'Het
laatste
oorlogsjaar heeft me gevormd
REGIO
Neem een kijkje in de van het vuilnis'.
keuken van het vuilnis boten zijn in ge
reedheid gebracht
om bezoekers naar de dienst milieu en beheer aan de Admiraal Banc-
kertweg en de 'milieustraat' en het kringloopbedrijf aan de Willem
Barentszstraat te brengen. ROB BEURSE van de gemeente Leiden
hoopt op een grote opkomst.
Ellebrood
Wim van Hartveld over onderduiken, pillen pleisters, gapers,
de KRO en de laatste levensfase
NAVRAAG
Leiden en Voorhout ruimen vandaag op. Afval en afvalverwerking
staan centraal in beide gemeenten. Leidenaars kunnen een kijkje ne
men 'in de keuken
7 7 7 .7.5 Shuttlebussenen
Verwacht u veel bezoekers?Afval bekijken lijkt me nietzo'n leuk
uitstapje.
„Nee. maar mensen zijn misschien wel geïnteresseerd in de wer
king van een borstelmachine: hoe ziet dat eruit, hoe wordt ie ge
bruikt? We geven ook uitleg aan de bezoekers over hoe Leiden
schoon wordt gehouden."
Wat zijn vandaag de attracties?
„Mensen kunnen in een vuilniswagen zitten. Als je altijd al eens in
een vrachtwagen had willen zitten, dan kan dat vandaag. Wij mer
ken dat kinderen dat heel leuk vinden. En de vaders eigenlijk ook
wel. Verder organiseren we een afvalrace voor kinderen. Ze moe
ten zelf maar komen kijken wat dat is. Het is educatief en toch
leuk, zal ik maar zeggen. Kringloopbedrijf Het Warenhuis heeft
ook een bijzondere actie. Je kunt er boeken per kilo kopen."
Dus het wordt vandaag druk?
„Ja. We hebben een shuttlebus klaar staan om mensen vanaf het
parkeerterrein op de Haagweg naar beide locaties te brengen. En
we hebben onze visvlet ingeschakeld. Daar kunnen mensen op de
Stille Rijn instappen, tegenover nummer dertien. Onze milieu
straat is ook open, de hele bliksemse boel is te zien. En verder
wordt de hele dag natuurlijk opgeleukt."
tekst: Ema Straatsma
foto: Hielco Kuipers
UIT DE ARCHIEVEN
ANNO 1978, woensdag 20 september
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - „Dit is in elk geval uniek voor Neder
land. Nog niet eerder vonden we een nederzetting uit zes-, zevenhon
derd na Christus èn een grafveld bij elkaar. Veld-archeoloog A. Buis
man van de rijksdienst voor oudheidkundig bodemonderzoek spreekt
met bescheiden enthousiasme over de opgraving onder zijn leiding in
een weiland ten noorden van Koudekerk aan den Rijn. Die beschei
denheid wordt ingegeven door het nog ontbrekende overzicht van het
vroeg-Middeleeuwse dorp. Dat die nederzetting er was, staat inmid
dels wel vast, maar hoe groot die nederzetting geweest is, kan voorals
nog niet bepaald worden. „Elke opgraving is in feite een schot in de
ruimte". Een deel van een huis heeft men kunnen lokaliseren. Verder
werden ook de nodige scherven opgegraven, die mede het bewijs leve
ren van menselijke bewoning in die tijd. Die scherven betreffen dan
vooral stukken aardewerk en Romeinse stenen en dakpannen. Niet dat
er Romeinen hebben gewoond, de Oude Rijn was de noordgrens van
hun rijk. Buisman: „Steen was zeldzaam. De mensen die hier ge
woond hebben zullen ongetwijfeld alles wat nog bruikbaar was van de
vroegere Romeinse nederzettingen op de andere oever als bouwmateri
aal hebben gebruikt".
ANNO 1978, woensdag 20 september
LEIDEN - Minister Tuijnman (verkeer en waterstaat) heeft vanoch
tend het busbanenproject Leiden-Oegstgeest-Rijnsburg-Katwijk offi
cieel geopend. Links van hem gedeputeerde Borgman, rechts NZH-di-
recteur Dollekamp en burgemeester Vis. Dankzij een voorrangsposi
tie op diverse kruispunten kunnen de bussen tussen Katwijk en Lei
den in het vervolg sneller en beter op tijd rijden.
Foto: archief Leidsch Dagblad
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
plaatsing 2,50 (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) over te maken op
gironummer 57055 t.n.v. Dagbladuitgeverij Damiate b.v. Postbus 507, 2003 PA
Haarlem, onder vermelding van Leidsch Dagblad, ANNO <Ld(datum van
plaatsing^ of door contante betaling aan de Dalle van het Leidsch Dagblad,
Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto binnen drie weken thuisgestuurd.
COLOFON
Leidsch Dagblad
Directie: B.M. Essenberg, G.P. Arnold
W.MJ. Bouterse (adjunct)
E-mail: directiehdcuz@hdc.nl
Hoofdredactie: Jan Geert Majoor, Kees van
der Malen, Léon Klein Schiphorst (adjunct)
E-mail: redactie.ld@hdc.nl
HOOFDKANTOOR
Rooseveltstraat 82, Leiden, tel. 071-5 356 356
Postadres. Postbus 54,2300 AB Leiden.
Redactie fax 071-5 356 415
Advertentie fax 071-5 356 325
Familieberichten fax 023-5 '5° 567
ADVERTENTIES
071-5 356300
Sprinters (rubrieksadv.): 072-519 6868
ABONNEESERVICE
071-5128 030
E-mail: abonneeservice@hdc.nl
ABONNEMENTEN
Bij vooruitbetaling (acceptgiro)
p/m €19,60 (alleen aut. ine)
p/kw €55,00 p/j €210,60
Abonnees die ons een machtiging verstrekken
tot het automatisch afschrijven van het
abonnementsgeld ontvangen €0,50 korting
per betaling.
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 071-5128 030
ma t/m vr: 18-19.30 uur, za: 10-13 uur
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Zuid BV
cq. de betreffende auteur.
HDC Uitgeverij Zuid BV, 2003
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen.
HDC Uitgeverij Zuid BV is belast met de
verwerking van gegevens van abonnees van
dit dagblad. Deze gegevens kunnen tevens
worden gebruikt om gerichte informatie over
voordeelaanbiedingen te geven, zowel door
onszelf als door derden. Heeft u hier bezwaar
tegen, dan kunt u dat schriftelijk laten weten
aan HDC Uitgeverij Zuid BV, Afdeling
Lezersservice, postbus 507,2003 PA Haarlem
Velen van u zullen niet
de beschikking hebben
over de cd-rom van het
Woordenboek der Ne-
derlandsche Taal, dat
grote woordenboek dat
in Leiden is gemaakt. Er
is van 1851 tot 1998 aan
gewerkt en het beslaat
vier meter van mijn boe
kenkast. Die cd-rom
heeft een doorsnede van
een centimeter of 10. En
daar staat, o wonder van
de techniek, die vier me
ter boek helemaal op.
Het is heel erg jammer
dat u dat schijfje niet in
uw bezit hebt, want je
kan er zo lekker mee spe
len. Hoe? Heel eenvou
dig. Je wil bijvoorbeeld
weten hoe vaak het
woord Leidenaar in dat
woordenboek voorkomt,
want je denkt 'het wordt
hier, in Leiden, gemaakt,
dus zullen die redacteu
ren hun eigen stadgeno
ten wel eens de eer gun
nen om in dat woorden
boek te figureren'. Je tikt
dan het woordje Leide
naar in op je computer
en op je scherm staat te
lezen dat het 65 keer
wordt vermeld.
Zo schrijft de achttiende-
eeuwse, Leidse hoogle
raar Le Francq van Berk-
hey over onze stadgeno
ten uit die eeuw het vol
gende: 'Over 't geheel be
hoort de inschikkelyke
verzoenbaarheid tot het
egte karakter der Lei-
denaaren'. De Leienaar
zou dus volgens de hoog
geleerde een gemakkelijk
en tolerant persoon zijn.
Johannes Kneppelhout,
Leids studentenauteur
uit de negentiende eeuw,
vindt hem ook een beetje
bang uitgevallen. Zeker
als hij met promotiefees
ten werd geconfronteerd.
Want daar ging het, door
overmatig drankgebruik,
nogal ruw aan toe. 'Welk
dier Leidenaren sidderde
niet, wanneer hijde
mare vernam, dat juist
eene Promotiepartij bin
nen de muren der stad
gevierd werd, en de fees
telingen, met woest ge
tier en ruw misbaar
dwaaseüjk toegetakeld en
uitgemonsterd, met den
Doctor aan de spits, de
zaal binnen stoven?'.
Geweldig toch, dat je al
die gegevens met één
druk op de knop uit je
computer kunt toveren!
Ik kan er eindeloos mee
doorgaan. Hoe vaak staat
Leiden in het WNT? Het
is bijna niet te geloven:
1982 keer. Hoe dat komt?
Ik heb wel eens meer iets
verteld over een van de
redacteuren van het
WNT, dr. A. Beets. Hij
was de zoon van Nico-
laas Beets, beter bekend
als de schrijver Hilde-
brand.
Beets noteerde in het be
gin van de twintigste
eeuw alle Leidse woor
den die hij uit de mond
van Leienaars hoorde.
Vooral uit die van zijn
dienstbode. En vervol
gens kwamen die woor
den weer in het WNT te
recht. Door het intikken
van Leiden kom je die
woorden op het spoor.
Bij paal bijvoorbeeld
staat te lezen dat het in
Leiden wordt gebruikt
voor een langwerpig,
smal krentenbrood. Kij
ken we in het boek 'Een
stem uit de achterbuurt'
van Wout Bodrij (jammer
dat ik die nooit heb ont
moet!), dan zie je dat hij
het nog kent. Maar dan
niet in de betekenis
'krentenbrood', maar ge
woon als een 'lang, smal
brood'. En dat wordt in
Leiden ook vvel een elle
brood genoemd.
Bakbrood. Vroeger bak
ten de mensen vaak zelf
hun brood. Maar dan
moest je wel over een
oven beschikken. En als
je arm was, dan had je
die natuurlijk niet. Dat
gemis loste je als volgt
op. Je maakte zelf deeg
en bezorgde dat vervol
gens bij de bakker. Die
bakte het voor je. Je be
taalde daar wat geld
voor, maar je was na
tuurlijk aanmerkelijk
goedkoper uit dan wan
neer je het kant-en-klare
brood bij diezelfde bak
ker moest kopen. Bak
brood heette dat brood
hier, heel begrijpelijk.
Er was nog een ander
soort brood, maar ik ver
moed dat de naam ervan
in Leiden niet bekend is.
Een van de vele mensen
die ik bij mijn dagelijkse
zwempartij spreek, is
Jaap Barendsen. Hij
komt oorspronkelijk uit
Rijnsburg. Als de bakker
aan de deur kwam (goeie
ouwe tijd) dan bestelde
zijn moeder meestal twee
huisbakkies. Dat is na
tuurlijk eigenlijk een
brood dat in huis zelf ge
bakken is. Maar de taal
doet rare dingen: het
gaat ook betekenen 'een
brood dat door de bakker
is bereid'.
Jan Jaap verhuisde op
zijn zesde naar Leiden.
Ook daar bezorgde de
bakker nog aan huis. Ze
woonden net in Leiden,
de bakker belt, moeder
vraagt aan Jan Jaap 'be
stel jij even twee huis
bakkies'. Hij doet wat
moeder hem heeft opge
dragen en moet consta
teren dat de bakker per
plex staat. Het woord
huisbakkie was hem vol
strekt onbekend. Vijf ki
lometer afstand, en een
ander dialect.
Nonsensantwoorden.
Op de vraag 'waar gaan
jullie naar toe' kon het
antwoord luiden 'naarr
de bossies van boi
bokkie'. Nonsens?
het ergens op geb(
Borneo, misschien
een met 'waar ga j
toe?' (uit Rotterdaj
'naar scheetjeboe,
tje begraven, mag
kissie dragen'. En
deren vervelend w
een beetje aan het
nen, niet wetend v
gaan doen, dan ko
wat vermoeide ou
zeggen 'ga maarr c
rekneutje spelen'.
Met dank verder ai
vrouw A. Gijzenij
geest), mevrouw 14
Hoven- van 't Wou
se) en Liesbeth van
Velden Noordwijl
Reacties en tips vot
rubriek kunt ustu
naar de redactie vt
krant, postbus 54,
AB Leiden, onder
ding van 'Leids di
E-mailen naar de
kan ook: heester-
mans@inl.nl
Hans Heestermans
Draait het vandaag
allemaal om afval?
„Ja, we laten alles
zien. Hoe we vegen,
vuilnis ophalen en
afval scheiden. On
der het motto: kom
eens in de keuken
kijken."
Bij de kreet 'Leiden
ruimt op' denk je
aan een koopjes-
markt.
„Blijven we leuk?
Het project 'Leiden ruimt op' is drie jaar geleden begonnen, heel
intensief. We vragen er regelmatig aandacht voor. Dat had u kun
nen weten."
20 SEPTEMBER 2(
HDC 970
Wim van Hartveld: „Met de komst van de Etos of het Kruidvat is er veel moois verloren gegaan, zoals de gapers." Foto: Dick Hogewoning
LEIDS DIALECT
le
kelen in de winkel verkocht: zemen,
borstels, kwasten. Ook deed winkel
toen dienst als EHBO-post.
Het was een leuke buurtzaak. We
hadden spullen voor elke beurs en
waren een vraagbaak voor iedereen
en alles. De ene keer was ik een hal
ve apotheker of medicijnman, de an
dere keer sociaal werker. Ik haalde
splinters onder nagels vandaan,
maakte zalfjes voor eczeem en legde
pleisters op kapotte knieën. Ik was er
altijd. In een mooi pak heb ik zelfs
een slagaderlijke bloeding van een
vriend van een buurjongen gestelpt.
Gewoon de vuist erin gestoken. De
chirurg gaf er geen cent meer voor,
toch heeft hij het overleefd. Daarna
kon ik met mijn bebloede pak nog
net de diploma-uitreiking van mijn
dochter als verpleegkunde halen.
Zulke momenten vergeet je nooit
meer.
Met de komst van de Etos of het
Kruidvat is er veel moois verloren
gegaan, zoals de gapers. Drogisten
horen nu veelal tot grote winkelke
tens die zelden nog een gaper in hun
beeldmerk hebben. Ik had een mar
kante kop hangen. Ik heb hem even
op tafel gezet, want ik ben er enorm
door geboeid geraakt. Met hun wijd
open gesperde mond laten ze vrijwel
allemaal op overdreven wijze het
achterste van hun tong zien. Verder
zijn er tussen de vele koppen meer
verschillen dan overeenkomsten. De
kleuren en uitdossingen geven aller
lei prachtige aanwijzingen. Gapers
met een gele gelaatskleur en
een karakteristieke slaap
muts maken duidelijk
dat zij medicijnen no
dig hebben. In de
vitrinekast in de
hal staat mijn ver
zameling gapers,
mortieren, vijzels,
flessen en zalfpot
ten. Al mijn vier
kinderen hebben er
prachtige spreek
beurten over gehou
den. Dat is een
mooie herinnering.
Evenals deze metershoge flessen uit
de etalage. Hier lees het etiket. Het is
zo bekend geweest: eau d'cologne
van 4711. Prachtig spul. Dat was de
kurk, waarmee je de handel drijvend
kon houden. Ik heb eindeloos veel
liters verkocht uit een speciale bijge
leverde pompfles. Iedereen gebruik
te het. In geen vrouwentasje ontbrak
zo'n klein flesje, net zoals peper
munt. Als je flauwviel in de kerk
werd je met dit spul op een zakdoek
weer bijgebracht. Het had een sterke
geur, waardoor je snel weer tot leven
kwam. Zieke mensen gebruikten het
ook veel.
Na het afscheid van de zaak had ik al
snel weer andere dingen. Ik kan niet
stilzitten en moeilijk nee zeggen. Ik
was jaren commercieel bezig ge
weest en toen ik thuis zat, had ik het
gevoel dat ik een andere invulling
aan mijn tijd kon geven. Allemaal
vrijwilligerswerk. Als je daar eenmaal
in zit, rol je van het een naar het an
der. Mijn vrouw doet ook van alles.
Dat is fijn, want op die manier loop
je elkaar niet in de weg en heb je
toch een innig contact met elkaar.
Het is boeiend over nieuwe ideeën te
kunnen vertellen.
Voor de Katholieke Radio Omroep
help ik met de organisatie van aller
lei speciale evenementen. Ik denk
mee met een team over advents-
tochten, symposia en speciale pro
gramma's. Meedenken doe ik ook in
de raadscommissie Bestuur, Midde
len en Organisatie van de gemeente
Rijnwoude. Ik vind het prettig om
dicht bij de burgers te staan en hun
ideeën te ventileren. En ik heb net
een project afgerond voor het MKB
bij het ministerie van economische
zaken. Dat ging over de verlaging
van de administratieve lasten in het
bedrijfsleven. Ze denken altijd: Wim
klaart het wel.
Inderdaad, ik klaar het vaak. Toch
heb ik bij het opzetten van een hos
pice, een huis voor mensen in hun
laatste levensfase, vaak gewanhoopt.
Het duurde heel lang voordat we een
geschikt pand vonden en
alle financiën bij el
kaar hadden.
Lange tijd
had
den we onze zinnen gezet op i ld'
voormalige fabrikantenvilla v<
Nieuw Werklust aan de Oude ui
Hazerswoude maar de eigen; Is
wilden niet onderhandelen. NpP
loop van tijd kwam Leiden in
zier. En dat pand aan de Plant!n
prachtig geworden. Zo intiem
zellig. Er hangt een sfeer van
warmte.
Het idee om iets te doen voor
sen in de laatste levensfase is
stig van mijn dochter Jacinta.
werk als verpleegkundige maaL/|
nogal eens mee dat mensen ii <j,
zaamheid dood gingen. Zij wi 0jj
daar iets aan doen. Met die in ;r]
zijn we begonnen in 1997. Aa ]e
kelijk was ik alleen bezig met aa
de kant zoeken van sponsore
ken van geïnteresseerden, het Vi
ten van een stichting. Naarm; jp
ouder wordt, ga je bijna gedv/ 0
steeds meer met de dood te n rj<
krijgen. Ik kende iemand die 5
vende was en thuis lag, maar
alleen. Op dat moment begre ys
pas heel goed dat zo'n hospic
moest komen. p
Onmiddellijk na de opening li t<
vol. Lang niet iedereen heeft 1
gelijkheid om in een warme, I
lijke omgeving te sterven. En
volgens mij ook vreselijk omJ
in een ziekenhuiskamer te str*
Bij het doodgaan komen zove
emoties los. Niet alleen bij de
vende, maar ook bij familie ei
den. Als je daar met elkaar ov a)
praten, is al een deel van de
king begonnen. Toen mijn vr
ik vijf jaar geleden 40 jaar war
trouwd, hebben we ons cade,
de stichting geschonken. Dat
zo'n logisch gebaar.
Natuurlijk behartig ik nog ste
zakelijke kant. We hebben ne
folder uitgebracht waarin alle
matie staat. De getekende vei
dagkalender, die ik hier voor
heb, moet ook voor geld in hi
zorgen. Er zijn nog steeds he<
ties nodig om het huis draaie
houden, maar ik ben zo danlc
dat zoveel vrijwilligers helper
daartoe ook mag behoren. Hi
prachtig instituut. Nu ga ik zi
Niet bij het koor van de Bern
kerk in Hazerwoude, maar bi t.
begrafeniskoor van de Petru
Leiden. Er is een uitv<
Saskia Stoelin |e
Wim van Hartveld zit er een beetje gespannen bij. Aan de ene kant houdt hij
van publiciteit, aan de andere kant wil hij graag de regie in eigen hand houden.
Zijn leeftijd is 72, maar hij voelt zich 62 en ziet er ook zo uit. Tien jaar geleden
toen hij dus echt 62 jaar was, stopte hij met zijn drogisterij aan de Zeemanlaan
in Leiden. Sinds die tijd heeft hij zich gestort op het vrijwilligerswerk. Hij was
initiator van het Leidse hospice Issoria aan de Plantage, is burgerlid in de raad
van Rijnwoude, medewerker van de KRO, zit op diverse koren en denkt nog
steeds mee met het Midden- en Kleinbedrijf (MKB). Verder probeert hij een
leuke opa te zijn voor zijn tien kleinkinderen. En gesprek met een man die zijn
leven wil blijven invullen. „Er zijn dingen die voorbijgaan, maar mooie nieuwe
dingen komen er steeds weer aan."
DE DINGEN DIE
VOORBIJ GAAN
„Het is raar gelopen. Ik denk dat het
laatste oorlogsjaar mij heeft ge
vormd voor de rest van mijn leven.
Misschien verklaart dat iets van mijn
gedrevenheid. Mijn vader zat in het
verzet. Ik was 14 jaar toen ik zag hoe
hij samen met anderen geweren in
de Leidse Petruskerk verstopte. Het
was een gevaarlijke tijd en de Duit
sers zaten de groep op de hielen.
Omdat ze bang waren dat als het
ontdekt zou worden, ik zou door
slaan, ben ik een jaar bij een onder-
duikgezin in Hoogwoude geweest.
Een boerengezin waar nog meer on
derduikers zaten. Zo van de ene op
de andere dag ging ik daar naar toe.
Ik heb het er heel goed gehad, hoe
wel ik daar een vreselijke ervaring
opdeed met een onderduiker die
toch nog werd doodgeschoten. Dat
achtervolgt me nog steeds. Gelukkig,
heb ik nog een goed contact met die
mensen uit Hoogwoude. Dat helpt.
Een keer per jaar ga ik naar ze toe en
op 5 mei bellen we altijd.
Toen ik op 15-jarige leeftijd terug
kwam was er voor mij wel het een en
ander veranderd. Ik was heel zelf
standig geworden. Ik ben diploma's
voor drogist gaan halen en in dienst
geweest. Mijn vader - Jo van Hart
veld - kwam uit Amsterdam, waar
hij als drogist is begonnen. In 1935
opende hij zijn winkel aan de Zee
manlaan in Leiden. De Professoren-
wijk was nog klein en we keken uit
op weilanden. Het was een moeilijke
tijd met een omzet van twee kwart
jes per dag. Het bloed kruipt
waar het niet gaan kon.
In 1948 kwam ik erbij.
En nadien ook mijn
vrouw Lydia. In
die dagen wer
den naast ge
neesmiddelen
veel huishoude
lijke arti-
