KUNST CULTUUR
yIk ben ontzettend blij dat ik nog leef
J** Meesterschilder in het Mauritshuis
Onbekend
nummer van
Elvis Presley
Willy van den Dop vindt nieuwe levensbestemming in schilderen ontdekt
Eerste overzicht Hans Holbein dankzij bruiklenen Britse koningin
door Herman Rosenberg
den haag - Wat hebben Hendrik
VIII, Thomas More en Erasmus
met elkaar gemeen? Zij hebben
alle drie aan dezelfde kunstenaar
te danken dat we bijna vijf eeu
wen na hun dood vrij precies we
ten hoe ze eruit zagen. Die kun
stenaar was Hans Holbein de
Jonge (1497 of 1498-1543)- Hij
was de grootste portretschilder
van zijn tijd in Noord-Europa. Na
jaren voorbereiding presenteert
het Mauritshuis in Den Haag
vanaf vandaag voor het eerst in
Nederland een overzicht van de
Duits-Zwitserse meester.
Twee portretten van Engelse
hovelingen behoren tot de col
lectie van het Mauritshuis; het
museum bezit bovendien een
door medewerkers van de
meester vervaardigd portret van
Jane Seymour, de derde vrouw
van Hendrik VIII. Daarom koes
terde de staf reeds lang de wens
een overzichtstentoonstelling te
wijden aan Master Hans, zoals
de schilder in Engeland werd
genoemd.
Cruciaal was de medewerking
van het Britse koninklijke fami
lie, want die bezit verreweg de
meeste werken van Holbein.
Hoewel het beheer van de reus
achtige Royal Collection is uit
besteed aan professionals, zijn
voor alle bruiklenen de handte
keningen van koningin Elisa
beth II en kroonprins Charles
vereist. „Zonder het genereuze
gebaar van de koningin zou de
ze expositie niet mogelijk zijn
geweest", zegt Frederik Duparc,
directeur van het Mauritshuis.
Dat gebaar omvat vijftien teke
ningen, drie schilderijen en een
Mauritshuis hoopt
op derde Holbein
den haag/gpd - Het Maurits
huis in Den Haag hoopt bin
nenkort te kunnen aantonen
dat het niet twee maar drie
werken van de Duitse mees
ter Hans Holbein in zijn col
lectie heeft. Directeur F.
Duparc zei gisteren bij de
opening van de grote Hol-
bein-expositie dat het por
tret van de Engelse koningin
Jane Seymour opnieuw
wordt onderzocht.
Dit werk uit circa 1540 wordt
nu nog toegeschreven aan
een medewerker van de
meester. Nu het echter op de
expositie gezelschap heeft
gekregen van een getekende
voorstudie en een vergelijk
baar schilderij uit Wenen, is
Duparc opnieuw verrast
door de kwaliteit van het
Haagse paneel. „Het is zó
goed, dat het toch wel eens
een echte Holbein kan zijn",
aldus de directeur, die verder
zei dat met de Holbein-ex
positie voor hem 'een droom
werkelijkheid is geworden'.
De tentoonstelling is vanaf
vandaag open voor het pu
bliek.
miniatuur, in totaal zijn bijna
veertig werken te zien.
Het vorstelijke bruikleen bleek
voortreffelijke smeerolie voor
het verder tot stand brengen
van de tentoonstelling, want
ook andere formidabele kunst
werken werden toegezegd. Het
Parijse Louvre week af van zijn
strenge beleid voor bruiklenen
en stond het portret van Eras
mus af. Van het Kunsthistori-
sches Museum in Wenen kon
het (echte) portret van Jane
Seymour worden geleend, dat
voor de gelegenheid bovendien
is gerestaureerd. En S.K.H. Mo-
ritz Landgraf von Hessen-
Darmstadt stond de 'Darmstadt
Madonna' af, een cruciaal werk
uit Holbeins vroege periode en
daarom van onschatbare waar
de. Nog meer grote namen on
der de bruikleengevers: de Na
tional Gallery (Londen), de Ga-
leria della Uffizi (Florence) en
The Metropolitan Museum of
Art (New York).
Veel is dus gelukt, maar niet al
les. Tot grote teleurstelling van
de staf kon het vermaarde por
tret van Hendrik VIII niet wor
den bemachtigd. Het bevindt
zich in collectie van het Museo
Thyssen-Bornemisza in Madrid
en dat weigerde, na lang be
raad, het paneel beschikbaar te
stellen. Juist omdat het hart van
de tentoonstelling wordt ge
vormd door werk dat Holbein
maakte als diens hofschilder, is
het ontbreken van het portret
van 'Henry Tudor' een groot
gemis.
Hans Holbein werd geboren in
het Zuid-Duitse Augsburg als
zoon van een schilder met de
zelfde naam. Hij onderging de
invloed van Albrecht Dürer en
van Zuid-Nederlandse en Itali
aanse meesters. Holbein vol
tooide zijn opleiding in Bazel,
dat aan het begin van de 16de
eeuw een centrum van het Hu
manisme was. Daar kwam hij in
contact met Desiderius Eras
mus van Rotterdam (1469-
1536), een van de grootste ge
leerden van zijn tijd. In 1523
maakte Holbein drie portretten
van de humanist; één daarvan
is nu dus te zien in het Maurits
huis.
Erasmus was zeer tevreden over
het werk van de kunstenaar.
'De schilder Holbein beeldt
mensen zo af dat ze tot leven
lijken te komen', schreef hij zijn
vriend Thomas More in Enge
land. Maar dat is het niet al
leen, want er is iets bijzonders
met dat realisme van Holbein.
Hij schilderde naar de werke
lijkheid, maar gaf tegelijk een
persoonlijke visie op de per
soon in kwestie, stelt Holbein-
expert Stephanie Buck in de ca
talogus. Hólbein ging daarin
ook weer niet te ver, want hij
zorgde er wél voor dat hij zijn
opdrachtgevers niet teleurstel
de.
Voorzien van een aanbevelings
brief van Erasmus vertrok Hol
bein in 1526 naar Engeland. In
Londen was het Thomas More,
de schrijver van 'Utopia', die de
schilder op voorspraak van
Erasmus opnam in zijn huis. 'Je
schilder, beste Erasmus, is een
wonderbaarlijk goede kunste
terste te gaan. Hij brak met Ro
me, riep zichzelf uit tot hoofd
van de Engelse kerk, verstootte
zijn echtgenote en huwde Anna
Boleyn, die al van hem in ver
wachting was. Holbein moet
over een fijne neus hebben be
schikt voor machtsverhoudin
gen, want al snel kon hij Anna
Boleyn zijn beschermvrouwe
noemen. Mogelijk dat dit op
portunisme Erasmus heeft geïr
riteerd en hem uiteindelijk ne
gatief deed oordelen over de
persoon van de schilder.
Ook in de volgende politiek-dy
nastieke storm wist Holbein
handig overeind te blijven. Ster
ker nog, in 1536, het jaar dat de
koning Anna Boleyn, moeder
van de latere vorstin Elisabeth I,
afdankte en ter dood liet bren
gen, werd Holbein in de bron
nen voor het eerst genoemd als
hofschilder. Het maakt duide
lijk dat de positie en de reputa
tie van de schilder onomstre
den waren. Holbein stond in
Engeland op eenzame hoogte;
er waren geen Britse kunste
naars die aan zijn kunde kon
den tippen.
Anna Boleyn, ter dood gebracht
na valse beschuldigingen van
verraad en overspel, werd op
gevolgd door hofdame Jane
Seymour. Zij 'deed wat ze
moest doen' en baarde in 1537
een zoon, de latere Edward VI.
Jane zou het kraambed nooit
meer verlaten. Ze stierf twaalf
dagen na de geboorte. Op
nieuwjaarsdag 1539 verraste
Hans Holbein de vorst met een
aandoenlijk portret van de jon
ge kroonprins Edward. Dit pa
neel uit Washington is tot
beeldmerk van de tentoonstel
ling gekozen. Het toont een
vorstelijk uitgedoste, blozende
peuter, die zijn rammelaar vast
houdt alsof het een ceremonië
le 'rijksappel' is. Onder de jon
gen prijkt een even lange als in
gewikkelde Latijnse tekst waar
in de hoop wordt uitgesproken
dat de zoon een voorbeeld mag
nemen aan zijn illustere vader.
Daartoe heeft Edward niet lang
de kans gekregen. Hij volgde
zijn vader op in 1547, maar
kwam in 1553 al te overlijden,
kort voor zijn zestiende verjaar
dag. Waarna alsnog gebeurde
wat Hendrik nooit had gewild:
zijn dochters kwamen op de
troon (eerst Mary, daarna Elisa
beth).
De meesterschilder zelf be
zweek in 1543, toen Londen
werd geteisterd door een pest
epidemie. In zijn sterfjaar
maakte Holbein nog een aantal
meesterwerken. Hij portretteer
de onder meer de bejaarde
John Chambers, priester en één
van de lijfartsen van de koning.
Door de prachtige weergave
van ouderdom en berusting in
het gegroefde gelaat geldt het
paneel als een topstuk uit het
oeuvre van de schilder. Het uit
Wenen afkomstige portret
vormt het sluitstuk van de ten
toonstelling.
'Hans Holbein, 1497/98-1543',
t/m 16 november in het Mau
ritshuis, Den Haag, dagelijks
van 10 tot 17 uur. Catalogus:
25 euro.
y van der Pols
c.ligenlijk was ze altijd al
e een kunstenares,
log in de keuken van ca-
jant De Grote Beer
^fde Willy van den Dop
3r creativiteit uit op
Ichten. Het groen van
Ije sla, het rood van een
iin een handomdraai
MP er een stilleven van.
n ze na een ernstig
De Grote Beer van de
est doen, pakte ze haar
(jsie op: schilderen. Bij
pderiek Ingrid van
s momenteel haar eer-
■itie te zien.
Grote Beer, het café-
it aan de Leidse Rem-
raat dat ze achttien jaar
aen met haar partner
per uitbaatte, mist ze
iitnent. „Ik houd van af-
lemen", zegt ze. „Af-
:£men betekent ook al-
r een nieuw begin."
n haar 'vorige leven'
an den Dop wel heel
nemen. Een
jkiongeluk in februari
lakte daar een abrupt
eind aan. „Als er niet binnen
een kwartier een helikopter ter
plaatse was geweest, was het fa
taal geweest", vertelt Kenter,
die na het ongeluk ogenblikke
lijk twee passerende politie
agenten kon alarmeren.
Na maanden in het ziekenhuis
te hebben doorgebracht, krab
belde Van den Dop er langzaam
weer bovenop. Een keerpunt in
deze moeilijke periode vormde
het moment dat ze besloot
weer te gaan schilderen. Van
den Dop kan het zich nog goed
herinneren. Het was december
2001 en ze wist precies wat ze
dit keer voor haar verjaardag
wilde hebben: een doek van
zestig centimeter bij één meter
zeventig. Wat ze erop wilde
schilderen, had ze ook al in
haar hoofd: een meisje, een
danseresje, die zo van het schil
derij lijkt af te springen.
Heel symbolisch allemaal, reali
seert Van den Dop zich achter
af. Want dat danseresje was ze
zelf. Zij dook van het doek af, in
een nieuw leven in. En met her
nieuwde energie. Want als ze
iets overhield aan haar ongeluk
en de nare periode daarna -
waarover ze het liefst zo min
mogelijk praat -, dan is het een
diep besef van het geluk dat ze
er nog is. „Ik ben ontzettend
blij dat ik nog leef. Het had ook
heel anders kunnen lopen."
„Ik weet nog dat ik dacht: ver
rek, ze kan tekenen. In eerste
instantie was het heel plat, zon
der perspectief. Ma.ar allengs
kwam er diepte en beweging in,
begon ze met acryl te werken.
Ik weet nog hoe de voorbijgan
gers wel eens over het gordijn
tje van haar huis in de Rem-
brandtstraat stonden te kijken.
Zo van, hé, daar staat Wil te
schilderen."
Na anderhalf jaar moest ze er
noodgedwongen mee stoppen.
Het schilderen viel niet te com
bineren met het tijdrovende
horecabestaan. „Maar in mijn
hoofd ben ik er gewoon mee
doorgegaan", zegt de kunstena
res. „Zoiets houdt nooit op. Dat
merkte ik ook toen ik opnieuw
begon te werken: mijn techniek
is plotseling met sprongen
vooruit gegaan."
Haar stijl is wel veranderd.
Minder agressief, zeggen veel
mensen. „Niet zo fel meer als
vroeger. Rustiger, gedetailleer
der. Iemand noemde het laatst
'romantisch figuratief, 'sterk
tot de verbeelding sprekend'.
Bij zo'n omschrijving voel ik me
wel thuis." Inspiratie put Van
den Dop uit alle mogelijke on
derwerpen: haar kleinzoon, een
stierenvechter, een moeder met
dochter, een innig dansend stel.
Mensen, vaak geplaatst in een
natuurlijke omgeving, staan
centraal. Een foto of een herin
nering kunnen de aanleiding
vormen.
Zo is de accordeonist die op
één van haar schilderijen voor
komt, gebaseerd op een Franse
muzikant die ze ooit zag spelen.
Op het doek liet ze hem plaats
nemen op een klapstoeltje van
De Grote Beer. Het is een werk
dat haar na aan het hart ligt.
„Het is die Franse accordeonist,
maar tegelijkertijd is het mijn
vader. Dat was ook zo'n man.
Toen ik nog een klein kind was,
pakte hij me wel eens op en
deed alsof ik een accordeon
was."
Net als al haar andere doeken
heeft ze het niet ondertekend
met haar eigen naam, maar met
'Broeri'. Een erfenis uit haar
jeugd, legt ze uit. „Ik was het
derde kind. Voor mij waren al
twee meisjes geboren en mijn
vader hoopte op een jongetje,
een 'broertje'. Toen ik het werd,
is hij me daarom 'Broeri' gaan
noemen. Ik ben een echt va-
derskindje. Die artiestennaam
is een eerbetoon aan hem."
Werk van Willy van den Dop is
tot en met 3 september te zien
bij Galerie Frederick Ingrid
van der Vlist, Nieuwe Rijn 26
in Leiden. Haar werk is bin
nenkort ook op haar website
te bekijken: www.broeri.nl
den haag/gpd - Platenmaat
schappij BMG/RCA heeft een
tot nu toe onbekend nummer
van Elvis Presley ontdekt: 'I'm A
Roustabout'. Het uit 1964 date
rende nummer staat op een
nieuw verzamelalbum van
Presley, 'Elvis 2nd To None',
dat op 6 oktober wordt uitge
bracht.
'I'm A Roustabout' was eigen
lijk geschreven voor de film
'Roustabout' door Wmfield
Scott en Otis BUckwell, die lang
met Elvis heüben samenge
werkt. Het nummer is echter
nooit gebruikt in de film waarin
Elvis een vrijbuitende zanger
speelt die zich bij een kermis
aansluit. Ervoor in de plaats
kwam een lied dat geschreven
was door het team
Giant/Baum/Kaye.
Winfield Scott ontdekte de ori
ginele opname in de kelder van
zijn huis in New Jersey en stond
het vervolgens af aan BMG/R
CA. 'I'm A Roustabout' is vol
gens de platenmaatschappij
een vrolijk up-tempo nummer
in rhythm blues-stijl. BMG-
baas Joe DiMuro spreekt van
„een van de opzienbarendste
ontdekkingen in de moderne
muziekgeschiedenis. „Van een
artiest van het kaliber van Elvis
vinden we bijna nooit meer
materiaal dat nog nooit is uitge
bracht."
^eum Jorwert
luchtspel
•- Het grootste en be-
Pijepenloftspul (open-
li van Friesland, dat in
rordt dit jaar voor de
;eer opgevoerd. Ver-
ir drie weken bezoe-
'eer 12.000 mensen
het toneelstuk in het
lit volgens de schrij-
Mak God verdween,
itaat het leven van Wil-
kespeare centraal, in
prking van de film
teare in love' van Tom
1 en Mark Norman uit
-f stuk getiteld 'Ik wol
Ik wil spelen) is vanaf
frus te zien.
eek stopt
I 63 jaar mee
c - Op donderdag 18
er wordt Pia Beek 78
die dag zet de jazzpia-
v een punt achter haar
Drie jaar geleden zet-
iden en fans de Queen
in het zonnetje in de
jke Schouwburg in
bortestad Den Haag,
toen haar 75-ste ver-
fierde en op de kop af
ir in het vak zat. Tege-
iverd toen het door
geschreven boek 'The
my life' gepresenteerd,
dezelfde titel heeft
'he touch of her life')
wiiste op haar afscheid
2pn aangeboden.
Portret van de jonge kroonprins Edward die zijn rammelaar vasthoudt alsof het een ceremoniële 'rijksappel' is. Foto: ANP
naar', schreef More later terug.
Holbein schilderde een portret
van More, die op dat moment
kanselier van Engeland was en
maakte een groot groepsportret
van diens familie. Op de ten
toonstelling is een tekening te
zien die als voorstudie voor een
van beide schilderijen moet
hebben gediend.
Met een patroon als More - die
toen nog niet in ongenade was
gevallen - gingen de poorten
van de koninklijke paleizen in
Westminster (Whitehall) en
Greenwich soepel open. Het
oor van de koning zal hij nog
niet meteen hebben gekregen,
maar lucratieve opdrachten
waren er wel. Een selectie van
tekeningen en schilderijen uit
deze eerste Engelse periode
(1526-1528) is te zien op de ten
toonstelling.
Na een intermezzo in Bazel
keerde Holbein in 1532 om fi
nanciële redenen terug naar
Engeland. Hij vraagt Erasmus
om nieuwe aanbevelingsbrie
ven. Maar de wijsgeer blijkt in
tussen flink op de kunstenaar te
zijn afgeknapt. Later meldt hij
dat deze hem brieven 'had af
geperst' en dat hij in Engeland
mensen had 'misleid'. Waar dit
precies betrekking op heeft, is
niet bekend. Misschien keurde
Erasmus de nieuwe Engeland-
onderneming af, omdat daar
intussen de grote crisis rond de
voorgenomen scheiding van de
koning van zijn eerste vrouw,
Catharina van Aragon, was ont
staan. Daardoor viel Erasmus'
vriend Thomas More in onge
nade; hij zou binnen drie jaar
op het schavot eindigen.
Het land verkeerde in rep en
roer. Hendrik VIII was in con
flict geraakt met de paus, met
keizer Karei V en met een deel
van zijn raadgevers, onder wie
Thomas More, omdat hij wens
te te scheiden van Catharina.
Het verwijt dat de koning haar
maakte was dat zij hem geen
mannelijke nakomeling had ge
schonken. De obsessie met zijn
opvolging was zó groot dat
Hendrik bereid was tot het ui-
Ze is net verhuisd. Van een flat
appartement in Leiden-Zuid
naar een rijtjeshuis in de Me-
renwijk. Het werd te krap. In
haar vorige woning bestond
haar atelier uit een soort 'pij-
penlaatje'. Nu heeft een ruime
zolder met dakkapel waar ze
naar hartelust aan de slag kan.
Want het schilderen is haar
ernst. „Ik wil niet anders meer.
Met schilderen houdt ik nooit
meer op."
Het is niet helemaal voor het
eerst dat Van den Dop schil
dert. In de tijd van De Grote
Beer heeft ze het ook een tijdje
geprobeerd. Dat begon eigen
lijk zomaar uit het niets. Nog
nooit had ze een potlood of
penseel aangeraakt, ook op
school niet. Maar ze bleek een
natuurtalent, herinnert Kenter
zich goed.
Bergman.
a/Gunnar Seijbold
«itie over
"lar Bergman
im - In de Zweedse
ad Stockholm is een ex-
e zien over filmmaker
(85). Onder de
{mar Voor Hij Bergman
>ont men een keuze uit
jlijke aantekeningen,
jtsen, manuscripten en
[filmateriaal uit de jaren
,11955. De tentoonstel-
in de komende maan-
»s Helsinki, Parijs, Ro-
ijn en wellicht nog en-
lere steden, als begelei-
1 retrospectieven van
k, Vanaf volgend jaar is
riaal tevens via inter-
likbaar. Bergman, die
eroemd werd met films
Zevende Zegel', 'Scènes
[uwelijk' en 'Fanny en
er', waarvoor hij in
1 Oscar kreeg, was in
;e jaren bepaald niet
d van zijn talenten,
pemzelf was hij 'een
pze acteur' en was wat
■ef 'te bloemrijk', zo
(een van zijn notities.
Mensen, vaak geplaatst in een natuurlijke omgeving, staan centraal in de werken van Willy van den Dop.
Foto: Hielco Kuipers
PaRVVU: HAT ris sa, HAT MA, V1RTVTIS Er HA-RtS
LSTO. nihil MAIVS MAXIMVS ORRIS HAtr,T.
Gnatvm vix possv.vt cor.i.vM et natvha or, nis se,
UviVS qvi'.m pat ris, victvs honoret homos.
A.cö'ato tantï.m. tanti tv facta pa rt,n ri j,
vota hominvm, vix qvo pr.o<?rf.dia.vtvr, harent
VlNCITO, vioisti, qvot reces pr is cvs a o o rat
Orris, Ntc t£ fjvi vincere rossir, wit.