, waar van
alles gebeurt. Jongens en meis
jes dansen, soms lieflijk, soms
bruut, armen steken uit de mu
ren en maken een meisje het
hof. De sul leert van een stoere
man hoe hij indruk moet ma
ken op een meisje en telkens
als hij iets bereikt meent te
hebben, voelt hij een kick. De
fantasie gaat in deze choreo
grafie alle kanten op, maar
wordt bijeengehouden door de
aanstekelijke lol die de dansers
uitstralen.
Energiek, sexy en meeslepend
is de kick die AYA het publiek
geeft. Ook deze groep stort zich
op het thema 'versieren'. Er ko
men tintelende confrontaties
uit voort, wervelende dans,
zelfverdedigingstechnieken en
zwoele buikdansen, allemaal
elementen die een jong publiek
aanspreken. De danseressen
bewegen opzwepend op skate-
banen. Hier bereikt de span
ning haar hoogtepunt. Een
danser gaat heroïsch op zijn
skates heen en weer en onthult
wat zijn kick is: „dansen met de
zwaartekracht, harder, sneller,
tot je niks meer voelt of denkt,
alleen lichaam bent, alleen re
flex". Beheersing en overgave.
Misschien is dit wel het grond
gevoel waar dansers de harts
tocht voor hun vak uit putten.
lo
door Maarten Baanders
leiden - Stapje voor stapje groeide de cho
reografie. Elk gebaar, elke draaiing werd
uitgelegd en uitgeteld. Kleine stukjes wer
den herhaald, zo vaak als nodig was. Ge
duldig speelde de band Till Midnight tel
kens opnieuw het bijbehorende muziek
fragment.
Het was geen gewone dansgroep die zon
dagmiddag ter afsluiting van de Dansweek
op het podium van de Leidse Schouwburg
stond. Het publiek had net een middagje
Krisztina de Chatel achter de rug met twee
dansfilms en een interview, en werd vervol
gens uitgenodigd op het podium te komen
om een eenvoudige, voor iedereen haalba
re choreografie in te studeren o.l.v. choreo
grafe Peggy Olislaegers. Zes dansers, van
wie vier van de Leidse Balletschool, assis
teerden haar door de bewegingen voor
beeldig uit te voeren. Het podium was pre
cies groot genoeg om alle deelnemers de
ruimte te geven die ze nodig hadden. En op
de achtergrond stonden een bar en sfeer
volle tafeltjes en stoeltjes, waar de deelne
mer na afloop iets kon drinken.
Peggy Olislaegers had gekozen voor de ge
dragen stijl van oude hofdansen met hier
en daar een typisch Olislaegers-trekje en
gewone bewegingen zoals mensen die op
dansfeestjes maken. Geanimeerd legde ze
uit dat een bepaald armgebaar veel elegan
ter wordt als men het vanuit het bekken
laat komen en dat vanzelfsprekende of
voorspelbare bewegingen niet interessant
zijn voor een choreografie. Een vloeiend
armgebaar liet ze even stokken, waarmee
ze een persoonlijk trekje in de hofdansstijl
verwerkte. Zo kregen de deelnemers, die
voor een groot deel niet gewend waren te
dansen, in twintig minuten tijd heel wat
mee van het dansvak. En het lukte. „De
choreografie zit in de benen," concludeer
de Olislaegers aan het eind tevreden. Het
publiek had een buitenkansje meegemaakt:
„Dit was een dans die alleen vanmiddag
bestond en daarna niet meer."
Leiden heeft de smaak te pakken van bij
zondere dans-evenementen. Dat bleek in
de loop van de middag toen Bart van Mos
sel, directeur van de Leidse Schouwburg,
en choreografe Krisztina de Chatel een spe
ciaal project aankondigden voor het 300-ja-
rig jubileum van de Leidse Schouwburg in
2005. De Chatel gaat een choreografie ma
ken waarin ze alle ruimtes van het gebouw
betrekt op een manier zoals ze nog nooit
gebruikt zijn. Het publiek zal op het podi
um zitten, terwijl de zaal zal veranderen in
een grote dansvloer. Ook de ruimtes buiten
de zaal krijgen een plaats in deze choreo
grafie.
den haag - Met 140
de expositie die het Ge
museum Den Haag aai
Barthold Jongkind wi
grootste overzicht dat
Nederland van het weri
ze schilder (1819-189:
toond.
De werken van de v
Frankrijk zo geliefde,
Overijsselse Lattrop
Jongkind komen van
Musea in de Verenigd
het Verenigd Korünl
Frankrijk leenden
aan het Haagse museui
Conservator John Sillev
bewonderaar van de in
nist is. Hij is vooral ond
druk van Jongkinds 'ui
lijke kwaliteit' en van de
tionaire wijze waarop c
voor zijn tijd te werk gii
nu eens naar Le pont c
acade uit 1853. Heel in
zie je de Notre Dam«
Jongkind op de voorgi
sers schildert en een
loopbrug, voorstellinge
die tijd echt niet roi
werden gevonden. Hij
wat hem fascineerde, e
en onopgesmukt.'
Sillevis kan ook niet g
klaren dat een schilde
kaliber van Jongkind
land eigenlijk een beet
achtzaamd is. „Missch
het deels te maken me
dat hij twee vaderlani
Nederland en Frankrif
tweede vaderland heel
een soort fanclub van
den, die van alles organ
Grote Franse kunstena
ben de lof gezongen v
kind, niet in de
Monet: „Van Jongkind
de training van mijn
hem heb ik leren kijkei
kind en Monet werkten
dig samen, de Fransma
Nederlander later als z
leermeester zien.
Jongkind was in Frai
rechtgekomen mede
een subsidie van konin
II, die door kunstenaa
jonge Nederlandse ta
geattendeerd. Al
Jongkind er aansluitir
School van Barbizon e
pressionisten. Hij werk
ve in Parijs ook veel
mandië, met name in
Honfleur.
De expositie is in Den
bezoeken tot en met II
Daarna is de collectie J<
te zien in het bekende
Richartz Museum in K
tot slot in de kunstten
see d' Orsay in Parijs.
door Jan-Hendrik Bakker
frankfurt - De Amerikaanse
ambassadeur in Duitsland ont
brak gisteren demonstratief bij
de uitreiking van de Friedens
preis aan de Amerikaanse schrijf
ster Susan Sontag in de Paulus-
kerk te Frankfurt. Haar kritiek op
de regering Bush is niet mals ge
weest. Maar Sontag is er de
vrouw niet naar om louter als ac
tiviste door het leven te gaan.
„Ik ben in de eerste plaats
schrijfster", zegt Susan Sontag
daags voor de uitreiking van de
Friedenspreis, „Bij die om
schrijving voel ik mij het pret
tigst. Geen criticus of intellectu
eel, maar schrijfster. Maar daar
naast ben ik ook een mens met
morele standpunten, een bur
ger van de machtigste staat ter
wereld, en ik geloof in wereldli
teratuur, precies zoals Goethe
dat voor het eerst heeft gezien.
Het grootste deel van de schrij
vers die ik lees moet ik in verta
ling lezen. Wereldliteratuur is
anti-nationalistisch, ze gaat
over de grenzen heen. Ze gaat
over de wereld, waarin wij le
ven. Dat ik een bekend schrijf
ster ben, daarvan maak ik soms
dankbaar gebruik om mijn mo
rele standpunten publiek te
maken."
Rond de toekenning van de
Friedenspreis aan Susan Sontag
hangt een politiek geladen
sfeer. Sontag heeft het afgelo
pen jaar de Amerikaanse anti-
terrorismepolitiek en met name
de invasie van Irak scherp be
kritiseerd. In rechts Amerika
wordt ze gezien als verraadster
en vriendin van het 'oude Euro
pa'. Dat uitgerekend de Duit
sers Sontag lauwerden met de
ze prestigieuze prijs, die eerder
ging naar intellectuelen met
uitgesproken standpunten als
Octavio Paz, Mario Vargas Llo-
sa, Karl Jaspers, Albert Schweit
zer, Vaclav Havel en de Neder
lander Visser 't Hooft (toenma
lige voorzitter van de Raad van
Kerken), is in Washington op
gevat als een politiek affront.
De Amerikaanse ambassadeur,
Daniel Coates, was er dan ook
niet bij tijdens de uitreiking van
de prijs. Sontag betreurde dat
gisteren openlijk tijdens haar
dankrede. Een ambassadeur
heeft in de eerste plaats een
vertegenwoordigende functie
en geen politieke, vindt zij. „Hij
had hier wel moeten zijn, om
dat een burger van het land dat
hij vertegenwoordigt in Duits
land geëerd is met een belang
rijke Duitse prijs", zei zij.
Susan Sontag (1933) is de
schrijfster van romans en es-
pers vanwege
haar inspan
ningen voor
de vrede.
Foto: Hielco
Kuipers
says die alle, op de een of ande
re wijze, gaan om het leven in
de moderne wereld met zijn
massamedia, consumptiedrang
en wereldwijde schaal. Haar
laatste boek, 'Kijken naar het
leed van anderen', verdedigt de
oorlogsfotografie als middel om
het menselijk medelijden te
wekken. In haar publieke optre
dens verdedigt ze in het alge
meen de waarden van de wes
terse democratie en de seculie
re staat. Zo benadrukt ze de
verantwoordelijkheid van de
schrijver om rich, als hij morele
standpunten inneemt, geen
propaganda te bedrijven. Dat
bracht haar onlangs nog in
conflict met Gabriel Garcia
Marquez, wie rij verweet dat hij
Castro's repressie met de man
tel der liefde probeert te bedek
ken.
De verkiezing van Arnold
Schwarzenegger tot gouverneur
in California is volgens haar een
teken des tijds. .Aanvankelijk
dacht ik dat het om een slechte
grap ging. Maar het is de reali
teit. Mensen lopen achter figu
ren als Schwarzenegger en Ber
lusconi aan omdat rij ook zo
willen zijn: rijk, onafhankelijk,
arrogant en in de positie zich
zelf belachelijk te maken zon
der dat hen dat iets kan sche
len. Het heeft met de klassieke
politiek niets meer te maken.
Zoals de klassieke muziek uit
het publieke leven aan het ver
dwijnen is, zo verdwijnt de ou
derwetse politiek met haar
voorkeur voor debat, oppositie
en programma's. Mensen zien
in Schwarzenegger voorname
lijk de krijger, de Terminator,
die hen komt verlossen. Het
spijt me voor de Califomiërs. Ze
maken zichzelf belachelijk. Ik
denk overigens niet dat
Schwarzenegger de problemen
aan kan."
In haar dankrede ging de
schrijfster uitvoerig in op de
kloof die er tussen Europa en
de Verenigde Staten bestaat.
Volgens haar is de kloof er altijd
al geweest, maar kwam deze
onlangs, tijdens de spanningen
in de Veiligheidsraad over de
oorlog in Irak, alleen maar dui
delijker aan het licht. Sontag
belichtte de culturele verschil
len tussen de twee werelddelen,
pleitte voor een sterker Europa,
maar benadrukte ook dat een
verzoening tussen het Oude
Europa en de Nieuwe Wereld
belangrijk is.
Muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert: Willam Byrd Vocal Ensemble
o.l.v. Nico van der Meel, m.m.v.
gambaconsort Jacobean Viols. Gehoord
11/10, Marekerk, Leiden.
Menselijke emotie, daar gaat
het om in de tweede helft van
de 16de eeuw. Aangewakkerd
door het 'humanisme wordt er
gaandeweg niet alleen verti
caal, maar ook horizontaal ge
dacht en geleefd. Dat is ook de
reden waarom juist in die tijd
het aardse hartstochtelijke
'Hooglied' veel meer de aan
dacht trekt, het lied der liede
ren, een ode aan de groeiende
liefde. Maar niet alleen naar
gelukzaligheid en aards genot
wordt verlangd, even diep
gaand naar droefenis en on
troostbaarheid. Expressie viert
hoogtij en die laat Nico van der
Meel met zijn koor bijzonder
fraai horen.
In Clemens non Papa's 'Ego
flos campi' (ik ben een bloem
van het veld) ruisen de licht
schrijnende harmonieën in
stijgende en dalende dynami
sche lijnen hoog boven de
klank van het gambaconsort,
dat in dit vroege stadium (eer
ste helft 16de niets anders
doet dan de samenklank inten
siveren.
Wat onmiddellijk opvalt wan
neer eerste sopraan Annemie-
ke Rademaker even niet mee
doet, is het grote verschil in
klankkleur. Alsof er een lijster
uit het nest gevallen is, zo ver
andert de kleur van het stem-
menweefsel in 'Tota pulchra es
amica mea' (alles aan jou is
mooi, mijn lief) van Nicolaas
Gombert: waziger, wolliger,
lichter. Totdat die paradijselij
ke sopraanklank weer opwiekt
richting gouden rozet in de
nok van de Marekerk in het
volgende lied.
Opzwepend spelen de 4
van het 'Jacobean Violj
sort in Peter Philips' 'I
pulchra es' (zie, watl
mooi). Het is een spelr
kaar lokkend toeroepei
het William Byrd blij,|
licht en haarzuiver vei
De mannen zingen
homogeen in Leonhi
ners 'Ich bin schwarz'
me donkere tinten
het gaat over de bi
van de geliefde. Maar
ren even later; hoi
smachtend in licht
leerde staccato zang.1
neerd mengt die ene
tenor zich met d{
wenstemmen 'als
hennabloemen in de
den van Engedi'. W<
tot z'n recht komt is d<
firmus' uit Francisco
ero's 'Surge, propen
mea' die van achter ui
door vijf vrouwenstem
laas te weinig gep
wordt gezongen waan
gewenste accent acl
blijft.
Het gambaconsort is
eerst prominent aanv
basso continuopartij
dormio van Schüt
1672). Schütz compon
ook ruim een eeuw li
Josquin Desprez. Expn
koor en consort
schokkende dynamise
jes in woorden die
vragen in het steeds
rende slissende, sapp
cinni', haarlokken
van dauwdroppels, in
zwiepende pijl in de la<
se.
Daar móet 'de dood' ee
voor steken. In schittei
zongen klaagliederen,
David rouwt om zijl
vriend Absolom, Rach
om haar vermoorde 1
en Jozef rijn gestorve
Jacob beweent. Ook hii
het William Byrd zijn
zaligheid.
