KUNST CULTUUR
Godsdienstwaanzin is van alle tijden en culturen
Altijd uit op een leuke witz
'Stromingen herken je, bewegingen ontstaan, scholen maak je'
Filmfestiv
Venetië 1
geopend T
donderdag 28 augustus
Eros Ramazzotti. Foto: AP/Franco
Greco
Eros Ramazzotti
naar Ahoy'
Rotterdam - De Italiaanse pop
ster Eros Ramazzotti komt op
maandag 1 maart naar Rotter
dam Ahoy' voor een eenmalig
concert. De kaartverkoop voor
het concert begint zaterdag. Ra
mazzotti trad voor het laatst op
in Nederland in mei 2001 in een
uitverkocht Ahoy'.
Nieuwe jazz-prijs
voor saxofoniste
laren - De eerste Singer Laren
Jazz Award voor een jonge, ta
lentvolle, Nederlandse jazzmu
sicus is voor saxofoniste Tineke
Postma. De uitreiking heeft
plaats tijdens Laren Jazz, een
evenement dat de aloude jazz-
cultuur van die plaats nieuw le
ven moet inblazen. Volgens de
jury is Postma een „originele
musicienne die zeer goede
composities en arrangementen
aflevert."
Musical over
val Muur
berlun - Joop van den Ende
heeft met de Duitse rockgroep
The Scorpions afspraken ge
maakt over een musical met als
thema de val van de Muur van
Berlijn. The Scorpions scoor
den rond de val op 9 november
1989 hit na hit, waarvan Wind
of Change de bekendste is.
Wind of Change wordt ook de
titel van de musical The Scor
pions stellen hun hits van tóen
voor de musical ter beschikking
en leveren ook vijftien nieuwe
liedjes aan. De première is in
het najaar van 2004 voorzien,
waarschijnlijk in Berlijn.
Sandra den Hamer
baas filmfestival
Rotterdam - Sandra den Hamer
wordt de nieuwe algemeen di
recteur van het International
Film Festival Rotterdam (IFFR).
Den Hamer volgt per 1 maart
volgend jaar de Brit Simon
Field op, die het IFFR acht jaar
lang leidde. Den Hamer is al
sinds 1986 verbonden aan het
drukst bezochte filmfestival van
Nederland; de laatste drie jaar
als co-directeur. Simon Field
neemt na de 33ste editie van
het IFFR (21 januari -1 februari
2004) afscheid van Rotterdam;
hij gaat zich dan weer wijden
aan 'de onafhankelijke film.'
Muzikale lezing
in Schouwburg
leiden - In de Leidse Schouw
burg wordt zondag een muzika
le lezing gehouden. Onder de
titel Van Caribisch klassiek tot
dushi muziek' nemen de spre
kers het publiek mee op reis
door de Antilliaanse en
Arubaanse muziekgeschiede
nis. Het muzikale gedeelte is in
handen van een speciaal voor
dit evenement samengestelde
band. Voor tickets of meer in
formatie: 06-48713354.
door Herman Joustra
NOORDwiJK - Kun je zomaar
een nieuwe kunststroming op
poten zetten? Zoals een Noord-
wijkse stroming, waar alle
schilders de natuur van en
rond het dorp op het doek zet
ten? Vergeet het maar, kunst
laat zich niet dwingen. Je kunt
hooguit proberen van Noord-
wijk een aantrekkelijke plek te
maken, waar kunstenaars graag
naartoe komen. Daarover wa
ren de sprekers tijdens de con
ferentie 'Naar de natuur in
Noordwijk' het gisteren eens.
Het creëren van een kunststro
ming was één van de thema's.
De conferentie in de kapel van
Conferentie Naar de natuur in Noordwijk: 'Kunst laat zich niet dwingen'
de N.H. kapel aan de Hoofd
straat, ter markering van het
vijfjarig bestaan van het Zo
merschilderfestival, kende wat
dat betreft grote eensgezind
heid. Maar om de discussie
zuiver te houden, was enige
nuancering vooraf wenselijk,
betoogde de directeur van het
Groninger Museum, Kees van
Twist. Hij maakte onderscheid
tussen stromingen, bewegin
gen en scholen. „Stromingen
herken je, bewegingen ont
staan en scholen maak je. Een
school veronderstelt dat er een
verhouding meester- leerling
is. Het veronderstelt ook dat
men erin investeert. Wil je zo
iets in Noordwijk dan moet je
erin investeren."
Dat lukt met een beetje goede
wil nog wel. Noordwijk moet
zorgen dat er ruimte is waar de
kunstenaars kunnen werken en
voor onderdak zorgen. Maar
dat zijn slechts randvoorwaar
den, volgens Van Twist. „Vul
het verder niet allemaal in. Zeg
niet dat ze allemaal de natuur
moeten schilderen, laat het aan
de kunstenaars. Wie weet, na
vele decennia wordt het mis
schien herkend als stroming."
Ivo Bouwman, kunsthandelaar,
kon zich wel vinden in deze vi
sie. „Ook al voel ik me wel een
vreemde eend in de bijt, omdat
ik niet actief ben in de heden
daagse kunst. Ik ben gespecia
liseerd in negentiende- en
twintigste-eeuwse kunst. Maar
ook ik kan geen voorbeeld noe
men van een gemaakte stro
ming. En ik heb helaas ook
geen handige tips. Ik geloof in
elk geval niet dat een stroming
gemaakt kan worden."
Een stroming is sowieso opval
lend, volgens Bouwman.
„Want bij een kunstenaar denk
je in eerste instantie toch aan
een eenzaam zwoegende ar
tiest, niet aan een groepje dat
om de tafel zit om het gemeen
schappelijke gedachtegoed
over de te volgen richting op
papier te zetten. Nee, een stro
ming is te danken aan de
kunsthistorische wetenschap.
Die ordent om inzicht te ver
werven. Zo kom je tot groepjes
die overeenkomstige kenmer
ken hebben. Natuurlijk zijn er
altijd kunstenaars geweest die
verwantschap voelden en el
kaar opzochten. Maar het eti
ketje stroming is er louter op
geplakt door de buitenwacht,
om ordening aan te brengen."
Hans den Hartog Jager, I
criticus en auteur van 'Ze{
worden', kwam tot slo^
met een voorbeeld op dei
pen. Hij verhaalde van d£
lukte poging een nieuwe Ij
stroming aan de man tel
gen. „Ik liep in een t\s(,
hands boekenzaak wat rq
neuzen en kwam een bof]
gen over New Neurotici
fism. Een boek met kj
naars als Hays en Malontf
men die me niets zeiden.],
les Saatchi, de beroemde
meman, had geprobeerd
New Neurotic Realism t?
moten, maar dat was m
Kunst onttrekt zich dus
wetten van de reclame."
Marokkaanse acteurs spelen hoofdrol in toneelstuk over Katwijks vissersdrama uit 1915
door Rody van der Pols
katwijk - Een vissersdrama mid
den op de Noordzee. Grauwe
wolkenluchten en een godvre
zende bemanning. Hollandser
kan het bijna niet, zou je zo den
ken. Toch vormen Marokkaanse
acteurs de bemanning van de
Katwijkse haringlogger in Waan-
zee, een toneelstuk gebaseerd
op de gelijknamige roman van
Rijnsburger Robert Haasnoot.
„Bij het betreden van de repeti
tieruimte werd net psalm 68 in
gezet. In het Marokkaans. Dat
was wel eventjes wennen."
De afgelopen week is de schrij
ver een kijkje wezen nemen in
het theater van Onafhankelijk
Toneel in Rotterdam. Daar wor
den de laatste repetities gehou
den, voordat het stuk zaterdag
in première gaat en aansluitend
een tournee langs de Neder
landse theaters maakt. „De eer
ste tien minuten zat ik met een
grijns op mijn gezicht. Staat
daar een stel Marokkaanse ac
teurs in oer-Hollandse vissers-
kledijzegt de schrijver. „Maar
toen ik eenmaal over mijn ver
bazing heen was, moest ik vast
stellen dat ze het enorm goed
deden."
Een toneelversie met Marok
kaanse acteurs in de hoofdrol:
het is wel het laatste wat Haas
noot had kunnen vermoeden
ten tijde van de verschijning
van zijn roman in 1999. Meteen
al leidde het boek tot commotie
in Katwijk, het dorp waar hij
een groot deel van zijn jeugd
doorbracht. Want met de ont
hulling van de drie gruwelijke
moorden die in 1915 onder lei
ding van een godsdienstwaan
zinnige matroos op een Kat
wijkse haringlogger werden ge
pleegd, schond de auteur een
decenniaoud taboe.
Reacties op het boek had hij
wel verwacht, vertelt de schrij
ver op het terras van een Kat
wijkse strandtent Maar dat het
boek zo'n stortvloed aan emo
ties zou losmaken, had hij nooit
kunnen bevroeden. „Ik herin
ner me met name een forum
discussie in Katwijk, waarbij
een geladen sfeer hing. De ene
helft van de zaal hoopte dat ik
eens flink met de dominee in
Marokkaanse acteurs hijsen zich in traditionele visserskledij voor het toneelstuk 'Waanzee'. Foto: PR
discussie zou gaan, de andere
helft wilde het omgekeerde.
De geschiedenis die in Waan
zee wordt verhaald, speelt te
gen de achtergrond van het be
vindelijk gereformeerde geloof,
dat nog steeds een flinke aan
hang heeft in Katwijk. „Sommi
ge mensen ervaarden mijn
boek als een aanval op hun ge
loofsovertuigingen, wat zeker
niet het geval is. Ik ben in de
eerste plaats een romanschrij
ver die een mooi verhaal wil
vertellen. Religie speelt daarin
een belangrijke rol, omdat dat
dat nu eenmaal de achtergrond
is waartegen de gebeurtenissen
zich afspelen. Aan de andere
kant: het had ook een schip vol
communisten kunnen zijn, on
derweg naar een klasseloze
maatschappij."
Naast afwijzende reacties wa
ren er echter ook steunbetui
gingen, zegt Haasnoot. „Veel
Katwijkers hadden het verhaal
wel eens gehoord, maar wat er
werkelijk was gebeurd, wisten
ze niet. Destijds heeft een
groepje Katwijkse notabelen al
vrij snel besloten om de ge
beurtenissen onder de pet te
houden. En de bemanningsle
den hebben er nauwelijks over
willen praten. Zodoende had de
geschiedenis mythische pro
porties aangenomen. Naar aan
leiding van mijn boek zijn de
feiten eindelijk boven water ge
komen."
Toen de auteur in 2000 van re
gisseur Gerrit Timmers een te
lefoontje kreeg met de vraag of
hij een toneelbewerking met
een Marokkaanse cast zag zit
ten, reageerde Haasnoot in eer
ste instantie verbaasd. „Ik vond
het een hele eer, maar ik moest
er ook wel even over nadenken.
Mijn eerste gedachte was: maar
dit is toch een oer-Hollands
verhaal? Pas later realiseerde ik
me dat dat wel meevalt. Het is
vooral een verhaal over de uni
verseel menselijke eigenschap
om je in woelige tijden achter
een krachtige, charismatische
leider te scharen. Vooral als die
leider pretendeert de wil van
God te kennen."
In het stuk is dat Arend Falke-
nier, een matroos die zijn colle
ga's tot allerlei religieuze oefe
ningen aanzet. Al snel overtuigt
hij de bemanning ervan dat de
wereld is vergaan en de haring
logger maar beter koers kan
zetten naar Jeruzalem. De drie
bemanningsleden die zijn reli-
Marisa van Eyle kruipt in de huid van Annie M.G.
door Wljbrand Schaap
utrecht - Ze schreef Pluk van de
Petteflet en Minoes, en kreeg er
nooit de P.C. Hooftprijs voor. Ton
Vorstenbosch, die eerder al een
opmerkelijk toneelstuk schreef
over koningin Wilhelmina,
brengt nu een toneelstuk over
die andere koningin van Neder
land: Annie M.G. Schmidt. Een
toneelstuk over de schrijfster
van nationaal erfgoed. Ga er
maar eens aan staan. Vorsten
bosch heeft het aangedurfd, en
volgende week is de première
van dit stuk.
Opnieuw is de regie in handen
van Mette Bouhuijs, en op
nieuw verzorgt componist El
mer Schönberger de muziek en
is het licht afkomstig van tove
naar Reinier Tweebeeke. Vol
gens Vorstenbosch is dat een
bewuste keuze: „Ik zie Annie
M.G. Schmidt toch ook als een
soort koningin. Het is in elk ge
val, net als Wilhelmina, een ko-
ninginnedrama: het drama van
een belangrijke vrouw met een
grote ambitie. Door met het
zelfde team te werken maken
we ook duidelijk dat het geen
musical wordt en dat er geen
vrolijke liedjes en dansjes in zit
ten."
Een groot verschil met de suc
cesvolle voorstelling Wilhelmi
na is de hoofdrol. Met Anne Wil
Blankers, de koningin van het
Nederlandse toneel in de rol
van moeder des vaderlands,
was succes eigenlijk al verze
kerd. Voor 'Annie M.G., de
dochter van de dominee' is een
tamelijk onbekende, en nog vrij
jonge actrice gekozen. Marisa
van Eyle (1964) had dan wel
een belangrijke rol in het to
neelstuk en de film Familie van
Maria Goos, en bijrollen in
Minoes en Abeltje, zij is toch
vooral bekend in de relatief
kleine kring van mensen die
haar carrière hebben gevolgd
bij de tamelijk elitaire Toneel
groep De Trust.
Voor een ongesubsidieerde
productie als 'De dochter van
de dominee' is het een risico
om zonder een beroemde
hoofdrolspeler te werken. Toch
lijkt Van Eyle bij voorbaat de
enige actrice te zijn die de be
roemdste grootmoeder van Ne
derland geloofwaardig op het
toneel kan brengen. Waar dat
aan ligt? Haar stem? Haar uit
straling? Van Eyle weet het ook
niet precies. Vorstenbosch, die
ruim twee jaar geleden begon
aan het schrijven van 'De doch
ter van de dominee', is al even
tevreden met Van Eyle. Vor
stenbosch: „Ik moet toegeven
dat ik Marisa niet kende. Toen
het stuk af was dacht ik ook in
eerste instantie aan een oudere,
bekende actrice als bijvoor
beeld Ellen Vogel, of noem het
lijstje maar op. Tenslotte speelt
'De dochter van de dominee'
zich af tijdens de laatste 15 jaar
van het leven van Annie M.G.
Schmidt. Maar die zoektocht
naar een oudere actrice leidde
tot niets, en toen werd Marisa
genoemd. Toen ben ik nog eens
beter gaan kijken, en dacht ik:
perfect. Qua uiterlijk lijkt Mari
sa er natuurlijk helemaal niet
op." „Dat had ze gewild," roept
Van Eyle er lachend tussen
door. Vorstenbosch: „Ja, Annie
vond zichzelf altijd een zak
aardappelen. Maar even seri
eus: wat ik het meest bewonder
aan Marisa is juist dat zij het
vermogen heeft om te transfor
meren. Zij kan iemand anders
worden. Niet op zo'n nadoene-
rige manier, maar wezenlijk."
Dat leerde Van Eyle bij Toneel
groep De Trust. „Dat was eind
jaren tachtig een schoolverla
tersgroepje. Toen hebben we
geleerd om goed gebruik te ma
ken van de mogelijkheden van
schmink en buiken en pruiken.
Ik heb vroeg geleerd om plezier
te hebben in het gebruik van al
lerlei hulpstukken bij het acte
ren. Het is bijna een kinderlijke
opvatting van toneelspelen,
maar als je die goed beheerst
kun je iemand anders worden
op het toneel."
Vorstenbosch: „Daar komt nog
bij dat je nu ook een publieke
figuur speelt. Annie M.G.
Schmidt is van ons allemaal, we
hebben allemaal een beeld van
haar. moet perfect kloppen, an
ders krijg je al gauw een paro
die." En een parodie is 'De
dochter van de dominee' zeker
niet. Maar we moeten het ook
niet zien als uitsluitend een
hommage, volgens Vorsten
bosch: „Hommages zijn niet zo
interessant, daar zit geen dra
ma in."
Vorstenbosch heeft Annie MG
Schmidt een paar keer per
soonlijk ontmoet. Zijn levens
partner Guus Vleugel was goed
bevriend met de schrijfster. „Ik
heb met Guus samen een paar
keer met haar gegeten. Dat wa
ren altijd bijzondere ontmoe
tingen. Ik heb de kattige kant
van Annie en haar emotionele
uitvallen daardoor dus niet
meegemaakt. Wel dat ze gere
geld uit was op een leuke witz.
Daar maakte ze showtjes van.
Dan zat ze zo onderuitgezakt
aan tafel, en dan kwam er van
onder die stiff upperlip opeens
een opmerking, waarover ze
lang had nagedacht en die
meestal ook erg geestig was."
Veel is inmiddels wel bekend
over Annie Schmidt, dankzij de
grote biografie die onlangs ver
scheen en de talloze interviews
die de schrijfster tijdens haar
leven gaf. Vorstenbosch voelde
zich bij het schrijven niet ge
roepen om daar nog veel aan
toe te voegen of om al te veel in
de inmiddels bekende details te
treden. „Het drama is dat Annie
Schmidt tot aan haar dood de
regie in handen wilde houden
van haar leven. Doe dat maar
eens als ondertussen je lichaam
en omgeving ermee ophouden.
Ton Vorstenbosch en Marisa van Eyle: „ledereen heeft zijn eigen beeld van Annie Schmidt, maar dat is al
leen maar gebaseerd op de boekjes, de musicals en die paar interviews. Foto: GPD/George Verberne
Dat maakt haar als mens be
wonderenswaardig.
Van Eyle: „Iedereen heeft zijn
eigen beeld van Annie Schmidt,
maar dat is alleen maar geba
seerd op de boekjes, de musi
cals en die paar interviews. Hoe
ze thuis op de bank zit, daar
heeft niemand ooit van gewe
ten. Dat geeft mij ook een grote
vrijheid om die rol vorm te ge
ven. We laten zien wat zich in
haar huis afgespeeld zou kun
nen hebben tussen de euthana
sie van haar man in 1980 en
haar eigen dood in 1995."
Eén ding is wel duidelijk na le
zing van de tekst: Annie M.G.
Schmidt mag dan de leuke oma
zijn die Jip en Janneke schreef,
ze is voor Ton Vorstenbosch
toch zeker ook de schrijfster die
met het grimmig-grappige stuk
'Er valt een traan op de tom
poes' euthanasie bespreekbaar
maakte in het Nederland van de
jaren zeventig. Want ook dat is
Annie M.G.: een eigengereide
dochter van een Zeeuwse do-
'Annie M.G. - de dochter van
de dominee'. Première 3 sep
tember, Stadsschouwburg
Utrecht; 2 en 3 december in de
Leidse Schouwburg.
'ai
gieuze pretenties in twij
ken, moeten dat spoe<
een gruwelijke dood b
Falkenier overtuigt de i
de bemanning er name
dat de dissidenten afg
van satan zijn die
moeten worden.
Het stuk maakt aanschc
wat religie in zijn meej
me vorm allemaal kan
ten. In dat opzicht is V
ook hoogst actueel, zeg
noot. „Kijk naar het 1
Oosten, waar het religie
damentalisme voor
slachtoffers maakt, net
Taliban in Afghanistan.?
wat daar is gebeurd, eeip
tieve psychose."
Ook voor de Marokkaa
teurs was de thematiek)
stuk herkenbaar. Onlang
Casablanca nog opi
door een bomaanslag, jjc
door mensen uit de funi
talistische hoek.
De acteurs, afkomstig
rakech, zijn overigens
het eerst in Nederland.Jt
speelden zij nog het stir'
eveneens onder leidi
Timmers. Naar verv"
komt ook op deze p
veel Marokkaans pub
Desondanks heeft Hi
die de toneelbewerking
van den Kieboom
daarmee bewust geen
gehouden. „Het moest
thentiek blijven. We he
ook voor gekozen niet t
verklaren, maar puur
haal te vertellen."
Voor de gelegenheid
integrale tekst naar
bisch vertaald. Wat de
nog de nodige hoofd
bezorgde, want in h.
wordt veelvuldig de
naans' gehanteerd, de
len, bombastische taal
Statenvertaling van d« 4'
„Ik moet er maar op
wen dat hij er iets van 1
maakt", zegt Haasn c
chend. „De Nederlande®
ten het namelijk met a
boventiteling doen."
rk
Waanzee, gespeeld d(
Onafhankelijk Toneel^P]
terdag in het Nieuwe Ofp
ater in Rotterdam in pi
Op 28 september wo
stuk in de Leidse Schol
opgevoerd. Voor mefc=
zie: www.ot-rotterdam,
d
d.
venetië/gpd - Het Fi
van Venetië is gisterai
gonnen aan zijn zesti)
jaardagsfeest. Als eei
meldde zich Woody
dat was bijzonder. H<
Amerikaan sinds 1980
te van zijn films in V(
wereldpremière had
was hij nooit meegekoi
dat hij vorig jaar ecl
schuwheid had ovei
om zich voor HolF
ding in de heksenketel
ven van 'Cannes', mi
het meer serene en bi
oudste filmfestival ter
eer te moeten gunnen
persoonlijk bezoek.
Dat is nu gebeurd na«
ding van de eerste vo<
van Anything Else, ni<
windendste film ovei
het oeuvre van de N«
komiek. Dit keer ziei
jonge acteur Jason Bij
beginnende tekstscl
hept met al die nei
frustraties die we van
wend zijn. De regissei
genoegen met de rol
oudere vriend die Bigj
wandelingen in Centr;
zijde staat met de wij;
zen van iemand die
maal eerder heeft met.
de moeilijke vriendin f
meer wil vrijen (ChristL
de dreiging van een 7^
ge schoonmoeder, ei
ger die de boel tilt en
chiater die nooit iets tel
stc
