KUNST 8f CULTUUR
Pronkstukken Noordwijks plateel verzameld
Jordaanse douane onderschept
tientallen Iraakse kunstschatten
Expositie over de Franse koning Lodewijk XIV
Behaagzieke spierballentaal
van André Manuel
Beelden Hans Blank lijken op oude culturen
Monument voor Thijsse op Texel
Vijf aardewerkfabriekjes actief in eerste helft twintigste eeuw
AP/Marcio Jose Sanchez
inderd jaar
ng Crosby
;borouch - De weduwe van
Crosby, Kathryn, staat
Kr een originele poster van
ilm 'Little Boy Lost' uit 1953
"rosby bij haar thuis in
jorough, Californië. De le-
larische jazz-zanger zou
laag honderd jaar oud zijn
irden.
an God los'
Cait goed
■rdam - De psychologi-
E misdaadthriller 'Van God'
doet het goed in de Neder-
jise bioscopen. De eerste
|k bezochten ruim 50.000
hsen de film. Om aan de
kg te voldoen, worden er de-
i^eek zeven extra kopieën
[de film in roulatie gebracht,
jroductie van de film, die
is is gebaseerd op de activi-
;n van de Bende van Venlo,
de vorige jaar tot flink wat
imotie onder de nabestaan-
van slachtoffers. De ge
uite Venlo besloot geen me-
erking te verlenen aan het
;en van opnames in de stad.
rummer Engels
int jazzprijs
jfddorp - Jazzdrummer
Engels (67) heeft de Meer
f Prijs 2003 gewonnen. De
filmer neemt op 18 mei in
cuwburg De Meerse in
Mddorp de prijs in ont-
jgst. Hij heeft in zijn carrière
vijftig jaar vele jazzgroothe-
tj mogen begeleiden. In 1985
ihij de eerste die de Bird
Award kreeg tijdens het
jth Sea Jazz Festival. Eind ja-
rtachtig ontving hij de Boy
jar Prijs. In 2001 werd hij be-
jmd tot Ridder in de Orde
[de Nederlandse Leeuw,
per ging de prijs onder meer
i mondharmonicavirtuoos
'Toots' Thielemans.
E.M. komt
ar Nederland
t - De Amerikaanse band
M. komt voor twee concer
naar Nederland. De band
hits als 'Everybody hurts'
Losing my religion' staat 21
in Tivoli te Utrecht. Een
later treedt R.E.M. op in de
leken Music Hall in Am-
dam. Met deze optredens
innen de leden hun Europe-
mrnee. De laatste keer dat
M. met eigen concerten op-
in Nederland was in 1984.
'oorverkoop voor de twee
certen begint zaterdag.
inder
neert
en - Xander de Buisonjé sig-
rt morgenmiddag zijn nieu-
:d 'Hemelsbreed' bij V&D
de Aalmarkt. De ex-zanger
Volumia doet dat van 13.00
14.00 uur. De single 'Ik zie'
deze cd, staat inmiddels al
oteeFd in de hitparade.
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: 'Sleet' van en door André
Manuel Gezien: 1/5, Leidse Schouwburg.
Van André Manuel kun je veel
zeggen, maar behaagziek zul je
hem niet zo snel noemen. Bij
hem hoef je immers geen luch
tig amusement te verwachten
dat alleen bedoeld is om het pu
bliek aangenaam te vermaken.
Hij wil niet behagen, hij wil
vooral verontrusten en provoce
ren. Wie hem na het behalen
van de eerste plaats op het Leids
Cabaret Festival in 1990 in de af
gelopen jaren heeft gevolgd,
weet dat hij dwars wil zijn en
dwars wil blijven. Echt populair
is hij bij het grote cabaretmin-
nende publiek dan ook nooit
geworden. Ook gisteravond is de
Leidse Schouwburg - met ruim
tweehonderd toeschouwers -
nog niet voor de helft gevuld.
Natuurlijk is populariteit een
slechte graadmeter. Het zegt in
principe weinig over André Ma
nuel die er zelf overigens vaak
prat op gaat dat hij het publiek
tegen de haren in strijkt. En je
kunt vaststellen dat hij in zijn
nieuwe programma nog weer
een beetje grover en uitdagen
der wenst te zijn. In dat opzicht
tracht hij dus zijn eigen dwarse
imago trouw te blijven en aan
het verwachtingspatroon van
zijn weliswaar selecte publiek te
voldoen. Met andere woorden,
ook hij is dus in zekere zin be
haagziek. Dat ontkracht voor
een deel zijn spierballentaal. Het
is allemaal wel erg nadrukkelijk
geëtaleerd maatschappijkritisch
engagement. Hard schreeuwen,
sterk overdrijven, veel herhalen
en grofgebekt uithalen - het
staat best flink, het past bij zijn
ruige imago, maar het levert niet
per definitie betere grappen op.
In 'Sleet' stelt Manuel onder
meer alle gedoe na de moord op
Pim Fortuyn uitvoerig aan de
kaak. Zo'n veelbesproken jaar
leent zich nog altijd voor com
mentaar, al moet je wel van goe
de huize komen om hierover
nog origineel te kunnen zijn. En
je kunt twisten over de vraag of
Manuel over die kw^Kcatie be
schikt. Zoveel zeggingskracht
hebben zijn uitweidingen over
de 'Mesjoggias' en diens volge
lingen nu ook weer niet.
André Manuel zegt veel, maar
lang niet alles is direct duidelijk
te plaatsen. Vaak genoeg vraag
je je af, waar zijn opmerkingen
op slaan. Als je echt goed luis
tert, hoor je heel af en toe een
terloopse opmerking die er wel
toe doet. Of die een absurdisti
sche draai aan de actualiteit
geeft. Op zulke momenten krijg
je echt even onvervalst cabaret.
Die spaarzame momenten gaan
echter grotendeels verloren in
het verbale geweld dat niet ge
heel vrij van enige zelfgenoeg
zaamheid lijkt te zijn.
amman - Jordaanse douaniers hebben sinds
de val van het regime van Saddam Hussein
op 9 april aan de grenspost Al-Karameh
tientallen kunstschatten en archeologische
objecten van reizigers uit Irak geconfis
queerd. Mogelijk zijn de waardevolle voor
werpen gestolen uit het Nationaal Museum
in Bagdad en paleizen van Saddam Hussein.
Er zijn nog geen arrestaties verricht. Onder
zoek moet eerst uitwijzen waar de goederen
vandaan komen en of ze gekocht of gestolen
zijn.
Onder de onderschepte voorwerpen bevin
den zich onder meer elf tapijten, zeven
standbeelden, 43 schilderijen, 26 historische
boeken, twee oude manuscripten, een hou
ten karaf bezet met edelstenen en diverse
gouden potten. Jordaanse douaniers zijn
sinds vorige maand extra waakzaam bij de
controle van ingevoerde goederen uit Irak.
De in beslag genomen schatten zullen be
waard worden door het Jordaanse departe
ment voor archeologie tot de situatie in Irak
is verbeterd.
Met de diefstal en vernielingen uit het Na
tionaal Museum lijkt het na de eerste be
richten iets mee te vallen. Een aantal kost
bare kunstschatten blijkt al voor de oorlog
te zijn overgeheveld naar afgesloten depots
onder het museum en bij de Nationale
Bank.
Unesco heeft een speciale commissie in het
leven geroepen om zich te buigen over de
toekomst van het museum in Bagdad. Daar
in heeft onder anderen de Leidse archeo
loog Diederik Meijer zitting.
texel/anp - Op het waddenei
land Texel is gisteren een mo
nument ter nagedachtenis aan
natuurbeschermer Jac. P. Thijs
se onthuld. Het kunstwerk, ge
maakt door Jan Wolkers, staat
midden in een vijver aan de Ele-
mert in Den Burg.
Het monument bestaat uit halve
bogen van glas en roestvrij staal
en is ruim vier meter hoog. Met
een helikopter van de Koninklij
ke Luchtmacht is het kunstwerk
eerder deze week op de sokkel
geplaatst.
Het monument is een cadeau
van de Stichting Thijsse-jaar
Texel aan de gemeente Texel. Bij
de onthulling waren een klein
zoon en achterkleinzoon van
Thijsse aanwezig.
De uit Oegstgeest afkomstige
Jan Wolkers is een groot bewon
deraar van Jac. P. Thijsse. Mede
daarom presenteerde hij giste
ren het essay 'De grazige wei
den'. Hierin beschrijft Wolkers
zijn eerste kennismaking met
'de wereld van Jac. P. Thijsse'.
Jacobus Pieter Thijsse werd 25
juli 1865 geboren in Maastricht
en overleed 8 januari 1945 in
Overveen. Gedurende zijn leven
woonde hij enkele jaren op
Texel, waar hij hoofd van de
Fransche School in Den Burg
was. Thijsse was in 1899 mede
oprichter van de Nederlandse
Vereniging tot Bescherming van
Vogels. Ook is hij betrokken ge
weest bij de oprichting van de
Nederlandse Ornithologische
Vereniging en de Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging.
Tot zijn dood was hij jarenlang
secretaris van de Vereeniging tot
Behoud van Natuurmonumen
ten.
maastricht/anp - Het Bonne-
fantenmuseum in Maastricht
houdt van 21 juni tot en met 24
augustus een tentoonstelling
over de Franse koning Lodewijk
XIV ofwel de Zonnekoning.
Het museum wil met 'La gloire
du roi' laten zien op welke wijze
Lodewijk (1638-1715) gebruik
maakte van beeldende kunst om
zijn imago als luisterrijk vorst en
succesvol veldheer uit te dragen.
In de kleine tentoonstelling
staan twee gebeurtenissen cen
traal: de intocht van de koning
en zijn bruid, de Spaanse infan
te Maria Theresia, in Parijs in
1660 en de verovering van
Maastricht in 1673.
De Entrée triomphante in Parijs
diende vooral om de onderwor
penheid van de stad aan de ko
ning te onderstrepen. Het vor
stenpaar trok langs tal van tri
omfbogen en andere monu
mentale versieringen, waarmee
de vrede met Spanje en het hu
welijk met de Spaanse konings
dochter, dat daarvan het resul
taat was, werden gevierd. Het
Bonnefantenmuseum toont on
der meer de prenten die van de
intocht gemaakt zijn.
De verovering van Maastricht
was voor Lodewijk een belang
rijk wapenfeit, niet alleen we
gens het militaire of economi
sche belang van de stad, maar
ook om de eer en roem.
De van oorsprong Brusselse
schilder Adam Frans van der
Meulen (1632-1690) legde het
beleg van de stad vast. De kun
stenaar reisde met de koning
mee en legde in tal van schetsen
en tekeningen de situatie ter
plekke vast. Op basis van dit
materiaal maakte hij naderhand
een monumentaal schilderij, dat
een belangrijke bron werd voor
de beeldvorming of representa
tie van de glorie van de koning.
Het schilderij 'L'arrivée de Louis
XIV au camp devant Maestricht'
is samen met een aantal van de
schetsen en tekeningen die Van
der Meulen in Maastricht heeft
gemaakt, op de tentoonstelling
te zien.
Bij beide historische gebeurte
nissen was de musketier D'Ar-
tagnan als voorman van de
musketiers aanwezig. Twee we
ken na de verovering van Maas
tricht stierf hij daar de 'helden
dood'. De Limburgse hoofdstad
organiseert rond D'Artagnan de
ze zomer speciale activiteiten,
tentoonstellingen en presenta
ties.
-(beeldende kunst recensie
1 Bernadette van der Goes
il tpositie: Beelden van Hans Blank.
-] zen: 850 t/m 20.000 euro. Te zien:
l 25/5, vr 14-17 uur, za en zo 13-17 uur,
erie Laerken, Bent 2, Hazerswoude-
1 Dorp.
Idhouwer Hans Blank is dol
dies wat met zee en varen te
3 ;en heeft. Bijna al zijn beel-
die bij galerie Laerken in
erswoude-Dorp worden ge-
id, stellen schepen voor. Bo-
1 dien hebben ze nog iets an-
met elkaar gemeen: Blanks
nzen vaartuigen zijn afkom-
uit oude culturen.
den in de galerie torent het
j k van een groot vikingschip
en de expositie uit. Het staat
een dikke metalen paal en
j dt aan weerszijden in balans
f ouden door een steen. Heel
>asselijk heeft Blank dit
rld de titel 'Stabiliteit' gege-
in andere schepen combi-
e rt hij brons vaak met steen.
,j enkele keer vormt een steen
sromp van het schip of kun
nen we in een stuk rood graniet
een zeil herkennen. Soms stel
len stenen een kajuit voor, maar
meestal zijn ze er vooral voor de
sier. De combinatie van brons
en steen geeft de beelden een
oudheidkundig uiterlijk. Wat
nog versterkt wordt doordat
Blank zijn manier van boetseren
heeft aangepast aan de hoekige
vormen en het ruwe oppervlak
van de stenen. De schepen en
de mensen die zich soms aan
boord daarvan bevinden, zijn
slechts schetsmatig aangeduid.
Blank geeft geen details weer,
niets is mooi glad of netjes afge
werkt. In plaats daarvan zit het
brons vol deuken en uitstulpin
gen, waarin dikwijls de afdruk
ken van de vingers van de
beeldhouwer zijn te herkennen.
Soms komt het voor dat een
steen als voetstuk dient. Dat is
bijvoorbeeld het geval bij het
beeld van een dodenschip. Half
vergaan ligt de bronzen boot op
een witte steen. Alsof hij eeuwen
geleden op de rotsen te pletter is
geslagen. Door de klap is de
romp zwaar beschadigd en kun
nen we in het binnenste van de
boot kijken, waar twee mum-
door Theo de With
noordwijk - Het moet voor Jaap
van Ingen erg leeg voelen in huis.
De Noordwijker heeft veel van
zijn pronkstukken uitgeleend aan
het plaatselijk museum. Sinds
een jaar of vijftien verzamelt hij
Noordwijks plateel en aardewerk.
Hij geldt als een kenner en publi
ceerde er een boekje over. Van
Ingen geeft een rondleiding over
de expositie met keramiek in de
Blauwdotterzaal van museum
boerderij Oud-Noordwijk.
Noordwijk heeft op het gebied
van plateel nooit zo'n reputatie
opgebouwd als bijvoorbeeld
Gouda of Maastricht. Jaap van
Ingen beseft dat als geen ander.
„Dat neemt echter niet weg dat
er hier veel moois is gemaakt."
In de eerste helft van de twintig
ste eeuw heeft de badplaats vijf
aardewerkfabriekjes gehad.
Vaak bestonden ze maar korte
tijd. In 1958 viel het doek defini
tief voor de Noordwijkse plateel
productie.
Het begon allemaal in 1906 met
de komst van porceleinfabriek
De Kroon. Oprichter Egbert Es-
tié vestigde dit bedrijf in de
voormalige conservenfabriek
Anna. Hij had ook aan de wieg
gestaan van de befaamde pla
teelbakkerij Zuid-Holland in
Gouda, maar was daar na on
enigheid vertrokken. De plan
nen waren ambitieus. Er zouden
100 k 200 werklieden worden
aangetrokken voor de vervaardi
ging van porcelein. Zover is het
nooit gekomen. Het is niet ge
lukt porcelein te produceren en
zoveel arbeiders zijn er ook niet
in dienst geweest.
„Desondanks is er werkelijk
schitterend werk gemaakt", wa
tertandt Van Ingen. Hij doelt
daarbij niet op de vormen van
de vazen en schalen (gegoten
aardewerk), maar op de Jugend-
stil-achtige decoratie van de
voorwerpen. Het was ook niet
de minste die daarmee belast
werd: Henri Breetvelt. Hij had
zijn sporen verdiend in het be
schilderen van aardewerk en
werd als artistiek leider aange-
Een van de
vaartuigen
van Hans
Blank.
Publiciteits
foto
mies liggen opgebaard. Onge
twijfeld was dit schip voordat
het strandde op weg naar het
dodenrijk.
Doordat ze er zo oud en verval
len uitzien roepen veel van deze
beelden een mystieke sfeer op.
Een schip dat met vier passa
giers aan boord onder een brede
poort doorvaart doet eveneens
aan de tocht naar het hierna
maals denken. En in een ander
beeld zien we drie monniken,
die in een koepelvormige hut
hun gebeden uitspreken. Het
zijn sterke werken die veel zeg
gingskracht hebben. Helaas
geldt dat niet voor alles wat op
de tentoonstelling te zien is. Met
name in zijn kleinere beeldjes
van roeiers en wachtende men
sen laat Blank zich jammer ge
noeg ook van een andere, meer
oppervlakkige kant zien.
Vier vazen als voorbeeld van het Noordwijks plateel: afkomstig uit
kunstaardewerkfabriek Wassing (links boven), Northgo (rechts bo
ven), kunstpotterij Mertens (links onder) en De Zwing (rechts onder).
Publiciteitsfoto
Zwing beschoren. Oprichter
Koen Mertens had in het verle
den Northgo en Wassing al ge
assisteerd en besloot in 1927
een eigen bedrijf te beginnen.
Hij maakte vooral keramiek op
de draaischijf. De vormen waren
eenvoudig, maar kenmerkend
voor De Zwing was de versiering
met horizontale lijnen in de
kleuren groen, geel, blauw en
oranje. Van Ingen: „De invloed
van Art Deco is duidelijk merk
baar." Hij wijst op een vitrine
vol met gebruiksaardewerk van
De Zwing. Er is veel bewaard ge
bleven.
De crisis van de jaren dertig
dwingt Mertens ertoe zijn be
drijf in 1931 te sluiten. Anderhalf
jaar later lukt het hem echter
opnieuw te beginnen onder de
naam kunstpotterij Mertens. Hij
weet het nu langer vol te hou
den. Een leven lang werken met
kwarts en loodstof eist echter
zijn tol en in 1953 overlijdt hij
aan zogeheten stoflongen. Koen
junior zet de potterij voort, maar
kiest vijf jaar later toch voor het
onderwijs. Daarmee komtprcle-
finitief een einde aan,dé pro
ductie van Noordwijks plateel.
En daarmee is ook het gebied
afgebakend waarin Jaap van In
gen continu op zoek is naar uit
breiding van zijn collectie.
Expositie 'Noordwijks plateel
en aardewerk', t/m 16 septem
ber, Museum Oud-Noordwijk,
Jan Kroonsplein 4, Noordwijk.
Jaap van Ingen bekijkt een van de pronkstukken van de tentoonstelling: een grote vaas met Jugendstil-achtige versieringen.
Foto: Dick Hogewoning
steld. Jaap van Ingen loopt naar
de vitrine met de grootste vazen.
„Moet je kijken hoe mooi." Hij
wijst naar donkere vazen waar
op met heldere kleuren bloe
men en vlinders zijn aange
bracht, maar ook typisch
Noordwijkse elementen als een
vissersvrouw en de molen.
De fabriek heeft tot 1910 be
staan. De verzamelaar: „Van De
Kroon zijn 95 stukken bekend.
Daarvan staan er 36 op deze
tentoonstelling. Dat is uniek. Ik
heb er pas nog twee via een vei
ling op de kop kunnen tikken,
maar dat gebeurt zelden. Terwijl
ik de handel toch goed in de ga
ten houd."
In 1917 gaan twee Noordwijkse
huisschilders (Piet van der Haak
en Chris van Venetiën) zich be
zighouden met plateel. Ze rich
ten kunstaardewerkfabriek
Northgo op. Omdat ze zich in
een heel ander ambacht hadden
bekwaamd, gingen ze op zoek
naar iemand met verstand van
keramiek. Ze wisten Wouter Ja
cobus Wassing uit Koudekerk te
interesseren. Hij had gewerkt bij
De Porceleyne Fles in Delft en
verkaste met zijn gezin naar
Noordwijk. De schilders deden
de decoratie. Op de expositie is
bijvoorbeeld een vaas te zien die
is gemaakt ter gelegenheid van
het 25-jarig bestaan van de
plaatselijke VW. Onder meer de
watertoren en Huis ter Duin zijn
erop afgebeeld.
Northgo sluit in 1927. Wassing is
dan al vertrokken en voor zich
zelf begonnen. Hij betrekt de
voormaJige huisvesting van
Northgo en weet met zijn vijf
zoons in de crisistijd met de
pottenbakkerij zijn brood te ver
dienen. Ze hebben een winkel
voor verkoop aan particulieren,
maar leveren ook veel aan bloe
misten in de buurt en hotel Huis
ter Duin. Met pijn en moeite
weten ze de oorlog door te ko
men, maar in 1954 zijn de
schulden te hoog opgelopen en
is een faillissement onvermijde
lijk.
Jaap van Ingen: „Het meeste
werk van Wassing is niet gesig
neerd en daardoor moeilijk te
traceren." Toch heeft het muse
um nog een vitrine vol weten te
krijgen. Het aardewerk is wat
lichter van kleur dan dat van De
Kroon en Northgo. Op de expo
sitie is onder meer een groen
spaarvarken te zien dat is ver
vaardigd in opdracht van N.V.
Nationaal Spaarfonds.
Een minder lang leven was
kunstaardewerkfabriek De
