Nieuwste sensatie heet Caradog Prichard
BOEKEN
Het leven had
hem knijp gehad
Beelden die niemand onberoerd laten
En dan is Hannes weer terug!
Siegels derde boek leest als een trein
'In de maneschijn' parel van de moderne literatuur uit het Verenigd Koninkrijk
i
HOC 144
VRIJDAG 5 SEPTEMBER 2003
Soms duiken er boeken op waar
van je zou wensen dat iedereen
ze las. Enkele jaren geleden ver
oorzaakte 'Gloed' van de toen
vrijwel vergeten maar inmiddels
wereldwijd bejubelde Sandor
Marai zo'n sensatie. Vorig jaar
zorgde 'Aangeschoten' van de
Australiër Kenneth Cook voor
een gelijksoortig euforisch ge
voel. En nu is daar 'In de mane
schijn' van de Welshe schrijver
Caradog Prichard (1904-1980),
een parel van de moderne litera
tuur uit het Verenigd Koninkrijk.
roman recensie
Nico de Boer
'In de maneschijn' door Caradog
Prichard. Vertaling Frank Lekens.
Uitgeverij Podium. Prijs: €18,00.
n 1955 begon Prichard met 'dit
adiospel voor stemmen', dat
lij vanwege het overweldigen-
le succes bij de bevolking van
Vales tot een roman uitbouw-
Het resulteerde in een bij-
onder gave roman over een
iypergevoelige jongen in een
eine, hechte gemeenschap in
et ruige noordwesten van
Vales in het begin van de vori
ge eeuw, waar de sociale con
trole verstikkend was en het
werk in de steengroeve bikkel
hard. De roman houdt het mid
den tussen moderne klassiekers
als Roddy Doyles Paddy Clarke
ha ha ha en Dylan Thomas'
Under Milk Wood, dat ook eerst
als hoorspel beroemd werd.
Prichards Un nos ola leuad, zo
als de oorspronkelijke titel
luidt, verscheen in Wales in
1961. Het was daar onmiddel
lijk een klassieker. Verder reikte
de bekendheid niet vanwege de
Welse taal. Daar kwam pas
midden jaren negentig veran
dering in toen het boek in het
Engels werd vertaald als One
moonlit night. Inmiddels is het
wereldwijd aan een opmars be
zig.
Centraal in In de maneschijn,
zoals de roman in het Neder
lands is gedoopt, staat de inni
ge verhouding van een moeder
en haar zoontje. Hij groeit op
bij zijn redderende en radeloze
moeder die duistere geheimen
met zich meedraagt en zich
steeds vreemder gaat gedragen.
Aanvankelijk is alles nog rozen-
geur en maneschijn. De knaap
beleeft dwaze, spannende en
bizarre avonturen met zijn
maatjes Huw en Moi. Gaande
weg verandert dat onbezonnen
leventje als de tragische ge
beurtenissen zich opstapelen.
Het drieste bestaan van de jon
gens staat verder in schril con
trast met de achtergrond waar
tegen het verhaal speelt: de sta
king van Welse steenhouwers in
1900-'03, de quasi-religieuze
bewegingen in Wales in 1904-
'05, en de Eerste Wereldoorlog,
waarbij duizenden Welse man
nen op hun volslagen onbeken
de velden sneuvelden. Prichard
verbindt in zijn boek het sociale
onrecht dat de bevolking wordt
aangedaan moeiteloos met het
verhaal van het individu, in dit
geval een tiener die haarscherp
de rauwe grotemensenwereld
observeert.
Prichard weet een verzonken
samenleving vanuit het per
spectief van zijn kwetsbare
hoofdpersoon op indrukwek
kende wijze, tot leven te wek
ken. Het drama van zijn nog
prille leven bereikt een climax
als zijn moeder voor de rest van
haar leven in een gesticht ver
Kasteel In Wales. Foto: Hans van Weel
dwijnt: 'Ia, zei mama, en ze be
gon stilletjes te huilen. Daarna
kon ik geen verstandig woord
meer uit haar krijgen. Ze rea
geerde niet als ik iets tegen haar
zei. Ze keek gewoon dwars door
me heen, en zat in zichzelf te
praten, of tegen iemand waar
van ze dacht dat die achter haar
stond. Ouwe schurken, zei ze,
en ze keek achterom. Ja, jullie
hebben die smeerlap hierheen
gebracht. En zo ging ze maar
door, ruziemakend met iemand
die er niet was.'
In de maneschijn zit vol aangrij
pende en schrijnende, geweld
dadige en vertederende, ont
roerende en geestige scènes. Al
leen de bijzondere namen van
de hoofdpersonen - Wales kent
slechts een gering aantal ach
ternamen, de meesten krijgen
bijnamen - werken soms al op
de lachspieren, zoals Wil Ha
ringkop of Eic Wïlias Kolenkit.
En de agent in het dorp wordt
door de jongens aangeduid als
'Kleine Will Politie z'n vader'.
Maar wat het boek vooral zo
onweerstaanbaar maakt, is de
belevingswereld van het jonge
tje, zijn hardnekkige geloof, zijn
ontluikende seksualiteit, zijn
liefde voor zijn gekke moeder,
zijn vriendschappen, het ver
driet om de dood van een
vriendje. En zijn hang naar ge
borgenheid en genegenheid,
zijn honger naar een knuffel en
een omhelzing, en zijn heime
lijke passie voor de mooie acht
tienjarige Ceri die hem op een
uitje van school onverwachts
even tegen haar boezem drukt.
Dat Prichard onder invloed
stond van Dylan Thomas' Un
der Milk Wood is aan veel te
merken, maar vooral aan de
taal, die zich beweegt tussen
verheven en banaal, rauw en
poëtisch, kinderlijk en bijbels.
Dialect, straat- en boekentaal
wisselen elkaar af. Tussen Tho
mas en Prichard zijn trouwens
meer overeenkomsten aan te
wijzen. Ze leefden beiden als
trotse ballingen in Londen, ko
ketteerden met hun afkomst en
konden als notoire drinke
broers niet van de fles afblijven.
Op grond van zijn werk werd
verondersteld dat Prichard een
sombere, eenkennige man was.
Volgens intimi was hij dat aller
minst, hij was een ruimhartig
gezelschapsmens die graag de
bloemetjes buitenzette.
roman recensie
Wim Vogel
'De evangelist' door Bas van Putten.
Uitg. Contact Prijs: €24,90.
Aan doorzettingsvermogen en
ideeën geen gebrek, vier ro
mans in vier jaar tijd is niet ie
dereen gegeven, maar tot fasci
nerende literatuur hebben zij
wat mij betreft nog niet geleid.
Sinds Bas van Putten voor
Doorn (2000) de debutanten
prijs mocht ontvangen, is deze
voormalige journalist kennelijk
zo door het literaire vuur gegre
pen dat het ene na het andere
boek zich aandient. Zijn meest
recente heet De evangelist,
vuistdik en net zo vervelend.
Thematisch mankeert er weinig
aan De Evangelist. Johannes
Bach, een tot in de nagels van
zijn tenen gefrustreerde muzi
kale binnenvetter, meent zijn
persoonlijke, godsdienstige,
maatschappelijke en politieke
irritaties te moeten verwerken
in Koralen, een opera waarin
met alle waarden wordt gespot.
De beschrijving van die mega
lomane uitvoering levert verre
weg de aardigste hoofdstukken
op, vooral omdat Bachs uit
gangspunt nog zo gek niet is.
Hij wil het heilige ontheiligen
omdat de wereld weliswaar
massaal Gods lof zingt maar
niemand Hem meer werkelijk
ziet. Hij wil de mensheid aan
klagen omdat zij God vergeten
is en slechts zichzelf celebreert.
Maar wat de roman soms on
leesbaar en onbegrijpelijk
maakt, zijn Bachs paginalange,
maniakale overpeinzingen.
'Denken is het doen vermijden'
en dus wordt de lezer honder
den bladzijdes lang gekoppeld
aan een illusieloze cynicus die,
gefascineerd door en opgeslo
ten in zichzelf, over alles en ie
dereen zijn opvattingen prijs
geeft zonder dat iemand daar
ook maar om verlegen zit.
Over de liefde en vrouwen in
het algemeen en over Dora, zijn
vijftien jaar jongere vriendin in
het bijzonder. Een mooie meid
moet dat zijn, afgestudeerd op
Proust, van wie het niet te be
grijpen valt waarom ze, on
danks alle vernederingen en
botheden, steeds opnieuw te
Hyperintelligent betoog van Susan Sontag
non-fictie recensie
Aly Knol
'Kijken naar de pijn van anderen' door
1 Sontag. Vertaling Heieen ten Holt
Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs: €19,90.
Hen kan geen krant inkijken,
p welke dag of in welke maand
an het jaar ook, zonder in ie-
ere regel de verschrikkelijkste
ewijzen van de slechtheid van
e mens aan te treffen... Elke
rant is vanaf de eerste regel tot
laatste slechts een samen-
Epsel van verschrikkingen,
rlogen, misdaden, diefstal-
n, uitspattingen, martelingen,
e wandaden van vorsten, van
ities of van afzonderlijke indi-
duen, een algehele orgie van
uwelen. En met dit weerzin-
rekkende eetlustbevorderende
rankje spoelt de beschaafde
rger dagelijks zijn ontbijt
rwinds Baudelaire deze tekst om-
- treeks 1860 schreef, is er eigen-
jk niets veranderd, behalve dat
moderne mens dankzij de
ieuwe technologie thans over
constante aanvoer van
ipen en gruwelen kan be-
":en. Maar ook nu nog
irdt veelvuldig geklaagd dat al
ze beelden afstompen, het
lededogen met de slachtoffers
rrdoven. 'Maar wat wil men
genlijk? Dat beelden van
achtingen worden beperkt tot,
ten we zeggen, eens in de
eek?', vraagt de Amerikaanse
hrijfster Susan Sontag zich af
1 haar nieuwste boek Kijken
aar de pijn van anderen. Haar
rrontrustende antwoord: 'Er
nooit een Commissie van
lezicht komen om de ver
klikkingen te rantsoeneren
neinde hun vermogen tot
loqueren in stand te houden,
n de verschrikkingen zelf zul-
n niet afnemen.
1 Kijken naar de pijn van an-
tren analyseert Sontag wat het
igelijks door de media ver-
Drgde bombardement aan
eelden van wreedheid, ellende
n oorlogen met de mens doet.
to vals sentiment moet ze
larbij niets hebben, wat leidt
t allerlei hoogst ongemakke-
jke stellingen. Dat er ook een
egeerte om iets gruwelijks te
bestaat: 'Iedereen weet
Een Vietnamese politieman schiet een lid van de Vietcong dood. Een gruwelijke foto van Eddie Adams,
bekroond met de Pulitzer Prize. Foto: AP/Eddie Adams
dat het niet uitsluitend uit
nieuwsgierigheid is dat passe
rend verkeer op de snelweg
vaart mindert wanneer er een
verschrikkelijk ongeluk is ge
beurd.'
Ze noemt iemand die altijd
weer verbaasd is dat verdorven
heid bestaat, die steeds op
nieuw teleurgesteld (zelfs onge
lovig) reageert op bewijzen van
de gruwelijke wreedheden die
mensen hun medemensen
kunnen aandoen onverbloemd
'moreel en psychologisch on
volwassen'. Sontag: 'Boven een
bepaalde leeftijd heeft niemand
meer recht op dit soort on
schuld of oppervlakkigheid, op
deze mate van onwetendheid of
vergeetachtigheid.
En ook mededogen als reflex
verdient in haar ogen geen ge
nade. Want als we mededogen
voelen, kunnen we ons inbeel
den dat we niet medeplichtig
zijn aan de oorzaak van het lij
den. 'Ons mededogen is zowel
een brevet van onschuld als van
onmacht. In dat opzicht kan
het (al onze goede bedoelingen
ten spijt) een irrelevante - om
niet te zeggen ongepaste - reac
tie zijn.' En dan hamert ze het
er (bij de veelal westerse toe
schouwer) in: 'Het is onze taak
om ons meegevoel met dege
nen die lijden onder een oorlog
of een moorddadig politiek re
gime terzijde te schuiven en na
te gaan hoe onze voorrechten
zich verhouden tot hun lijden,
hoe ze - hoewel we daar liever
niet bij stilstaan - wellicht direct
verband houden met hun lij
den, zoals de rijkdom van enke
len de armoede van anderen
kan betekenen.'
Sontags boek biedt ook een ca
leidoscopisch overzicht hoe
oorlogen in kunst" en fotografie
zijn verbeeld: van Goya's schrij
nende etsenserie De rampen
van de oorlog over de wreedhe
den van Napoleons soldaten,
toen ze in 1808 Spanje binnen
vielen, en de propagandafoto's
die de Engelse fotograaf Fenton
tijdens de Krimoorlog (1854-
1856) maakte, tot de beroemde
foto van Robert Capa uit de
Spaanse Burgeroorlog (1936-
1939) van een dodelijk geraakte
republikeinse soldaat en de (te
levisiebeelden van 11 septem
ber 2001, van het planten van
de Russische vlag op de Rijks
dag in Berlijn, 1945, tot de drie
delige fotoserie van een Tali-
ban-soldaat die op gruwelijke
wijze wordt afgeslacht in Afgha
nistan.
Met haar boek wil Susan Sontag
eigenlijk maar één ding: 'Men
kan zich verplicht voelen naar
foto's te kijken waarop ver
schrikkelijke wreedheden en
misdaden zijn vastgelegd. Men
moet zich verplicht voelen er
over na te denken wat het bete
kent om ernaar te kijken, na te
denken over ons vermogen om
te bevatten wat erop te zien is.'
Sontags conclusie: wie zelf
nooit heeft meegemaakt 'hoe
verschrikkelijk, hoe angstaanja
gend oorlog is; en hoe normaal
oorlog wordt', zal het niet echt
künnen bevatten. 'Dat onuit
roeibare gevoel hebben alle sol
daten en alle journalisten of
hulpverleners of onafhankelijke
waarnemers die onder vuur
hebben gelegen en het geluk
hebben gehad te ontsnappen
aan de dood die anderen, vlak
bij hen, neermaaide. En ze heb
ben gelijk.'
Kijken naar de pijn van ande
ren is een hyperintelligent be
toog, dat niemand onberoerd
kan laten.
roman recensie
Theo Hakkert
'Salomo's dochter' door Hannes
Meinkema. Uitgeverij Contact.
Prijs: €22,95.
En dan is er koffie. Het boek is
nog bekender geworden dan de
reclamekreet en dat wil toch
wel wat zeggen. En dan is er
koffie van Hannes Meinkema
was dé roman die het levensge-
woel van de jaren zeventig al
wist te vangen toen dat leven
nog in alle hevigheid woelde.
Met het feminisme als voor
naamste thema. Met driehoeks
verhoudingen, met een plas
tisch beschreven abortus en
met een afkeer van de burgerlij
ke Hollandse cultuur waar de
titel zo cynisch naar verwijst.
Bij de cultuur van die tijd hoor
de ook dat mannelijke boekbe
sprekers die zich kritisch over
het boek uitlieten er, volgens de
vrouwelijke lezers, geen snars
van hadden begrepen omdat ze
verstrikt waren in hun manne
lijke preoccupaties. Male chau
vinist pigs. Allemaal.
Met haar latere boeken wist
Hannes Meinkema niet het
succes van En dan is er koffie te
evenaren. Gevolg was dat rond
haar het imago van verstokt fe
ministe is komen te hangen.
Een naam uit het verleden ook.
Maar zie: aan de vooravond van
haar 60e verjaardag, (ze is 12
september jarig), heeft ze een
lijvige roman doen uitgeven die
moet laten zien dat ze als
schrijfster nog volop meetelt.
Liefst 415 pagina's telt Salomo's
dochter.
De roman bevat het levensver
haal van Janna, een universitair
docente. (Rosa in En dan is er
koffie was ook al in het onder
wijs werkzaam). Op een dag
ziet ze zowaar het meisje terug
waar ze in haar jonge jaren
meer dan verkikkerd op was.
Janna heeft zich tegenover deze
Kaatje als tweede, zo niet eerste
moeder gezien. De obsessieve
relatie tussen Janna en het
meisje was voor Kaatje's moe
der Gerda destijds reden om
Janna de toegang tot het kind
verder te ontzeggen. Maar dan,
jaren later, komt Kaatje dood
leuk de collegezaal binnenlo
pen. Eerst kent ze Janna niet te
rug. Om vervolgens bij Janna in
te trekken. Het begin van meer
trammelant dan iemand kon
bevroeden.
Salomo's dochter is een boek
dat lekker leest, dat op voor
hand. Maar in de 415 pagina's
zit veel en hardnekkig kaf tus--
sen het koren. Ronduit frustre
rend is het om na 168 pagina's
doorgeworsteld te hebben de
schrijfster haar arbeid tot dan
toe zelf te zien samenvatten als:
'Mijn verhaal is simpel. Ik ging
van een klein meisje houden,
daardoor ging ik verlangen naar
kinderen, het bleek dat ik die
niet kon krijgen, en ik verloor
het kleine meisje.' Zo kort hoeft
het ook weer niet, maar een
beetje compacter had wel ge
mogen.
Het boek is al voor de helft
voorbij voor Kaatje de college
zaal binnen komt wandelen. In
de eerste helft heeft Meinkema
uitgebreid Janna's obsessieve
belangstelling beschreven. Ge
noeg om niet zo'n bijster posi
tief beeld van haar op te roe
pen. Met name haar betweteri
ge opmerkingen over opvoe
ding zijn vreselijk. Ze weet veel
te goed wat anderen fout doen
bij de opvoeding van kinderen.
Ik vind haar opmerkingen en
meningen bovendien niet stro
ken met haar naïeve karakter.
Hetzelfde geldt voor de kritiek
die ze heeft op de film Sophie's
choice. Op dat soort momenten
schemert naar mijn gevoel de
schrijfster zelf al te nadrukkelijk
door de tekst heen. Krampach
tig is de manier waarop Mein
kema probeert het boek in een
bepaald tijdsgewricht te plaat
sen. Dat doet ze niet gedoseerd
maar in flinke porties tegelijk.
Bijvoorbeeld door in een uitge
breide alinea met documenten
van de anti-militaristische ac
tiegroep Onkruit, Reagan, MX-
raketten en vredesdemonstra
ties op de proppen te komen.
Wel geslaagd is hoe ze in korte
intermezzo's reflecteert op de
werking van het geheugen en
zo zelf vraagtekens plaatst bij
hoe ze de gebeurtenissen in
1981 mag interpreteren en of
die niet gekleurd zijn door ken
nis achteraf.
De sporadische man in het
boek is uiteraard opgetrokken
van bordkarton. 'De ideale lief
de is die van de moeder,voor de
dochter,' beweert Janna ergens.
Geerten Meijsing laat in zijn
nieuwe roman, Malocchio, over
de relatie tussen een alleen
staande vader en zijn'dochter,
zien hoe beperkt die bewering
rugkeert naar Bach die er voor
namelijk prijs opstelt iedere vle
selijke begeerte met zijn geest
te verkrachten.
Ergerlijk is daarnaast dat de le
zer niet goed doorkrijgt waar
om het met de kennelijk groot
se muzikale kwaliteiten van
Bach nooit iets is geworden.
Een halfzachte docent op hel
conservatorium zou wat lastig
zijn geweest maar Bach lijkt mij
niet de persoon zich van zo'n
iemand veel aan te trekken. Hij
doet dat namelijk van niemand.
En hoe zo'n sociaal slecht func
tionerende man dan toch plot
seling steenrijk kan worden in
de platenindustrie, misschien"
moeten we dat probleem eens
aan Heinsbroek voorleggen.
Tenslotte is er de gortdroge stijl J
die wel raad weet met mijn be
geerte verder te lezen. Vorm en i
inhoud één, natuurlijk. De
doordachte en ingewikkelde
compositie van De evangelist
lijkt niet voor niets op die van
een modern muziekwerk maar 1
wat moet je met zinnen als:
'Hem trok de spanning van het
wagen magisch', 'Hij hoorde
met een spottend, onbeschoft
geluid een grootscheeps regen
water klokken in de dakgoot',
'Er was een moed geactiveerd
in haar', 'Het leven had hem
knijp gehad', enz. En naar die
brakke taal van een dronken ra
cist, een vrouwen- en homoha
ter, zou de lezer urenlang moe
ten luisteren...
Ik heb het volbracht. Ik raad dat
niemand aan. U bent gewaar
schuwd.
TOP-10 FICTIE
1. (1) Nicci French,
De verborgen glimlach.
Ambo/Anthos, 18,90
2. (5) Heieen van Royen,
Godin van de jacht.
Vassallucci, 19,95
3. (-) Donna Tartt,
De kleine vriend.
De Bezige Bij, 17,50
4. (-) Michel Faber,
Lelieblank, scharlakenrood.
Podium, 25,00
5. (-) Weis Hickman,
Oorlog der zielen deel 3.
Luitingh/Sijthoff, 22,50
6. (-) John Grisham, De claim.
Bruna, 19,95
7. (2) Isabel Allende,
Het rijk van de gouden draak.
Wereldbibliotheek, 17,90
8. (3) Renate Dorrestein,
Het duister dat ons scheidt.
Contact, 18,50
9. (-) Geerten Meijsing,
Malocchio.
Arbeiderspers, 17,95
10. (-) Ronald Giphart en Eric
van den Eisen, Heldinnen.
Podium, 25,00
De paperback-editie van 'De
kleine vriend' stuwt de Tartt -
verkoop weer omhoog. Ook Mi
chel Fabers zeer volumineuze,
maar weergaloze liedes-epos
doet het goed.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengestelJtep basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
thriller recensie
Arno Ruitenbeek
'Criminele opzet' door Sheldon Slegel.
Uitgeverij De Boekerij. Prijs: €14,95.
Niet alleen Steve Martini pro
duceert veel betere legal thril
lers dan de beroemde John Gri
sham, ook de boeken van Shel
don Siegel mogen er zijn. Zijn
fierde boek Criminele opzet
leest weer als een trein.
Advocaat Mike Daley en part
ner (huidige in de advocatuur,
ex op huwelijksvlak) Rosie Fer
nandez moeten het dit keer
compleet van hun familie heb
ben. En daar zijn ze bepaald
niet blij mee. Rosies nichtje An
gelina bijvoorbeeld wordt er
van verdacht haar man, filmre
gisseur Richard MacArthur, te
hebben vermoord.
Rosies broer Tony heeft steek
penningen aangenomen van
een Democraat om de bouw
van een groot project in Holly-
wood-Noord soepeler te laten
verlopen. En tot overmaat van
ramp heeft Mike een verhou
ding met een rechter en wordt
de zoon van kantoorgenote Ca
rolyn O'Malley verdachte van
drugshandel.
Voor een klein kantoor als dat
van de hoofdpersonen is het
bijna onbegonnen werk om, af
gezien van de talrijke emoties
die bij de zaken spelen, dit tot
een goed einde te brengen. Niet
i£ de laatste plaats omdat An
gelina niet bepaald meewerkt,
om maar te zwijgen van de za
kenpartners (onder wie een
zoon) van het slachtoffer.
Een kleine, maar belangrijke rol
is ook nu weer weggelegd voor
Mikes broer, privé-detective Pe
te. Siegels dialogen behoren tot
de betere uit het subgenre.
Maar zijn (lees: Mikes) monolo
gues interieurs behoren met die
welke Nelson DeMille (Kracht
meting, Missie Saigon) aan het
papier toevertrouwt, tot de top.
ff
