Wie wordt winnaar van de Libris Literatuurprijs?
KUNST CULTUUR
'Di-rect, die hadden we moeten hebben
Groot onderzoek naar oorzaken kunstvandalisme
Peyton Place van
Toneelgroep Würz op
de rand van parodie
R7
zou dit
ek niet
d hebben
Cabaretier Dolf Jansen als boegbeeld van War Child op Bevrijdingsfestivals
dinsdag 6 MEI 2003
'arker
den
L Voormalig fotomo-
|ce Suzy Parker is af-
jekeinde op 69-jarige
rieden. Zij was een
fcllendste gezichten
«vijftig, met haar vol-
(r. Zij fungeerde on-
als modelgezicht
irper Coco Chanel.
leslintje
lick Bruna
|l- Dick Bruna heeft
In voorleeslintje ge-
(et kader van de Na-
jrleesdag op woens-
De schrijver/ teke-
Ijntje wordt gezien
»rvan het Neder-
tleesboek'. Ook
thof en Annemarie
;len in de prijzen,
or het tv-program-
traat', waarin voor-
ilangrijk onderdeel
werd in het zonne-
idat een groot deel
inet Kok in 1997
momen aan het Na-
rleesontbijt.
Vogels
door Iris van den Boom
leiden/gpd - Beschadiging van
kunst - al dan niet opzettelijk -
in Nederlandse musea en ge
meenten lijkt zo zorgwekkend
dat het Instituut Collectie Ne
derland een onderzoek instelt
naar 'kunstvandalisme'. Samen
met criminologen, juristen en
museumdirecties bekijkt het in
stituut wat de verhouding is tus
sen het opzettelijk molesteren
van kunst en de beschadigingen
'per ongeluk'. Ook moet in
beeld komen wie 'de kunstvan
daal' is.
Volgens de Groningse ontwikke-
dagboek van Premier Pim'
van de Linde en Tjerk
p. Karakter Uitgevers.
s' vragen geef ik
ird", is het stan-
>ord van een politi-
journalist wat spe-
r komende ontwik-
in toch is die vraag
spunt voor een heu-
roman, 'Het gehei-
jk van Premier Pim',
door de campagne-
Leefbaar Nederland
tr Linde en oud-poli
kandidaat kamerlid
laar Nederland Tjerk
[tel al aangeeft gaan
er van uit dat For-
fnoordaanslag over-
Vtrkiezingen wint en
jrf in het Catshuis te-
uj Maar de 'wat als'
?n|n dit geval ook beter
woord kunnen wor-
vJeder geval niet door
iteurs. Want na een
een leuke menge-
iten en fictie, ont-
boek. Het premier-
Fortuyn levert nau-
ander verhaal op
mierschap van Bal-
ivendien - er daar
ioek bij vlagen irri-
^|ten de auteurs zich-
n erg grote rol toe in
dkomen van rege
erakkoord,
werkelijkheid af en
aangepast geeft het
et boek een chrono-
redelijk beeld van
Ie politieke jaar sinds
jP de Ljnde was als
,l|eider nauw betrok-
opkomst van Fortuyn
tker bij Leefbaar Ne-
Dat nauwe contact
fch in geloofwaardige
gangen en dialogen
Ti, de ik-figuur,
flert na 6 mei, de da-
auteurs niet meer
ineringen aan For-
in putten. Vanaf dat
irdt het boek een
ensionaal. Politici
:n ijdel. Westerterp,
lijkheid een kanslo-
ie voerde, is fractie-
;eworden. Als mees-
op de achtergrond
'ortuyn door het mij-
m de kabinetsforma-
it zelfs het voorzitter-
1de Tweede Kamer lo
lt hij daar zijn kruis-
de oude politiek
lortzetten. Daarmee
lerterp een wel erg
van zichzelf,
idelijk bloedt het
Fortuyns kabinet
psterd door ruziënde
coalitiepartners
kabinet Balkenende,
it het kabinet valt is
in de werkelijkheid,
waarop het kabinet
nde komt is anders,
eet onwaarschijnlijk,
de wat als vraag wel
■i itellend beantwoord.
Balkenende, het
éigens de schrijvers
dftm zou dit boek niet
)ben.
lingspsycholoog dr. G. Breeuws-
ma, gespecialiseerd in de relatie
tussen kunst en psychologie,
treden musea nauwelijks naar
buiten met beschadigingen aan
de collectie. Ook hij is betrokken
bij het onderzoek. „De angst
voor negatieve publiciteit en
voor na-aapgedrag is groot."
Het Instituut Collectie Neder
land wil nog niet spreken over
een probleem met kunstvanda
lisme. Harde resultaten zijn er
nog niet. „We zijn bezig kennis
te bundelen en stelselmatig bij
te houden wat in musea aan
vandalisme en beschadigingen
gebeurt", zegt Antoinette Visser,
hoofd van de afdeling advies. Ze
bevestigt dat musea hun mond
het liefst dichthouden over
schade aan de collectie. „Men is
toch bang vandalisme over zich
af te roepen. Maar het blijft de
zorg van elke museumdirec
teur."
Directeur Engelsman van het
Rijksmuseum voor Volkenkunde
in Leiden zegt geen last te heb
ben van kunstvandalisme. „Vol
strekt niet. Ja, van een van de
beeldjes in de beeldentuin zijn
de spiegeltjes een paar keer af
gebroken. En er is een keer een
videoband gestolen. Dat is alles.
Het is in elk geval niet van die
orde dat we bij ons van een pro
bleem kunnen spreken."
Het Kröller Müllermuseum in
Otterlo op de Veluwe beaamt
wel dat er sprake is van een
groot probleem. Beelden in de
tuin vallen regelmatig ten prooi
aan vandalisme. Ook werken in
afgelegen zaaltjes lopen extra ri
sico. „Vaak komt vandalisme
voort uit verveling", zegt hoofd
collectie en presentatie P. de
Jonge. Vooral grote groepen
scholieren zijn een probleem.
„Maar we hebben ook een keu
rige dame gehad, die verf van
een Van Gogh had gehaald. Als
souvenir voor thuis."
Bij Flehite in Amersfoort sprin
gen vooral beschadigingen door
dommigheid in het oog. Een be
zoeker die even op een vitrine
gaat staan bijvoorbeeld. Of een
moeder die een schilderij van de
muur haalt om het aan haar
dochtertje te laten zien. Volgens
conservator G. Raven kijken be
zoekers tegenwoordig veel 'met
hun handen'.
Psycholoog Breeuwsma meent
dat opzettelijke beschadigingen
- meestal kleine - vaak voortko
men uit een soort geldings
drang. „Net even stiekem wat
'toevoegen' aan het werk van de
kunstenaar."
Preventie is onder museumdi
recteuren een belangrijke item.
Alles 'achter glas' wordt vaak
niet toegejuicht omdat werken
daarmee aan zeggingskracht en
charme inleveren. Camerabe
waking of meer suppoosten zijn
kostbaar. Breeuwsma: „Ook
ruimtegebruik is een punt. Moet
je musea beschikbaar stellen
voor officiële recepties? Die be
zoekers zijn eerder geneigd
kunst aan te raken - al dan niet
met kwade bedoelingen - omdat
ze zich na sluitingstijd in een
bijzondere positie voelen."
vlissingen/gpd - Vrijheid is vlie
gen als een vogel. En als dat niet
lukt is een luchtmachthelikopter
ook wel goed. Een dagje festival
hoppen met cabaretier Dolf Jan
sen. 'Eerlijk gezegd heb ik al
hoogtevrees als ik op m'n vrien
din kruip'.
Bevrijdingsdag 2003, 10 uur in
de morgen. In een KLM-termi-
nal op Schiphol verzamelt zich
een bont gezelschap. Buiten
staan drie kolossale helikopters
van de Koninklijke Luchtmacht
te wachten op de dingen die ko
men gaan. Binnen maken de le
den van de rockbands Within
Temptation en Di-rect een hoop
herrie, de opwinding voor het
schoolreisje. In een hoekje gaat
het er rustiger aan toe. Daar zit
cabaretier Dolf Jansen, die net
als de beide groepen vandaag
een aantal (maar dan andere)
Bevrijdingsfestivals aandoet.
Jansen zal via Vlissingen en Rot
terdam naar Utrecht vliegen,
om de bliksemtoumee te beslui
ten in Almere en Amsterdam.
Als boegbeeld van War Child, de
stichting die zich inzet voor kin
deren in oorlogsgebieden. De
mensen van War Child hebben
in de vroege morgen nog zo hun
twijfels. Woordvoerster Aase
Kretzschman „Het is voor het
eerst dat we ons niet door een
popgroep maar door een caba
retier laten vertegenwoordigen.
We hebben geen idee hoe daar
op gereageerd gaat worden. Een
andere onzekerheid is Dolf zelf.
Zijn optredens mogen niet lan
ger dan twintig minuten duren.
Ik hoop dat hij zich daaraan
houdt."
Aan de voorbereiding van de ca
baretier zal het niet liggen. Ter
wijl de piloten het gezelschap
op een toeristische route trakte
ren - dwars door Rotterdam
over de Maas! - neemt de we
derhelft van Lebbis zijn teksten
nog maar eens door. Habtom
Mehari, de muzikant uit Eritrea
die Jansen tijdens de optredens
begeleidt, heeft zo zijn eigen
voorbereiding: hij slaapt.
In Vlissingen is er opeens eufo
rie: wij stappen fluitend uit, ter
wijl (zo blijkt uit een telefoontje)
zangeres Sharon den Adel van
Within Temptation op weg naar
Wageningen de helikopterbewe
gingen niet heeft kunnen ver
dragen. Watje!
Dolf Jansen mag het Bevrij
dingsfestival in Vlissingen ope
nen, tot spijt overigens van een
plaatselijke medewerker die wat
loopt te mokken: Within
Temptation, Di-Rect, dat zijn
toppers, die hadden we moeten
hebben." Toch zijn er ondanks
de regen een kleine duizend
mensen op het Bellamypark en
Dolf Jansen heeft er geen moeite
mee de voornamelijk jonge fes
tivalgangers in no-time om zijn
vingers te winden. De grappen
zijn raak, de boodschap (Vrij
heid is niet te koop') duidelijk.
Tevredenheid alom na het eer
ste optreden, al voelde Dolf Jan
sen zelf zich op het podium nog
wat ongelukkig: „Ik moest erg
wennen aan de ambiance en al
le drukte; uiteindelijk heb ik
nauwelijk iets gedaan van wat ik
voorbereid had.Dat komt dan
straks wel." Hij krijgt nog wel
een reprimande van de piloten:
in zijn conference had Jansen
het over de landmacht, maar ze
zijn toch echt van de lucht
macht. Bewust of onbewust: in
Rotterdam zal Jansen de fout
nóg twee keer maken.
De ontvangst in de Maasstad
doet het ergste vrezen. Als het
gezelschap zich achter het podi
um bij de Laurenskerk meldt
weet de beveiliging van niets:
„Dolf Jansen? Dolf wie?" Maar
de man kent dat gezicht en die
markante kuif toch wel ergens
van en laat de busjes binnen.
Op het podium heeft de nor
maal toch zo goedgebekte caba
retier het niet makkelijk. Dit pu
bliek wil muziek, zo te zien liefst
harde muziek, en de vonk slaat
niet over. Als ook zijn Feye-
noordgrappen niet echt aan
slaan en een licht beschonken
festivalganger overal doorheen
schreeuwt, gaat de hele War
Child-boodschap overboord en
beperkt de Amsterdammer zich
tot grappen die hun waarde in
het verleden al hebben bewe
zen. Het mag niet baten. Na
twintig minuten lijkt hij blij het
podium te mogen verlaten.
Op de weg terug naar Rotter
dam Airport hangt Ruud de
Wild aan de lijn voor een inter
view. Over War Child, maar ze
ker ook over het 'late night'-tele-
visieprogramma dat hij vanaf
september bijna dagelijks voor
de VARA gaat presenteren. „Of
ik dat voor het geld doe? Nee
zeg, er zijn grenzen aan wat
mijn girorekening kan bevat
ten."
En weer gaat het de helikopter
in, nu met een cameraploeg van
TrosLunch Tv in zijn rug. De
sfeer wordt melig. „Roger, Ro
ger, wie is toch die Roger?",
vraagt Jansen die via een kopte
lefoon naar de piloten luistert.
Weer op de grond doen de
mensen van de Utrechtse politie
vrolijk mee door de helikopter
een parkeerbon te geven. Voor
hen is het ook een beetje feest
vandaag.
theater recensie
Bert Jansma
Voorstelling: 'Peyton Place, a small town
peep show' van Grace MetaJious door
Toneelgroep Würz Bewerking en regie:
Jules Terlingen. Met Barbara Cozens,
Hans van Hechten, Marleen Scholten,
Veronieke Schrickx, Jules Teilingen,
Rupert van Heijningen. Gezien: 2/5,
Kunstpassage, Den Haag. Nog te zien
aldaar t/m 10/5. Verder Rotterdam
(locatie Verolme werf, Oostdijk 29
IJsselmonde) 16 t/m 24/5, Den Haag
(Appeltheater) 5/6 t/m 21/6.
Ooit kon je door de lege stra
ten van Nederland wandelend
de tv-serie 'Peyton Place' ge
heel volgen door gewoon door
het ene na het andere huiska
merraam naar binnen te kij
ken. De gordijnen waren nog
open en iederéén zat in die ja
ren zestig voor de buis voor de
oer-soap over dat fictieve
Amerikaanse stadje. Niemand
wist meer dat die belevenissen
kwamen uit een schandaalro
man van Grace Metalious die
in de boekwinkels bij de rode
oortjes-literatuur beland was.
Jules Terlingen heeft bij To
neelgroep Würz zowel de her
innering aan die serie als dat
boek opgepakt voor een thea
terversie van één uur en drie
kwartier, 'Peyton Place, a
small town peepshow'. Terlin
gen maakte er binnen het ka
der van de nostalgie, met de
breed waaierende filmmuziek,
met de vertelstem in het En
gels van een van de actrices
die de scènes bindt, een ware
stijloefening van.
De wereld van de familie Har
rington, van Dr. Rossi, van de
ongetrouwde moeder Con
stance Mackenzie en haar
dochter Alison, komt uit de
herinnering vandaan als in
plastic verpakt. Acteurs als
Barbie-poppen, op het randje
van de overdrijving spelend,
de seksbom van het stadje
met haar voorgevormde Jane
Russell-bh, de lang aangehou
den veelbetekende blikken.
Net niet 'over de top', net
geen parodie, net geen 'camp'
maar er dicht tegen aan.
Het zoete suiker van de herin
nering aan die tv-serie steekt
schril af bij het in wezen enge
geraamte van Grace Meta
lious' boek: een driestuiverwe-
reld van hypocrisie, seks,
drank, machtsmisbruik, in
cest, abortus en al wat taboe
was. Personages zonder een
enkele gedachte, gedreven
door oerinstincten, maar dan
verborgen onder de verstik
kend schone schijn van fat
soen.
De voorstelling is fraai vorm
gegeven in de hal van het
prachtige voormalige bankge
bouw aan de Kneuterdijk in
Den Haag. Mooi belicht, met
acteurs die elkaar voortdu
rend vanachter de pilaren be
spieden. Regisseur Terlingen
heeft met eerdere regies bij De
Appel laten zien dat hij knap
de inhoud van een stuk in een
ongebruikelijke vorm kan gie
ten. Ook hier. Alleen kun je bij
de inhoud wel wat vraagte
kens zetten. Want veel is het
natuurlijk niet wat Metalious
te bieden heeft. Je kunt er eer
der lacherig over doen, dan
dat het je ook maar iets doet.
De lengte van de voorstelling
(er zou een half uur uit moe
ten) staat niet in verhouding
tot de gewichtloosheid van het
gegeven. Er wordt vaak leuk
geacteerd op die rand van de
overdrijving. Bij de een (Ru
pert van Heijningen als een
enge redacteur van het plaat
selijke sufferdje) wat amateu
ristisch, bij de ander (Barbara
Gozens als Constance Mack
enzie) met net dat mooie B-
film gevoel. Echt leuk wordt
het bij Hans van Hechten als
de oude Harrington, die zijn
teksten met een heerlijk ge
voel voor ingehouden kome
die plaatst. Terlingen zelf is
goed als Dr Rossi en als een
drankzuchtige slechterik.
door Jacob Moerman
Amsterdam - Het literaire circus
staat morgenavond weer in de
belangstelling wanneer de win
naar van de Libris Literatuurprijs
tijdens het televisieprogramma
'De avond van het boek' bekend
wordt gemaakt. Zes schrijvers,
Oek de Jong, Allard Schroder,
Doeschka Meijsing, Abdelkader
Benali, Marek van der Jagt en Rob
van der Linden, komen voor de
prijs in aanmerking. De auteur
van het winnende boek ontvangt
een oorkonde en een bedrag van
50.000 euro.
Een wandeling langs de zes ge
nomineerden toont aan dat de
jury, deze keer onder voorzitter
schap van Jeltje van Nieuwen-
hoven, een voorkeur hebben
voor schrijvers met een eigen
zinnige schrijfstijl. In het jury
rapport worden in ieder geval
steeds voornamelijk lovende
woorden besteed aan de vertel
wijze. Hier volgen de korte por
tretten van de zes genomineer
den.
Allard Schroder
Een van de grote verrassingen,
omdat de roman 'De hydograaf
van Allard Schroder vorig jaar al
werd bekroond met die andere
belangrijke commerciële prijs,
de AKO Literatuurprijs. In het
boek is de schrijver gekropen in
de huid van een natuurkundige
die de wetten van de zeeën on
derzoekt in het belang van de
scheepvaart. Op basis van zijn
karige nalatenschap komt ver
volgens een universum tot le
ven, waarin het onrustige en ro
mantische zeemansbestaan
wordt gekoppeld aan een be-
Abdelkader Benali: veel lovende worden voor zijn roman 'De lang
verwachte'. Foto: GPD/Sieko Kloosterhuis
schrijving van de onschuldige
periode aan de vooravond van
de Eerste Wereldoorlog. De jury
heeft vooral veel waardering
voor de stijl, de 'uiterst sugges
tieve formuleringen, die onder
de geringste schommelingen
van het gemoed de diepten van
de zee doen vermoeden.'
Abdelkader Benali
Abdelkader Benali is langzaam
maar zeker een bekende naam
geworden in het Nederlandse li
teraire landschap. Zijn 'Bruiloft
aan zee' uit 1996 werd bekroond
met de Geertjan Lubberhuizen
Prijs voor het beste romande
buut en prijkte op de nomina-
tielijst voor de Libris Literatuur
prijs. De kans is groot dat hij de
ze keer de prijs in de wacht weet
te slepen. De jury heeft veel lo
vende worden over voor zijn ro
man 'De langverwachte', een fa
milieverhaal over een migran
tengezin in Rotterdam. Opval
lend is dat de loftuitingen van
de jury deze keer niet alleen
over de stijl gaan: 'De langver
wachte is een gedurfde roman,
die op aanstekelijke en tegen
draadse wijze over het botsen
van twee culturen en de con
frontatie van het oude en het
nieuwe gaat, zonder ook maar
in de verste verte te moralise
ren.'
Marek van der Jagt
Drie jaar geleden deed Marek
van der Jagt zijn intrede in de
Nederlandse literatuur met 'De
geschiedenis van mijn kaalheid'.
De roman won meteen de An
ton Wachterprijs 2000 voor het
beste debuut, maar de prijsuit
reiking werd geblokkeerd toen
het gerucht opdook dat zich
achter de naam Van der Jagt de
schrijver Arnon Grimberg ver
school. Nu is hij genomineerd
voor de roman 'Gstaad 95-98'.
De kans is klein dat hij tijdens
de bekendmaking aanwezig is.
Ook is hij niet de gedoodverfde
winnaar. De jury prijst vooral
zijn 'bijna luchtige, vanzelfspre
kende stijl, die het niet zoekt in
exorbitante beeldspraak, maar
kiest voor kaalslag, directheid en
grote precisie.'
Oek de Jong
Met de roman 'Hokwerda's
kind' is Oek de Jong naast Ab
delkader Benali een grote kans
hebber. Hij brak al in 1979 door
met 'Opwaaiende zomerjurken',
vrijwel unaniem door de critici
toegejuicht en bekroond met de
F. Bordewijkprijs. Pas zes jaar
daarna volgde zijn tweede ro
man, 'Cirkel in het gras', waarna
voor een belangrijk deel de stilte
intrad en De Jong alleen zo nu
en dan een essay, reisverhaal of
een novelle publiceerde. Naar
de verschijning van een nieuwe
roman werd dan ook lange tijd
uitgekeken. 'Hokwerda's doch
ter' geeft een portret van een
jonge vrouw en is inmiddels ook
genomineerd voor de Gouden
Uil Literatuurprijs. De jury van
de Librisprijs spreekt van 'vak
manschap, literaire bevlogen
heid en virtuositeit'.
Rob van der Linden
Ook aan de schrijfstijl van Rob
van der Linden, de enige debu
tant, wijdt de jury veel lovende
woorden: Van der Linden be
schikt over een glasheldere,
puntige en zwierige stijl waar
het vertellersplezier van afspat
en die je de indruk geeft dat het
allemaal zo even voor de vuist
weg is bedacht.' Hij is genomi
neerd voor 'De hand, de kaars
de mot', een roman over een
man die zich heeft teruggetrok
ken in de Israëlische woestijn en
daar zijn herinneringen aan een
dagboek toevertrouwt. Het re
sultaat is een familiekroniek,
waarin allerlei personages elkaar
in snel tempo afwisselen. 'Zijn
beeldspraak is treffend, vaak
geestig en altijd meeslepend', al
dus de jury.
Doesclika Meijsing
De jury van de Libris Literatuur
prijs heeft dit jaar een duidelijke
voorkeur voor familiekronieken,
aangezien ook de roman '100%
chemie' van Doeschka Meijsing
op de nominatielijst prijkt Meij
sing, die al in 1974 haar eerste
boek publiceerde en in 1981 de
Multatuliprijs ontving, probeert
zich in deze roman in te leven in
een moeder die in 1934 als kind
uit Duitsland naar Nederland
kwam. Het resultaat is een wis
selwerking tussen heden en ver
leden. 'De kracht van '100%
chemie' ligt in de moeiteloze
overgangen tussen fictie en
overlevering, droom en herinne
ring, verlangen en werkelijk
heid', aldus het juryrapport.
•Sw
Marek van der Jagt (Arnon Grunberg): kleine kans dat hij tijdens de
bekendmaking aanwezig is. Foto: ANP/Oliver Stratmann
