WETENSCHAP
Coffie werkt louter Beringstraatbrug technisch en financieel haalbaar
bij drie bakjes als
igeheugensteuntje
fieuwe graansoort belofte voor coeliakie-patiënt Spinnen spinnen al heel lang
Chinees-Amerikaanse ingenieur werkt al dertig jaar aan brug tussen werelden
H DC 298
ZATERDAG 20 SEPTEMBER 2003
door Ron Buitenhuis
[will Gerritsen
litis nou jammer. Het drinken
;én kop sterke koffie acti-
jra thet geheugen in geen en-
pzicht, althans dat van
sen tussen 45 tot 60 jaar.
koppen koffie trouwens
naar de statistieken wijzen
it mensen bij het klimmen
aren steeds minder bakjes
it tot zich te nemen. De in-
inden spelen op, ze heb-
ast van slapeloosheid of
:hien zijn er ook nog ande-
lenen. Dat is uitgezocht
Jeroen Schmitt en diens
's van de afdeling psy-
ie en neuropsychologie
le Universiteit Maastricht,
srslag van hun onderzoek
ir dagen gepubliceerd in
td Journal of Nutrition
and Aging. Bij het on-
>ek naar de werkzame stof
ie in de koffie gaat de aan-
van onderzoekers uit
wee zaken: activeert het
Estofje 45 minuten na con-
)tie het geheugen en ande-
gnitieve aspecten van onze
cellen (zoals concentra-
*•1 ïprenting, oriëntatie, aan-
t en plannen)? En doet het
-9 p de lange duur?
311 de laatste vraag kan
111 ïitt kort zijn: de geleerden
iet er niet over eens.
imige onderzoekers con-
lerden wel een positief ef-
anderen niet. Ook
wij hebben in een eigen studie
geen sterke aanwijzingen hier
voor gevonden." Wel staat vast
dat 250 milligram cafeïne - drie
sterke koppen koffie - het ge
heugen en andere cognitieve
functies activeert, althans 45
minuten na het drinken.
Hier plaatst Jeroen Schmitt een
belangrijke kanttekening. Dit
geldt voor mensen van middel
bare leeftijd, maar uitgerekend
niet voor jongeren.
Hun geheugenkracht gaat er
juist op achteruit. Een mogelij
ke verklaring is dat het geheu
gen Vein jongeren al dichtbij een
optimaal niveau zit. Cafeïne
prikkelt hun brein zodanig sterk
dat het stofje een averechts ef
fect geeft. Teveel van het goede
dus. Voor mensen in de mid
delbare leeftijd geldt echter dat
hun geheugen achteruit is ge
gaan, op een lager pitje staat:
die hersencellen kunnen zo'n
cafeïne oppepper van drie kop
pen koffie best gebruiken.
Schmitt: ,,Hoe groot het effect
dan is? Nou, dat gaat in de rich
ting van het prestatieniveau van
jongeren."
Bij zestigplussers blijkt de drie-
koppen-koffie-formule niet te
werken, het geheugen is waar
schijnlijk nog meer achteruit
gegaan. „We denken dat ze
voor een geheugenoppepper
nog meer zouden moeten drin
ken, maar dat is nooit onder
zocht."
itigeren gaat het geheugen bij gebruik van koffie er juist op ach-
I. Foto: GPD/Harmen de Jong
Met een negentig kilometer lan
ge brug over de Beringstraat
kunnen Alaska en Siberië weer
met elkaar verbonden worden,
net als in de laatste ijstijd,
20.000 jaar geleden. Economen
juichen, maar bouwingenieurs
zien één groot vraagteken: hoe
bouw je pijlers die bestand zijn
tegen de gigantische kracht van
het kruiende ijs?
Stel je voor: een brug van ne
gentig kilometer lengte, dwars
door een van de meest desolate
gebieden van de aarde, waar
temperaturen van veertig gra
den onder nul heel gewoon
zijn. Het betonnen gevaarte
rust op 220 pijlers die 75 meter
boven het ijskoude water van
de Beringstraat uitsteken. Elk
hanggedeelte tussen twee pij
lers overspant vijf voetbalvel
den.
Op het bovenste wegdek rijden
auto's en vrachtwagens, althans
de vier warme maanden van
het jaar. Een etage lager, in de
holle buik van de brug razen
personen- en goederentreinen
van Alaska naar Siberië en in
het onderste deel lopen meer
dere olie- en gasleidingen. Be
rekeningen leren dat de brug
voor 105 miljard dollar kan
worden gebouwd. Een gigan
tisch bedrag, dat via tolheffin
gen (deels) terugverdiend
wordt. De twee belangrijkste
vragen zijn echter: wat heb je
aan zo'n brug en is zo'n bouw
werk technisch wel te bouwen?
Economen schijnen de bouw
van de brug toe te juichen, ze
ker die uit Amerika en Rusland.
Dankzij de brug zou olie en gas
vanuit Rusland rechtstreeks
naar Alaska kunnen stromen,
waardoor Rusland minder af
hankelijk is van duur en moei
lijk transport via olietankers.
Ook zou door de brug, 20.000
jaar na de laatste ijstijd, weer
een rechtstreekse verbinding
ontstaan tussen Azië, Europa
en Noord-Amerika. Economen
geloven dat dit plan de totale
wereldeconomie nieuwe impul
sen kan geven.
De tweede vraag, over de tech
nische haalbaarheid, is heel wat
moeilijker te beantwoorden.
Een brug van 90 kilometer leng
te, 32 keer de beroemde Golden
Gate in San Francisco, is hoe
dan ook een technisch huza
renstuk. De langste brug van dit
Het ontwerp van de Beringstraatbrug. Onder de weg is een holle ruimte waar treinen rijden en daaronder ruimte voor gas- en olieleidingen. Illustratie: Discovery Channel.
moment, nabij New Orleans,
komt niet verder dan 38 kilo
meter. Wat de bouw van een
Beringstraatbrug zo'n bijzonde
re uitdaging maakt zijn de pij
lers. Hoe bouw je 220 pijlers die
bestand zijn tegen de giganti
sche krachten van drijvend en
kruiend ijs?
Sinds 1999 ligt in Canada de
twaalf kilometer lange Confede-
rationbrug naar de Prins Ed
ward eilanden. Ofschoon deze
brug honderden kilometers zui
delijker ligt dan een toekomsti
ge Beringstraatbrug, komen
ook hier in de wintermaanden
massa's ijsschotsen voorbij. Ge
wone, cilindervormige pijlers
zijn niet bestand tegen de
kracht van het ijs, die te verge
lijken is met de kracht van 25
vrachtauto's die 50 kilometer
per uur rijden.
Analoog aan de boeg van een
varende ijsbreker hebben de in
genieurs de pijlers van de Con-
federationbrug tot net boven de
waterspiegel een bolle, kogel-
vorm gegeven. Op die manier
kruipt het ijs tegen de pijler
omhoog, tot het moment dat
het vanzelf uit elkaar breekt.
Allemaal leuk en aardig, maar
de ijsmassa in de Beringstraat
vereist pijlers van 500.000 ton
elk, 5 keer zo dik en zwaar als
die van de bestaande Confede-
rationbrug. Met het beton dat
voor die 220 pijlers nodig is,
zou je 140 keer het beroemde
Empire State Building in New
York kunnen bouwen. Bijko
mend probleem is dat vanwege
het extreme klimaat, ter plekke
slechts vier maanden per jaar
kan worden gebouwd. De reste
rende acht maanden kunnen in
grote hallen weliswaar allerlei
betonnen prefab stukken wor
den gemaakt, maar dan nog
wordt de bouwtijd van een Be
ringstraatbrug geschat op vijf
tien jaar.
Met de brug alleen is het pro
ject pas halverwege. Om de
brug te bereiken moeten dui
zend kilometer autoweg en
treinrail worden aangelegd
door het ijzige en desolate land
van Alaska en Siberië.
Dus rijst de vraag hoe realis
tisch is het hele project? Het
enige harde feit totnogtoe is dat
de Chinees-Amerikaanse inge
nieur Lyn al dertig jaar op zijn
tekentafel aan de Beringstraat
brug werkt en in de wereld van
de bruggenbouwers steeds
meer medestanders krijgt.
De investering van 105 miljard
dollar is gigantisch, maar tege
lijkertijd minder dan een derde
van het jaarbudget van het
Amerikaanse leger. Financieel
en technisch lijkt de brug dus
een haalbaar project. De poli
tiek zal de knoop moeten door
hakken. Daarbij speelt het stra
tegisch argument dat grootver
bruiker Amerika door de brug
minder afhankelijk wordt van
zijn 'olievriendjes' in het Mid
den-Oosten, mogelijk een door
slaggevende rol. Oorlogen voe
ren om je energiebehoeften vei
lig te stellen kost ook miljarden,
en bovendien mensenlevens.
Zo bezien is een Beringstraat
brug een koopje.
I.»
'eter de Jaeger
;een graan dat geen gluten
ten daarmee geschikt voor
En die deze eiwitten niet
fen verdragen (coeliakie-pa-
i). Onderzoek moet helpen
de kaartte zetten.
een verjaardagsfeestje
teren rond Emmen is het
itstaan. Er moest nodig
worden naar een nieuw
9_6 om de akkerbouw in het
len uit het slop te halen.
speurwerk viel de keu-
teff, een graangewas uit
>ië. Na een proefopzet op
:are vorig jaar, telen in-
ïls 91 boeren, verenigd in
uit zes provincies dit
op 620 hectare.
!et aanslaat is er in de toe-
ruimte voor drieduizend
e", meent Hans Turken-
j, directeur van Soil and
•piprovement (S&C) uit
L Dit bedrijf maakt zich
poor introductie in Neder-
Het heeft het wereldwijde
bi verworven voor de teelt
werking van dit gewas,
eer wegheeft van gras dan
'u irwe of gerst.
ijaar zal het eerste teff-
worden gebakken en op
irkt gebracht. ,,Voor een
bakkwaliteit dien je gra
it meerdere landen met
l te mengen. Daarom heb-
'e proefvelden in Duits-
n Frankrijk. In Amerika
(luwen we dit jaar ruim 200
rs e op contractbasis."
seste percelen zijn net ge-
ai De minieme korrels wor-
iaji een glutenvrije maalderij
en door Koopmans Meel
uwarden en verkocht aan
ivrije bakkers door heel
a.Dit jaar is spannend,
moet blijken of teff kan
ürreren met andere glu-
je producten uit tapioca,
ie i aardappelzetmeel."
ilc brengst schommelt rond
e zend kilo per hectare,
jxi i dat voldoende, omdat de
in een relatief hoge prijs be-
Vlaar als je een groter
el op de glutenintolerante
wil, zullen grotere area-
beten worden verbouwd
Het oogsten van teff in Drenthe. Foto: GPD
en dient de productie per hec
tare omhoog", zegt Turken
steen. Er wordt gestreefd naar
hogere opbrengst door selectie
uit ruim 700 varianten uit Ethi
opië om te kijken welke rassen
het beste floreren in ons kli
maat.
,,Dat doen we samen met de
hogeschool Larenstein, die van
ouds veel contacten heeft met
de Derde Wereld en Wagenin-
gen Universiteit. In Wagenin-
gen wordt vooral gekeken naar
manieren om de teelt te verbe
teren. Dat komt neer op zaken
als de juiste stikstof-afgifte per
plant, zaaidiepte en beste mo
ment van zaaien en oogsten.
Samen met Koopmans worden
de gevolgen van de teeltwijze
voor de smaak, samenstelling
van het meel en de bakkwaliteit
bekeken."
Het medisch centrum van de
universiteit Leiden heeft studie
gedaan naar teff. Zo is onder
meer getoetst hoe teff reageert
op vijftig peptiden, delen van
eiwitten, die glutenintolerantie
veroorzaken. „Uit de studie
blijkt dat teff deze onderdelen
niet bevat. Dat is noodzakelijk
voor coeliakie patiënten die in
tolerant zijn voor gluten."
Het bedrijf in Assen mikt ook
op topsporters. Teff is namelijk
zeer rijk aan ijzer en calcium
dat viij beschikbaar is voor op
name door het lichaam. Dit in
tegenstelling tot andere granen
die deze stoffen niet aan het li
chaam afstaan. „Tweehonderd
gram teff per dag, bijvoorbeeld
in de vorm van pasta, levert het
lichaam genoeg ijzer om tot een
topprestatie te komen", zegt
Turkensteen.
door Ben Apeldoorn
In een stukje versteend hars,
barnsteen, is een heel klein
draadje spinrag gevonden. Bij
zonderheid: het is 90 miljoen
jaar ouder dan het oudste tot
dan gevonden fossiele spinrag.
En ook bijzonder: het ziet er net
zo uit als hedendaags spinrag,
compleet met minuscule lijm-
druppeltjes om argeloze insec
ten te betrappen. De spinnen-
soort die dat draadje vermoede
lijk maakte, leeft ook nu nog, 130
miljoen jaar later.
Het stukje doorzichtige barn
steen, waarin het draadje opge
sloten zit, lag ruim 30 jaar in
een vitrine van het Staatsmuse-
um voor Natuurkunde in het
Duitse Stuttgart. Al die tijd wist
niemand van dat draadje spin
rag. Totdat de Zwitserse bio
loog Samuel Zschokke het even
vast mocht houden.
De spinnenkenner zag het vier
millimeter lange draadje vrijwel
meteen. Omdat het stuk barn
steen in 1969 was gevonden in
130 miljoen jaar oude aardla
gen in Libanon (in een gebied
waar veel barnsteen werd aan
getroffen), drong het direct tot
Zschokke door dat dit een bij
zonder stuk barnsteen was. Tot
dan toe in barnsteen gevonden
resten van spinrag waren niet
ouder dan 40 miljoen jaar.
Fossiele resten in barnsteen
vertegenwoordigen eigenlijk
tijdmachientjes. Barnsteen was
ooit kleverig hars, dat soms in
overvloedige hoeveelheden
langs de boomstammen in de
uitgestrekte wouden, die de
aarde miljoenen jaren geleden
rijk was, naar beneden biggel
de. Bloemen, zaden, bladeren
en insecten werden geregeld
met het kleverige goedje over
goten. Door de chemische aard
van het hars werden deze her
metisch en luchtdicht van de
buitenwereld afgesloten. Daar
door verging het organische
materiaal niet en ontstonden,
na uitharding van het hars (tot
barnsteen), schitterend be
waard gebleven fossielen, waar
Dit schorpioenachtige insect werd ruim 30 miljoen jaar geleden ge
troffen door een paar grote druppels hars. Foto: GPD
van zelfs de kleinste details rag
fijn werden geconserveerd.
Daarom is barnsteen zo gewild
bij paleontologen (wetenschap
pers die oude levensvormen
bestuderen).
Bioloog Zschokke zet in het
blad Nature uiteen dat het
draadje vermoedelijk werd ge
sponnen door een kogelspin.
Dat is een spinnensoort die ook
nu nog voorkomt, ook in Ne
derland. Ze zijn herkenbaar aan
hun kogelronde, meestal licht-
gelige achterlijf.
Spinnendeskundige Peter Koo-
men van het Nationaal Natuur
historisch Museum Naturalis in
Leiden, kan zich wel vinden in
de conclusie van Zschokke.
„Kogelspinnen maken tegen
woordig webben in de vorm
van een aantal willekeurig door
elkaar getrokken draden, zo'n
tien centimeter boven de
grond", legt Koomen uit.
„Van daaruit trekt hij een aantal
onder spanning staande ver
bindingsdraden naar de grond,
en bekleedt deze met lijmdrup-
peltjes. De bevestiging van die
draden met de grond is heel
losjes, en dat heeft een reden.
Want stoot een langs lopend in
sect tegen zo'n draad, dan
schiet die los, en hangt het in
sect aan een lijmdruppel te
bungelen. Een biologische
booby-trap dus. De spin haalt
de draad vervolgens in, en heeft
zijn prooi te pakken."
Volgens Koomen is de vondst
van zo'n oud stukje spinrag ver
rassend, maar toch ook weer
niet. „Spinnen maken draden
met behulp van hun spinte
pels", zegt hij. „410 Miljoen jaar
oude fossielen van spinnen, of
spinachtigen, laten al spinte
pels zien. Toen moet dus al
spinrag zijn gemaakt. Alleen
waren er toen nog lang niet zo
veel klassen en ondersoorten
van spinnen als thans."
„Vermoedelijk maakten de
soorten van toen nog geen
vangwebben. Spinrag diende in
die tijd een ander doel. Bijvoor
beeld om er eieren in te verpak
ken, of er het interieur van ho
len in de grond mee te verster
ken. Spinnen die webben
maakten om prooien te vangen
ontstonden pas veel later."
Maar wanneer dat gebeurde, is
niet bekend, al werd er eerder
in een 130 miljoen jaar oude
aardlaag in Spanje het fossiel
van een spin gevonden, die
wielwebben moet hebben ge
maakt, op dezelfde manier
waarop onze tegenwoordige
kruisspinnen dat doen. B
Zschokke houdt echter nog een
slag om de arm: hij houdt het
niet voor onmogelijk dat het
draadje in het stukje barnsteen
ooit onderdeel vormde van een
spinnenweb, dat nu niet meer
wordt gemaakt.
Koomen: „We hebben echter te
weinig fossiel materiaal om
daarover iets zinnigs te kunnen
zeggen."
