Zoektocht naar kern
van schrijversschap
BOEKEN
Dertig dagen aan Blair's zijde
'En allen werden zo tot gruis geslagen'
Eerste manga van gerenommeerde Nederlandse stripmaker l
Hulde voor makers Saturday Night Lrv!
DE LEESTAFEL
boek recensie
James McGonigal
Tom Shales James Miller: Live from New York. Uitg.
Little, Brown, imp. Van Ditmar. Prijs: 33,20.
Eddy Murphy, the Blues Brothers, Chevy
Chase, Steve Martin, the Coneheads, Way
ne's World - zowel sterren als films zijn een
bijproduct van een van de meest succes
volle Amerikaanse televisieprogramma's
ooit: Saturday Night Live. Het programma
ontstond min of meer per ongeluk in 1975,
toen de ouder wordende ster Johnny
Carson met zijn dagelijkse show wat meer
vrije tijd wilde. Er viel een gat in de zater
dagavondprogrammering van tv-maat-
schappij NBC, dat zo goedkoop mogelijk
moest worden gevuld. Welke adverteerder
zou immers brood zien in de afwezigheid
van Carson, tussen half twaalf en een uur 's
morgens op zaterdagavond?
NBC huurde de Canadees Lome Michaels
in, die al eerder had bewezen met minima
le middelen zendtijd te kunnen vullen. Lor-
ne voldeed niet alleen aan zijn opdracht,
maar bezorgde NBC een van de grootste
successen in de geschiedenis van het be
drijf. Hij maakte en passant niet alleen
zichzelf, maar ook een groot aantal komie
ken en andere acteurs miljonair.
Om SNL te vertalen naar Nederlandse be
grippen: het is een combinatie van Kop
spijkers en Jiskefet. Humor, satire, levens
echt vermomde typetjes enzovoorts. Wel
op zijn Amerikaans: al te grote problemen
worden vermeden want het moet wel leuk
blijven, ook voor de sponsors. Desalniette
min was en is SNL een vreemde eend in de
Amerikaanse communicatiebijt. Satire is in
de VS een onbegrepen vorm van commu
nicatie. Moederbedrijf NBC heeft dan ook
voortdurend geprobeerd in te grijpen bij
dit programma, maar Michaels wist zich
meestal goed te verdedigen. Grappen over
de president, over de paus, over minderhe
den - kan dat niet wat minder? Neen, was
bijna altijd zijn antwoord: wat is er mis met
relativering?
Ook de Amerikaanse oud-vice-premier Al Gore werkte vorig jaar mee aan een afle|j
Saturday Night Live. In het midden Lome Michaels. Foto: GPD/ AP /NBC
Twee Amerikaanse media-joumalisten
hebben nu een geschiedenis geschreven
van dit tv-programma, dat in meer dan één
opzicht baanbrekend is geweest. In de eer
ste plaats omdat het in de VS vernieuwend
was: kritisch, satirisch, met humor, niet
bang om gevestigde belangen een tikkeltje
belachelijk te maken. In de tweede plaats
omdat het programma een broedplaats van
talent bleek te zijn. Lome Michaels en zijn
mensen haalden hun acteurs uit obscure
comedy clubs in Chicago en Los Angeles.
Op het nationale podium van een tv-pro
gramma bleken sommigen van hen in korte
tijd mega-sterren. Eddy Murphy is daarvan
het meest aansprekende voorbeeld.
De keerzijde van het stardom komt in dit
boek ook aan de orde: wie niet tegen de
permanente druk bestand was, liep het risi
co te bezwijken aan drank, drugs of een
combinatie daarvan. Een of tw»
doorhalen om een grap te perfet(
okay. Maar dat week in, week L
den? Gilda Radner en James Bell,
den snel op. Het was druk op h^
nis. L
Dit boek is vertelde geschiedend
tory). Nadeel van dit genre is <^t
maar doorleuteren, zonder dat e^j
dige buitenstaander halverwege
nu weten we het wel.' Het is dij
veel te dik boek geworden. Ma*
wel een heel goed beeld van dn,
pan waarin controversiële Ametj
programma's tot stand komen. L
deze pan is sinds de aanslagen f|
tember 2001 natuurlijk alleen nL
nomen - in de VS is steeds mine
voor humor, laat staan satire. Tjj
SNL stand. Hulde voor de maken!
Britse regeringsmachine is mensenwerk
boek recensie
James McGonigal
Peter Stothard: '30 days - A month at the
heart of Blair's War'. Uitg. HarperCollins,
imp. Van Ditmar. Prijs: 19,95.
'Dit is altijd de slechtste tijd.
Het vechten is begonnen en het
einde is niet nabij. Het einde is
zelfs onbekend. Maar ik weet
dat ik gelijk heb. Ik geloof echt
dat ik gelijk heb.' En dan loopt
de tweede leider van het Vrije
Westen de trap op van zijn
ambtswoning, Downing Street
10 in hartje Londen. Na 1600
Pennsylvania Avenue in Was
hington DC (het Witte Huis) het
meest bekende politieke adres
ter wereld.
Het is wel een merkwaardig
adres. Cherie Blair is al regel
matig in d'r ochtendjas opgelo
pen tegen mannen in zwarte
pakken, het Britse kabinet ver
gadert er namelijk ook. En koe
riers met Zeer Geheime Stuk
ken breken op de parterre wel
eens hun nek over het speel
goed van Leo Blair - weet een
vierjarige veel van het wereld
werk van zijn vader.
De Britse journalist Peter Sto
thard heeft dertig dagen mogen
doorbrengen aan Blairs zijde.
De voormalig hoofdredacteur
van The Times was van plan
vijftig dagen in de buurt te blij
ven van de Britse regeringslei
der, ter gelegenheid van diens
50ste verjaardag. Dat werden er
dertig - toevallig in de periode
dat Blair in binnen- en buiten
landse perikelen geraakte van
wege de oorlog tegen Irak. Sto
thard mocht er vaak bij zijn.
Schroder, Chirac, Bush, Britse
parlementsleden - Blair heeft in
deze periode met iedereen ru
zie gehad.
Wat Stothard laat zien - met
wellicht de ironische distantie
van iemand die net voor kanker
is behandeld - is dat het in het
centrum van de macht allemaal
wel meevalt. Blair is heel be
langrijk; Bush is dat ook. Sad
dam Hussein en Osama Bin La
den zijn evenmin te onder
schatten. Maar dat er steeds
een banaan op tafel ligt, dan
wel een groen appeltje, is ook
van belang.
Op de achtergrond is er ook al
tijd het Noord-Ierse gedoe - en
wat is eigenlijk de wereldschaal
van conflicten van waarde, als
er een etage hoger een kind
huilt?
Stothard heeft een prachtig
boek geschreven. Hij houdt
zich aan de vooraf afgesproken
regels: niet te veel te vertellen
over de werking van de Britse
regeringsmachine. Maar wat hij
wel laat zien is dat het allemaal
mensenwerk is.
Dat is voor de lezer zowel ge
ruststellend als onrustbarend.
U en ik zouden het ook kunnen
- maar willen we dat ook?
Heldendicht 'Jeruzalem bevrijd' in drempelverlagende vertaling
literatuur recensie
Jaap Goedegebuure
Torquato Tasso: Jeruzalem bevrijd. Met
prenten van Giambattista Piazzetta.
Vertaald door Frans van Dooren. Uitgave
Athenaeum-Polak Van Gennep. Prijs.-
55.00.
Een recent verschenen boek
waarin een leger van westerse
bondgenoten met succes op
trekt naar het Midden-Oosten
om de islamieten een lesje te le
ren. Verkeert de auteur daarvan
nog onder de levenden? Dat
zou heel goed kunnen, want er
zijn intussen voldoende handi
ge journalisten in het gat van de
Irakese oorlog gesprongen.
Maar dit boek over het eeuwen
oude conflict West-Oost werd
al in 1575 voltooid. Door Tor
quato Tasso, in het Italië van
zijn dagen de prins der dich
ters.
essays recensie
Jan Kuys
J.M. Coetzee. Elizabeth Costello Uitg.
Cossee. Prijs 19,90.
Hoe omschrijf je het nieuwste
boek van John Coetzee? Is het
een verzameling essays of is het
een roman?
Coetzee presenteert in Eliza
beth Costello een zestal essays
plus een brief als een roman
over de plaats en betekenis van
literatuur. Dat leidt in de ge
dachtewereld van zijn hoofd
rolspeelster, de feministische
schrijfster Elizabeth Costello,
tot diepgaande overdenkingen
over de kem van het menselijk
bestaan. Door de presentatie
van deze essays in romanvorm
haalt Coetzee meteen de angel
uit zijn betoog. Het is immers
Elizabeth Costello maar die het
zegt. Of horen we hier toch de
literair verpakte opvattingen
van een onzekere Coetzee?
In zijn veelgeroemde romans In
ongenade en Leven en wandel
van Michael K presenteert de
Zuid-Afrikaanse schrijver, die
tegenwoordig in Australië
woont, een weinig florissante
kijk op het leven. Zijn hoofd
personen verkeren in een con
stant gevecht met de mede
mens, met de armoede, met de
moraal, met vraagstukken van
goed en kwaad. Maar altijd met
slechts één doel: overleven op
de manier zoals zij dat zelf wil
len.
Het zijn de dilemma's van het
menselijk bestaan, die Coetzee
op grootmeesterlijke wijze be
schrijft. Met haast wetenschap
pelijke precisie biedt Coetzee
even zware argumenten voor
als tegen een bepaalde stelling
en laat daarbij de keuze aan de
lezer. Die daar niet altijd blij
mee hoeft te zijn. Kiezen voor
John Coetzee. Foto uit besproken boek
of tegen het leven is hoe dan
ook een schrijnende zaak.
Het knappe van de met twee
Booker-prijzen begiftigde
schrijver is dat hij zijn vaak
sombere visie op het leven pre
senteert binnen het voor een
roman onmisbare spannings
veld. De lezer moet meegetrok
ken worden in het verhaal, het
gevoel krijgen dat hij het boek
niet kan laten liggen, geobse
deerd zijn door de dan nog on
bekende afloop.
Coetzees nieuwste mist die
spanning. Het boek is dan ook
geen echte roman. Coetzee
heeft teruggegrepen op de eer
der door hem in Dierenleven
geïntroduceerde schrijfster
Costello om een aantal be
schouwingen van zijn hand om
te vormen tot een roman. Coet
zee kent én het klappen van de
zweep én de regels van het spel,
hetgeen hem met behulp van
wat kunstgrepen in staat stelt
een coherent verhaal te presen
teren. Het is ditmaal een ver
haal over de angsten van de
schrijver, over de nauwelijks te
TOP-10 F
1. (-) Nicci French, f
gen glimlach. i
Anthos, 18,90
2. (-) John Coetzee!!
Costello.
Cossee, 19,90 f
3. (8) Abdelkader b
langverwachte. u
Vassalucci, 19,50 fe
4. (1) Heieen van RoÊ
van de jacht.
Vassallucci, 19,95
5. (-) Dan Brown, j
Mysterie.
Luitingh/Sijthoff, li
6. (-) P. Coelho, De at
De Arbeiderspers, €7
7. (10) Judith Koelen
zwijgen van Maria fy,
Plataan, 17,50
8. (6) Per Olov Enqi£
van de voorganger, t"
Ambo, 24,90 it
9. (2) Nicci Gerrard.P
stroom.
De Boekerij, 17,50 P
10. (-) Jonathan Fi
correcties. u
Prometheus, 15,00!
benoemen scheidslijn tussen
waarheid en fictie, over de rela
tie tussen lezer en schrijver.
Stuk voor stuk intrigerende ver
handelingen, maar ze missen
node de spanning van een ro
man.
Bij dit soort uitgaven rijst altijd
de vraag of de schrijver een on
bedwingbare behoefte had om
zijn literair-filosofische gedach
tegoed uit te dragen of dat zijn
uitgever dringend verlegen zat
om een nieuw product van de
succesauteur. De onverstoorba
re Coetzee is niet iemand, die
zich makkelijk voor het karretje
van anderen laat spannen, dus
zal Elizabeth Costella het gewil
de resultaat zijn van een zoek
tocht naar de kem van het
schrijversschap. Een boeiend,
maar zeker ook een zeer ver
moeiend uitstapje richting filo
sofie. Het zal ook de Coetzee-
liefhebber niet makkelijk vallen
deze 'colleges' tot zich te ne
men, hoezeer ze ook voortbor
duren op de thema's, die de au
teur in zijn 'echte' romans ont
vouwt.
b
Dat het Britse scl
paar Nicci French
niets op 1 is aanl
daarvoor hoef je geef
lende geest te be®
leest er tijdens een b(
een koel glas onder tl
parasol nou lekkerd^E
zo'n literaire thriller®
lijk is de terugkeer in
top tien van 'De ald»
filosofische evergreeji
Coelho. Leuk geprijm
mee het ideale altem
een bloemetje. je
De boekentoptien vi
lijks samengesteld o|
verkoopcijfers van f
Boekhandel en H. daf
ken in Haarlem, f
Kooyker in Leideifi
Boekhandel Harken#
sum, Boekhandel
sum en Boekhandi
Aimere.
ti
b
lei
Dl
door Jan Kuys/Jacob Moerman
In de rubriek de Leestafel komt telkens een ander genre
ter sprake. Deze week de laatste uitgaven op stripge-
bied.
Quark (SAF, €5,25) is vermoedelijk niet de eerste
manga van eigen bodem, die in Nederland verschijnt.
Maar wel de eerste van gerenommeerde Nederlandse
stripmakers. Sinds deze week hebben scenarist Mar
tin Lodewijk Agent 327) en tekenaar Adri van Kooten
CDe laatrte engel) het eerste deel van de trilogie Quark
uitgebracht. Een boekje dat al een jaar geleden in de
winkel had moeten liggen.
Dat is echter niet gelukt. Lodewijk heeft teveel hooi
op zijn vork en vooral de dwang van het maken van
een dagelijkse aflevering van Agent 327 voor het Alge
meen Dagblad kost de Rotterdamse stripmaker veel
energie. Zijn andere bezigheden lijden daar nogal
eens onder en vandaar dat dit mangaverhaal wat lan
ger geduurd heeft dan de bedoeling was.
Quark is het verhaal van de Japanse politie-agente
Anima, die anno 2133 in een door oorlogen verwoeste
en verscheurde wereld, zich teweer stelt tegen de Bio-
mek, een vijandige mix van mens en robot en heer
sers over de rest van de aarde. Anima krijgt een bij
zondere opdracht; zij'dient terug te reizen in de tijd
tot 1955 en daar de grote wetenschapper Albert Ein
stein op te halen, die vervolgens naar de toekomst
moet worden gebracht.
Het verhaal zit vol vreemde verwikkelingen en bevat
alle bekende manga-ingrediënten als snelheid, bui
tenaardse vermogens, ongekende krachten en flitsen
de acties. Van Kootens tekenstijl (gestileerd, strak gra
fisch werk) past in de manga-tracütie, maar biedt iets
teveel details. Quark is geen hoogvlieger, hooguit een
lekker leesboekje.
De Franse tekenaar Christian Rossi stortte zich tot nu
toe steeds op striphelden die slechts een kort bestaan
beschoren zijn geweest. Zijn meest bekende is Jim
Cutlass, een stoere cowboy die in 1980 door Jean
Giraud leven in was geblazen en die in de jaren ne
gentig door de inspanningen van Rossi in een paar al-
Torquato's epos Jeruzalem be
vrijd - de dichter was zo be
roemd dat hij net als Michelan
gelo met zijn voornaam werd
aangesproken - speelt zich af
ten tijde van de eerste kruis
tocht, in het jaar 1099 om pre
cies te zijn. Godfried van Bouil
lon staat met zijn troepen voor
de poorten van het smadelijk
door de muzelmannen bezette
Jeruzalem. Hoezeer die tiendui
zenden christenstrijders ook
staan te popelen om hun hei
dense tegenstanders in de pan
te hakken, het wil niet al te best
lukken. Ingewijden fluisteren
dat de vijand wel moet beschik
ken over geheimzinnige midde
len met dodelijke kracht. Maar
als we aan de hand van de
dichter twintig zangen en bijna
vierduizend versregels verder
zijn is Jeruzalem definitief van
mohammedaanse smetten vrij.
'En allen werden zo tot gruis
geslagen dat ze hun graf of
tombe nimmer zagen', stelt de
dichter aan het slot vast.
Het is een merkwaardige sensa
tie Torquato's heldendicht te
lezen in een periode waarin op
het zwartmaken van de islam in
weldenkende kringen een
zwaar taboe rust. Als Jeruzalem
bevrijd niet al lang bestond, zou
het vandaag de dag om poli-
tiek-correcte redenen zeker on
geschreven blijven. En wanneer
het toch het daglicht zag, werd
het inzet van een gerechtelijke
eis tot een verbod, uit naam
van de verdraagzaamheid en
met een beroep op de waarden
van de multiculturele samenle
ving.
In de pluriforme cultuur van de
21-ste eeuw is het uiterst een
zijdige kruistocht-lofdicht Jeru
zalem bevrijd een gedateerd
meesterwerk geworden. Wat
overblijft is een avonturenro
man met eigenaardige trekjes.
En dan bedoel ik niet eens al
die liefdesgeschiedenissen
waarmee het logboek van de
oorlog te velde is doorschoten,
maar eerder de manier waarop
bums zijn weg kon vervolgen. De invloed L
(schepper van onder meer Blueberry) i
duidelijk terug te vinden in het tekenw
Fransman. Dat blijkt ook uit het zojuist j
album De val van Babylone (Dargaud/Vaij
6,50), het eerste deel in de reeks W.E.S.T.
Centraal hierin staan vier mannen die dejji
'Weird Enforcement Special Team' hebbei
jaar 1901 een occulte groep samenzweer»
bestrijden. De stijl van Giraud is nog stel
kennen, al moet ook worden gezegd dat F
meer zijn eigen weg is gegaan. Vooral dan
kleuringen oogt het album zeer fraai en i!
pen dat hij nu eens een keer een reeks nif
paar delen beëindigt.
De aartsengel Michael snelt de kruisvaarders te hulp, als die voor de poorten van Jeruzalem worden aan
gevallen door de Turken. Illustratie uit besproken boek: Giambattista Piazzetta
de erotische episodes zich ver
houden tot de dominante ge-
weldsthematiek. Torquato,
klassiek geschoold als hij was,
maakte gebruik van het mytho
logische gegeven dat de pijlen-
schietende Amor de zoon is van
oorlogsgod Mars en liefdesgo
din Venus. Strijdlust en ge
slachtsdrift, zo maakte hij keer
op keer duidelijk, ontspringen
aan dezelfde bron. Wie Jeruza
lem bevrijd vanuit dit perspec
tief leest, komt ogen tekort.
Een paar voorbeelden: aan isla
mitische zijde vechten maar
liefst drie vrouwen mee. Van
hen is Clorinda de ware Ama
zone, krijgshaftiger dan menig
man. Wanneer ze tenslotte in
de Italiaanse kruisridder Tan-
credi haar meerdere vindt,
smeekt ze hem met haar laatste
krachten om te worden ge
doopt. Hij geeft gehoor aan
haar wens en vervalt vervolgens
in een droefgeestigheid die niet
onderdoet voor het smartelijk
ste liefdesverdriet. Voordat Clo
rinda sneuvelt zijn we er al ge
tuige van geweest hoe Venus
zich bedient van de technieken
van Mars. Erminia heeft haar
zinnen gezet op de al genoem
de Tancredi en verzint een list
om hem te kunnen ontmoeten.
Ze hult zich in Clorinda's uit
rusting en rijdt te paard haar
aanbedene tegemoet. Maar
wanneer het tot een gewapend
treffen dreigt te komen, keert ze
halsoverkop terug.
Al met al is Jeruzalem bevrijd
een buitengewoon sappig ver
haal, met enorm veel vaart en
gevoel voor variatie verteld. Zo
lang je het kunt lezen als supe
rieur jongensboek en je niet
laat leiden door het hedendaag
se gebod tot verdraagzaamheid
jegens andersdenkenden, valt
er heel veel aan te genieten. Dat
genot wordt verhoogd door het
soepele Nederlands waarin
Frans van Dooren het 16de-
eeuwse Italiaans heeft weten
om te dichten. De achtregelige
strofen van het origineel bleven
gehandhaafd, inclusief rijm en
ritme. Dat betekende wel dat
deze versie eerder een bewer
king dan een letterlijke vertaling
moet heten, maar Van Dooren
heeft het volste gelijk waar hij
in zijn nawoord betoogt dat
poëzie meer in Torquato's geest
is dan proza. En om het eigen
tijdse karakter verder aan te
zetten, is er vertaald met veel
gevoel voor het actuele Neder
lands. De personages en de ver
teller spreken zoals u en ik, in
termen van 'balen' en 'onthaas
ten'. Als dat niet drempelverla
gend is..
