De longen van New York5
GESPREK VAN DE DAG
Central Park viert 150-jarig bestaan
Wat is pooier in het Duits
AC 26 JULI 2003
DAGELIJKS LEVEN
r
VOL6SN5 MIJ HEB J») PE V/ER.S7aNP VAN ZBlLBAl
MENSELIJK
Hij kan in een theekop en weegt
minder dan 150 gram. Om in de
groeiende vraag naar huisdieren te
voorzien, kruiste de eigenaar van
een dierenwinkel in Tokyo en tevens
hondenfokker verschillende kleine
SCHOOTHONDJES. Het resultaat
van zijn werk, bijgenaamd 'de thee
kop poedel' is te zien en te koop in
zijn winkel voor een prijs van 5.473
dollar. Een flink bedrag, maar dan
heb je ook wel iets bijzonders.
Foto: Reuters
Londen staat op 15 oktober in het
teken van 'Fashion Rocks'. Het eve
nement wordt gehouden ter ere van
het trustfonds dat Prins Charles in
'76 oprichtte om kansarme jonge
mensen te helpen. In de Royal Al-
bert Hall komen POPMUZIEK EN
MODE samen. Popsterren als Victo
ria Beckham, Robbie Williams en
Elton John, maar ook David Bowie
treden live op tijdens shows van in
ternationale modehuizen zoals Guc
ci, Prada, Ralph Lauren, Donna Ka-
ran, Chanel en Christian Dior. Uit
Groot-Brittannië zelf laten onder
meer ontwerpers Stella McCartney,
Alexander McQueen en luxemerk
Burberry hun nieuwste wintercollec
ties zien. Het fonds verwacht door
de kaartverkoop ongeveer 1,4 mil
joen euro te verwerven.
Twee Britse vrouwen hebben een
ERFENIS van 1,1 miljoen pond
(1,56 miljoen euro) aan hun neus
voorbij zien gaan, omdat hun 90-ja-
rige vader Joseph Leek alles naliet
aan een organisatie die BLINDEGE-
LEIDEHONDEN opleidt. De doch
ters lieten gisteren in Britse kran
ten weten dat ze het jammer vinden
dat ze geen geld krijgen. ,,Maar we
respecteren zijn beslissing. Het is
prachtig dat hij de hondenorganisa
tie zo'n mooi geschenk heeft gege
ven", aldus Patricia Pilgrim. We
zijn erg trots op hem." Patricia Pil
grim en haar zus Josephine toon
den zich verrast dat hun vader zo
rijk was, omdat hij als een vrek had
geleefd. Leek woonde jarenlang te
ruggetrokken in een slecht onder
houden huis in Huil. Hij droeg al
leen tweedehands kleren en keek
bij de buren televisie om geld uit te
sparen.
Kinderen in speeltuinen, mensen die liggend op het gras een boek lezen, sporters die de paden bevolken en grote groepen
die de velden gebruiken voor demonstraties. Wie in de laatste decennia Central Park heeft bezocht, kan zich amper
voorstellen dat het enorme park in het hart van New York oorspronkelijk was bedoeld voor de rijken, die er rondreden in
hun chique rijtuigen en flaneerden op de wandelpaden. Picknicks waren officieel verboden en geüniformeerde bewakers
voorkwamen dat wandelaars het gras betraden.
Natuurlijk wist ik het. Ik hoopte er stiekem op. Als je
over taal schrijft, kun je wachten op reacties van de le
zers. Een paar weken geleden stond hier een stukje geti
teld 'Marcel PrinsenDat ging over taalspelletjes naar
aanleiding van het boek 'Opperlans!' van Battus. Ik be
handelde in mijn column krantwoorden, het toppunt
van leestekens en over vóórnamen die ook achternamen
bleken te zijn. Dank voor uw reacties lieve lezer. Reac
ties die ik graag met u allen doorneem. Wat is een
krantwoord ook alweer? Dat zijn de woorden die in het
Nederlands, Frans, Duits en Engels geen enkele taalver
wantschap hebben. Zoals 'Krant': journal-Zeitung-pa-
pers. Ik kon niet veel van die krantwoorden bedenken.
Maar diverse lezers zijn gelukkig vindingrijker. De
Haarlemmer Frans Mantel en zijn vrouw leverden er
liefst dertien: Vlinder-Schmetterling-butterfly-papillon.
Snoek-Hech t- pike- brochet. Potlood-bleistift- pencil -
crayon. En verder: breien, ramp, riool, rijtuig, bord,
spar, mus, kous en sportploeg. De vertalingen van die
laatste serie geeft Mantel ook. Maar ik laat de Engelse,
Duitse en Franse termen graag aan uw eigen kennis
over. Tot veertien krantwoorden komt de Soestenaar
AJ.S. Majoor. Een ware Opperlander, hij staat met
naam en toenaam vermeld in Battus' boek. Opvallend
is dat Mantel en Majoor elkaar slechts met één woord
overlappen: 'Spar'. Majoors vondsten: fietsband, broek,
broekriem, gulp (fly-Hosenschlitz-braguette), ritsslui
ting (zip-Reiszverschlusz-fermeture-éclair), speld,
plaaggeest, spijl, brutaal, zonder en knikker. Alleen
Majoors krantwoorden: spijker (nail, Nagel, clou) en
wet (law, Gesetz, loi) kwamen bij mij niet door de
douane.
Dan het toppunt van leestekens. Mijn voorzet was: Ik
citeer uit het boek 'Opperlans!': 't is kaus baussen.In
het midden van deze zin staan vijf leestekens achter el
kaar. De Amsterdamse Aukje Holtrop kwam meteen
nieuw record: „De vrouw vertelde hem een oplossing
voor het raadsel- of was het een 'fakeoplossing'?-:x -
Ofwel: plus maal min is min. De drie puntjes vóór
het uitroepteken vind ik nogal ontsieren want te mak
kelijk. En ik weet niet of het teken het teken x en het
teken tot de leestekens gerekend mogen worden. In
dien ja, dan is haar record zonder de puntjes: 12! Haar
inzending brengt me hoe dan ook op een idee. Bij deze
een verbetering van mijn persoonlijk record: Hij citeert
graag (het liefst uit het werk van Battus- en dan vooral
uitzijn boek 'Opperlans!'-): 't is kaus baussen."Dat
zijn er zeven. Of haakjes en liggende streepjes leeste
kens zijn, weet ik eigenlijk niet. Voor terechtwijzingen
en recordverbeteringen hou ik me aanbevolen.
En dan nog de combinatie van vóór- en achternaam.
Bedacht door Coot van Doesburgh. Voorbeelden: Paus
ng
Johannes de Boskabouter en Otto Sinatra. Ik
verzocht de lezers om naamslingertjes. Zoals:
Mylène de la Thomas, Thomas Ray, Ray Dic
kens. Dat zijn er drie. Van F. Fredriks (ik kan
zijn woonplaats niet meer achterhalen) kreeg
ik een viervoudige slinger uit de popmuziek:
'Boy George, George Michael, Michael Jack
son, Jackson Brown'. Is dit nog uit te breiden
met bv: Brown Sugar, Sugar Ray, Ray Char
les, Charles Stanley CLivingstone, I presume')
en Stanley Menzo? In dat geval staat
het slingerrecord op negen (Freriks-
Prinsen). Moet te verbeteren zijn.
Ten slotte: Frans Mantel vroeg zich
nog af of pooier ook een krant
woord was. Hij kende de Duitse
vertaling niet. Die heb ik even op
gezocht. Mijn woordenboek geeft
3 vertalingen: Lump, Zuhalter en Lu-
de. En dat maakt met het engelse
pimp en het franse maquereau, pooi
er tot de laatste Opperlanse vondst
van vandaag. Uw reacties c.q. record-
verbeteringen graag naar de krant
t.n.v. Joost Prinsen of via e-mail
naar: joostprinsen@zonnet.nl.
Olifanten in overheidsdienst in de
Indiase deelstaat Kerala kunnen re
kenen op een volledig PENSIOEN
als ze de leeftijd van 65 jaar berei
ken. De deelstaatregering heeft een
aantal regels opgesteld voor het
houden van olifanten. Een van de
voorwaarden is dat de dikhuiden
met pensioen mogen met 65 jaar.
Ook hebben ze recht op goede voe
ding, GEZONDHEIDSZORG en pro
pere leefomstandigheden. India telt
in totaal ongeveer 33.000 olifanten.
Die worden vaak gebruikt als last
dier in de bouw en bij het kappen
van bossen. De dierenbescher
mingsorganisatie PETA beschuldigt
regeringen van de deelstaten ervan
misbruik te maken van de grote vier
voeters.
Werknemers van een postkantoor in
de stad Jeddah in westelijk Saudi-
Arabië stonden even vreemd te kij
ken toen een zwart poeder in een
postpakje de
GECREMEERDE RESTEN van een
vrouw bleken te zijn, aldus de krant
Arab News vrijdag. De postbeamb
ten werden achterdochtig toen zij
een postpakket met zwart poeder en
een brief in de Indiase taal Urdu
ontdekten. Om te achterhalen wat
voor substantie het was, deden de
werknemers smaak- en ruikproeven
op de stof. Ze stelden vast dat het
om de gecremeerde overblijfselen
van een recent overleden vrouw
ging. Haar echtgenoot werkt als
gastarbeider in het islamitische ko
ninkrijk en wilde de resten van zijn
overleden vrouw naar het thuisland
sturen.
Mickey Mouse moet op zijn oude
dag een heuse COMEBACK maken.
Het amusementsconcern Disney wil
met oude afbeeldingen van de we
reldberoemde muis de stagnerende
verkoop van zijn producten opkrik
ken. De retro-Mickey staat centraal
in een nieuwe 'agressieve marke
tingcampagne'. Het lijkt vreemd dat
Disney uitgerekend de bejaarde
Mickey (75) in de strijd gooit. Het
getekende diertje is al een interna
tionaal symbool en wat kun je daar
aan nog verbeteren? Andy Mooney,
afkomstig van N ike, ziet dat anders.
De directeur van consumentenpro
ducten stelde vast dat Mickey ei
genlijk al jaren aan de zijlijn staat.
De muis moet terug het veld in, be
paalde hij dan ook.
Foto: Reuters
Veel Newyorkers gebruiken Central Park om te
Central Park viert dit jaar zijn 150-jarig be
staan met tentoonstellingen, jazz- en oper
avoorstellingen, Shakespeare-uitvoeringen,
de wereldkampioenschappen handboog-
schieten en een hondenparade.
New York was aan het begin van de negen-
ontspannen in de hectische stad. Foto's: EPA/AFP
tiende eeuw een stad met 60.000 zielen, die
in een halve eeuw in omvang bijna vertien
voudigde. Wie behoefte had te ontsnappen
aan het permanente lawaai van ratelende
koetswielen en de dichtbevolkte wijken,
zocht zijn toevlucht op de begraafplaatsen
van de stad. Het stadsbestuur realiseerde
zich in 1853 dat een groot, centraal gelegen
park de stad in de toekomst letterlijk lucht
kon geven en begon met de aankoop van
3412 vierkante kilometer land.
Sinds 1811 lag al een stratenplan voor de
stad klaar, waarop de hele ontwikkeling
van New York in kaart was gebracht. Daar
op werd plaats gemaakt van het grote park,
ten noorden van de op dat moment be
staande bebouwing. Alleen Ierse varkens-
boeren en een nederzetting van voormalige
slaven moesten voor het park wijken.
Het zogeheten Greensward-plan werd ge
kozen als winnaar van een ontwerpwed
strijd, waarvan de 33 inzendingen deze
maanden zijn te zien in een speciale ten
toonstelling in het Metropolitan Museum
of Art. De ontwerpers Calvert Vaux en Fre
derick Law Olsted wonnen met hun combi
natie van de Engelse landelijke stijl, met
glooiende weiden en meren, en de rotsach
tige delen die het noorden van het park
kenmerken. Hun rivalen in de wedstrijd
hadden veelal voor een formeel tuinont
werp gekozen.
Vierduizend arbeiders werkten in de twin
tig volgende jaren handmatig aan de in
richting van het park. In de winter van 1858
werd de eerste faciliteit van Central Park
geopend, de ijsbaan. Pas in 1870 was het
park helemaal klaar, toen ook de rotspartij
en hun definitieve vorm hadden gekregen.
De mythe dat Central Park naar het oor
spronkelijke landschap rondom New York
is gemodelleerd, is hardnekkig. In werke
lijkheid was er 500.000 kubieke meter
grond voor nodig. De aarde moest met
paard en wagen uit New Jersey worden ge
haald en er waren tien miljoen ritten voor
nodig om de grond en vier miljoen bomen,
struiken en planten naar de stad te halen.
Het enige deel van het park waar de natuur
het onderspit delfde voor architectuur, is
de Mall, die uitkomt op Bethesda Terrace.
Dat deel van Central Park was vooral be
doeld om te flaneren, om te zien en gezien
te worden.
De rijken verkozen al snel de randen van
het park als woonoord en tot op de dag van
vandaag zijn daar in de dure appartemen-
tencomplexen beroemde namen te vinden.
Zo woonde John Lennon in het Dakota-
huis. Na zijn dood schonk Yoko Ono een
miljoen dollar aan het park om er Stawber-
ry Field aan te leggen. Daar komen fans sa
men om Lennons nummers te zingen. Ook
Diana Ross deed al eens een forse donatie
om een nog fraaier uitzicht te krijgen.
De aanleg van de metro betekende aan het
begin van de vorige eeuw dat het park ook
bereikbaar werd voor de immigranten in
New York. Vanaf de jaren twintig was Cen
tral Park, vooral door gebrek aan een goede
leiding, onderhevig aan verval. De weiden
toonden kale plekken en onkruid. „De ooit
zo mooie Mali zag eruit alsof er de avond
ervoor een wild feest was gevierd. Banken
lagen op hun rug, hun poten in de lucht
gestoken", schreef de opzichter die in 1934
aantrad.
Deze Robert Moses veegde Central Park in
een jaar tijd schoon en gaf een veel bredere
bestemming^aan het gebied. Hij liet er
speeltuinen en sportvelden aanleggen. De
dierentuin kreeg tijdens zijn bewind een
grondige opknapbeurt en ook de draaimo
len kreeg een nieuw leven. Hij vergat echter
het hart van het park, de bomen en pl
ten, afdoende te onderhouden.
Vanaf de jaren zestig was Central Pari
vooral het decor van concerten, feesti
vredesdemonstraties en protestmarse
Metropolitan Opera en de New York 1
harmonie begonnen met hun zomers
concerten en ook Shakespeare in the
maakte in die tijd zijn debuut. Dat int
ve gebruik kwam Central Park echter
ten goede en rond 1975 was het park
nieuw ernstig in verval.
Het Central Park Conservancy heeft s
1980 het beheer in handen en krijgt d
financiële steun van het stadsbestuur
park is nauwkeurig gerenoveerd. Het
groener en de beplanting wordt zorg\
onderhouden. Ook de veiligheid in O
Park heeft een grote prioriteit gekrege
commissie van toezicht heeft sinds h«
oprichting 300 miljoen dollar weten ii
zamelen en een jaarlijkse bijdrage vai
stad New York toegezegd gekregen. D
mee is het voortbestaan van de longe:
New York verzekerd.
Uesbeth Buitink
