ond
geble
9
Tineke Netelenbos heeft heimwee naar de politiek
'Er zit mij
helemaal
niets dwars'
■|C237
Tineke Netelenbos: „Je zou niet zeggen dat ik vroeger zo stil was, hè.?!" Foto: Ron Pichel
ZATERDAG
28 juni
2003
Ze zat op een terrasje in Vico
Soprano, middenin de bergen, vlak
voor de heksenwaag. Ze overdacht
het landschap en zei tegen zichzelf:
„ik stop." Tineke Netelenbos (59) is
aan het afkicken van de politiek. Ze
heeft nog elke dag heimwee, zou nog
graag beslissen over Betuwelijn,
kilometerheffing en studiehuis. Hoe
heftig de kritiek ook is. „Ik ben nu
eenmaal zelfverzekerd."
door Dick Hofland
Bitcherig, kil, over-ambiti-
eus, ik weet onderhand
niet meer hoeveel kwalifi-
caties ik over mezelf heb
gelezen. Ik heb het me
nooit persoonlijk aangetrokken, nee,
echt niet, het zit me niet dwars. Ik
heb ook altijd heel goed geslapen. Ik
vind het juist wel grappig. Het is al
lemaal beeldvorming. Dat krijg je zo
dra iemand met macht is bekleed in
een land dat niet van macht houdt.
Als ik iets lees of hoor en ik weet dat
het niet klopt, dan trek ik me er niets
van aan. Alleen als het nodig is om
iets recht te zetten, dan zal me
verdedigen, dan laat ik het er niet bij
zitten. Maar persoonlijk? Nee hoor,
er zit mij helemaal niets dwars. Pas
nog schreef een krant dat ik als mi
nister van verkeer een behoorlijke fi
nanciële tegenvaller met de Betuwe
lijn zou hebben verzwegen tegen
over de Tweede Kamer. In het rap
port van de Rekenkamer blijkt daar
niets van. Ook hier geldt weer: de
kritiek gaat over mijn werk, niet over
mijn persoon. Ik ben professioneel
genoeg om dat te kunnen scheiden.
Weet je, bij vrouwen zijn Nederlan
ders niet zo gewend dat je een beetje
stevig bent. En, eerlijk gezegd, ik ben
natuurlijk ook altijd een beetje de
onderwijzeres gebleven: ik leg het
nog één keer uit. Ik ben nu eenmaal
zelfverzekerd, je brengt mij niet snel
van de wijs. Ik kan heel goed luiste
ren, maar op een gegeven moment
maak je een afweging en dan moet je
staén voor wat je vindt. Dat heeft er
zeker mee te maken dat ik uit een
gezin kom waar het niet vanzelfspre
kend was dat je doorleerde. Jongens
gingen naar de ambachtsschool en
meisjes naar de huishoudschool.
Ongeacht je capaciteiten. Ik wilde
onderwijzeres worden, dus naar de
Mulo en de lerarenopleiding. De
Mulo... dat was al héél veel. Het is
een enorme strijd geweest met mijn
ouders, die mij daar niet in hebben
gestimuleerd. Ik heb altijd moeten
knokken voor wat ik wilde en dat
vormt je voor de rest van je leven.
Ik heb er wel baat bij gehad. Mensen
die een strijd te voeren hebben, zijn
niet zo bang. Kijk naar minderhe
den, dan zie je hoe actief en ambiti
eus die zijn om hun doel te bereiken.
Ik ben in zekere zin gevormd door
het leven dat ik leef. In Nederland
hechten we veel belang aan een pa
piertje, een diploma. Terwijl je in de
dagelijkse praktijk ook enorm veel
kunt leren. In de Verenigde Staten
telt vooral wat je doet, niet wat je
hebt gestudeerd. Die instelling
spreekt me aan. Ik heb ook niet het
gevoel dat ik iets mis, omdat ik geen
universitaire opleiding heb maar een
HBO-opleiding heb gevolgd. Ik sta
leergierig in het leven. Dat is denk ik
een voorwaarde om een goed politi
cus te worden: je moet de bronnen
van informatie opslurpen. Dat mag
neur voor minister Tineke Netelenbos. Ze nam in januari 2000 de Trust 800 in gebruik, een
vlksimulator bij de vakopleiding Transport en Logistiek in Alphen aan den Rijn. Daarmee ging Eu-
Ja's eerste simulator-opleiding van start. Foto: Archief/Henk Bouwman
je best ambitie noemen. Een politi
cus die minister wil worden en zegt
dat-ie geen ambities heeft, nou die
geloof ik niet. Of je moet volstrekt
onzichtbaar willen zijn, alleen maar
op de winkel willen passen. Waarom
zou je dan minister worden? Een po
liticus die geen kritiek krijgt, is kleur
loos. Ik wil niet kleurloos zijn, ik wil
altijd iets bereiken. Er zijn weinig
vrouwen aan de top en wanneer je
ambitie toont, ben je meteen een
Nederlandse Thatcher. Je ziet dat
ook alweer bij Maria van der Hoe
ven, de minister van onderwijs. Op
zich vind ik het ook wel weer een
compliment. Niet qua opvattingen,
maar wel de manier van optreden.
Het geeft toch aan dat ik niet bang
ben om beslissingen te nemen.
Ik zie mezelf nog op dat terrasje zit
ten, middenin de bergen, vlak voor
de heksenwaag in Vico Soprano. Ik
overdacht het landschap en zei te
gen mezelf: ik stop. Zo'n omgeving
heb je nodig voor dit soort beslissin
gen. Ik had acht jaar in een kabinet
gezeten en was daarna weer Kamer
lid geworden. De PvdA had welis
waar een afstraffing gehad bij de ver
kiezingen, maar ik stond hoog op de
lijst, dus ik was gekozen. Ik vond dat
ik het verplicht was aan de kiezers
om weer in de Kamer te gaan zitten.
Dat is me erg tegengevallen. Je moet
ontzettend veel wachten, het is ieder
voor zich, je rent van hot naar her.
In de kleinere fracties zie je zelfs dat
mensen vlak voor de vergadering het
stuk nog moeten lezen. Het zou hel
pen als er minder algemeen overleg
was en we het vragenuurtje afschaf
fen. De premier zou dan wat vaker
naar de Kamer moeten komen voor
de grote debatten, zoals in Groot-
Brittannië. Dat maakt de debatten
leuker, helderder en interessanter. Je
kunt veel beter zien waar we met het
land naar toe gaan. Toen ik weer in
de Kamer zat, merkte ik dat ik liever
bestuur dan controleer. Na acht jaar
in een kabinet te hebben gezeten
heb ik die balans opgemaakt. Ik heb
de partijvoorzitter gebeld en gezegd
dat ik voor de nieuwe verkiezingen
niet meer op de lijst wilde. Ik zei: Ik
ga een andere baan zoeken.
Op dit moment doe ik wat ad-hoc-
activiteiten. Adviesfuncties en optre
den op universiteiten en hogescho
len. Mensen zijn altijd heel aardig te
gen me en de laatste tijd zeggen ze
steeds vaker: Tineke, we verlangen
eigenlijk wel terug naar Paars'. Men
sen zijn niet gek, die zien ook dat de
vernieuwing waar iedereen zo de
mond vol van had tot niets heeft ge
leid. Een minister die publiekelijk
zegt dat je je van snelheidsregels
niets hoeft aan te trekken. Wat een
vertoning! Zo'n vernieuwing is toch
volstrekt inhoudsloos, dat gaat toch
helemaal nergens over. Daar wordt
dit land alleen maar slechter van.
Politicus is echt een vak en als je dat
vak niet beheerst, zie je waar dat toe
leidt. Mat Herben vind ik overigens
wel een 'natural' politicus. Hij is de
ideale schoonzoon. Zijn primaire re
actie vind ik adequaat. Nee, ik her
ken mezelf niet in hem. Ik ben totaal
anders, ik ben veel meer recht voor
z'n raap. Ik pas niet zo goed in de
Nederlandse traditie van een beetje
verhullen, een beetje polderen, el
kaar eindeloos aan de praat houden.
Ik ben meer Angelsaksisch in mijn
manier van doen: beslissen, het de
bat aan gaan. Héérlijk vind ik dat,
debatteren. Dat mis ik wel. Het was
ook geen simpele stap, ik denk nog
elke dag aan de politiek, ik heb
heimwee. Het is cold turkey, ik moet
stevig afkicken.
Ik heb nog wel eens de neiging om
te zeggen hoe het zit. Dan denk ik:
laat mij dat maar doen. Ik houd mijn
hart vast als ik zie hoe Nederland
met zijn zaken omgaat. Op veel ter
reinen is onze positie onzeker, durf
ik niet meer te zeggen of we tegen
een stootje bestand zijn. In zaken als
transport, onderwijs, onderzoek en
ontwikkeling wordt steeds minder
geïnvesteerd, terwijl andere landen
zich juist verder ontwikkelen. Wij
zijn zulke kruideniers geworden! Ie
mand die in dit land iets wil, iemand
die plannen heeft, zit meteen in de
verdachtenbank. Het negatieve over
heerst. Mensen die vinden dat de
Amsterdamse haven moet worden
uitgebreid omdat de grotere sche
pen er niet meer in kunnen, die krij
gen ladingen kritiek over zich heen.
De drang luidkeels te roepen dat iets
met moet is momenteel vele malen
groter dan de drang om iets wél aan
te pakken. Terwijl ik je kan voorspel
len dat de Amsterdamse haven ver
pietert als je die niet uitbreidt en
over een aantal jaren zullen heel erg
veel mensen kwaad zijn als dat niet
is gebeurd.
De welvaart die we hebben, gaat niet
vanzelf zo door. Eén van de dingen
die je daarvoor moet doen, is zorgen
dat het transport op peil blijft. De
Betuwelijn, jawel, is daarvoor on
misbaar. De kritiek dat die lijn straks
ligt weg te roesten slaat nergens op.
Wij hebben die lijn nodig. Als-ie
klaar is, zul je merken dat we er baat
bij hebben. De standpunten over de
Betuwelijn veranderen in de loop
van de tijd. Dat komt doordat het
heel erg lang duurt. Voor alle minis
ters van verkeer is het vanzelfspre
kend dat Nederland moet aansluiten
op het Trans-Europese netwerk. Het
wordt straks bovendien peperduur
om met de vrachtauto naar Duits
land te rijden, omdat daar vanaf sep
tember de kilometerheffing voor
vrachtauto's wordt ingevoerd. Het is
ook nodig dat het goederenvervoer
wordt gescheiden van het personen
vervoer. We moeten er naar toe dat
zeker mensen in de Randstad elke
vijf minuten een trein kunnen ne
men. De discussie over de magneet-
zweeftrein moet je op gang houden.
Willen we innovatief leidend zijn,
dan zullen we over dergelijke dingen
moeten nadenken. Momenteel zijn
we te snel tevreden over half afge
maakte debatten. Kilometerheffing
zal uiteindelijk ook hier eens worden
ingevoerd. Dat is veel eerlijker. Het is
toch onbillijk dat een omaatje dat af
en toe met haar autootje bood
schappen doet net zoveel motorrij
tuigenbelasting betaalt als de zaken
man die de hele dag op de weg zit.
Nee, het CDA wil dat niet, natuurlijk
niet, die partij is als de dood voor het
zakenleven. Kennis zonder toepas
sing gaat helemaal nergens over.
Steeds die repëterende breuk van de
negatieve decibellen, dat ondermijnt
het gezag van de overheid, terwijl er
al een vertrouwenscrisis is. Over on
derwijs roept ook iedereen elkaar
maar na dat het studiehuis een mis
lukking is geworden. Maar leerlingen
die het studiehuis hebben gevolgd,
doen het significant beter dan ande
ren. Het is zwaar, nou en of, maar
dat was ook de bedoeling. Omdat tot
dan toe zeventig procent van de
leerlingen uitviel in het hbo en op de
universiteit. Leerlingen die het stu
diehuis hebben gehaald, redden het
ook in het hoger onderwijs. Ik ben
wel PvdA'er, maar gelijke kansen en
selectie horen wel degelijk bij elkaar.
Ik ben voor onderwijs dat stevig se
lecteert. Zachte heelmeesters maken
stinkende wonden. Daarom heb ik
als staatssecretaris van onderwijs het
studiehuis ingevoerd. Het is hele
maal niet vanzelfsprekend dat wij
onze internationale positie op on
derwijsgebied behouden. Daar moet
je iets voor doen. Liever vandaag
dan morgen.
Ik houd nu eenmaal niet van popu
listische politici, van partijen die
bang zijn voor de kiezer en alleen
maar dingen doen om vooral de kie
zer niet tegen het hoofd te stoten. Je
moet keuzes maken. Niet bang zijn.
Als je de kosten van de gezondheids
zorg in de hand wilt houden, moet je
maatregelen nemen. Bijvoorbeeld
het ziekenfondspakket uitdunnen.
Als woordvoerder volksgezondheid
van de PvdA heb ik ooit voorgesteld
de anticonceptiepil uit het pakket te
halen. Kreeg ik meteen iedereen
over me heen: 'Dan raken al die al
lochtone meisjes meteen zwanger'.
Wat een onzin. Steeds weer dat ang
stige gedoe. Mijn partij was altijd te
gen de auto, maar ik heb ze zo ver
gekregen dat ze de auto accepteren
als vervoermiddel. Wat heeft het nou
voor zin om daar moeilijk over te
doen als je ziet dat een auto bij
draagt aan het vrijheidsgevoel van
mensen?!
Ja, mijn kinderen zeggen ook altijd
dat ik antoe ben, enthousiast. Ik zie
overal mogelijkheden en daar raak ik
dan niet over uitgepraat. Je zou niet
zeggen dat ik vroeger zo stil was, hè.?
Maar ik kom beslist niet uit een
praatcultuur. Bij ons thuis werd wei
nig gediscussieerd. Mijn moeder
zorgde voor de kinderen, drie meis
jes eaeen jongen, en mijn vader had
een groothandel in kruiden en bak
kersbenodigdheden, waar hij zeven
dagen per week druk mee was. We
hadden het niet arm, maar het hield
ook niet over. Het kon allemaal net.
Het was een leuk gezin, maar er
werd altijd gewerkt. Ik ben op mijn
negentiende het huis uit gegaan,
want ik wilde in Amsterdam wonen
en studeren. De jaren zestig, de tijd
van Provo en rellen op de Dam. Ik
was gezagsgetrouw en tijdens de
Tineke Netelenbos als minister van
verkeer en waterstaat op bezoek (janu
ari 2001) bij de visafslag in Umuiden.
Foto: Archief/United Photos De Boer
grote demonstratie tegen de oorlog
in Vietnam heb ik heel erg geaarzeld
of ik zou meelopen. De stoet kwam
langs mijn woning en ik zie mezelf
nog van dat stoepje stappen. Dat
was een hele grote daad voor mij,
om in zo'n massa te stappen. Joop
den Uyl hield in die tijd een enorm
bewogen rede op televisie tegen die
oorlog en dat was voor mij de reden
om lid van de PvdA te worden.
Die tijd is sowieso essentieel in mijn
leven geweest, want ik heb er mijn
man Coen leren kennen. Het was
liefde op het eerste gezicht. Tegen
woordig heet dat geloof ik chemie.
We zijn in 1967 getrouwd en nog al
tijd samen. Dank zij hem ben ik
spraakzamer geworden, heb ik ge
leerd te discussiëren, voor mijn me
ning uit te komen. We geven elkaar
voldoende ruimte, we hebben het
geluk dat onze twee kinderen altijd
makkelijk zijn geweest zodat we alle
bei ook een car
rière konden
hebben. En we
zijn samen be
gonnen met het
beklimmen van
bergen. Als je
dat eenmaal
hebt gedaan,
laat het je nooit
meer los. Samen om twee uur 's
nachts opstaan en dan met zo'n
koplamp op je hoofd de bergen in.
Tegenwoordig gaan we vaak naar
Noorwegen, dat is iets stiller dan
Zwitserland en daar zijn we dagen
aan het klimmen en overnachten we
in een klein tentje. Dat is onbe
schrijflijk. De top van de Mount Eve
rest is nog wel een uitdaging, maar
dat zit er niet meer in. Daar ben ik
nu echt te oud voor. Het basiskamp
bereiken zou ik al heel mooi vinden.
Vergis je niet hè, dat is vijftien dagen
alleen maar omhoog lopen. Dat is
ook zeer vermoeiend. Maar wel
heerlijk. Klimmen is een kwestie van
use it or lose it, dat is een beetje mijn
motto in het leven. Lekker
afzien, tot het uiterste
gaan en niet zeker weten
of je het haalt, of je de top
bereikt.
