PRINSJESDAG 2
Het slechtste kabinet sinds mensenheugenis
Zalm verwacht alsnog ingreep in WW
Beatrix raakt stukje vrijheid kwijt
Ook koningin moet iets inleveren
Positie premier moet worden versterkt
HOC 341
dinsdag 16 september 2oo3
en haag/gpd - Het kabinet
aat onderzoeken hoe de posi-
e van premier Balkenende kan
/orden versterkt. Dat staat in
e begroting voor volgend jaar
an algemene zaken, het minis
erie waar de premier zelf de
cepter zwaait. „Er komt een
rondig en gericht onderzoek
laar de versterking van de posi-
ie van de minister-president,
liens bevoegdheden en diens
lemocratische legitimatie", al-
lus de begroting.
Al eerder kwamen de coalitie
partijen CDA, WD en D66
overeen dat moet worden beke
ken of de premier in de toe
komst direct door het volk kan
worden verkozen. D66 had daar
bij de onderhandelingen over
de vorming van het nieuwe ka
binet een hard punt van ge
maakt.
Balkenende kondigt zelf aan,
dat hij het komende jaar meer
werk wil maken van de discus
sie rond normen en waarden.
De premier ziet ook een be
langrijke rol voor hemzelf in het
'dichterbij de burgers brengen
van de Europese Unie.' Op 10
juni 2004 zijn er verkiezingen
voor het Europees parlement.
In de tweede helft van dat jaar
bekleedt Nederland het Euro
pese voorzitterschap. „Daarbij
zal de minister-president als
voorzitter van de Europese
Raad een centrale rol spelen",
zo wordt aangekondigd.
Hoofdpunten Financiën
•Totale bezuinigingen in 200410,9 miljard. Hiervan komt 5,7 mil
jard door maatregelen van het huidige kabinet. De rest vloeit
nog voort uit ingrepen van zijn voorganger.
Extra uitgaven in 2004 3,9 miljard, waarvan 1,4 miljard door
maatregelen van dit kabinet.
•Lastenverzwaring:!,2 miljard. Dit bedrag wordt onder meer be
reikt door een accijnsverhoging op tabak
(ruim 400 miljoen euro).
•Financieringstekort: 2,3 procent van het bruto binnenlands pro
duct in 2004,0,5 procent in 2007.
•Staatsschuld in 2004 215,3 miljard euro, ofwel 46 procent van
het bbp.
den haag/gpd - Koningin Beatrix kan niet langer
op eigen houtje onderzoek laten doen naar de
achtergronden van een aanstaand lid van de ko
ninklijke familie. De directeur van haar Kabinet
moet voor de veiligheidsdiensten zo'n opdracht
krijgen eerst contact opnemen met de verant
woordelijke minister. Die kan dan zijn mening
geven over nut en noodzaak van het onderzoek,
waarvoor hij uiteindelijk als bewindsman ook
verantwoordelijk is.
Deze regel wordt vastgelegd in een nieuw ko
ninklijk besluit over de taken en werkwijze van
het zogenoemde Kabinet der Koningin. Premier
Balkenende en koningin Beatrix hebben daar
over de afgelopen maanden herhaaldelijk ge
sproken. De Tweede Kamer had eerder dit jaar in
een tumultueus verlopen debat gevraagd om hel
dere spelregels voor het Kabinet der Koningin.
De premier geeft nu toe dat dit ook weieens no
dig was. De laatste keer dat het gebeurde was in
1841 en 1893.
De nieuwe bepalingen voor het Kabinet der Ko
ningin kunnen worden uitgelegd als een verlate
oorveeg voor de huidige directeur Felix Rhodius,
en een verkapte tik op de vingers van koningin
Beatrix. Die moeten bij gevoelige onderwerpen
voortaan verplicht overleggen met de regering.
Het eigenmachtig optreden van het Kabinet heeft
de premier en de ministers van justitie en bin
nenlandse zaken namelijk eerder dit jaar in de af
faire rond prinses Margarita ernstig in verlegen
heid gebracht. Dat was ook de reden voor de eis
van het parlement om de manier van werken van
deze ambtelijke dienst eindelijk eens goed op pa
pier te zetten. Koningin Beatrix zette daar haar
vraagtekens bij, maar is uiteindelijk akkoord ge
gaan.
De regering gaat echter voorbij aan de wens van
de Kamer om de verantwoordelijkheid voor het
Kabinet der Koningin 'bij voorkeur' onder te
brengen bij het ministerie van algemene zakea
Alleen dan zou er, aldus het parlement in een
ook door de huidige regeringspartijen gesteunde
motie, helderheid komen over de positie van het
ambtelijk secretariaat van het staatshoofd. Balke
nende meent dat die duidelijkheid er altijd al is
geweest. „Er zit geen lacune in die verantwoor
delijkheid, die ligt in het verlengde van de minis
teriële verantwoordelijkheid voor de koning", al
dus de premier.
gekende ombuigingen kan veel
worden gezegd, maar niet dat
daarmee de economische groei
wordt gestimuleerd. Ook straffe
inflatiebestrijding werkt ave
rechts, met het gevaar van de
flatie (negatieve spiraal van
aanhoudende prijsdalingen
door overcapaciteit en aine-
mende vraag). Dat maakt de
last van de schulden alleen
maar groter.
Daarbij komt dat de baten van
investeringen in de samenle
ving niet alleen neerslaan bij de
huidige generatie van belas
tingbetalers. Van bijvoorbeeld
verbeteringen in de .kwaliteit
van het onderwijs en de zorg
profiteren straks ook onze kin
deren en kleinkinderen.
Tenslotte is het veel verstandi
ger om het probleem van de
vergrijzing bij de wortel aan te
pakken. Sinds jaar en dag plei
ten vooraanstaande economen
ervoor de pensioenleeftijd stap
voor stap te verhogen. Daarmee
wordt vanzelf het aantal pensi
oenontvangers kleiner en het
aantal premiebetalers groter.
Met draconische bezuinigingen
en half manke pensioenhervor
mingen is het waarschijnlijk dat
het kabinet Balkenende 2 de el
lende slechts vergroot.
Anorexia
In feite geeft minister Zalm
zichzelf een brevet van onver
mogen. Zijn jaren als Paarse
minister van financiën werden
gekenmerkt door ongekende
economische voorspoed. Het
belastinggeld kwam met kar
renvrachten tegelijk binnen. De
ene meevaller werd op de an
dere gestapeld. Hoe is het mo
gelijk dat na jaren van vetzucht
bij het eerste zuchtje tegenwind
een anorexia-achtig dieet moet
worden voorgeschreven?
Het dieet dat Balkenende en
Zalm voorschrijven is nog
schraler dan dat van de kabi-
netten-Lubbers, kabinetten die
notabene voor herstel moesten
zorgen na de diepe economi
sche (olie) crises van de jaren
zeventig. Het lijkt erop dat de
reputatie van Zalm als 'ijzeren'
hoeder van 's Rijks schatkist op
drijfzand berust. Zijn Paarse
beleid heeft de financiële veer
kracht van de overheid kenne
lijk volledig ondermijnd. Ach
teraf klagen over de gebrekkige
financiële discipline van vooral
het kabinet Kok 2 is een zwak
tebod. Zalm zelf zat onder Kok
immers aan het financiële roer.
Balkenende en Zalm zijn slim
genoeg om de validiteit van de
ze en andere tegenargumenten
in te zien. Het is daarom alles
behalve ondenkbaar dat een
geheime (en dus weinig demo
cratische) agenda het contra
productieve gedrag van dit ka
binet kan verklaren. Ook be
windslieden zijn mensen. Re
putatie en berekening spelen
daarom in de vaderlandse poli
tiek een niet te onderschatten
rol.
Zalmiaanse veeg
Dat kan langs ten minste drie
wegen van doorslaggevende
betekenis zijn bij de verklaring
van de koers van het kabinet
Balkenende 2. In de eerste
plaats heeft Nederland - en met
name Zalm - altijd voorop ge
staan om andere landen van
anti-Maastrichts, laks beleid te
beschuldigen. Landen als
Duitsland, Frankrijk en Italië
hebben met enige regelmaat
een Zalmiaanse veeg uit de pan
gekregen.
Teneinde de eigen reputatie in
Europa niet te beschadigen
moet Nederland daarom room
ser dan de Paus zijn: een finan
cieringstekort dat boven de ma
gische grens van 3 procent uit
stijgt, moet ten koste van alles
worden voorkomen.
In de tweede plaats moet al
weer vooruit worden gedacht:
uiterlijk in 2007 worden de vol
gende nationale verkiezingen
gehouden. Om de kans op ver
kiezingswinst te maximaliseren
is het verstandig snel door de
zure appel heen te bijten, zodat
straks in de aanloop naar de
volgende Tweede Kamerverkie
zingen hopelijk weer financiële
lucht kan worden gevonden
voor het uitdelen van cadeau
tjes.
In de derde plaats heeft het re
cordbedrag aan bezuinigingen
tot gevolg dat de staat kleiner
wordt gemaakt. Een kleinere
overheid is van oudsher een
stille wens van veel neo-conser-
vatieven en liberalen. Zij bear
gumenteren dat alleen op deze
manier economische groei, in
novatief ondernemerschap en
individuele vrijheid kunnen
worden gewaarborgd.
Toegegeven, deze prinsjesdag
analyse is treurigmakend cy
nisch. Ik laat mij graag overtui
gen van de onjuistheid ervan.
Dat zal echter niet leiden tot
een opwaartse bijstelling van
mijn eindoordeel over het be
leid dat ons op deze derde dins
dag in september wordt voor
gelegd. Dit is het slechtste fi-
nancieel-economische kabi
netsbeleid sinds mensenheuge
nis!
Het tweede kabinet Balkenende op het bordes samen met de koningin. Foto: CPD/Phil Nijhuis
)m maar meteen met de deur
n huis te vallen: ik heb in mijn
maatschappijbewuste' jaren
sinds het midden van de jaren
:eventig) geen slechtere kabi-
ïetten meegemaakt dan Balke-
ïende 1 en 2. Gelukkig is num-
ner 1 verleden tijd, maar ook
/an 2 wordt bijna niemand vro-
ijk.
\1 in de aanloop naar deze
jrinsjesdag deed dit kabinet
net een regen aan plannetjes
djn uiterste best om ons de
Tiooie zomer van 2003 zo snel
nogelijk te laten vergeten. Alles
3n iedereen die van (of via) de
overheid geld krijgt overge
maakt, moet rekenen op de
nullijn'. Van het bedrijfsleven
.vordt loonmatiging verlangd.
Het systeem van sociale zeker
heid wordt verder versoberd:
WAO en WW worden aange
pakt.
Jarenlange speerpunten van be
leid gaan de ijskast in: op justi
tie en zorg moet bijvoorbeeld
flink worden beknibbeld. Om te
voorspellen wat dit zal beteke
nen voor veiligheid en wacht
lijsten, hoef je niet te hebben
doorgeleerd. Bijna iedereen ziet
haar of zijn koopkracht teruglo
pen - bijna iedereen, want de
Anders Mobergen in deze
Maas-Rijndelta hebben van de
Haagse wetgever niks te vrezen.
De halfbakken pogingen van
Paars 1 en 2 om het onstuitbaar
groeien van de kloof tussen
hoogste en laagste inkomens te
keren, worden de nek omge
draaid.
Nederland moet wel doodziek
zijn om een dergelijk draco
nisch beleid te rechtvaardigen.
Wat is hier aan de hand?
De argumenten van Balkenen
de en consorten zijn van ouder
wets, conservatief-economi-
sche snit. Hun redenering: door
de conjuncturele neergang is de
financiële huishou
ding van de Staat der
Nederlanden uit het
lood geslagen. Mede
in het licht van de
EU-vereisten en de
toekomstige kosten
van de vergrijzing is
hard ingrijpen daar
om onvermijdelijk.
Immers, de heilige
bovengrens van een
financieringstekort
van 3 procent - vast
gelegd in het verdrag
van ons eigen Maas
tricht - komt anders
snel in zicht. Terwijl
een verdere stijging van de
staatsschuld toekomstige en te
grijze generaties met een lood
zware last zou opzadelen. Kort
om, om erger te voorkomen
moet Nederland een recordbe
drag van 17 miljard euro aan
ombuigingen realiseren.
Hoogtijdagen
Zonder volledig te zijn, kunnen
hiertegen ten minste drie argu
menten worden ingebracht.
De 3 procent van het Verdrag
van Maastricht is afgesproken
in tijden van ongekende voor
spoed. Het menselijk geheugen
is kort. In de hoogtijdagen van
'de nieuwe economie' vierde
naïef optimisme hoogtij. Een
enkele goeroe waagde zich zelfs
aan de stelling dat het ver
schijnsel van economische
neergang definitief tot het ver
leden behoorde. Dat is tegenge
vallen.
Het ijzeren harnas van de
Maastricht-normen knelt in tij
den van langdurige laagcon
junctuur. Al ruim voordat de
Intemet-zeepbel knapte en
moslimfanaten de Twin Towers
en het Pentagon doorboorden,
had de mondiale economie de
weg naar beneden weer inge
slagen. Wat deze re
cessie vooral verve
lend maakt, is het
synchrone karakter
ervan. Alle hoofdmo
toren van de wereld
economie staan in
z'n achteruit - Euro-
.pa, Japan en Noord-
Amenka. Een open
economie als de Ne
derlandse is daar
voor extra gevoelig.
Een dergelijke mon
diale crisis vraagt om
een georkestreerde
poging tot anti-cyc-
lish beleid (extra in
vesteren als het economisch
slecht gaat) door via oplopende
financieringstekorten de mon
diale economie extra lucht te
geven. De Amerikaanse, Duitse,
Engelse en Franse regeringen
hebben dat begrepen. De Britse
regering van Blair leent miljar
den op de kapitaalmarkt met
het oogmerk diepte-investerin
gen te plegen in onderwijs en
zorg. Maar nee, Balkenende en
Zalm weten het beter, het is
volgens hen juist hoog tijd voor
pro-cyclisch beleid (extra be
zuinigen als het economisch
slecht gaat).
Obsessie
Die fixatie op het terugdringen
van de staatsschuld is voor dit
kabinet een obsessie geworden.
Extra treurig is dat dit beleid
aan het volk wordt verkocht
met behulp van drogredenen
en onwaarheden. Om te begin
nen is 'de staatsschuld' een re
latieve grootheid, en geen abso
lute. In de noemer staat het
bruto binnenlands product
(bbp). Als percentage van het
bbp kan de staatsschuld wor
den teruggedrongen door het
bbp te laten groeien.
Van het huidige beleid van on
Arjen van
W'rtteloostuijn
hoogleraar economie
Rijksuniversiteit
Groningen
den haag/anp - Minister Zalm (financi
en) houdt er rekening mee dat het kabi
net volgend jaar alsnog besluit om de
duur van de WW-uitkering te bekorten.
Het onderzoek dat het kabinet heeft
aangekondigd naar de WW zal wat hem
betreft 'zeker geen vrijblijvende discus
sie' worden, zegt de WD-bewindsman
in een interview met het ANP.
Volgens Zalm zijn er goede redenen om
in te grijpen in de WW. Internationaal
loopt Nederland uit de pas met een
werkloosheidsuitkering van maximaal
vijf jaar. In andere Europese landen is de
maximale duur veel korter.
„Bovendien bestaat er nu het risico dat
de WW wordt gebruikt als vluchtroute
om ouder personeel kwijt te raken", al
dus Zalm. „We gaan het gebruik van
VUT en prepensioen ontmoedigen en
ook in de WAO komen er maatregelen.
De WW blijft dan over."
De WW vormde een moeilijk punt in de
begrotingsbesprekingen van afgelopen
zomer in het kabinet. Zalm had toen al
voorgesteld om de duur van de WW-uit-
kering fors terug te brengen, maar dat
stuitte op grote bezwaren van CDA-mi-
nister De Geus (sociale zaken).
Omdat De Geus wel bereid bleek wat
hardere afspraken te maken over de
WAO (scherpere keuringseisen, geen bo
venwettelijke aanvullingen in het tweede
ziektejaar) besloot Zalm hem het vel niet
over de oren te trekken. Maar de minis
ter van financiën laat doorschemeren
dat De Geus en de andere CDA'ers nog
niet van hem af zijn. De WW blijft op de
agenda. „We moeten daar serieus over
praten."
Zalm, vice-premier in Balkenende 2,
toont zich niet ontevreden over de be
grotingsbesprekingen in het kabinet,
waarbij voor 3,9 miljard euro aan extra
bezuinigingen zijn afgesproken. „We
hebben er maar een week over gedaan.
Dat is een redelijk tempo."
De WD-minister heeft wel geconsta
teerd dat de wil bij het CDA om op
nieuw flink te bezuinigen niet zo groot
meer was. „Het is aardig om te zien dat
ze hun pogingen om de WD in financi-
ee degelijkheid te overtreffen hebben
gestaakt", aldus Zalm, die erop wijst dat
CDA-premier Balkenende zich eerder
dit jaar nog een hardliner toonde als het
ging om het terugdringen van het finan
cieringstekort.
Maar Zalm is geen moment van plan ge
weest om af te wijken van het regeerak
koord, waarin staat dat het tekort aan
het einde van de kabinetsperiode naar
0,5 procent teruggebracht moet zijn. Het
CDA had daar niet aan kunnen tomen.
„Anders hadden we de duur van Balke
nende 1 niet eens gehaald. Dan was het
afgelopen geweest."
Zalm heeft niet echt met zijn portefeuil
le hoeven t&wapperen om de CDA-be-
windslieden aan de afspraken te herin
neren. Al maakte hij wel eens een vilein
grapje om te laten blijken dat hij niet
aan het pluche gebakken zit. „Dan zei
ik: ik heb al een koninklijke onderschei
ding."
Met het extra bezuinigingspakket van
3,9 miljard komt het totale bezuinigings
bedrag voor de komende vier jaren op
ongeveer 17 miljard euro. Ondanks de
forse ingrepen in vooral zorg en sociale
zekerheid vindt Zalm de maatregelen
zeker verdedigbaar. Hij wijst erop dat ze
niet alleen genomen worden om het be
grotingstekort terug te dringen of te vol
doen aan Europese afspraken. „De be
zuinigingen leveren natuurlijk geld op,
maar we grijpen ook in om de economie
op lange termijn gezond te maken." Als
voorbeeld noemt de liberaal het vergro
ten van de arbeidsdeelname door het
ontmoedigen van VUT en prepensioen
en het beter betaalbaar maken van de
gezondheidszorg.
De vakbonden zijn des duivels over de
bezuinigingsdrift van het kabinet, maar
op sympathie van die kant had Zalm so
wieso niet gerekend. „Ik hecht wel aan
overleg, maar het is natuurlijk niet zo
dat we de regeringsmacht moeten over
dragen aan de bonden." Zalm denkt dat
tijd van centrale akkoorden tussen kabi
net en sociale partners voorbij is. Hoog
uit kunnen er op deelterreinen nog af
spraken worden gemaakt. Ook tijdens
het komende najaarsoverleg met de vak
bonden is Zalm best bereid 'over alles'
te praten, maar hij benadrukt dat de
'speelruimte uiterst klein' is.
Koningin Beatrix tijdens de troonrede 2002. Foto: ANP/Ed Oudenaarden
den haag/gpd - De oproep van het kabinet om
de lonen te matigen is niet aan het koningshuis
voorbij gegaan. Voor het eerst sinds mensenheu
genis moeten ook koningin Beatrix, prins Wil-
lem-Alexander, prinses Maxima, prinses Juliana
en prins Bemhard de broekriem aanhalen. De to
tale begroting voor het koningshuis bedraagt vol
gend jaar 7,31 miljoen euro, inclusief personeels
kosten en declaraties. Dit jaar gaat er nog 8,27
miljoen gulden om aan het Hof: 954.000 euro
méér.
Een groot deel van het verschil wordt verklaard
door het overlijden van prins Claus, die in 2002
nog voor 793.000 euro op de begroting stond.
Maar ook los van deze post, zijn de uitkeringen
voor de overige leden van het koningshuis gema
tigd. Zo ontvangt de koningin inclusief declara
ties en personeelskosten 3,87 miljoen euro, in
plaats van 3,97 miljoen dit jaar. Wïllem-Alexan-
der krijgt 929.000 euro in plaats van 949.000 euro.
Maxima zakt van 836.000 euro naar 820.000 eui
De 'schadeloosstelling' voor Juliana en Bernha^y
samen bedraagt volgend jaar 1,69 miljoen eu z
(was dit jaar 1,72 miljoen euro)j
Aan de roep om de paleizen van de Oranjes opi t-
te stellen voor het publiek wordt geen gehoor g l
geven. In omringende landen en bij andere m
ningshuizen (België, Groot-Brittannië, Zwede
Noorwegen) is dat tegenwoordig heel gebruik 1
lijk. Met name in de zomermaanden gaan d
deuren open voor een kijkje achter de koninklip
schermen. Volgens Balkenende is openstellii s[
van paleis Noordeinde, Huis ten Bosch en Soes
dijk niet te verenigen met de behoefte aan prison
cy en veiligheid van de koninklijke familie en 1 ei
bescherming van deze 'kwetsbare monumentei et
Wel wordt gekeken of de deuren van de konin rs
lijk huisarchief en de koninklijke stallen in Di er
Haag iets vaker en verder voor het publiek op n
kunnen. v;
Minister Gerrit Zalm. Foto: ANP/Olaf Kraak
