OORLOG IN IRAK
tandbeelden dictators zeer vergankelijk
oment van waarheid nadert voor tunnels
Bush populair bij Arabische humoristen
Korporaal Chin met vlag de geschiedenis in Nachtmerriescenario's niet uitgekomen
HDC 155
ZATERDAG 12 APRIL 2003
ntoon Oosting
T- Een schrale troost voor
0 Hussein: met de vernie-
zljn standbeelden kan de
leider zich straks meten
ote despoten en tirannen
in, Mao, Egyptische farao's
ieinse keizers. Want hoe
n machtig deze leider ook
veest, zo weinig stand
van hen zijn er nog over.
m kan nog zo gevreesd
veest; zodra hij is overle-
alin) of het met zijn
is gedaan (Saddam Hus-
ieemt het volk of het
leiderschap wraak en
et z'n woede op de stand-
1 en andere symbolen
grote leider. Als cultuur-
:a vindt Marliete Hal-
a dat eigenlijk wel een
ammer. Uiteindelijk gaat
om beelden die sym-
lan voor een stuk ge-
•nis van een land of volk.
tsma vraagt zich dan ook
ang dat andere beroem -
bool van Saddams macht
igdad, het beeld van de
ote armen met de zwaar
te t nog uithoudt voordat
prooi valt aan de volks-
II woesten van beelden
t als de oprichting daar-
ug tot de oudste tijden,
iring van goden en afgo-
Dr de aanbidding van
zo oud als de mens-
lies is terug te leiden tot
ht die mensen aan beel-
•kennen, aldus Halberts-
hoogleraar verbonden
Erasmus Universiteit
am. Maar zodra een
lacht krijgt, loopt het ook
:o op vernietiging. Als
Net als Saddam Hussein afgelopen week werd tijdens de Hongaarse Opstand in 1956 Stalin omvergetrokken. Foto: GPD/AP/Arpad Hazafi
een van de oudste en bekendste
voorbeelden noemt zij het ver
haal uit het Oude Testament
waarin God Mozes de opdracht
gaf het Gouden Kalf te vernieti
gen omdat er concurrentie
dreigde voor het geloof in die
god. Daarmee was de afgoderij
niet uitgeroeid. Naast die van
goden en godinnen lieten ook
tal van heersers als de Egypti
sche farao's, Assyrische konin
gen en Romeinse keizers ten te
ken van hun macht in alle uit
hoeken van hun rijken beelden
van zichzelf neerzetten.
Maar net zo snel als ze versche
nen, zijn veel beelden verdwe
nen. De eerste klus die een
nieuwe leider aanpakte, was
vaak het volledig verwijderen
van alle beelden van zijn voor
ganger. „De Romeinen hadden
er zelfs een term voor, damnatio
memoriae, het uitwissen van alle
herinnering. Dat was dus een
vreselijke straf want dan werden
alle beelden die aan jou herin-
De sloop van de beelden in Bagdad deed denken aan de Berlijnse Muur die in 1989 letterlijk viel.
Foto: AP/Lionel Cironneau
nerden, uitgewist. Was je uitge
gumd uit de geschiedenis", ver
telt Halbertsma. „Daarom vin
den we ook het vernielen van
grafstenen tegenwoordig nog zo
erg. De vandaal vergrijpt zich
dan aan de herinnering van
mensen terwijl het objectief na
tuurlijk slechts om de beschadi
ging van een stuk steen gaat."
Velen toveren de televisiebeel
den uit 1989 nog zo op het net
vlies. Toen viel de Berlijnse
Muur en stortte het Warschau
Pact ineen. Uit weerzin over
veertig jaar communistische
overheersing verdwenen in de
voormalige DDR en de andere
Oostblokstaten overal de beel
den van Engels, Marx en Lenin.
Halbertsma: „Het is een uiting
van het verlangen van mensen
net te doen alsof die tijd er nooit
is geweest." Ook de christenen
hebben geprobeerd zoveel mo
gelijk herinneringen aan het
heidense Romeinse rijk uit te
wissen. Zo is er volgens Hal
bertsma van al die beelden van
Romeinse keizers bijna geen en
kele overgebleven. Behalve een
bronzen ruiterbeeld van Marcus
Aurelius waarvan de christenen
dachten dat het de eerste chris
telijke keizer Constantijn was.
De Russische leiders na Stalin
waren zich kennelijk goed be
wust van de agressie die beel
den kunnen oproepen en het
gevaar van damnatio memoriae.
Want nadat in 1956 alle beelden
van Stalin waren neergehaald,
hebben zijn opvolgers zich
nooit meer in standbeelden la
ten 'vereeuwigen'. Ook de
standbeelden van de grote Chi
nese leider Mao zijn vrijwel ge
heel verdwenen.
Dat dictators als Saddam Hus
sein en wijlen Kim II Sung wél
nog zoveel beelden voor zichzelf
hebben opgericht, is volgens
Halbertsma dan ook tekenend
voor de armzalige status van het
soort regimes in dat soort lan
den. „Het oprichten van stand
beelden voor jezelf geldt tegen
woordig als een bijna kinderlijk
aspect van het mens zijn. Een
beetje zielig zelfs. Het zegt ook
iets over je beperktheid. Veel
van dat soort leiders hebben
nooit het buitenland bezocht en
ook nooit iets anders gezien."
De macht van beelden blijkt ook
uit het verhaal van de vondst in
de vijftiende eeuw van een
Grieks Venusbeeldje in het
Toscaanse Siena. „Volgens het
christelijke geloof was het een
afgodsbeeld. Maar ze durfden
het beeldje toch niet te vernieti
gen uit angst voor wraak. Ze
hebben het toen weer begraven
op het grondgebied van de Flo-
rentijnen waarmee Siena in oor
log was." Zo'n oplossing zou
Halbertsma ook graag aan de
hand doen van al die beelden
stormers die nu zoveel vernie
len. „Stop ze weg of begraaf ze
zodat er in ieder geval iets van
overblijft."
^rk/anp - De Amerikaanse marinier Ed-
"£hin legde woensdag korte tijd een Ame-
Je vlag over het hoofd van het grote beeld
*pdam Hussein in Bagdad. De beelden
Ti optreden gingen over de hele wereld en
Tld is de 23-jarige een van de helden van
jog in Irak. Zeker omdat hij de ketting
pnd de nek van 'Saddam' en het beeld
s jelijk neerstortte temidden van juichende
tT
glas een krankzinnige ervaring. Als die
Ji, Irakezen, die onder je staan te roepen,
jat mag doen. Ik ben er nog steeds be-
jvan", zei de Newyorker Chin donderdag
3ie Amerikaanse zender ABC.
aijporaal is geboren uit etnisch Chinese ou-
Birma. Zij gingen naar New York toen
3lfchin pas een week oud was. Zijn ouders
^verloofde zagen de beelden vol onge-
"Dat is mijn zoon. Ik dacht: 'Hij gaat ge-
'fenis schrijven!!"', aldus vader Chin don-
lategen ABC.
ep vernam pas achteraf dat het draperen
itjAmerikaanse vlag op het hoofd van Sad-
~j»t veel internationale discussie heeft ge-
'ider meer in de Arabische wereld. „Ik
ijn best om de ketting om de nek te leg-
ik legde de vlag op zijn hoofd." Volgens
ilgde hij gewoon orders van zijn com-
nt. Die besloot overigens de vlag weer
jlaten wegheden, omdat ook er ook Irake-
het beeld waren die hun afkeer over de
:ten blijken.
igrijpt achteraf wel dat sommige mensen
•orden aan de Amerikaanse vlag, omdat
jelijk kon worden gezien als een teken
Amerikaanse bezetting. Volgens de ma-
dat helemaal niet de bedoeling. Het
:hts de bijdrage van zijn collega's aan de
jke stemming.
Die was er op het Pentagon toen dat
iraakt op 11 september, precies zo'n
ik als .Newyorker, het komt dan alle-
;n beetje bij elkaar. Het was een inspan-
het team, en dat maakte het nog beter,
Korporaal Edward Chin legt de Amerikaanse vlag over het gigantische hoofd van Saddam
Hussein. Foto: AP/Laurent Rebours
rk/ap - Volgens de geruchten strek-
mysterieuze tunnels van Irak zich uit
ntallen kilometers. Ze verbinden pa
legerbases en huizen waar leden van
kostbaarheden of massavemie-
apens zijn verborgen. Maar of dat
nog niemand.
Amerikaanse troepen die nachtkij-
zetten om ondergronds te gaan, zijn
een nieuw soort slagveld. Ze
geen plattegronden, geen licht en
over wat ze zullen aantreffen,
soort regime waarmee we te ma-
ben zijn de tunnels de ideale plaats
ens te verbergen, te schuilen of te
pen", zegt luitenant Mark Kitchens,
oerder van het Amerikaanse Centra-
ando.' Saddam Hussein zou zo veel
hebben gebouwd dat vrijwel alles
dergronds kan bevinden: troepen,
ook de president zelf.
eninspecteurs van de Verenigde Na-
enkele jaren geleden allerlei tips
chten doorgespeeld over tunnels,
woordvoerder Ewen Buchanan. En
hebben de stad al-Tuwaitha ten
van Bagdad ingenomen, waar zich
ondse laboratoria, opslagruimtes en
tendige kantoren zouden bevinden
terrein van het Iraakse Agentschap
omenergie. In veertien gebouwen
hoge radioactieve stralingsniveaus
getroffen en kernafval,
specteurs van het Internationale
Agentschap voor Atoomenergie (IAEA) heb
ben de stad voor de oorlog in Irak bezocht.
De voormalige IAEA-inspecteur David Al
bright, die tussen 1992 en 1997 inspecties
deed in Irak, betwijfelt echter of de inspec
teurs ook het ondergrondse complex heb
ben bezocht.
Amerikaanse militairen doorzochten dins
dag op het vliegveld van Bagdad een onder
gronds complex van twaalf kamers met
marmeren vloeren, drie meter hoge pla
fonds en fluorescerende verlichting. Ze von
den sigarettenpeuken, theezakjes en andere
spullen die wezen op recent vertrek - maar
geen Irakezen. „We moeten uitzoeken waai'
ze zijn gebleven", zei commandant Lee Fet-
terman. „Er zijn geen aanwijzingen."
Amerikaanse troepen overmeesterden
maandag op het vliegveld een Iraakse kolo
nel die in een tunnel artillerie aan het inroe
pen was. Andere Amerikaanse militairen
vonden achter een deur een tunnel onder
de bagage-afhaalruimte. De tunnel was zes
meter hoog en zes meter breed en strekte
zich honderden meters uit in alle richtingen
- maar Irakezen waren er niet.
Al enige jaren doen berichten de ronde dat
Servische, Duitse en Chinese bedrijven tun
nels en bunkers hebben gebouwd in Irak.
De ruimtes zouden onder meer van palei
zen naar geheime schuilplaatsen leiden. De
Amerikaanse minister van defensie Donald
Rumsfeld herhaalde die claims in december
om aan te tonen dat de VN-wapeninspec
teurs hun werk niet goed deden. „Ze heb
ben kilometers en kilometers en kilometers
ondertunneling", zei Rumsfeld. „Ik weet
niet hoe inspecteurs op de aardbodem kun
nen weten wat zich in de ondergrondse fa
ciliteiten afspeelt."
Hussein al-Shahristani, een wetenschapper
die werd opgepakt door Saddam Hussein en
vluchtte tijdens de Golfoorlog van 1991, ver
telde in februari in het Amerikaanse televi
sieprogramma 60 Minutes dat Saddam
plannen voor een 'metrostelsel' onder Bag
dad aan het leger had gegeven met de op
dracht het stelsel aan te leggen, niet voor de
metro maar voor het verbergen van massa
vernietigingswapens. „We nemen aan dat
het een complex netwerk is van meer dan
100 kilometer", zei al-Shahristani.
De Irakees heeft de tunnels echter nooit zelf
gezien. En volgens Patrick Garrett van de
denktank Globalsecurity.org heeft bijna nie
mand de tunnels gezien. „Er zijn op het mo
ment veel speculaties, maar geen enkele of
ficiële bevestiging of officiële beelden", zegt
hij.
Het Amerikaanse leger heeft zich sinds de
ervaringen met de tunnels van al-Qaeda en
de Taliban in Afghanistan in ieder geval
voorbereid op de Iraakse tunnels. In de Cali-
fomische Mojave Woestijn hebben kilome
ters oude mijntunnels al in 2001 de bestem
ming van Centrum voor Tunnel Oorlogvoe
ring gekregen voor militaire oefeningen.
washington/ap - Irak heeft geen gifgas en
geen biologische wapens gebruikt. Het heeft
maar elf oliebronnen in brand gestoken en
geen honderden. Israël zette zich schrap
voor Scud-raketten die nooit kwamen. Sad
dam Hussein zou nergens voor terugdein
zen om aan de macht te blijven, heette het
voor de oorlog. Amerikaanse militaire plan
ners hielden met het ergste rekening, maar
nu de strijd in Irak gestreden lijkt te zijn, is
geen van hun nachtmerriescenario's uitge
komen.
Er zijn geen terreuraanslagen geweest op
Amerika. Irak heeft geen heiligdommen ver
woest om de schuld in de schoenen van de
coalitie te schuiven. Iraakse militairen heb
ben zich wel vermomd als burgers, maar
niet in nagemaakte Amerikaanse of Britse
uniformen gekleed bloedbaden aangericht
onder de Irakezen.
Misschien hebben de Verenigde Staten en
Groot-Brittannië de daadkracht van de
Iraakse leiders overschat. Of de coalitie heeft
de Iraakse verdedigers met de snelle opmars
naar Bagdad overrompeld. Het is ook moge
lijk dat Saddam, om wat voor reden ook,
niet in staat was zijn meedogenloosheid te
botvieren. „Ik denk dat Saddam zo slecht is
als wij denken, maar misschien hebben wij
aangenomen dat hij grotere vrijheid van
handelen had dan hij in werkelijkheid had",
zegt militair historicus James Carafano.
Een autoritair bewind vereist per definitie
gecentraliseerde controle. Het is mogelijk
dat het Iraakse leiderschap wel degelijk op
dracht heeft gegeven de oliebronnen in
brand te steken, chemische wapens in te
zetten of raketten af te vuren naar Israël,
maar dat de orders zijn genegeerd.Aan het
eind van de Tweede Wereldoorlog zat Hitier
ook in zijn bunker te schuiven met divisies
om Berlijn te verdedigen. Niemand had
toen de moed om te zeggen dat de divisies
verdampt waren en dat de Russen aan de
deur stonden. Misschien is dat hier ook ge
beurd", aldus Carafano. Wellicht wilde Sad
dam uit vrees voor een coup de Republi
keinse Garde niet 'te dicht bij de troon' heb
ben en heeft hij de divisies daarom niet naar
Bagdad teruggetrokken.
Er zijn veel redenen aan te dragen waarom
Irak geen chemische of biologische wapens
heeft gebruikt. De troepen konden er niet
meer bij komen, ze hebben ze nooit gehad,
ze wilden de coalitie geen rechtvaardiging
voor de invasie geven, ze hadden niet de
middelen om ze te verspreiden, of ze had
den ze vernietigd toen de wapeninspecteurs
van de Verenigde Naties ernaar kwamen
zoeken. Mogelijk heeft Saddam er ook van
afgezien om die wapens te gebruiken omdat
het tegenover de enorme vuurkracht van de
coalitie toch weinig had uitgemaakt. „Hij
had misschien een of twee salvo's kunnen
geven, maar niet de duizenden die nodig
waren om iets voor elkaar te krijgen", aldus
Carafano.
Phil Anderson, verbonden aan het Center
for Strategie and International Studies
(CSIS), denkt dat Irak wel over massavernie
tigingswapens beschikt, maar dat Saddam
ze niet durfde te gebruiken. „Saddam Hus
sein was of is een lafaard. Hij is niet iemand
die zichzelf opoffert, niet iemand die onbe
vreesd is." Anthony Cordesman, militair ex
pert van CSIS, denkt dat de luchtmacht van
de coalitie heeft verhinderd dat het Iraakse
leger die wapens uit hun bergplaatsen kon
halen en in elk geval systemen om ze te ver
spreiden heeft vernietigd.
In het begin van de oorlog schoot Irak wel
een twintigtal raketten af naar Koeweit, de
uitvalsbasis van de grondtroepen van de co
alitie. De meeste Melen zonder schade aan
te richten in zee of in de woestijn, andere
werden uitgeschakeld door Patriot-raketten.
Slechts één raket veroorzaakte enkele lichte
verwondingen toen die insloeg voor een
winkelcentrum in Koeweit.
Israël vreesde voor een herhaling van de
Golfoorlog van 1991, toen Irak 39 Scud-ra
ketten op Israël afvuurde. Als Irak al Scud-
raketten bezat, dan heeft de snelle inname
van twee luchtmachtbases in het westen
van Irak door speciale eenheden van de co
alitie het afvuren ervan waarschijnlijk ver
hinderd. Speciale eenheden stoorden ook
de Iraakse commandolijnen en bezetten
olievelden. Zij vergaarden informatie over
waar de Iraakse leiders zich mogelijk ophiel
den. „Deze operaties waren moedig, creatief
en effectief', zegt Michael O'Hanlon van het
Brookings Institution, een denktank in Was
hington. „Ze hebben verhinderd dat enkele
nachtmerriesceriario's zijn uitgekomen."
door onze correspondent
Cees van Zweeden
amman - De amusementswaar
de van de Iraakse minister van
informatie al-Sahhaf, die door
bleef liegen terwijl de kogels
hem om de oren vlogen, zal hij
nooit halen. Maar als humorist
trekt Hisham Yanis (58) ook vol
le zalen. „Het is misschien
wrang", zegt hij. „Maar deze
oorlog is goed voor mij."
Yanis gaat door voor de beste,
zo niet enige komediant in Jor
danië, een land dat niet bekend
staat om zijn gulle lach. „Ik was
al gezegend met karakters als
Saddam Hussein en de Egypti
sche president Hosni Mubarak",
zegt hij. „Nu is daar ook nog
George Bush bijgekomen."
„Bush is interessant om zijn ver
meende gebrek aan intelligen
tie", meent Yanis. In een van
zijn grappen zit de president sa
men met de paus en een
schoolmeisje in een vliegtuig dat
is geraakt door Iraaks afweerge
schut. Er zijn slechts twee para
chutes, en Bush acht zichzelf
belangrijk genoeg er daarvan
één op te eisen. De paus zegt te
gen het meisje: 'Neem jij die an
dere maar; ik ben al oud'. Het
kind antwoordt: 'Dat hoeft niet.
Bush is net met mijn rugzak
naar beneden gesprongen'.
Yanis, die ooit voor de Arabi
sche dienst van de Britse BBC
werkte, is niet de enige die garen
spint bij de oorlog. In Duitsland,
een ander land dat tegen de
oorlog is, zei humorist Harald
Schmidt: „Bush moet deze oor
log zelf afmaken, hij heeft geen
zoon die het voor hem kan
doen."
In Israël, dat de oorlog wel
steunt, bracht het dagblad
Maariv aan het begin van de
oorlog een foto van gevangen
genomen Amerikaanse solda
ten. Het onderschrift luidde:
'Fantastische prestatie van de
Verenigde Staten. Ondanks de
zandstorm zijn zeven Amerika
nen er al in geslaagd Bagdad te
bereiken'.
In Rusland wijdde Izvestia zijn
halve voorpagina aan oorlogssa
tire. 'Saddam beweert dat hij
een vliegtuig heeft neergescho
ten', zo gaat een grap over de
talrijke ongelukken aan Ameri
kaanse zijde. 'Maar Bush zegt:
'Dat is een leugen. We hebben
het vliegtuig zelf neergehaald'.'
Sommige grappen reizen de
halve wereldbol over via sms. In
Jordanië bestaan inmiddels 'ar
chitecten' van oorlogsgrappen,
die niets anders doen dan hun
oeuvre per mobieltje versprei
den. In een grap vraagt een
journalist: 'Meneer Bush, heeft
u bewijzen dat Saddam massa
vernietigingswapens heeft?' Hij
antwoordt: 'Tuurlijk, we hebben
de bonnetjes bewaard'.
Hoe verdeeld de wereld ook is
over de oorlog, humoristen aller
landen hebben zich verenigd.
„Bush zegt dat Saddam kernwa
pens heeft", meldde een Ameri
kaanse cabaretier. „Dat is slecht
nieuws. Maar het goede nieuws
is dat hij alleen een kameel heeft
Humorist Yanis. Foto: GPD
om ze van af te gooien."
Er zijn ook grappen over de Ara
bische wereld, zoals die over de
dictator die 99,99 procent van
de stemmen kreeg. 'Dat bete
kent dat slecht 0,01 procent niet
voor u heeft gestemd, presi
dent', rekent een van zijn mede
werkers hem voor. 'Wat wilt u
nog meer?' De dictator ant
woordt: 'Zijn naam'.
„Ook Bush is een belangrijk in
spiratiebron voor ons, ook al
omdat hij relatief nieuw is", zegt
Yanis. „Tony Blair daarentegen
is een ramp. Hoort u ooit grap
pen over hem? Blair is veel intel
ligenter en gepolijster."
Taboes zijn er niet in Jordanië,
een land dat niet bekend staat
om zijn democratie. Zijn toneel
stuk over Bin Laden werd gezien
door koning Abdullah, hoewel
Yanis daar pas later achter
kwam. „Ik werd op het paleis
uitgenodigd en gecomplimen
teerd met het stuk", zegt hij.
„Het bleek dat de koning ver
momd als islamitische sjeik in
de zaal had gezeten."
Een keer werd hij aangevallen
door iemand uit het publiek, die
snel door omstanders werd ge
grepen. En een keer bedreigde
de Iraakse ambassadeur hem
met wraak, omdat Saddam Hus
sein de grappen over zijn per
soon niet bijster waardeerde.
Maar verder heeft hi^ooit pro
blemen gehad in zijn twaalf jaar
lange loopbaan. Yanis heeft zijn
eigen theater, dat 340 plaatsen
heeft en elke avond vol zit, maar
reist soms ook rond. Tot 1995
trad hij zelfs op in Israël, eèn
land dat hij bewondert om zijn
humor.
Volgaarne zou Yanis naar Ame
rika gaan om zijn grappen te
testen die het in Jordanië erg
goed doen. „Bush ging een keer
met vice-president Dick Cheney
lunchen", zegt hij. „Nadat Che
ney zijn bestelling had geplaatst,
keek Bush op de menukaart en
vroeg het dienstertje om een
quicky (vluggertje). Het meisje
liep woedend weg; ze dacht dat
met Bush er wat meer moraliteit
in het Witte Huis was gekómen.
Cheney keek op de kaart, en zei:
'George, ik geloof datje het ver
keerd hebt uitgesproken. Het is
niet quicky, maar niiirhe.'"
