KUNST CULTUUR
Regel één: denk na en breek alle regels
Overweldigende expositie over globalisering
Leven van beroepsmusicus geen sprookje
Woordenboek voor niet-Nederlanders
Nooit
gepubliceerde
Carmiggelt
gevonden
Film over
seksschandaal
zaterdag 6 september 2oo3
y GPD/Mercis bv
ntje krijgt
tte boekje
t - Dick Bruna heeft het
Wte boek over Nijntje gepubli-
Ird. Het eerste boek over het
■jjn zag in 1955 het levens-
)t. Het nieuwe boek heet
line Pluis' en gaat over de
«taande gezinsuitbreiding
tie familie Pluis. Alle fases
■zwangerschap en geboorte
ieren de revue. Het eindigt
ee dat Nijntje beschuit met
t sjes mag trakteren. Het
1. k kost 5,50 euro.
Iiart verkoop
louwburg
en - De Leidse Schouwburg
int vandaag met de losse
tverkoop. De kassa is van
j 0 tot 17.00 uur geopend en
rdoor telefonisch niet be-
M baar voor reserveringen.
(11 ingang van maandag is de
sa weer op de reguliere tij-
I geopend.
lidse filmliga
jijgt subsidie
reüiN - Het Prins Bernhard
in| uurfonds Zuid-Holland
een subsidie van 4100 eu-
legekend aan de Leidse Vi-
en Smalfilm Uga (LVSL).
,VSL kan daarmee een be-
r kopen voor vertoning van
86 oproducties op een groot
!rm. De club vertoont gere-
films over Leiden in buurt -
ejaardenhuizen. Dat ge-
rt donderdag 18 september
en|in de Waag bij de inschrij-
voor haring en wittebrood
oktober.
|ieke cd
f Hoek Shaffy
erdam - Uitgeverij Nijgh
iDitmar eert Ramses Shaffy
[met de uitgave van het
'Ramses Shaffy; Zing,
lit, huil, bid, lach, werk en
Tonder'. Bij het boekver-
fint een cd met een nog
it uitgebrachte opname van
a acht minuten. Het gaat
het lied Vanavond', dat
zong en speelde in het
bprogramma 'Nu hoor ik
bok' in 1983.
intal festivals
raar overschat
Iterdam - Het aantal festi-
jen andere culturele evene-
flten in Amsterdam wordt
[schat. Dit is mede een ge-
jvan het vrijblijvende ge-
van het woord festival,
stelt de Amsterdamse Kun-
hd in een advies aan de ge-
nte. Volgens de raad wordt
Etiket festival vooral benut
oor de dagelijkse program-
een groter publiek te
iken.
Rotterdam - Beroepsmusici hebben van
hun passie hun werk gemaakt, worden
veelal vereerd en hebben daardoor eigen
lijk de ideale baan. Wie dat denkt, komt
daar van terug na de documentaire 'De Pijn
en de Passie' te hebben gezien.
De makers volgden het Rotterdams Phil-
harmonisch Orkest en zagen de musici
tobben met beroepskwetsuren, want een
beetje minder volstaat niet bij het Rotter
dams Philharmonisch. Het orkest wordt
gezien als een lichaam. Als een onderdeel
niet goed functioneert, heeft het gehele li
chaam daar last van.
De optelsom van individuele pijn is veel
zeggend. Bij meer dan de helft van de or
kestleden die meededen aan een gehoor-
test, is het gehoor beschadigd. Een violiste
revalideert langdurig vanwege een 'frozen
shoulder' en een collega is meer dan een
jaar uit de roulatie geweest na een operatie
aan zijn schouder.
Voor weer een ander is wao aangevraagd,
terwijl een cellist na 25 jaar onherstelbare
gehoorschade heeft. „Misschien is dit wel
de prijs die je betaalt voor dit werk. Ik vind
het een redelijke prijs voor iets dat je met
zoveel liefde, plezier en hartstocht hebt ge
daan", stelt een inmiddels bij het Rotter
dams Philharmonisch vertrokken musicus.
Hij moest weg wegens gehoorproblemen.
Regisseur Noud Holtmann kreeg drie jaar
geleden het idee om een 'muziekfilm' te
maken. „Veel fims gaan over de sprookjes
kant en houden dat beeld in stand. Pas als
je de achterkant van passie kent, als je weet
wat musici er voor over hebben, welke of
fers ze brengen, dan begrijp je de passie
beter", verduidelijkt Holtmann zijn aan
pak.
„Ik hoop dat de film bijdraagt aan de dis
cussie in de ondernemingsraad en bij de
arbodienst en dat dit ertoe leidt dat musici
ooit betere werkomstandigheden krijgen",
stelt cellist Rob Hageman nadat hij de beel
den heeft gezien. Hageman kreeg het ad
vies om voortaan tijdens zijn werk gehoor-
bescherming te dragen, om zijn aangetaste
gehoor niet verder te beschadigen. „Maar
het gaat in muziek om details. Als ik mijn
oren bescherm, sluit ik me af. Dat kan
niet", zegt hij in de documentaire.
'De Passie en de Pijn' doorbreekt een ta
boe. Volgens producent Ireen van Ditshuy-
zen praten beroepsmusici niet gemakkelijk
over hun blessures. „Ze hebben heel lang,
heel hard gewerkt om zover te komen.
Hierover praten, maakt ze kwetsbaar."
'De Passie en de Pijn' gaat 25 september
in première op het Nederlands Film Festi
val. Een dag later is de documentaire te
zien op televisie, Nederland 3, 21.00 uur.
Amsterdam - Uitgeverij Van Dale heeft een
woordenboek gelanceerd voor mensen die Ne
derlands niet als moedertaal hebben, maar toch
de taal willen leren. Eenvoud staat centraal in
het 'Pocketwoordenboek Nederlands als twee
de taal'. Zo is voor de omschrijvingen en voor
beeldzinnen gebruik gemaakt van slechts 2000
woorden die het meest voorkomen in het Ne
derlandse taalgebruik.
Van Dale wil op deze manier bijdragen aan de
integratie van bijvoorbeeld allochtonen. „Het
boek is geschikt voor mensen zoals Méxima,
maar vooral voor beginnende en laagopgeleide
leerders van het Nederlands", aldus hoofdre
dacteur M. Verburg. Volgens haar leer je een
taal het beste als je de omschrijvingen in die
taal krijgt aangeboden, zodat je er „en passant
woorden uit de context bij leert".
Het woordenboek bevat naast 14.500 trefwoor
den ook teksten over de Nederlandse cultuur en
gewoonten, zoals de betekenis van Sinterklaas
of hoe Nederlanders en Vlamingen omgaan met
maaltijden. „In Nederland bestaat de lunch
voor het grootste deel uit brood: boterhammen
met hartig beleg (kaas, worst of andere vleeswa
ren) of met zoet beleg (bijvoorbeeld j^m of ha
gelslag)." Door de beperkte keuze van woorden
zijn de omschrijvingen een stuk simpeler dan in
de traditionele woordenboeken. 'Tas' is 'een
zak die je bij je hebt om dingen in te dragen'. In
de officiële Van Dale wordt een tas omschreven
als 'een zak of buidel van uiteenlopend model,
veelal vrij plat en rechthoekig, gewoonlijk uit
stijve stof of leer vervaardigd'. De helft van de
woorden kent een buitenlander waarschijnlijk
niet.
Symposium over theatervernieuwingen in de twintigste eeuw
door Dick van Teylingen
leiden - Gisteren was een bijzon
dere dag voor het Nederlandse
theater. We vierden de honder-
deenenzestigste geboortedag
van Louis Bouwmeester, Roland
Helmer werd onbekrompen in de
bloemen gezet omdat hij al vijf
entwintigjaar lang het LAKthea-
ter laat bloeien en in de Leidse
Schouwburg werd het vierde
Leidse theatersymposium ge
houden.
We hebben hier in Leiden het
oudste theater in functie van
heel Nederland, en dat willen
we weten. We hebben ook een
universiteit waar je theater- en
filmwetenschap kunt studeren.
De drijvende kracht van die af
deling is Coby Bordewijk, en zij
organiseert sinds 2000 bijeen
komsten die het rijke Leidse
theaterleven sinds 1705 in kaart
brengen. Over twee jaar, als we
het driehonderdjarig bestaan
van de schouwburg vieren, re
sulteert dat in een mooi boek;
studenten en andere vrijwilli
gers zijn daar al druk mee be
zig.
De eerdere symposia gingen
over de architectuur van histo
rische theaters, de achttiende-
eeuwse speelstijl en het melo
drama van de negentiende
eeuw. Gisteren waren de
schijnwerpers gericht op de
twintigste eeuw, waarin thea-
tervemieuwingen elkaar in snel
tempo opvolgden.
Weg met de steracteur
De huisregels van het twintig-
ste-eeuwse theater waren: denk
na hoe en waarom je theater
speelt en breek alle regels. Aan
het eind van de negentiende
eeuw eindigde het tijdperk van
de steracteur, zoals Louis
Bouwmeester er een was ge-
Studenten theater- en filmwetenschap speelden gisteren op het symposium in de Leidse Schouwburg de slotscène uit 'Drie Zusters' van Tsje-
chov. Foto: Hielco Kuipers
weest. Wat de koningin van de
nacht was voor Christina Deu-
tekom, was Shylock voor hem.
Hij reisde heel Europa door met
vooral het vierde bedrijf van
Shakespeares De koopman van
Venetië, in het Nederlands ge
speeld en op de planken getolkt
in de taal van het publiek.
Het populairste stuk van de
eerste helft van de twintigste
eeuw, Heijermans' Op hoop
van zegen, was een overgangs
stuk, met Esther de Boer van
Rijk als acteerleeuwin van de
oude school, maar met een
maatschappelijke boodschap
die er niet om loog. De burge
meester van Leiden (tevens be
langenbehartiger van de visse
rij) sprak in 1901 schande van
de manier waarop geldbeluste
reders ten tonele werden ge
voerd.
Naturalisme
Het werd tijd dat er een einde
kwam aan het sidderende,
klauwende en ogenrollende
spel van de klassieke topacteur,
en Stanislavski perfectioneerde
de naturalistische speelstijl.
Brecht daarentegen liet het pu
bliek duidelijk merken: dit is
niet echt, dit is theater, de we
reld hierbuiten is echt en daar
is het een zootje. Het symbolis
me moest weer niks hebben
van die maatschappijkritiek, en
wilde de mens verheffen met ri
tuele schoonheid.
Ook Artaud had de bevrijding
van de mens voor ogen, maar
dan via het onbewuste en de
roes. Het fysieke theater van
Grotowski stelde zware eisen
aan acteurs en liet het publiek
daarin delen, en het surrealisti
sche of hilarische toneel ontre
gelde door grappen en grollen;
Monty Python is een klassiek
voorbeeld.
Deskundigen vertelden over de
theatervemieuwingen. en lieten
die illustreren door studenten
die scènes uit typerende toneel
stukken speelden. Maar om de
verschillende speelstijlen tegen
elkaar af te zetten had je vooral
veel aan de professionele ac
teurs Carlo Scheldwacht en Kir-
sten Prop, die vijf keer hetzelfde
stukje uit Ubu roi van Alfred
Jarry speelden, steeds volgens
een andere aanpak.
Zestig jaar theater
Een buitengewoon genoegen
was de aanwezigheid van Ton
Lutz, die in zijn eentje meer
dan zestig jaar theatergeschie
denis vertegenwoordigt. Hij
werkte veel onder regisseur
Pjotr Sjarow, die het gedachte
goed van Stanislavski verdedig
de, maar niet slaafs navolgde,
en persoonlijk in Nederland
een sterke Tsjechovtraditie ves
tigde; het komend seizoen zijn
er weer minstens twee in de
Leidse Schouwburg te zien.
Lutz heeft veel van de vernieu
wingen persoonlijk meege
maakt, en had daar veel langer
over mogen vertellen dan gis
teravond in het programma
paste.
Het symposium van gisteren is
een mooi voorbeeld van hoe de
universiteit en het culturele le
ven van Leiden van elkaar kun
nen profiteren. Volgend jaar
staat het cabaret centraal, daar
na vieren we de driehonderdste
veijaardag van de parel van de
Oude Vest.
amsterdam/anp - Op een Am
sterdamse zolder is een nog
nooit gepubliceerde column
van wijlen Simon Carmiggelt
gevonden. De publicist heeft
het in zijn cursiefje over een si
tuatie in de oorlog, maar Car
miggelt moet het stukje volgens
Het Parool na de oorlog hebben
geschreven, want hij onderte
kende met zijn eigen naam. In
de oorlog verscheen Het Parool
immers illegaal.
Carmiggelt schreef uit het ge
zichtspunt van een verzetsman
die is aangehouden en anti-
Duitse plakkertjes van een
muur moet verwijderen. De co
lumn heet Vijf voor de Leidse-
straat'. De vinder, de inmiddels
84-jarige Arie van Soest, trof de
doorslag aan tussen andere pa
pieren en het persoonsbewijs
van zijn echtgenote Tinie Kern-
per, die koerierster was van de
oprichter van het illegale Pa
rool, Frans Goedhart.
amsterdam/anp - Het zestien
de documentairefilmfestival
IDFA opent op 20 november
met 'Capturing the Friedmans'
van Andrew Jarecki. De rol
prent werd dit jaar in de Ver
enigde Staten vervaardigd. In
de tien dagen daarna worden
meer dan tweehonderd inter
nationale documentaires ver
toond op diverse plekken in
Amsterdam.
In 'Capturing the Friedmans'
reconstrueert Andrew Jarecki
een seksschandaal dat halver
wege de jaren tachtig maan
denlang het nieuws in Amerika
beheerste. Het gezin Friedman
raakt ernstig ontwricht als va
der Arnold en één van zijn drie
zoons, Jesse, worden gearres
teerd op verdenking van groot
schalig misbruik van jonge jon
gens.
Tiende editie van fotofestival Noorderlicht in Groningen
door Rob de Kam
Groningen - Een Japanse toeriste die zich in
Zwitserland laat fotograferen als Heidi, Hol
landse garnalen die worden gepeld in Ma
rokko, Braziliaanse koffieboeren die zich uit
de naad werken voor een Italiaans kopje es
presso. De onderlinge verwevenheid van de
mondiale samenleving staat centraal op
'Global Detail', de hoofdexpositie van het
tiende Groninger fotofestival Noorderlicht
dat vandaag wordt geopend.
Globalisering. Voor de demonstranten in
Seattle, Genua, Davos en al die andere oor
den waar de machtigste landen ter wereld
vergaderen is het een vloek. Een term die
staat voor de toenemende greep van de rij
ke landen, en dan met name de VS, op de
wereldeconomie, waardoor de sociaal-eco
nomische kloof tussen arm en rijk alleen
maar groter wordt.
Globalisering is het thema van 'Global De
tail', de hoofdexpositie van Noorderlicht in
de Groninger Der Aa-Kerk. En als de expo
sitie, met werk van veertig fotografen, één
ding duidelijk maakt, dan is het wel dat een
moreel oordeel over het begrip globalise
ring weliswaar voor de hand ligt, maar ei
genlijk nauwelijks terzake doet. Het proces
is onomkeerbaar, zelfs de demonstraties
tegen de globalisering zijn al een logisch
onderdeel van het proces geworden. Ze
zijn verworden tot een ritueel kat en muis
spel met de autoriteiten, zoals de serie
'Calling The Shots' van de Canadezen Ca
rol Condé en Karl Beveridge op de exposi
tie toont.
De globalisering is een feit waar we maar
mee moeten leren leven, zo maakt 'Global
Detail' duidelijk. Al dragen veel fotografen
wel degelijk een moreel oordeel in hun
werk uit. Een remedie hebben zé echter
ook niet. Tot in de verste uithoeken is de
globe één aan het worden, zeker als je naar
de buitenkant kijkt. De hele wereld drinkt
Coca Cola, draagt Nikes en eet hamburgers
van McDonald's.
Er zijn fotografen die zich gretig op die bui
tenkant storten. Die hun verbijstering of
boosheid over de eenwording verbeelden
door in hun foto's authentiek naast westers
te plaatsen, arm naast rijk. 'Global Detail'
grossiert bijvoorbeeld in afbeeldingen van
colaflesjes. Het kan pakkende beelden op
leveren vol schrijnende contrasten. Zoals
de foto van een Argentijns straatkind dat
hongerig door een raam naar het bord van
weldoorvoede restaurantbezoekers staart.
Schrijnend inderdaad, maar het is ook ge
makkelijk scoren. Net als dat beeld van een
zwerfkind dat op straat ligt onder een affi
che van creditcardmaatschappij Visa.
De Bulgaar Boris Missirkov fotografeert
Oost-Europese huiskamers met tv's die al
lemaal op 'The Bold and the Beautiful'
staan afgestemd. Ook dat is een redelijk
voor de hand liggende gedachte, maar zijn
serie heeft een mooi neveneffect. Niet zo
zeer het feit dat de tv's allemaal hetzelfde
programma tonen treft namelijk het oog,
maar eerder de manier waarop die toestel
len de huiskamers domineren, als een we
relds huisaltaar.
Dat je met voor de hand liggende symbo
len als colaflessen ook heel verrassende
dingen kunt doen, demonstreert overigens
de Chinees Qingson Wang die de ronkende
beeldtaal van het oude communistische
bewind op effectieve wijze koppelt aan de
beeldmerken van McDonald's en Coca Co
la. Chinese arbeiders trekken blijmoedig
op om toe te treden tot de wereldorde van
consumenten. De kritische foto's prikke
len, maar hebben ook humor.
Andere fotografen storten zich op ernstige
uitwassen van de globalisering. Neem de
serie die Raghu Rai maakte in Bhopal, de
Indiase stad die in 1984 door een vreselijke
giframp getroffen werd na een explosie in
de chemische fabriek van Union Carbide.
Achttien jaar nadat Rai daar een wereldbe
roemd geworden foto van een bij de ramp
omgekomen kind maakte, keerde hij er te
rug en legde vast hoe duizenden Indiërs
nog steeds worstelen met de naweeën van
de explosie.
Daarnaast zijn er op 'Global Detail' ook fo
tografen die op een meer poëtische manier
duidelijk maken dat onze wereld een een
heidsworst aan het worden is. Harvey Ben-
ge uit Nieuw-Zeeland is zo'n fotograaf. Hij
doet het met op het eerste gezicht doodge
wone beelden: een stoel, een zwembad,
een deurbel, een muur. De bel stamt uit
het Franse Angers, de deurbel uit Boeda
pest, het zwembad uit Bangkok en de
muur uit Parijs. De crux zit in het feit dat
die voorwerpen en straatbeelden hun her
komst niet verraden, je hebt het bijschrift
nodig om te weten waar ze vandaan ko
men. Benge demonstreert zo onopvallend
maar effectief de sluipende manier waarop
de uniformiteit in onze samenleving voort
schrijdt.
Is het alleen kommer en kwel op 'Global
Detail'? Nee, juist de sterkste foto's laten
ook een keerzijde zien. Neem de blijde ver
wondering van twee Chinese tieners die op
een foto van de Brit Rhodri Jones op een
roltrap in een reusachtig warenhuis vol
verwachting naar boven Idjken. Hier sche
mert de opwinding door die het 'nieuwe'
kan veroorzaken.
Noorderlicht, 7 september t/m 12 okto
ber, op meer dan 60 locaties in en rond
Groningen. Meer informatie: www.noor-
derlicht.com
Deze deurbel uit Boedapest illustreert de sluipende manier waarop
de wereld een eenheidsworst wordt. Foto: Harvey Benge
- Chinese tieners kijken op een roltrap in een warenhuis vol ver
ding naar boven. Foto: Rhodri Jones
