aar der bewijst zich opnieuw
BOEKEN
Allerhande beestjes
Bouillon van uitgekookte schooltassen
J
Ronaldo: een voetbalfenomeen op
>oeiende wijze in kaart gebracht
Gehate 'oude struikrover' redde honderden levens
magische bibliotheek' een van de mooiste boeken van de laatste maanden
Paardengek
HDC 144
VRIJDAG 25 APRIL 2OO3
Hijd al eens wilde beginnen in de
en .||er 'De wereld van Sofie' van Jost-
:S. larder, maar terugschrok voor de
32lg ervan, krijgt nu een nieuwe
die dient met beide handen ge-
n te worden. Want 'De magische
^rheek', een duo-productie van
er en Klaus Hagerup die dit keer
hJsigi bladzijden telt, is een van de
te boeken van de afgelopen maan-
DE LEESTAFEL
jeugdliteratuur recensie
Hanneke van den Berg
gische bibliotheek' door Jostein Gaarder en
Hagerup. Uitgeverij De Fontein. Prijs:
14,98. Vanaf tien jaar.
Hoofdpersonen in dit boek zijn Nils en
zijn nichtje Berit. Zij hebben samen de
vakantie doorgebracht en willen ook
daarna nog graag regelmatig contact
houden. Daarom besluiten ze elkaar
brieven te schrijven in een brievenboek
dat ze voortdurend heen en weer sturen
tussen Oslo in het oosten en Fjaerland in
het westen van Noorwegen.
Al gauw valt op dat twee personen steeds
weer in hun leven opduiken: Bibbi de
Bok en een man die ze 'De Grijns' noe
men. In hun brieven opperen ze allerlei
verklaringen voor de aanwezigheid van
die twee volwassenen en proberen ze el
kaar steeds een beetje verder op weg te
helpen bij het ontrafelen van dit myste
rie.
Aanvankelijk lijkt De magische biblio
theek niet meer dan een spannend avon
tuur, waarbij Gaarder en Hagerup de le
zer meetrekken in een wonderlijke we
reld. Maar langzaam maar zeker wordt
duidelijk dat Nils en Berit deel uitmaken
van een veel groter geheel. Ze beleven
niet alleen allerlei bijzondere dingen,
maar leren gaandeweg ook hoe belang
rijk boeken eigenlijk zijn voor de maat
schappij.
'Een boek is een magische wereld gevuld
met tekentjes, die de doden tot leven
kunnen wekken en de levenden het eeu
wige leven kunnen geven. Het is onbe
grijpelijk, fantastisch en 'magisch' dat de
26 letters van het alfabet op zo veel ver
schillende manieren kunnen worden sa
mengesteld dat ze enorme boekenkasten
met boeken kunnen vullen en ons mee
kunnen nemen naar een wereld die nooit
eindigt, maar die steeds verder groeit en
uitbreidt zo lang er mensen op aarde
rondlopen', staat er dan op pagina 156.
Net als in De wereld van Sofie slaagt
Gaarder erin de lezer heel lang een be
paalde kant op te laten denken, om ver
volgens het vloerkleed razendsnel onder
hem weg te trekken. Want net als je
denkt te weten hoe het verhaal eindigt,
gaat het opeens een geheel andere kant
op.
Het is vaak irritant als de afloop van een
boek in een recensie wordt verraden,
maar voor 'De magische bibliotheek' zou
het werkelijk funest zijn. De hele bodem
onder het boek sla je ermee weg. Dus
volstaan we met de mededeling dat
Gaarder en Hagerup er op sublieme wij
ze in zijn geslaagd een spannende avon
turenroman en een filosofische verhan
deling over de waarde van het boek met
elkaar te verweven.
Alleen de laatste paar pagina's vormen
een bescheiden anticlimax. Daar is het
avontuur losgelaten en wordt louter en
alleen nog een soort uitleg gegeven over
de totstandkoming van een boek. Het is
aan de droge kant en voegt niet veel toe.
Afgezien daarvan is De magische biblio
theek een geweldig boek.
P-10 FICTIE
m Nicci Gerrard,
iderstroom.
17,50
Margaret Mazzantini,
ft weg.
dbibliotheek, 17,90
Thomas Rosenboom,
0Q suwe man.
lo, 18,95
Boudewijn Büch,
theim van Eberwein.
jeiderspers, 15,95
\ppie Baantjer,
en de moord in de
in, €9,98
udith Koelemeijer,
rijgen van Maria
a.
n, 17,50
Sandor Marai,
C dbibliotheek, 14,50
ïhn Grisham,
im.
19,95
Robert Ludlum,
Juison Dilemma.
gh Sijthoff, 18,95
^Gabriel Garcia Marquez,
Worn het te vertellen,
ho ff, €24,50
6!
ekentoptien wordt
ijks samengesteld op
van verkoopcijfers van
laeum Boekhandel en H.
es Boeken in Haarlem,
^fandel Kooyker in Leiden,
fge Boekhandel Harkema
f:rsum, Boekhandel Los
um en Boekhandel De
Almere.
Het leven van Wim Romijn wordt al sinds zijn
jeugd gedicteerd door zijn twee hobby's:
paarden en schilderen. In zijn platenboek
'Van ploegpaard tot polopony' (Kok, €19,99),
zijn vierde boek over het edelste dier, komen
zijn passies samen. Ook in de gedragen tek
sten bij de tekeningen zie je de inspiratie te
rug van die andere bekende paardenteke-
naar: Rien Poortvliet. Romijn toont zich een
waardig opvolger van de in 1995 overleden
meestertekenaar.
Tekening uit besproken boek
door Willeke Heijkoop
Nu het zo lekker voorzomert, ont
luikt de natuur in ijltempo. En
waar bloemetjes zijn, zijn bijtjes.
En andere kleine diertjes. In deze
rubriek gaat er nog een wrieme
lend schepje bovenop.
Wat zijn er veel kinderboeken
met insecten in de hoofdrol! Er
ic Carle grossiert er in (Rupsje
Nooitgenoeg, Het vervelende
lieveheersbeestje, De knappe
kniptor et cetera), maar hem la
ten we hier maar eens buiten
beschouwing. Hoewel de verge
lijking zich natuurlijk opdringt
bij het lezen van een titel als Het
hongerige rupsje (Buki, €13,00)
met tekst van Sheridan Cain en
illustraties van Jack Tickle.
Toch is het een beetje flauw om
dat op te merken. Een rups ont
popt zich nu eenmaal tot een
vlinder. En voor die tijd moet hij
heel veel eten zodat hij zich rus
tig in zijn coconnetje kan terug
trekken voor de grote metamor
fose. Dus wie het thema rups
kiest voor een prentenboek, ein
digt vanzelf met een vlinder op
de laatste bladzijde.
Dat in aanmerking genomen, is
Het hongerige rupsje een leuk
en inzichtelijk boek voor jonge
kinderen. De illustraties zijn hel
der van kleur en eenvoudig van
vorm en de tekst laat weinig aan
de verbeelding over. Maar aan
het einde van dit prentenboek
weten de lezertjes wél hoe dat
zit: een rups die een vlinder
wordt.
Suzette (Buki, €13,00) komt van
dezelfde uitgeverij. Bij Buki hou
den ze kennelijk van duidelijk
heid, want ook dit prentenboek
kent een recht-toe-recht-aan
verhaaltje. Het lieveheersbeestje
Suzette wil tekenares worden.
Ze tekent alles wat ze ziet! Op
een dag raakt Suzette haar ma
ma kwijt. Met een tekening van
mama in haar pootjes vraagt ze
hulp aan alle diertjes die ze te
genkomt.
Natuurlijk is het eind goed, al
goed. Quentin Gréban heeft het
verhaaltje voorzien van mooie
pasteltekeningen waar je de
dunne schetslijnen nog door
heen kan zien. Hij maakte van
Suzette een aandoenlijk schatje
dat haar schild met drie stippen
draagt als een tuinbroekje. Zo
hebben ook de andere dieren
iets menselijks meegekregen;
hakschoenen, sjaaltje, brilletje.
Hier en daar heeft hij een tikje
overdreven met die subtiel be
doelde opsmuk, maar toch: Su
zette is een koddig boek.
Luuk de Luis (Clavis, €12,50) is
een boek uit een pedagogische
serie. Deze keer wordt de doel-
lllustratie uit 'Luuk de Luis' van Isabelle Gilboux.
groep attent gemaakt op het be
lang van haarhygiëne. Isabelle
Gilboux vertelt en illustreert het
verhaal van Luuk de Luis die op
zoek is naar een huis. Ofwel een
lekkere haarbos. In simpel AA-
BB rijm wandelt Luuk van steil
haar naar een krullenbol, een
deinende paardenstaart, stekel
tjes en wat dies meer zij. Om te
eindigen in een kartonnen
doosje waar hij zich allerminst
thuis voelt. Luizen rijn immers
nergens welkom. Pas helemaal
aan het eind steekt het educatie
ve kantje van dit boek de kop
op. Negen kleine tekeningetjes
illustreren stap voor stap de ma
nier om van luizen af te komen.
Ruik eens wat ik zeg (Querido,
€12,95) lijkt in niets op de hier
boven besproken boeken. Veel
tekst (van Jan Paul Schutten) en
weinig illustraties (van Sieb
Posthuma). Het komt uit de se
rie informatieve boeken van
Querido. Schutten besloot het te
schrijven nadat een bioloog
hem tijdens een boswandeling
had gewezen op het waarom
van geluiden, geuren, bewegin
gen en kleuren in de natuur.
Zo begon hij zich te verdiepen
in de betekenis van die eigen
schappen en gedragingen. Het
is onmogelijk op deze plek een
samenvatting te geven van Ruik
eens wat ik zeg. Daarvoor staan
er simpelweg te veel feiten in.
Een willekeurige greep kan wel.
Eekhoorns planten een geurvlag
op hun wintervoorraad nooses
om deze veilig te stellen tegen
rovers. Ringstaartmaki's be
sproeien elkaar in gevechten
met geurstof. Wie de ander het
meest naar zichzelf kan laten
ruiken heeft gewonnen. En pin
guïns kunnen aan eikaars uiter
lijk het verschil tussen manne
tjes en vrouwtjes niet zien. Als
een mannetje een vrouwtje het
hof wil maken, legt hij een steen
aan de voeten van een andere
pinguïn. Reageert die beledigd,
dan is het een mannetje; blijft
de ander vriendelijk staan, dan
is het een vrouwtje.
Ruik eens wat ik zeg is geen
boek om in een keer uit te lezen.
Maar als je een beetje van de
natuur houdt, wordt je nieuws
gierigheid vanzelf geprikkeld.
sportboek recensie
Jaap van Essen
Fenomeen Ronaldo' door Jean-
Q| ;ues Sevilla. Uitgeverij Byblos.
Prijs: €17,90.
Luiz Nazario de Lima is
voetballer ter wereld,
zelfs het feit dat hij de
vijf jaar eigenlijk nau-
voetbalde blijkbaar nog
iets aan afdoen. Ronal-
eenmaal een ster van
teel andere orde dan
voetbalsterren als Zi-
Kluivert, Roberto Carlos
Dorts.
4 maakte Ronaldo rijn op-
ng de hoogste divisie
iet Braziliaanse voetbal,
lien speelde hij welgeteld
iels in Brazilië, de Neder-
eredivisie, de Spaanse
ra Division en de Serie A.
laatste zes seizoenen
Ie hij zelfs maar 61 wed-
n, een bedroevend aantal,
aan dat ongekend lage
is een reeks blessures
weerga, vooral aan rijn
rknie. In het boek Het Fe-
Ronaldo beschrijft de
man Jean-Jacques Sevilla
de lijdensweg van Ronal-
e welbeschouwd begon
oor de finale van het WK
il in 1998. Toen stortte de
aan volledig in. Zelfs twee
nentaire onderzoeken in
ïboorteland hebben nooit
et licht gebracht wat er
lestijds werkelijk heeft af-
eld. Ook Sevilla slaagt er
om een keiharde feitelij-
onstructie neer te zetten,
jcht van rijn boek rit hem
;t zozeer in het brengen
nieuwe feiten. Het Feno-
Ronaldo is geen onthul-
geschrift, feitelijk staat er
Seen spat nieuws in. Jean
es Sevilla heeft klaarblijke-
roman recensie
Margot Engelen
'De belegering' door Helen Dunmore. Vertaling:
Edith van Dijk. Uitgeverij De Geus. Prijs: €22,50.
'Het plan is de stad te omsingelen en
door middel van artillerievuur van alle
kalibers en onafgebroken luchtbombar
dementen met de grond gelijk te maken.'
Nee, dit is niet Bagdad 2003, maar Lenin
grad in 1941, de Duitse opmaat tot het
beruchte beleg van de Russische miljoe
nenstad. Helen Dunmore schreef er de
boeiende roman De belegering over waar
geen Duitser in voorkomt.
De schrijfster focust op slechts één, nogal
ongewoon Russisch gezinnetje in een
klein appartement. Anna Michailova is
23, heeft een zoontje van 5, Kolja, dat in
werkelijkheid haar kleine broertje is -
haar moeder Vera stierf in het kraambed.
Vader Michail liet de opvoeding aan rijn
dochter over. Het drietal krijgt in de on
verwarmde, van water afgesloten tweeka
merflat twee extra mensen te logeren: de
oudere actrice Marina en de arts Andrei
met rijn Siberische uitstraling van ruimte
en puurheid.
Anna en Andrei vallen hevig voor elkaar,
maar door honger en uitputting vindt
hun liefde voorlopig slechts een uitweg
in het trage zoeken naar een zweempje
lichaamswarmte en het masseren van el-
kaars ijskoude, gevoelloze ledematen.
Marina is een oude vriendin van vader
Michail uit de vrijgevochten tijd toen hij
nog toneelspeelde en gedichten schreef.
Gedurende de verschrikkelijke honger
winter van 1941, als zelfs boeken worden
opgestookt om temperaturen van min
dertig en erger te kunnen doorstaan, ligt
de dichter Michail weg te kwijnen met
een schouderwond die in deze omstan
digheden niet kan genezen. Hij speelt
een rol op de achtergrond. 'Dus kom ik
uit bed en ga twee uurtjes op de divan
liggen. Een geweldige daad van verzet,
nietwaar? Wat zouden de Duitsers 'm
knijpen als ze wisten dat Michail Iljits Le
vin nog lang niet dood is en in zichzelf
poëzie reciteert'. Dit is het enige grapje in
deze roman.
Alles draait in dit boek om honger en
kou. Er worden leren schooltassen uitge
kookt om bouillon van te maken, de uit
gekookte repen leer kunnen daarna ge
bruikt worden om op te kauwen.
Behangerslijm blijkt voedingswaarde te
bezitten. Geen rat of huisdier is er in de
stad meer te vinden en geruchten doen
de ronde dat er zelfs mensenvlees gege
ten wordt. Heel beklemmend rijn Dun-
mores beschrijvingen van de zoektoch
ten naar iets eet- of brandbaars.
Het jongetje Kolja met rijn speelgoedsol-
daatjesfort van papier maché - dat uit
eindelijk ook opgegeten zal worden - is
de contrasterende vertederende noot in
De belegering. Ieder getroost zich offers
om hem in leven te houden.
Een belangrijk hulpmiddel voor de
schrijfster bij het aanduiden van situaties
en gevoelens zijn geuren: slaapgeuren,
mondgeuren, en 'het ruikt naar wol,
worst en oksels' bij de chaotische kinder
transporten. Als de vorst eenmaal goed
heeft toegeslagen kan Dunmore geuren
niet langer gebruiken, maar dat heeft
haar er niet van weerhouden een zeer
overtuigende, navoelbare Leningraadse
hongerwinter neer te zetten.
Ronaldo in actie tijdens een competitiekraker tegen Barcelona.
Foto: AP/Denis Doyle
lijk ook geen echt onderzoek ge
daan. Wat hij wél heeft gedaan
is het nauwgezet raadplegen van
alle mogelijke bronnen om de
loopbaan van Ronaldo, en voor
al de laatste zes jaar daarvan, uit
en te na op een rijtje te zetten.
Daardoor ontstond toch een re
delijk interessant boek.
Het is een wat treurig stem
mend relaas. Al snel wordt dui
delijk dat Ronaldo zelf nauwe
lijks bepaalt wat er met hem ge
beurt. De beste voetballer ter
wereld is niet meer dan een
speelbal van mannen die zich al
sinds rijn tienerjaren opwerpen
als rijn manager, multinationals
als Nike, de zelfingenomen en
inhalige bestuurders van de Bra
ziliaanse voetbalbond, clubeige
naren, narcistische medici en
talloze anderen die een graantje
willen meepikken van zijn roem
en rijkdom.
Wat in het boek van Sevilla ont
breekt, is een enigszins kritische
blik op de houding van Ronaldo
zelf. Louche managers of niet, er
is toch wel iets aan te merken
op de mentaliteit van de voet
baller die na het WK van 1998 in
vier seizoenen welgeteld 36
wedstrijden speelde voor zijn ri
ant betalende werkgever Inter
en vervolgens - oh toeval! - pre
cies op tijd fit was om Brazilië
naar de wereldtitel te schieten.
Om daarna Inter te bedanken
voor de goede zorgen en een
volgend lucratief contract te te
kenen bij Real Madrid.
Ronaldo lijkt alleen geïnteres
seerd in geld en het nationale
elftal. Misschien is het ook daar
om niet zo vreemd dat de beste
voetballer van de wereld nog
steeds niet een nationale titel
achter rijn naam heeft staan.
Het Fenomeen Ronaldo kent zo
zijn tekortkomingen, maar blijft
boeien. Misschien ook door het
feitelijk meelijwekkend beeld
dat Jean-Jacques Sevilla waar
schijnlijk onbedoeld schetst van
de fenomenale voetballer.
biografie recensie
Ronald Frisart
'Alleen tegen de wereld. Joop Zwart, de
geheimzinnigste man van Nederland'
door Igor Cornelissen. Uitgeverij Nijgh
Van Ditmar. Prijs: €22,50.
Joop Zwart was een man van de
daad. Altijd geweest. Toen De
Tribune in 1923 schreef dat het
de plicht van elke revolutionair
was de ter dood veroordeelde
Duitse communist Max Hölz te
bevrijden, nam hij dat letterlijk.
Op de fiets zette de 11-jarige
Joop koers naar München, waar
Hölz in een tuchthuis zat. Jam
mer genoeg werd hij al bij Kleef
door de Duitse politie onder
schept en op een trein naar Am
sterdam gezet.
Joop Zwart (1912-'91) kwam uit
een rood nest en werd lid van de
Communistische Jeugdbond
(CJB). Een ander lid was Riek
Schagen, later, maar toen woon
de ze al lang in Hilversum, be
kend als Saartje in de tv-serie
Swiebertje. Joops leermeester
was Daan Goulooze, die nadien
de bijnaam 'Daantje GPOe' ver
wierf vanwege rijn contacten
met de Russische geheime
dienst.
De CJB stuurde Zwart in 1930
naar de school van de Commu
nistische Jeugd Internationale in
Poesjkino, bij Moskou. Zijn er
varingen daar - bijvoorbeeld de
executie van twee van verraad
betichte Joegoslavische mede
cursisten - deden hem de schel
len van de ogen vallen. Terug in
Amsterdam werd hij uit de CJB
gezet wegens wat al te vrijmoe
dige kritiek.
Daarmee begon voor Joop
Zwart een politiek zwerversbe
staan, waarvan Igor Cornelissen
verslag doet in rijn biografie van
Zwart. Het verhaal vertoont he
laas wat witte plekken. Dat ligt
echter niet aan de auteur maar
aan Zwart, door Cornelissen
omschreven als 'de geheimzin
nigste man van Nederland'. Via
de Revolutionair Socialistische
Partij en de SDAP/PvdA dreef
Zwart naar DS'70 en uiteindelijk
belandde hij in extreem-rechtse
klingen (Centrumpartij, wedu
we Rost van Tonningen). Al eind
jaren vijftig had hij het trouwens
opgenomen voor de Duitse mi
nister Oberlander. Deze oud-na
zi zou in 1941 in Lemberg een
groot aantal Poolse joden heb
ben vermoord, maar Zwart be
weerde dat Nikita Chroesjtsjov
de ware schuldige was.
In de herfst van rijn leven publi
ceerde Zwart het blaadje
Nieuwsbrief uit Absurdistan. Die
titel was hem in 1930 in de Sov
jet-Unie aan de hand gedaan
door de in ongenade gevallen
revolutionair Karl Radek. In rijn
Nieuwsbrief bepleitte Zwart on
der meer 'repatiëring van over
tollige buitenlanders'. De com
munistische partij kreet hij uit
voor Rood-Flikkers-Front en
krakers achtte hij asociaal ge
spuis.
Naarmate Zwart verder naar
rechts opschoof, werd hij door
links heviger verguisd, mede
omdat hij bekend stond als
BVD-informant. Eind jaren
veertig vond iemand Zwart 'wel
erg besmet door illegalitis'.
Frans Goedhart (PvdA) noemde
hem een 'oude illegale struikro
ver' met de 'merkwaardige gave
zichzelf telkens moeilijkheden
op de hals te halen'.
Een stevige basis voor zijn net
werk legde Zwart in de nazik
ampen Sachsenhausen en Ber-
gen-Belsen. Hij raakte er be
vriend met onder anderen de li
beraal Ben Telders en de soci
aal-democraat Koos Vorrink.
Ook tal van latere DDR-fïinctio-
narissen leerde hij in de kampen
kennen. Doordat hij in Sachsen
hausen werkte bij da admini
stratie kon hij hondefron mede
gevangenen het leven redden.
Toen hij tegen de lamp liep, le
verde hem dat de doodstraf op,
waaraan hij slechts door toeval
is ontsnapt.
Hoewel weinigen zich bij links
Nederland zo gehaat hebben
gemaakt als Joop Zwart schrijft
Igor Cornelissen - zelf ex-
trotskist - toch met mededogen
over hem. Zo citeert hij een
BVD-man die over Zwart zegt:
„Hij was vooral iemand die
sinds rijn breuk met het com
munisme geen vast punt meer
had". Naar eigen zeggen was
Zwart een gespleten persoon
lijkheid: hij was voor gezag, orde
en recht, maar miste de oude
arbeidersstrijd. Wat dat laatste
betreft heeft hij volgens rijn bio
graaf het hart op de goede
plaats behouden.
