Sint Petersburg verlangt naar oude glorie
'Zo betrekje kinderen bij de reis'
Geschiedenis herhaalt zich in tsaar Peters 'droom van lucht, steen en water'
ZATERDAC
2003
Het Konstantinovski-paleis, waar president Poetin zijn gasten binnenkort groots wil ontvangen. Voor die tijd moet er nog het nodige werk worden verzet. Foto's GPD/Alexej Kompanitsjenko
Sint Petersburg is een
droom van lucht, steen
en water. Op bevel van
tsaar Peter de Grote
werd driehonderd jaar
geleden de 'ideale stad'
gebouwd. In mei wordt
het jubileum in Russische
stijl gevierd: groots en
meeslepend.
Buitenlandse eregasten
moeten versteld staan
van de paleizen,
kathedralen, theaters,
pleinen en grachten van
Ruslands 'venster op
Europa'. Net als in 1703
wijkt alles voor het
machtsvertoon
van de staat.
door Frank Hendrickx
Eerst was er niets, alleen zompige
bossen met beren en wolven, 's
Zomers trok een enkele visser
langs de rivier de Neva richting de Oost
zee. maar in de winter wilde geen mens
in deze gure uithoek van het Zweedse
koninkrijk gevonden worden. Te koud,
te winderig, te eenzaam.
Zo zou het waarschijnlijk nog zijn als
een groep Russische militairen in 1703 -
een paar jaar na het begin van de oorlog
tussen Rusland en Zweden - niet langs
de Neva had gegaloppeerd, op zoek naar
een goede plek voor een fort. De legende
laat er geen twijfel over bestaan: tsaar
Peter de Grote stapte af, tekende met
zijn zwaard een kruis in de grond en
sprak: „Hier komt een stad." Het was
het begin van een project dat zó waan
zinnig groot, zó ongelooflijk kostbaar en
zó buitengewoon onnodig was, dat het
alleen in Rusland kon plaatsvinden.
Een kwart miljoen lijfeigenen en solda
ten moesten dag en nacht werken om de
belofte van de tsaar waar te maken. Ze
hakten bossen om, groeven kanalen en
legden wegen aan. Nieuwe fabrieken
moesten in ijltempo glas, baksteen, mica
en presenning afleveren. Schepen voe
ren af en aan om steen en marmer naar
het voormalige moeras te brengen. Ie
dereen die de stad aandeed, was ver
plicht een hoeveelheid steen in te leve
ren. In de rest van Rusland mocht alleen
nog met hout worden gebouwd.
Bastaard
Het beste was niet goed genoeg voor Pe
ter de Grote. Architecten uit heel Europa
mochten in Sint Petersburg hun fanta
sieën verwezenlijken. Ruimte, geld, ar
beid; alles was ondergeschikt aan de
schepping van de 'ideale stad'. In min
der dan vijftig jaar tijd was de nieuwe
hoofdstad van het Russische imperium
voltooid. Een 'droom van lucht, steen en
water' werd het genoemd. Een stad die
op het vingerknippen van de tsaar uit de
hemel leek te zijn gevallen, fascinerend
en onvaderlands tegelijk. „De meest ab
stracte stad ter wereld", oordeelde de
schrijver Dostojevski. „Een architectoni
sche bastaard", meende een jaloerse Ita
liaanse vorst „Gestolen van de Italianen,
de Fransen en de Nederlanders."
Het eerste gebouw van Sint Petersburg
was de Peter en Paulusvesting op het
noordelijke eiland in de Neva. De 20.000
dienstplichtigen en lijfeigenen moesten
onder erbarmelijke omstandigheden
hun werk doen. Ze groeven met blote
handen in de grond, sleurden in de
vrieskou met bomen en trokken uit
Technisch directeur Anatoli Oestinov,
baas op z'n Russisch: tierend, sarcastisch
en overspannen.
modder een wal op. De helft van de ar
beiders stierf tijdens de werkzaamheden,
alles ter ere van de tsaar.
De Peter en Paulusvesting is nu met
twee miljoen bezoekers per jaar één van
de belangrijkste toeristische trekpleisters
van de stad. Vanaf de wallen is het uit
zicht op Sint Petersburg adembene
mend. „Hier is alles begonnen", zegt Je-
lena Kononenko, pr-medewerkster van
het complex, tevreden. De wind, het wa
ter, het Winterpaleis in de verte, het
maakt een mens overmoedig.Als we op
27 mei het 300-jarig jubileum vieren,
dan vieren we eigenlijk de verjaardag
van deze vesting."
Nonchalanche
Het fort ondergaat een drastische op
knapbeurt. De belangrijkste gebouwen
staan een maand voor het jubileum nog
in de steigers, overal wordt geverfd, ge
timmerd en gemetseld. De kathedraal
waar de Romanovs opgebaard liggen,
het boothuis van Peter de Grote, de ker
kers waar Dostojevski en revolutionair
Trotski pijn leden: niets is klaar voor het
grote feest. Komt alles op tijd af? „Dat
hopen we wel", zegt Kononenko non
chalant.
„Heel Russisch", vindt Robert van Lan-
schot die nonchalance. De Nederlandse
diplomaat staat op het eiland bekend als
de revisor, hoofdpersoon in Gogols ge
lijknamige toneelstuk vol Russische op
lichters en sukkels. Een keer in de
maand reist Van Lanschot vanuit Den
Haag naar de vesting om te kijken of de
Russen de 400.000 euro van de Neder
landse overheid besteden aan de op
knapbeurt van een honderd meter lange
geheime gang in de verdedigingswal van
de vesting.
Het Nederlandse verjaardagscadeautje
zal pas in september tijdens de Rus-
sisch-Nederlandse weken worden ont
huld, maar controle is geen overbodige
luxe, meent Van Lanschot.Als je het
aan de Russen overlaat, gaat het zo: be
gin september grote paniek, midden
september een wonder en eind septem
ber is alles op het laatste nippertje
klaar."
Wie hoopt op een wonder is Anatoli
Oestinov, technisch directeur bij de res
tauratie van het Konstantinovski-paleis
aan de Golf van Finland. Enkele weken
voor de deadline liggen de zenuwen
bloot bij Oestinov, een natsjalnik of baas
op z'n Russisch. Bijna bibberend komen
zijn ondergeschikten hem onder ogen.
Hij praat niet, hij gromt. Rondrijdend
langs de ene bouwput na de andere tiert
de opzichter tegen de tuiniers ('Hé, wor
den jullie niet moe van het niets doen?'),
voorziet hij metselaars van sarcastisch
commentaar ('Slimmeriken, hoe vaak
heb ik nu al gezegd de trappen als laat
ste af te maken!') en geeft hij chauffeurs
die geen voorrang geven de volle laag
('Sukkel, wil je ongelukken?').
Onbegrijpelijk is het overspannen ge
drag van Oestinov niet. Het in 1720 door
de Italiaanse meesters Bartolomeo Rast-
relli en Niccolo Michetty ontworpen pa
leis is nog lang niet klaar voor de Euro
pese top die hier eind mei moet plaats
vinden. Oestinov:Als bouwer zeg ik: vijf
jaar is het minimum voor dit project."
Hij kreeg anderhalf jaar en dus werken
vijfduizend arbeiders nu dag en nacht.
Geld speelt geen rol bij de restauratie
van het in de Tweede Wereldoorlog gro
tendeels vernietigde Unesco-monu-
ment. Russische sponsors - voorname
lijk staatsbedrijven - moesten 'vrijwillig'
250 miljoen dollar ophoesten om het pa
leis in oude glorie te herstellen.
Geen keus
President Poetin wil er gasten ontvangen
a la Rasse, groots en meeslepend. Er is
een vijfsterrenhotel gebouwd, en een
weelderige conferentiezaal. Langs de
kust verrijzen twintig villa's met zwem
baden, tennisbanen, fitnessruimtes,
gouden balustrades en landingsplaatsen
voor helikopters.
Dankzij een speciaal aangelegde haven
kunnen de eregasten met bootjes naar
Poetins buitenverblijf varen. Via een web
van kanalen worden ze, varend langs de
zomertuinen en fonteinen, recht voor
het Konstantinovski-paleis afgezet. Het
paleis zelf is een kunstwerk van marmer,
mozaïek, goud en glas. Ietwat overdre
ven voor een arm land als Rusland? Oes
tinov haalt zijn schouders op: „Ik ben
maar een bouwer."
Een bouwer onder tijdsdruk, dat wel.
Daar komt nog een kanaal, zegt Oestin
ov achteloos, en die wegen worden nog
verhard en het hele paleis moet nog een
keer geverfd worden. En dat allemaal in
een maand tijd. Met een krijtje schrijft
hij een datum op de muur: 27-05-03.
„Dan moet het af zijn", gromt Oestinov.
„We hebben geen andere keus."
In heel de stad zijn er bouwopzichters
die 'geen andere keus' hebben. Alle gro
te monumenten staan nog in de steigers.
De Sint Isaac-kathedraal, het plein voor
het winterpaleis, het Smolny-paleis. Pp
iedere straathoek van het centrum is een
bouwvakker te vinden, ter ere van de
staat.
Arbeiders
Heel anders is de sfeer aan de andere
kant van de Neva, in de arme woonwij
ken bij de haven. Dat is altijd zo geweest:
de elite aan de ene kant van de rivier, de
arbeiders aan de andere. Als de adel
vroeger het historische centrum voor
zich alleen wilde hebben, werden de
bruggen over de Neva omhoog getakeld.
Geen proleet die dan nog het centrum
inkwam.
„Hier komen geen presidenten en ko
ningen, geen toeristen, geen journalis
ten", zegt Vladimir Chandoerov in de
gemeenschappelijke keuken van zijn
armzalige woning. „Wat hebben ze hier
ook te zoeken?" De 49-jarige havenar
beider wordt misselijk als hij op de tele
visie ziet hoe er 'miljarden' worden ge
pompt in de opknapbeurt van paleizen
en kathedralen.
„Ze bouwen weer dorpen van Potjom-
kin schampert Chandoerov, verwij
zend naar de vorst die in de achttiende
eeuw facades van karton liet optrekken
langs de Dnjepr om de voorbij varende
Catharina de Grote de illusie te geven
dat haar rijk bestond uit prachtige dor
pen. Sinds die tijd is er niets veranderd,
vindt de havenarbeider. „Laatst kwam
patriarch Aleksej II naar deze buurt om
een nieuwe kerk te openen. Ze asfalteer
den de weg en veegden de bermen
schoon. Wat de patriarch niet kon zien,
bleef onaangeroerd.
De patriarch van de Orthodoxe Kerk
heeft niet gezien wat Chandoerov vanuit
zijn keuken iedere dag ziet: puinhopen
van een ingestort gebouw. In de vroege
zomerochtend van 3 juni zakte het am
per dertig jaar oude naburige woonhuis
plotseling als een kaartenhuis in elkaar.
„Het fundament bleek op een plek te lig
gen waar vroeger een riviertje liep", zegt
Chandoerov. „Langzaam is het funda
ment weggezakt.
Het gebouw waar hij woont is identiek
aan de rampflat twintig meter verderop.
„Het kan vandaag zijn, morgen, of over
een paar maanden, maar ook dit ge
bouw zal instorten. Een onafhankelijke
specialist heeft het huis al onbewoon
baar verklaard. En we hebben gesmeekt,
maar de gemeente zegt niets te kunnen
doen. Er is geen geld om ons een nieuwe
woning te geven."
De helft van de bewoners is bij familiele
den gaan wonen, de rest leeft in angst
verder. Alle hoop is gevestigd op een
rechtszaak. „Het is onze laatste kans",
zegt Chandoerov.Als we het proces
verliezen is alles voorbij." Hij krijgt
vochtige ogen: „Wat kunnen we verder
nog doen? Een geweer pakken en ze alle
maal neerschieten?" Een geblondeerde
buurvrouw in duster knikt. „Het was een
wonder dat er maar vier mensen stier
ven bij de ramp. Daarvoor betalen wij
nu de prijs. Als er veertig mensen waren
gestorven, hadden we misschien hulp
gekregen."
Vergiffenis
De bestuurders van Sint Petersburg heb
ben geen tijd voor dit soort huilverhalen.
Ze zijn met grootsere zaken bezig. Niko-
laj Nagorski, directeur van het museum
van de Sint Isaac-kathedraal, vindt het
'een religieuze missie om Sint Petersburg
in oude glorie te herstellen. „In de Sov
jet-Unie was Sint Petersburg een provin
ciestad, al het geld ging naar Moskou",
zegt de kettingrokende directeur. Zijn
bureau staat vol met iconen en een af
beelding van Alexander II, de 'tsaar-be
vrijder'. „Wat er vandaag gebeurt in de
stad is als een gebed voor vergiffenis",
declameert hij. „Vergiffenis voor alle
zonden van ons land onder het commu
nisme."
In boekwinkels nemen de op jonge
vakantiegangers gerichte reisgidsen
elk jaar meer plankruimte in beslag.
Nadat de ANWB al medio jaren
negentig het voortouw nam met
het publiceren van reisboeken
speciaal bedoeld voor kinderen,
haakten ook andere uitgeverijen
daar op in.
door Alice Plekkenpol
Kinderen praten tegenwoordig vaak mee over
de vakantiebestemming, en kiezen zelf een
pretpark of andere dagtocht uit. Dus is het niet
onlogisch dat ze ook hun eigen reisgidsen krij
gen, met aangepast taalgebruik maar vooral
met relevante attracties. Frank Jacobs, kinder
boekenuitgever bij de ANWB: .Kinderen heb
ben de laatste jaren duidelijk een stem gekre
gen waar het gaat om het kiezen van een va-
kantiedoel. Ouders willen ze ook graag bij de
reis betrekken, dat merkje heel goed in onze
winkels. Als ANWB-leden routekaarten komen
halen, nemen ze meteen wat boeken en leden-
wijzers voor hun kinderen mee."
De collectie kinderreisboeken van de ANWB
(www.anwb.nl) is onbetwist het grootst en
meest gevarieerd. Deze loopt uiteen van een
kinderatlas tot een educatief boek over de zon,
zee en sterren. Maar ook zijn er uitsluitend
voor leden verkrijgbare achterbankboeken vol
spelletjes en quizvragen, en gratis kinderroute-
kaarten om het traject van de grote zomeruit-
tocht te volgen. Jacobs: „De kinderroutekaarten
bestaan nog maar kort, maar zijn nu al erg po
pulair." Volgens Jacobs beginnen kinderen zich
vanaf een jaar of zeven, acht, voor topografie te
interesseren, en speelt de uitgever daar graag
op in. „De combinatie van informatief en en
tertainment slaat het beste aan. Boeken moe
ten het reisplezier vergroten, zowel binnen als
buiten de auto. Daarom stoppen we er veel va
kantiegevoel in door middel van spelletjes en
vragen over wat er onderweg te zien is. Zo be
trek je kinderen bij de reis."
De ANWB blijft nieuwe bronnen aanboren. In
het najaar verschijnen voor het eerst twee kin
derrestaurantgidsen, één bestemd voor de jon
ge smulpapen zelf, vol handgeschreven recen
sies, en één geschreven voor hun ouders. Toch
wordt niet elk kinderreisboek een succes. „Ou
ders kopen niet zo snel een echte reisgids voor
hun kinderen."
Dat laatste ondervond ook uitgeverij Capitool.
Bij volwassenen is de rijkelijk geïllustreerde Ca-
pitoolserie (www.capitool.nl) erg populair met
liefst twee miljoen verkochte boeken in tien
jaar tijd. Niet zo verwonderlijk dat juist in die
reeks twee jaar geleden twee juniorgidsen ver
schenen, New York en Londen, vrij dunne
boekjes metyoor kinderen interessante attrac
ties, en achterin een quiz over de bezochte
stad. De titels zijn inmiddels uitverkocht, maar
er komt geen herdruk en zeker geen nieuwe ti
tel in de korte reeks. „En dan hoef ik u eigenlijk
niet meer uit te leggen waarom", zegt uitgever
Dick Rog. De kindergidsen zijn bij Capitool niet
het succes geworden waarop was gehoopt.
De Stichting Kidsgids (www.kidsgids.nl) pakt
het iets anders aan. Uitgeefster Barbara van
Waveren: „Wij richten ons qua taalgebruik op
het hele gezin. Kleine kinderen kunnen nog
niet goed lezen, dus heeft het weinig zin je al
leen op die groep te richten. Bovendien bepa
len ouders toch vaak of er een uitstapje wordt
gemaakt en waar naar toe. Ja, het klopt dat kin
deren mogen meepraten over vakanties en uit
stapjes, maar de ouders beslissen nog steeds."
Onder de noemer Kidsgids zijn de laatste paar
jaar delen verschenen over Amsterdam, Den
Haag, Rotterdam, Utrecht, Amersfoort en Fle
voland. Themagidsen zijn er over Nederland
(originele ideeën voor een dagje uit) en Vakan
tie (zowel binnen- als buitenland). Deze zomer
verschijnt de Kidsgids Speciaal, bestemd voor
gezinnen met kinderen met een lichamelijke of
verstandelijke beperking. Later komen nog
twee themagidsen uit.
Nieuwste deelnemer op de kinderreisgidsen-
markt, want pas sinds september actief, is
Cheeky Monkeys in Haarlem
(www.cheekymonkeys.nl), opgericht door de
psychologen Janneke van Amsterdam en Dag-
mar Jeurissen. Hun enige uitgave tot nog toe is
KidsKompas Parijs. Hierin staan niet alleen leu
ke attracties voor kinderen, maar ook opmerke
lijke tips en feiten zoals de beste manier om
zonder kleerscheuren met een buggy de metro
in te gaan, en de hoeveelheid schroeven die in
de Eiffeltoren is verwerkt.
Janneke van Amsterdam over het initiatief om
kinderreisgidsen te gaan uitgeven: „Er zijn
steeds meer gezinnen die met hun kinderen
(verre) reizen maken. Daarnaast zagen wij om
ons heen steeds meer reislustige en onderne
mende stellen die, toen zij eenmaal kinderen
kregen, ook nog graag op pad wilden blijven
gaan, maar zich wel afvroegen hoe ze dat het
beste konden aanpakken. Met deze gids willen
we daarop inspringen."
