'Steeds dat gevecht om een beter bestaan'
KUNST CULTUUR
promotie Harry Potter leert van popcultuur
R.E.M. begint Europese tournee in Nederland
Tentoonstelling 75 jaar
Olympiade in Amsterdam
Rodham Clinton.
AFP/Stan Honda
ion legt het
egen Hillary
Aan de promotie
het niet gelegen. Inter-
bijna dagelijks in de
en een week durende
ee met geit Carmen op
oot door Nederland. Toch
Amon Grimberg het moe
eggen tegen de voormali-
it Lady, Hillary Rodham
n. Grunbergs nieuwe ro-
De asielzoeker' komt
iwlts' op plek 10 binnen, ter-
va evrouw Clintons memoi-
en de ee ste week na ver-
OS en de zesde plaats haalt
Bestseller 60. Hillary
te: n moet overigens nog en-
erschte Hollandse mannen
101 ich dulden. Misdaadau-
t( aantjer voert de ranglijst
aa evolgd door Mart Smeets
van Kooten.
Jateurkunst
«tijnsburg
95 urg - In de Rijnsburgse
3 eek wordt net als elk jaar
en wedstrijd voor ama-
co mstenaars uit Rijnsburg
kenburg gehouden. Be-
ellenden kunnen zich
ande dinsdag 24 en don-
26 juni van 19.00 tot
ïur inschrijven in het ge-
ehuis. De expositie is van
n met 16 augustus te zien
lal van het Rijnsburgse
lis.
ituut ontfermt
over graf
idam - Het Theater Insti-
ederland in Amsterdam
mt zich over het graf van
louwmeester senior
1925). Het graf van de be-
e acteur verkeert in de-
ele toestand. Het bevindt
begraafplaats Zorgvlied
itelveen. Restauratie van
if gaat 3500 euro kosten,
avond van de uitreiking
naar Bouwmeester ver-
ie toneelprijs Louis d'Or,
lag, is 2000 euro ingeza-
dstrijd voor
iteurkunst
jrg - In de Rijnsburgse
eek wordt net als elk jaar
en wedstrijd voor ama-
nstenaars uit Rijnsburg
cenburg gehouden. Be-
illenden kunnen zich
g 24 en donderdag 26 ju-
19.00 tot 20.00 uur in-
en in het gemeentehuis,
ositie is van 8 tot en met
istus te zien in de hal
Rijnsburgse raadhuis.
«ren Anjers
ereikt
dam - Prins Bemhard
isteren in het Paleis op
in Amsterdam vier Zil-
injers uitgereikt. De bij-
arige prins, regent van
is Bemhard Cultuur-
speldde de bloem op bij
risser-Ameling, J. Eyck,
Haaren en K. van der
De vier zijn voorgedra-
or het bestuur van het
rfonds. De prijzen wor-
igekend aan personen
vrijwillig en onbetaald
ingezet voor de cultuur
latuurbehoud in Neder-
e Nederlandse Antillen
i £a-
r kt
door Harry de Jong
utrecht - De tegendraadse Amerikaanse rock
band R.E.M. geeft morgen in Nederland het
startschot van z'n Europese tournee. Michael
Stipe, Peter Buck en Mike Mills waren afgelo
pen week al een aantal dagen neergestreken
in het Utrechtse Tivoli theater om te repete
ren voor de concerten in de Oude Wereld.
R.E.M. sluit de repetities vanavond af met een
optreden in datzelfde Tivoli, morgen staan ze
in de Heineken Music Hall in Amsterdam.
Dat zal de vele fans in dit land deugd doen,
want de groep was in 1989 voor het laatst in
Nederland te horen, als uitsmijter van Pink
pop. Hoog tijd dus voor een hernieuwde ken
nismaking. R.E.M. schopte het in de twintig
jaar van z'n bestaan tot een van de grootste
alternatieve rockacts ter wereld en scoorde
met nummers als 'Everybody Hurts', 'Losing
My Religion' en 'Man On The Moon' een aan
tal inmiddels klassieke pophits.
Volgens gitarist Peter Buck wordt de op han
den zijnde tournee een bijzonder uitstapje,
want voor het eerst in z'n bestaan zal de
groep ook Polen aandoen. ,,In de loop der ja
ren hebben we een hele vriendenkring opge
bouwd in dat land en het wordt dus hoog tijd
daar ook eens naar toe te gaan om op te tre
den."
R.E.M. komt trouwens niet naar Europa om
een nieuw album te promoten, want dat is er
nog niet. Wel verschijnt in de herfst een Best
Of-cd en komt er in de zomer een single op
de markt. Op dit moment liggen er minstens
twintig liedjes klaar voor een nieuwe plaat,
maar die houdt de groep voorlopig voor zich
zelf. ,,We zijn ze nog steeds aan het bijscha
ven", legt Peter Buck uit. ,,Er zitten in elk ge
val heel wat akoestische nummers tussen.
Wat songstructuur betreft zetten we de lijn
van onze vorige plaat 'Reveal' door, meer kan
ik er eigenlijk niet over zeggen. Misschien dat
we er een of twee van spelen, maar voor de
rest houden we het op het bekende repertoi
re." Overigens zullen op de Best Of-cd van
R.E.M. ook twee nieuwe nummers komen te
staan. „Rocksongs met een politieke lading,"
verklaart Buck. „In een ervan stellen we aan
de kaak wat er momenteel aan de hand is in
Amerika."
Eerst op tournee en dan een nieuwe plaat uit
brengen, is dat commercieel gezien niet een
beetje onhandig? „Daar maken wij ons niet
druk om," stelt Buck resoluut. „We hebben
gewoon zin om deze zomer op tournee te
gaan en dus doen we dat. We willen Amerika
uit en omdat we al zolang geen concerten
meer hebben gegeven in Holland, besloten
we daar te beginnen. In 1995 stond jullie land
voor het laatst op het programma, maar toen
moesten we die optredens annuleren in ver
band met ziekte van Bill Berry en Mike Mills.
Behalve optreden in Holland en Polen gaan
we ook naar een paar plaatsen in Italië waar
we nog nooit geweest zijn. We hopen op die
manier weer wat inspirerende ideeën op te
doen."
„We staan deze zomer in Europa ook op nog
al wat festivals en daar kijk ik nu al naar uit,
want dan krijg ik de kans voor mij onbekende
groepen aan het werk te zien. En misschien
zit daar wel iets goeds tussen. Ik vind de Eu
ropese popfestivals trouwens veel sfeervoller
dan de Amerikaanse, want bij ons hangt er al
tijd een zweem van geweld over het terrein.
Maar Europa heeft dan ook een veel grotere
traditie op het gebied van popfestivals. Nou
ja, wij hebben ooit Woodstock gehad, maar
kijk een naar de tweede editie, die liep volko
men uit de hand. We zijn er dan ook hele
maal niet zo happig op om met R.E.M. op een
Amerikaans festival te spelen."
Marquita Lister met 'Porgy and Bess' een maand in Carré
door Hans Visser
Amsterdam - Marquita Lister speelde al een
reeks van grote operarollen op de internationa
le podia, van de Scala in Milaan tot de Metropi-
litan in New York. Met de titelrollen in 'Salomé'
van Strauss en in 'Tosca' van Puccini kreeg ze
de grootste zalen aan haar voeten. En volgens
de New York Times is er nog niemand geweest
die zo sexy als zij de vrouwelijke hoofdrol zingt
in 'Porgy and Bess'. Komende maand zingt ze
die rol in het Amsterdamse Koninklijk Theater
Carré in een productie van The New York Har
lem Theatre.
In mei gaf ze samen met haar tegenspeler
Terry Cooke al een voorproefje bij de uitrei
king van de Nederlandse musicalprijzen. „De
eerste keer dat ik in een musicalsfeer optrad",
bekent ze. Op zich niet zo gek, want na voor
stellingen in Boston beleefde de opera in
1935 zijn wereldpremière in het Alvin Theatre
op het Newyorkse Broadway, waar ook de
musicals van Gershwin in première gingen,
waar later Liza Minelli debuteerde en waar
Joop den Ende met 'Cyrano', zijn Amerikaan
se theateravontuur begon.
De aria 'Summertime' behoort intussen nog
altijd tot het standaardrepertoire van jazz en
pop. Maar voor Marquita Lister is 'Porgy and
Bess' van George Gershwin toch echt een
opera, theater waarin de tekst wordt gedragen
door de muziek. Net zo klassiek als zijn grote
concertstukken voor piano en orkest en 'An
American in Paris', symfonische composities
waarin hij de Amerikaanse volksmuziek geni
aal verwerkte. „Gershwin was zijn tijd ver
vooruit", stelt Lister vast.
'Porgy and Bess' is het op een authentiek ge
geven gebaseerde verhaal over het armoedige
Catfish Row, een zwart vissersdorp in South
Carolina, waar de schaduw van de slavernij
nog steeds niet is verdwenen. Daar zoekt Bess
haar toevlucht bij de kreupele Porgy, als haar
vriend er na een moord vandoor gaat. Maar
met haar drugsverslaving is ze niet opgewas
sen tegen de macht van Sporting life, een
handelaar in verdovende middelen. Hij
neemt haar mee naar New York. En in zijn
door een geit getrokken invalidenkarretje gaat
Porgy haar dan hoopvol achterna, 'to the pro
mised land'.
Geen musical dus. Ook al hebben heel wat
entertainers rollen in deze opera gespeeld,
zoals Cab Calloway. En in de verfilming uit
1959 door Otto Preminger waren naast acteur
Sidney Poitier ook Pearl Bailey en Sammy Da
vis jr. te zien. „Dat mag", zegt de zangeres.
„Maar de hoofdrollen komen pas echt tot
hun recht met klassiek geschoolde zangers.
Bess is zelfs een van de moeilijkste rollen die
ik ken. Een echte 'keelkiller', want je moet in
de voorstelling zingen, schreeuwen, rennen
en kruipen. Dat betekent dat je heel goed je
krachten moet verdelen. Bij Tosca of Salomé
is het dan toch vooral een kwestie van mooi
zingen, meegezogen worden door de mu
ziek."
„Het leuke van al die rollen is dat ik daarin
mag verleiden, moorden en drugs gebruiken,
zaken waarvoor je in het gewone leven met
een zou worden opgepakt. Eigenlijk is Bess
ook een beetje de combinatie van al die vrou
wen. Haar 'Trainsong' is als Tosca's 'Vïsi d'ar-
te'. En kijk je naar iemand als Salomé dan zie
je toch net als bij Bess een eenzame vrouw
die schreeuwt om liefde. Tosca sterft met een
ter dood veroordeelde, Salomé valt voor Jo
hannes de Doper en Bess voor een invalide
Marquita Lister: „Het leuke van al die rollen is dat ik daarin mag verleiden, moorden en drugs gebruiken." Publiciteitsfoto: GPD
„Bess is een prachtige rol. Ik heb me dan ook
helemaal in haar verdiept. Ik wilde weten hoe
drugsverslaafden leven, hoe ze bewegen, hoe
ze praten. Hoe ze zich gedragen als ze drugs
nodig hebben en als ze bang zijn. Ik speel die
rol dan ook met hun beeld voor ogen. Toch
heb ik Bess al zo vaak gespeeld dat ik er soms
genoeg van kreeg. Tot ik weer naar een opna
me begon te luisteren en opnieuw werd ge
troffen door de kracht van het Verhaal en de
muziek, waarin je het gevecht voelt van die
mensen voor een beter bestaan."
Marquita Lister heeft als Bess grote voorgang
sters, zoals Leontyne Price, één van de eerste
zwarte sopranen die internationaal naam
maakte. En ook zij zong Tosca, Salomé en Aï-
da. „Weinig stemmen zijn zo mooi. Natuurlijk
valt er ook een productie met Latino's, Azia
ten of blanken te maken. Collega's als Renée
Fleming, Dawn Upshaw en Bryn Terfel zullen
dit soort rollen uitstekend kunnen zingen.
Het geheim zit in de manier waarop we om
gaan met de tekst, met de taal van de mensen
in Catfisch Row, hun dialect. En ook de emo
tie van het verhaal is voor anderen wellicht
een stuk moeilijker aan te voelen. Een Afro-
Amerikaanse versie is daarmee veel meer au
thentiek. Zonder dat element heb je geen
'Porgy and Bess'. Gelukkig eisen de erven
Gershwin nog altijd een Afro-Amerikaanse
cast. Dat garandeert ons bovendien voorlopig
nog voldoende werk. Want het is in de VS
voor Afro-Amerikaanse zangers nog altijd een
stuk lastiger om aan werk te komen. Het ra
cisme in de VS bestaat nog steeds. En niet al
leen jegens Afro-Amerikanen. Het verhaal
heeft daarom nog steeds impact: nooit eerder
had een opera op de Amerikaanse televisie
zoveel kijkers als een paar maanden terug
toen onze 'Porgy and Bess' werd uitgezon
den. Overrompelend, die respons."
Is het dan geen wonder dat juist de blanke
Gershwin dit zwarte drama uit de zuidelijke
States zo goed in muziek wist te vertalen?
„Het is zelfs de eerste zwarte opera. Want
'Treemonisha' van Scott Joplin, vind ik te
zwak voor die eer. Misschien lukte het Gersh
win omdat hij een kind was Oost-Europese
joodse immigranten. Ook hij kende het ge
voel te moeten vechten tegen een achter
stand. Ook hij wist dat daar moed voor nodig
is. De moed die hij ook nodig had om deze
opera te schrijven, want een verhaal over
Afro-Amerikanen was in die tijd voor menig
een nog taboe."
„Samen met zijn broer Ira, die de teksten
voor de aria's schreef, heeft hij er echt werk
van gemaakt door in het Zuiden te gaan wo
nen en het leven en de taal van de mensen te
bestuderen, te kijken naar wat boeiend aan ze
is, wat ze onsterfelijk zou kunnen maken. Hij
heeft hun sfeer helemaal geabsorbeerd. Alles
kom je in zijn muziek tegen: jazz, blues, klas
siek. En waar sprake is van 'Sprechgesang'
zou je nu de term 'rap' gebruiken."
De carrière van Marquita Lister begon zoals
die van zoveel zwarte zangeressen. „We zijn
thuis baptist, dus dan sta je al jong in het
kerkkoor te zingen. Op mijn tiende vond een
leraar dat ik talent had, ik kreeg les en daarna
deed ik al snel mee aan allerlei concoursen.
Na de middelbare school zagen mijn ouders
mij het liefst naar de Yale University gaan.
Maar ik wilde zingen. Want ik had Maria Cal-
las gehoord. Ik verstond er niets van, maar
haar stem, haar expressie was zo krachtig, dat
ik kon voelen wat ze zong. Uiteindelijk kwam
ik terecht op het conservatorium in Oklaho
ma waar ik me heel goed kon ontwikkelen.
Daar leerde ik ook mijn belangrijkste les: stel
dat de helft van de mensen in de zaal blind is
en de andere helft doof. Zorg dan toch dat je
beide groepen verovert."
„En daar ben ik ontdekt door de dirigent van
de opera van Houston waar ik understudy
werd voor allerlei grote rollen. Dat klassieke
heb ik trouwens meer van mijn moeder; mijn
vader leerde me de jazz kennen. Nam me
mee naar optredens van Sarah Vaughan en
Ella Fitzgerald. Fascinerende zangeressen. Als
je weet hoe ze leefden, verbaast het je dat wij
als klassieke zangeressen voortdurend bezig
zijn met kruidenthee en sjaaltjes voor onze
stem. Terwijl die vrouwen gewoon tot diep in
de nacht konden roken en drinken, om de
volgende morgen gewoon even een prachtig
album vol te zingen."
'Porgy and Bess' door koor en orkest van
The New York Harlem Theatre. Te zien: 1
t/m 28 juli, Theater Carré, Amsterdam.
lof
en
he n-Hendrik Bakker
>egUc
sch
ni K'
ter
>te i,
spd
en^n
Wie vond ook al weer dat
typisch zo'n product zijn dat
1 f verkoopt? In het holst van de
o ijn afgelopen dagen de nieuwe
^otters in Engeland gedistribu-
i geblindeerde vrachtwagens,
in verzegelde pallets. Boek-
%ars en vervoerders hebben een
s dik contract moeten tekenen,
s om te voorkomen dat er ook
its uit zou lekken van Deel 5,
Potter and The Order of the
irme succes van de serie is on-
Id te danken aan de voortva-
d waarmee de wereld van pro-
marketing ingesprongen is
eerste tekenen. „Eigenlijk zijn
imaal niet zulke geweldige boe-
egt Peter van Gorsel, directeur
Instituut voor Media en Infor-
anagement, „ze zijn te dik en
eM daar ook te saai. Maar ze be-
rosjrden wél aan een wetmatigheid
markt. En die is dat er een cy-
erschijnsel bestaat dat eens in
de twintig, dertig jaar boeken met ma
gie het heel goed doen. De ingrediën
ten zijn altijd dezelfde: veel magie, een
zeker optimisme waarmee problemen
weggetoverd worden, en het gaat om
boeken die zowel voor een jeugdig als
een volwassen publiek geschikt zijn.
Tolkien, C.S. Lewis en nu Rowling. Het
is een patroon, waar je gebruik van
moet weten te maken."
Ook Paul Sebes, zelfstandig literair
agent in Nederland en daarvoor het
marketing brein bij uitgeverij Prome
theus, houdt niet zo van Harry Potter.
Die pratende poes in het eerste deel
deed meteen ad de deur bij hem dicht.
„Maar los van mijn persoonlijke me
ning, je ziet aan dit soort campagnes
wel dat de boekenbranche gejat heeft
uit de wereld van de popmuziek.
Wordt daar iets geplugd dan wordt de
hysterie ook flink opgeschroefd. Het
boek is weliswaar 'niet zo'n geil pro
duct' als een popster, en dat zal het
niet worden ook", meent hij, „toch
treden er verschijnselen op die je ook
in de popmuziek ziet."
„Vooral het verschijnsel van de ouders
die meedoen. Een groot deel van het
publiek voor die Potter-boeken zijn
ouders, hoor. Het zijn de ouders die er
graag bij willen horen, jong blijven.
Hetzelfde soort dat met zijn kinderen
naar popconcerten gaat, een tatoeage-
tje heeft en met zijn kinderen de tren
dy uitgaansgelegenheden bezoekt, of
samen naar Emimem. Die ouders ko
pen die Potter-boeken ook."
Er is veel veranderd in de wereld van
het boek. Sinds de komst van de televi
sie is de auteur zelf het product gewor
den. Peter van Gorsel: „In 1975 brach
ten uitgevers belangrijke boeken van
die of die auteur. Het boek en zijn in
houd stonden centraal. Uitgevers
brengen tegenwoordig een nieuw boek
van een belangrijke auteur. De zaak is
helemaal omgekeerd. Ook intellectue
len lezen op vakantie de boeken van
auteurs met grote naamsbekendheid:
Simon Schama, Geert Mak. De auteur
als persoon staat voorop."
Volgens Paul Sebes is dat nooit veel
anders geweest, naar hij weet. Want
ook vroeger al moest je auteurs in de
programma's van Sonja Barend en
Adriaan van Dis zien te krijgen. Dan
zat je goed want dan had je in een klap
alle kijkers.
„Nu is het meer versnipperd. Maar het
slechtst bekeken televisieprogramma
levert nog altijd 150.000 kijkers op. Een
paar honderd van hen zullen zo'n
boek kopen. En dat is altijd meer dan
een recensie oplevert. Ik haal mijn
neus niet op voor een programma als
'Het Hart van Nederland'."
Het hypen van auteurs is overigens wel
iets wat met kennis van zaken gedaan
moet worden. 'You can't fool every
body all of the time', zegt Peter van
Gorsel. Het product dat je aan de man
probeert te brengen moet wel kloppen
voor de doelgroep die je op het oog
hebt. Daarom is het het makkelijkst
om op een 'bandwagon' te springen,
een band die al loopt (zoals Potter, of
de boeken van Voskuil). Uitgeverij Vas-
sallucci vergaloppeerde zich enorm
met de tweede Lulu Wang, die zij in
een oplage van 160.000 van de drukker
liet komen, maar in tegenstelling tot
haar exotische eersteling 'Het leliethe
ater' was voor dat larmoyante boek
over incest bij lange na niet zo'n groot
publiek te vinden. De gok kostte de
uitgeverij haar zelfstandigheid.
'Overexposure' is een risico in het boe
kenbedrijf. Peter van Gorsel: „Ik zou
de uitgever van Heieen van Royen (ook
Vassallucci) aanraden om haar over
een tijdje helemaal uit de publiciteit
terug te trekken, want mensen weten
het straks wel. Van Royen is een ty
pisch ADHD-geval die gek wordt als ze
even geen aandacht krijgt. Die overkill
kan tegen haar gaan werken."
Wat de Potter-boeken betreft, ook daar
loert de overmatigheid. De Frankfurter
Buchmesse- laat al enige jaren een
stroom van nieuwe titels zien over
hekserij, doe-het-zelf-magie, tovenaars
van over de hele wereld, en dat soort
boeken. Op een bepaald moment is de
magie-honger gestild. Dan blijft alleen
een trouwe groep Potter-lezers over.
En die zal aanzienlijk kleiner zijn dan
het miljoenenpubliek van nu. En ach,
uitgever De Harmonie die in ons land
de Harry Potter-boeken brengt, kan nu
voorlopig weer een paar mooie dicht
bundels brengen.
amsterdam/anp - Dit jaar is
het 75 jaar geleden dat de
Olympische Spelen in Neder
land werden gehouden. Re
den voor de Stichting Olympia
Sirene om een tentoonstelling
aan het sportevenement en
zijn stadion in Amsterdam te
wijden. De expositie is te zien
in vak Noord van het Olym
pisch Stadion en het Olympia-
huis, het voormalige portiers
huisje.
In vak Noord geven twintig
panelen een overzicht van de
Olympische Spelen in 1928.
Ook is de originele tandem te
zien waarop Bert Leene en
Daan van Dijk 75 jaar geleden
een gouden medaille pakten
op de tandemsprint. Verza-
melstukken van Jaco
Treurniet maken de tentoon
stelling compleet.
In het Olympiahuis worden
originele tekeningen tentoon
gesteld van Jan Wils. Sommige
daarvan zijn door de architect
zelf ingekleurd. Foto's van
voor, tijdens en na de bouw
laten het Olympisch Stadion
en omgeving in wording zien.
Het afgelopen decennium is
hard geknokt voor behoud
van het Olympisch Stadion en
het Olympiahuis. Dankzij
strijdvaardige acties zijn de
monumenten de slopersha
mer bespaard gebleven.
Het levend houden van de
Olympische gedachte blijft
een strijd in Amsterdam. De
gemeente weigerde met geld
over de brug te komen voor de
tentoonstelling. Het frisdrank
merk Coca Cola stelde wel een
substantieel bedrag aan spon
sorgeld beschikbaar zodat de
tentoonstelling gisteren kon
worden geopend.
