KUNST CULTUUR
'Een bijnaam raak je nooit meer kwijt'
Jos Brink speelt tekstdichter Jacques van Tol
Stem en harp verketteren en
strelen op eerste Floraconcert
Sereen afscheid
van violist
Jaring Walta
Rewind wint
Highschool
Music
Competition
'Saliera' gestolen uit Weens museum
Veelzijdij
dj Tiëst(
heerst ovi
Gelredon
Alexande
Kluge wi
Büchner-pi
maandag 12 mei 2003
Sean Connery.
Foto: AP/Markus Schreiber
Verfilming 'Gloed'
met Sean Connery
praag - De Tsjechisch-Ameri-
kaanse regisseur Milos Forman
gaat het boek 'Gloed' van de
Hongaarse schrijver Sandor
Mar ai (1900-1989) verfilmen
met de Britse acteur Sean Con
nery en de Duitse acteur Klaus
Maria Brandauer in de hoofd
rollen. Voor het schrijven van
het draaiboek zou Forman de
Franse schrijver Jean-Claude
Carrière hebben benaderd. For
man is aan het einde van de
'Praagse Lente' in 1969 naar de
Verenigde Staten geëmigreerd.
Tot zijn bekendste films horen
'Amadeus', 'Hair' en 'One flew
over the cuckoo's nest'.
548 Gitaristen
spelen 'Hey Joe'
warschau - Een orkest van 548
gitaristen, professionals en
amateurs, heeft zaterdag in de
Poolse stad Wroclaw het be
roemde 'Hey Joe' van Jimi
Hendrix ten gehore gebracht.
Het nummer van de in 1970
overleden Amerikaanse gitarist
was gearrangeerd door vier or
kestleiders. Zij dirigeerden de
gitaristen tijdens het optreden
op het grote marktplein in het
historische centrum van de
stad. De organisatoren hopen
met het concert in het Guin
ness Book of Records te komen.
muziek recensie
Aad van der Ven
Concert Residentie Orkest o.l.v. Jaap van
Zweden, m.m.v. Jaring Waita (viool).
'Music for a Strange Wedding' van
Loevendie, 'Celebration' van Van Vlijmen
en Symfonie nr. 9 van Sjostakovitsj.
Gehoord: 9/5, Philipszaal, Den Haag
(uitzending: 23/5, Radio 4,14.00 uur).
Heel vioolspelend Nederland
was er voor naar Den Haag ge
komen. Jaring Walta, eerste
concertmeester van het Resi
dentie Orkest, nam afscheid.
Concertmeesters van andere
orkesten waren er bij, ook Theo
Olof, een van Walta's voorgan
gers in de residentie.
Jaring Walta: een Fries die ruim
dertig jaar geleden via Amster
dam (Concertgebouworkest) en
Enschede (Overijssels Philhar-
monisch Orkest) naar Den
Haag kwam en daar als con
certmeester steun en toeverlaat
werd voor menig beginnend or
kestlid (en voor af en toe een
minder ervaren gastdirigent).
Hij nam muzikaal afscheid op
een manier die voor hem sym
bolisch was.
Het ging hier immers niet om
een soloconcert, maar om een
optreden van een concertmees
ter, prominent maar tegelijk
dienstbaar. Kortom, een taak
voor een teamspeler als Walta,
die weliswaar belangrijke en
buitengewoon moeilijke con
certen heeft gespeeld (Stravins
ky, Bartók, Schönberg, Mader-
na en anderen), maar die aan
de eerste lessenaar - en in zijn
leskamer in het Koninklijk Con
servatorium - zijn bestemming
vond.
In voor hem geschreven 'Cele
bration' van Jan van Vlijmen is
een dun gepenseelde, meestal
serene solopartij vrijwel voort
durend ingebed in een rijk ge
nuanceerde orkestrale textuur.
Het karakter van die door Walta
met een slanke toon gespeelde
partij is overwegend bespiege
lend, alsof met de vaak ijle, zich
boven het orkest verheffende
noten anderen tot rust worden
gemaand. Het 25 minuten du
rende werk begint met mysteri
euze, vreemd resonerende kor
te signalen in de diepte, alsof
we klopgeluiden uit een onder
grondse ruimte horen, waarna
de contrafagot begint te brom
men, ongeveer zoals Ravels Pia
noconcert voor de linkerhand
zich verheft.
'Celebration' - de titel slaat ook
op het volgend jaar te vieren
eeuwfeest van het Residentie
Orkest - is zo gecomponeerd,
dat de muziek over een lange
periode geleidelijk versnelt. Na
een cadens van de violist veran
dert niet alleen het tempo (rus
tiger), maar ook de klank, die
plotseling dichter wordt en een
subtiele vermenging van kolo
riet vertoont op de manier van
de door Van Vlijmen zeer be
wonderde Oostenrijkse meester
Alban Berg ("Wozzeck'). Daar
bereikte de door Jaap van Zwe
den attent en toegewijd gediri
geerde uitvoering haar mooiste
momenten.
K
Amsterdam/anp - Jos Brink gaat
in 2004 de rol van Jacques van
Tol spelen in een musical over
deze roemruchte tekstdichter.
Van Tol is een van de belangrijk
ste schrijvers uit de Nederlandse
cabaretgeschiedenis, maar was
'fout' in de oorlog.
Brink bevestigde vrijdag dat er
plannen zijn voor de musical
over Van Tol (1897-1969). Koen
van Dijk (bekend van onder
muziek recensie
Hans Keijzers
Highschool Music Competition 2003 met
Formally Known Ass, Deliberate
Jeopardization, J.A.R.D, 2Bad, Rewind,
Touch of Brilliance, Anemic en Sub Rosa.
Gezien: 9/4, Bonaventura College,
Leiden.
Het uitstekende samenspel
werd door de jury geroemd,
maar vooral de echte volwassen
stem. De Oegstgeestse groep
Rewind onderscheidde zich
vrijdag bij de Highschool Music
Competition in het Bonaven
tura College juist door zangeres
Wendy Righart van Gelder en
kon de hoofdprijs van 750 Euro
in ontvangst nemen. Er werd
niet alleen eigen werk gespeeld.
Het gedicht 'Soulstoot' van Tim
de Visser, winnaar van de door
de Zuid Hollandse Popunie ge
organiseerde gedichtenwed
strijd, werd door alle acht groe
pen van eigen muziek voorzien.
Aan het eind van de avond is de
dichter himself vol lof over de
liedjes. Hoewel de tekst bij de
diverse groepen nog wel eens
ondersneeuwt in de brij van
muziek. Aan het eind van de
avond laat De Visser zelf maar
even zien hoe zijn gedicht voor
gedragen dient te worden. Als
een energieke jonge Bart Cha-
bot wervelt hij door het gedicht.
De ultra jonge groep JAR.D
met leden van twaalf en dertien
jaar zetten een ongelooflijk pro
fessioneel kwartiertje Neder
landstalige softpunk neer. Alle
rockclichés worden door de
formatie uit Roelofarendsveen
uit de kast gehaald. Ze zijn ook
nog eens de band met een paar
liedjes die echt blijven hangen.
Ongetwijfeld zal de jury dat
meegenomen hebben.
Aan het eind van de avond trek
ken nog twee bandjes flink aan
de bel. De sterke eenheid Ane
mie overtuigt met hun hardco-
rewerk. Podiumdier Roy Bon
hof bespeelt zijn publiek en
pleegt met zijn grundstem een
regelrechte aanslag op de stem
banden. De liedjes van Sub Ro
sa staan bol van tempowisselin
gen. Gedurende de set wisselt
het trio met speels gemak van
stijl zonder dat het geforceerd
gaat klinken. Jammer alleen van
de wat zwakke vocalen.
Winnaar Rewind heeft met
Wendy Righart Van Gelder die
stem gelukkig wel. Daarnaast
heeft de band uit Oegstgeest de
potentie om in de toekomst
nog aardig te groeien.
meer de musical 'Joe') gaat de
tekst schrijven, Ruut Weissman
regisseert.
Brink vindt de rol beslist een
uitdaging, vooral vanwege het
dubbele karakter van het perso
nage. „Hij heeft hartstikke mooi
werk geschreven. Bijna alles
voor Louis Davids en voor Snip
en Snap en later ook vrij veel
voor Wim Sonneveld. Na de
oorlog werd hij weliswaar gezui
verd en mocht hij niet meer
werken, maar hij werd toch
door iedereen gevraagd. Hij ge
bruikte allerlei schuilnamen,
maar sommige artiesten, zoals
Sonneveld, zetten zijn teksten
gewoon op hun eigen naam."
Volgens Brink was Van Tol vol
slagen a-politiek. „Ik begrijp ook
niet hoe die man bij de NSB
heeft kunnen gaan." Van Tols
grootste misdrijf was dat hij tek
sten aanleverde voor het foute
'Zondagmiddagcabaret' van
Paulus de Ruyter, een persoon
die overigens niet bestond. Het
cabaret was van antisemitische
signatuur. „Het maakte ook de
voortgang van de geallieerden
belachelijk Dat heeft veel men
sen een hoop ergernis bezorgd,
meteen ook doordat het eigen
lijk allemaal zo goed was. Het
Draaiorgel De Joker staat voor de ingang van de Hooglandse Kerk en lokt met zijn warme klank de bezoekers naar binnen. Foto: Dick Hogewoning
Vijfde Leidse Draaiorgeldag in en om Hooglandse Kerk
door Theo de With
leiden - Joker, Teddybeer, Paarde-
kop, Hummel, Dubbeldik. Het zijn
geen alledaagse namen. Toch
worden ze liefkozend uitgespro
ken. Zeker door de Leidse orgel
man 'Ouwe' Krul. Met zijn geruite
pet slentert deze markante per
soonlijkheid van het ene naar het
andere draaiorgel in de Hoog
landse Kerk. Een stuk of veertig
van deze Oudhollandse muziekin
strumenten bevolken deze zater
dag het historische hart van Lei
den.
De Joker staat pal naast de deur
van de Hooglandse Kerk en trekt
met zijn warme klanken bezoe
kers naar binnen. De vijfde
Leidse Draaiorgeldag is een
laagdrempelig evenement. Jan
en alleman loopt in en uit. 'Ou
we' Krul ziet het met een twin
keling in zijn ogen aan. Terwijl
De Joker de popsong 'Because
the night' omzet in orgelmuziek,
incasseert hij geregeld een
schouderklopje. „De omstan
digheden zijn ideaal", zegt hij.
„Mensen lopen over de markt
en kunnen hier even binnen
wippen, maar er zijn er ook ge
noeg die heel bewust naar de
Draaiorgeldag komen."
De draaiorgelmannen vormen
één grote familie. En Krul blijkt
de pater familias. Van elk orgel
kent hij de details. Bij elk instru
ment heeft hij een verhaal. „Dit
is De Grote Buik. Op 3 oktober
staat hij altijd voor het ANWB-
kantoor, maar hij komt uit
Nieuw-Vennep. Dit orgel heeft
zelfs een keer voor de koningin
gespeeld."
Om de beurt mogen de orgels in
de kerk hun kunsten vertonen.
Er wordt op gedanst, er wordt
bij gezongen, er is zelfs een duet
met het kerkorgel. Elk orgel
blijkt een eigen geluid te heb
ben. Op straat lijken alle draai
orgels hetzelfde geluid te produ
ceren, maar niets is minder
waar. Het varieert van piepend
hoog tot stemmig laag. 'Ouwe'
Krul wijst naar de Pluto. Het
draaiorgel is ooit in Rotterdam
gebouwd, maar nu in War-
monds bezit „Die wordt 'De
Brombeer' genoemd. Omdat hij
zo diep van toon is. Het zit te
gen het brommen aan. Maar het
is wel verschrikkelijk mooi."
Even verderop staat 'De Ce-
mentmolen'. „Tja, als je een
maal een bijnaam hebt, kom je
daar nooit meer vanaf. Het wiel
van dit orgel leek heel erg op dat
van een cementmolen. Van
daar." Krul heeft 45 jaar ervaring
als orgelman, maar sinds de in
voering van de euro speelt hij
niet meer op straat. „Het is niet
lonend meer. Vroeger kreeg je
een piek. Vijftig eurocent is
meer dan een gulden en dat vin
den de meeste mensen net te
veel om te geven. Je krijgt dus
hooguit twintig eurocent en dat
zet geen zoden aan de dijk.*' Hij
speelt met zijn orgel Dubbeldik
nu alleen nog op bestelling: op
feesten en partijen.
De liefde voor het vak raakt de
Leidenaar nooit meer kwijt
„Orgelman zijn is 99 procent
liefde voor het instrument en
één procent werk. Een orgelman
vindt het niet erg om honderd
uur in de week te werken, om
dat hij zoveel van zijn draaiorgel
houdt. Het wordt hem soms wel
onmogelijk gemaakt zijn werk te
doen." Liefkozend streelt hij het
front van Amazone. „Dit orgel
bijvoorbeeld bevindt zich al
sinds 1958 in Leiden. Helaas is
het tegenwoordig te groot om
nog mee de straat op te gaan. Je
wordt dan echt weggekeken."
Zijn lieveling staat ernaast.
„Mijn collega's zullen me het
niet in dank afnemen, maar De
Bloemenmeid is echt het mooi
ste orgel van vandaag. Het heeft
zoveel ziel. Ach ja, de klank van
De Bloemenmeid is fenome
naal. Als dit orgel speelt, krijg je
spontaan tranen in je ogen. Zo
mooi. En de beelden die erop
staan, zijn uniek. Ze zijn ander
halve eeuw oud. Als je met de
eigenaar ruzie wil, moet je zeg
gen dat je ze wilt kopen. Voor
geen goud doet hij dat. Gelukkig
speelt dit orgel nog wel elke dag:
in Den Haag. Net als de Calypso
dat in Leiden doet. Elke rechtge
aarde Leienaar kent 'm."
wenen - Dit beeldje van de Italiaanse Renaissancekunstenaar Benvenuto Cellini is afgelopen weekeinde
gestolen uit het Kunsthistorisch Museum in Wenen. De geschatte waarde van het kleinood, beter bekend
als 'Saliera' ('Zoutvat'), is meer dan 50 miljoen euro. Een of meer dieven klommen via een bouwsteiger
naar de eerste verdieping, sloegen een ruit en het glas van een vitrine in en namen het gouden beeldje
mee. Het alarm ging wel af, maar om onduidelijke redenen was de beveiliging pas vier uur later ter plaat
se. De sculptuur stelt een schip voor dat als zoutreservaat kan dienen. Naast het schip zit een mannelijke fi
guur die de zee symboliseert met daartegenover een vrouw die voor de aarde staat. Het beeldje is dermate
beroemd dat het onmogelijk te verkopen is, zegt de directeur van het museum. Het gouden zoutvaatje is
het enige werk van Cellini uit zijn tijd als goudsmid dat door experts als authentiek is aangemerkt.
Foto: AP Photo/Kunsthistoris^ies Museum vt
muziek recensie
Lidy van der Spek
Floraconcert: Rachel Ann Morgan,
mezzosopraan en harp, Henri Bok,
basklarinet. Gehoord: 11/5, Hortus
Botanicus, Leiden.
Het eerste Floraconcert 2003
bestaat uit twee totaal verschil
lende onderdelen. Voor de pau
ze Rachel Ann Morgan in volle
glorie: hartelijk, geestig, uitno
digend. Ze neemt ons mee op
reis, even Nederland aandoen,
dan naar Japan en eindigen
dicht bij huis, in Vlaanderen. Ze
heeft haar Keltische harp thuis
gelaten om eens te laten horen
dat Welshe liedjes het ook uit
stekend doen met haar 'gewo
ne' harp; een schitterende
Erard uit 1914, erfgoed van nie
mand minder dan Rosa Spier.
Morgans stem past zich moei
teloos aan bij de sfeer van iede
re song; van fluisterflinterdun,
klagelijk, weemoedig tot uit
bundig voluit met een diepe
warme resonance. Het eerste
Japanse gedichtje is geïnspi
reerd op de haiku, kort expres
sief: en fijnzinnig getoonzet
door Burckhardt Söll in een
Oosters idioom. Haar slaaplied
je uit Nieuw-Zeeland over een
maori-moeder die haar baby
wiegt, behandelt ze teder in
lichte toetsen en vriendelijke
begeleiding, terwijl ze van, te
voren fijntjes de krijgslustige
kant van de maori aankaart.
We steken zeeën over, belan
den in Rusland met een gedicht
van Poesjkin over een jong zi
geunermeisje dat haar oeroude
echtgenoot haat. En dat ver
woordt in de meest verschrik
kelijke superlatieven, hem ver
volgens opzadelt met haar ro
mantische nieuwe en vooral
jonge liefde. Onmiddellijk is
Morgans stem heilig en kijverig,
om weer te smachten als het
gaat om haar nieuwe romance.
Stem en harp verketteren en
strelen. Natuurlijk gaan we naar
Wales, de geboortegrond van
Rachel Ann, in een geestig ge
zongen liedje met diepe g's en
slissende klanken, over een joli
ge strijkende, schrobbende, ve
gende geliefde. Een Spaanse
dame in een Irish ballad wast
haar voetjes in de avond, bor
stelt heur haar in 'broad day
light' en vangt nachtvlinders
met een gouden net in 't pikke
donker. Morgan schildert de ta
ferelen met schwung, brutaal
vrolijk wanneer de vrijer haar
pettycoat tot de knieën optrekt,
en overdreven articulerend in
het nonsens-refrein. Ze neemt
'afscheid' eerst in Vlaanderen,
dan in Wales en zoals altijd po
sitief wenst Morgan ons harte
lijk 'the best side and not the
worst' toe.
Na de pauze in de zonovergo
ten Hortus Botanicus treedt de
basklarinettist Henri Bok ,ep.
Ook hij kout er lustig op los,
zeer van zichzelf en de muziek
vervuld. Met een zwoel 'Sum
mertime'achtige sound laat hij
gaandeweg de veelkleurigheid
van zijn instrument horen. De
meest tot de verbeelding spre
kende compositie is 'Disclosed
Behaviours' voor basklarinet en
live electronics van de Deense
componist Lars Graugaard, die
bij deze Nederlandse première
zelf de computerbesturing in
handen heeft.
De intense klank van Boks in
strument wordt mede bepaald
door het onderste stuk (de be
ker) van zijn klarinet, dat ge
maakt is van glanzendzwart eb
benhout uit Zuid-Amerika. Het
groeiproces van bloemen, bo
men en planten wordt tot klin
ken gebracht. In ontlading, be
weging, zuiging en welhaast
heidense krachten lijkt het wel
of zuurstof en voedsel zich een
weg banen door wortelstelsels,
in klokkende en ploppende
contracties. Een interessante,
dwingende reis door de micro
kosmos.
In bloedwarme zinnen met tra
gische uithalen zwiert even een
Braziliaanse wind door de
Oranjerie. Ook de wals 'Een
liedje dat Villa Lobos niet heeft
geschreven' trilt van ragfijn uit
getrokken draden, die weemoe
dig opbollen en weer verslap
pen. Bok laat geluid geboren
worden, opbloeien en sterven:
opgaan, blinken en verzinken^
cabaret werd gehaat, maa
beluisterd", aldus caban
ner Jacques Klöters. ,AUe
dubbel aan Van Tol. Hij
ook onderduikers gehad, v
de oorlog toch weer ee
zachtende omstandigheid
De plannen zijn nog in ei
prematuur stadium, blijkt
woorden van Brink, die va
is zich flink met de ontwil
van de rol te bemoeien.
muziek recensie
Niels Weiten
Concert: Tiësto in concert. Geaat
Gelredome, Arnhem.
Ooit begon hij door te lui
hoe Ferry Maat het kunsl
te in diens Soulshow. Ni
daarna reeg hij zelf zijn 6
te platen aan elkaar i
plaatselijk nachtcafé. En
woordig voorziet hij zijn
én andermans muziek vi
unieke stijl. Tijs Venvt
Breda is vaker remixer en
kant, dan enkel plaatjesd
Dat hij mag worden bescl
als de verpersoonlijkin
Nederlands succes in de
nationale dance-wereld,t
hij door als eerste een
voetbalstadion uit te verb
Het thema van het op
had door de tot beste dji
wereld gekroonde Bral
niet treffender gekozen b
worden: planeet Aarde. 1
relddeel wordt herkenbal
een eigen décor, prachtij
jecties van vj Micha Kk
bijpassend T-shirt van de
ser der dj's zelf. Tiëstó
past al jaren binnen hel
dat omschreven wordt al
trance of trance. Zijn 1
king hiervan klinkt door
rige melodieën en opzw
ritmes zowel fris als toe
lijk. Zaterdagnacht wor
op spaarzame momente
invloeden uit techno,
house en electro in veil
En met de hulp van eet
opduikende Dinand Wa
van Kane, wordt aangi
dat ook het refrein vi
rocknummer (Rain Onl
een houseritme past.
Vloeiende overgangen
brassband, Aziatische 1
en Senegalese trommel
een vette housebeat, gf
van precisie en lef. Het a
aan vocalen valt over het
genomen wat tegen, m
komen de zangeressen
en Jan Johnston pen
goedmaken. De Engelse
ton vertolkte het door
bewerkte nummer Venu
wijl ze geroutineerd
maakt van het hele podi
het onderdeel van de sh
aan Noord-Amerika ga
wordt met 'Tears Froi
Moon' alvast wat van dl
we plaat gebracht. Maar
gen producties zoals 'Lel
dustiy' en 'Flight 643' 0
ken natuurlijk niet. Dc
kracht van het optredi
hem dan ook in een goeej
seerde inzet van zekerhel
onverwachte wendinga
ook in het evenwicht
hoogtepunten en wete
neer gas terug te nem
Tiësto zichzelf ook weg
feren en de interactie d
ander laat uitvoeren,
zijn gevoel voor show.
jena/dpa/anp - De
chense schrijver en fil
ker Alexander Kluge ki
jaar de belangrijkste
literatuurprijs, de
Büchner-prijs. De 71
Kluge heeft romans,
lenbundels, essays, fill
televisieprogramma's
naam staan. In 2000.
scheen zijn belangl
boek, 'Die Chronik dè
fühle'.
Voor zijn literaire werk
hij vele prijzen. In 1993
ving hij de Heinrich Ból
Behalve 'Die Chronik dl
fühle' zijn 'Lebed
(1962), 'Schlachtbes
bung* (1964), 'Gelegeri
arbeit einer Sklavin' (191
'Die Patriotin' (1979) W
de werken van zijn hand
De Georg Büchner
waaraan een bedrag
40.000 euro verbonde
werd in 1923 ingesteld
dere winnaars zijn ondl
deren Friedrich Dürreii
Heinrich Böll, Wolf
mann, Botho Strauss, G
Grass en Erich Kastner.
