Als een koe de trap op loopt
REGIO
De Sybillijnse orakels van Klein-Aziatische joden
Naturalis heeft Dodo-titel niet gejat
Kan dat gedonder
over het grijze kenteken
een keertje ophouden?
Ouderen en invaliden met
inkomen dupe van plan I
DONDERDAG lO AP
NAVRAAG
OORLOGSDAGBOEK
Molly Ackerman is 49 jaar en gebo
ren en getogen Amerikaanse. Ze
woont en werkt in Leiden als beel
dend kunstenares en-is eigenaar van
galerie EAE op de Nieuwe Rijn.
„Er is een gezegde in Amerika dat
luidt ignorance is bliss, onwetend
heid is zalig. Maar daar ben ik het
niet mee eens. Ik praat overal met
mensen, op straat, in de bus, in de
tram en in de trein. En ik probeer te
begrijpen wat anderen denken.
Mijn Irakese vriend Mutas sprak
over een programma dat hij op de
Arabische televisie heeft gezien. Het
ging over een zes jaar oude jongen
die zijn hele familie verloor toen
een bom een huis insloeg. Ze inter
viewden hem in een ziekenhuis,
waar hij in bed lag zonder armen en
benen. De jongen schreeuwde dat
hij dood wilde. Toen Amerikaanse
soldaten en Irakese burgers gisteren
de straten en pleinen van Bagdad
vulden, waren er weer tranen, maar
nu vermengd met gejuich.
God, hoe graag wil ik dat deze oor
log en het doden stopt. Een voor
een kunnen we eikaar s hart raken
en de vooroordelen doen versmel
ten.
In de trein van Amsterdam naar
Leiden praat ik met twee mannen
over de oorlog. Een jongen die Steve
heet, vertelt over zijn familieleden,
die allemaal in het leger hebben ge
zeten. Hij emigreerde van Engeland
naar Nederland en woont nu zeven
jaar in de buurt van Alphen aan den
Rijn. Hij vocht in het Britse leger tij
dens de Golfoorlog en maakt zich
zorgen over twee neven en een
nicht die nu in Irak vechten. Steve is
een grote vent en met zichtbare fy
sieke kracht. „Het was nooit echt
een keuze om in het leger te gaan",
zegt hij. „Mijn hele familie en de fa
milie van mijn vrouw hebben in het
leger gezeten. Ik en mijn vader heb
ben in dienst gezeten tijdens de
Falkland-oorlog. Mijn opa stierf
'een brug te ver'." Tegenover Steve
zit Philip, een tengere man van be
gin twintig. Hij is een student uit
Rusland. Terwijl hij op het puntje
van zijn stoel zit, vraagt Philip aan
Steve of hij 'zich niet schuldig voelt
over het vermoorden van mensen'.
„Hoe kun je zoiets doen? Hoe kun
je leven met de gedachte dat je
mensen hebt gedood?"
Philips confrontatie maakt me een
beetje zenuwachtig, maar Steve
blijft rustig onder de verbale aanval.
„De regering hersenspoelt je om
aan volk en vaderland te denken.
Elk land hersenspoelt zijn soldaten.
Het is dé grote leugen en ik ben er
in getrapt. Ik heb alle ellende van de
oorlog meegemaakt en voel com
passie met de Irakezen die nu lij
den." We stappen in Leiden uit de
trein en tot mijn verbazing zie ik
Steve weglopen met zijn arm over
Philips' schouders. Waarschijnlijk
gaan ze naar een pub om nog even
verder te praten.
Het is goed om te zien dat er een
open dialoog is tussen twee mensen
met verschillende opinies. Er
schuilt een groot gevaar in het ver
spreiden van besmettelijke gedach
ten, herhalende retoriek en nage
aapte ideeën, die je niet begrijpt.
Niet zelf nadenken, dat is wat haat
en oorlog voortstuwt. De grootste s,
protestactie die ik kan bedenken, is:
zelf nadenken. Formuleer je eigen
ideeën en spreek je uit."
Molly Ackerman
Wat geven kandidaat-kopers als verklaring voor hun
afwachtende houding?
„Gegadigden die niet toehappen, ken ik niet, want die krijg ik
nooit te spreken. Maar ik weet zeker dat eerst de aanslag op de
Twin Towers, de ineenstorting van de AEX-index en nu vooral de
oorlog in Irak mensen onzeker maken. In die situatie kopen zij niet
zo gauw een huis. Ik hoop van ganser harte dat die oorlog over een
paar weken is afgelopen. Misschien komt dan het vertrouwen bij
huizenkopers wel weer terug. Want op zich zou de vraag naar hui
zen groter moeten zijn dan het aanbod.
Gaat het u als verkoper van onroerend goed aan het hart dat in
Irak het ene na het andere dure paleis met de grond gelijk wordt
gemaakt?
„Wat moet ik daar nu op zeggen? Het is goed voor de wederop
bouw. Begrijp me goed, niemand wil oorlog. Maar misschien kun
nen op de plaats van al die paleizen mooie gebouwen komen waar
alle Irakezen wat aan hebben."
tekst: Tim Brouwer de Koning
Archieffoto: Dick Hogewoning
UIT DE ARCHIEVEN
ANNO 1903, Vrijdag 10 April
Foto's in deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na
plaatsing 2,50 (voor een exemplaar van 13 bij 18 in zwart wit) over te maken op
gironummer 57055 t-n.v. Dagbladuitgeverij Damiate b.v. Postbus 507, 2003 PA
Haarlem, onder vermelding van Leidsch Dagblad, ANNO «Ld.(datum van
plaatsing) of door contante betaling aan de Dalie van het Leidsch Dagblad,
Rooseveltstraat 82 te Leiden. U krijgt de foto binnen drie weken thuisgestuurd.
COLOFON
Leidsch Dagblad
Op de dag 'des toorns' zal de wereld
wegteren in as. Wie God dient, zal
eeuwig leven hebben, wie dat niet
doet, zal vanaf die laatste dag eeuwig
gestraft worden. Sibylle, een profetes
uit de oudheid, was een liefhebster
van gespierde taal. Met haar onaan
gename voorspellingen maakte zij
zich in de Griekse en Romeinse oud
heid toch ongekend populair, weet de
Voorschotense theoloog Rieuwerd
Buitenwerf (29).
Róoms-katholieken en
Mozart-liefhebbers
moeten haar kennen: Si
bylle. Door een speling
van de geschiedenis is
haar naam terechtgeko
men in de tekst van de
requiemmis, de mis die
gelezen wordt tijdens
katholieke uitvaartdien
sten. Hierin wordt ver
kondigd dat op de 'dag
des tooms' de wereld zal
wegteren tot as, zoals
door David en Sibylle is
voorspeld. Op die dag
komt 'de rechter' (Jezus
Christus) die alles
'nauwgezet zal wegen',
waardoor er een 'sidde
ring' zal rijn. David
voorspelt zo'n laatste
dag in één van rijn psal
men, maar ook de Griek
se profetes verkondigt
zo'n ondergang.
Theoloog Iheuwerd Bui
tenwerf van de Universi
teit Leiden onderzocht als aio (assis
tent-in-opleiding) één Sibyllijns
boek', dat in de eerste eeuw voor
Christus door een onbekende jood
werd geschreven.
Sibylle was een profetes die in de ze
vende of zesde eeuw voor Christus
'ergens in Griekenland' heeft ge
leefd. Bewijs daarvoor wordt gevon
den in klassieke Griekse teksten, die
vertellen dat rij 'volgelingen' had.
Authentieke orakels van Sibylle zijn
echter niet overgeleverd. Hoe het
met de nagedachtenis van Sibylle
verder ging, is duister. Zeker is dat er
in de tweede eeuw voor Christus in
Rome een cultus rondom haar be
stond.
In Rome stond een
tempel waar 'de boe
ken van Sibylle' werden
bewaard. Als de Ro
meinse senaat wilde
weten hoe een voorge
nomen besluit (meestal
oorlog) zou uitvallen,
liet zij de tempelpries
ters die boeken raad
plegen. Volgens Buiten-
werf was het antwoord
van Sibylle meestal een
'ja, mits'. „Er moest
dan een tempel worden
gebouwd voor een
godheid die zich ver
waarloosd voelde,
zoiets. In de politieke
praktijk ging het erom
dat de tegenstanders
van oorlog met een te
gemoetkoming werden
gepaaid. In Rome wa
ren religie en poli
tiek niet ge
schei
den."
I N
ONDER
ZOEK
Nieuwsgierigheid is
de belangrijkste
drijfveer voor de
wetenschap. De
rubriek In
Onderzoek doet
een greep uit de
vele onderwerpen
waar Leidse
onderzoekers zich
in hebben verdiept.
Vandaag: de
Voorschotense
theoloog Rieuwerd
Buitenwerf.
rechtvaardige mensen staml
dereen die in de joods-christ
traditie is opgegroeid, weet
geslacht het gaat, maar Griel
Romeinen zei dat niets."
Eerdere Sibylle-onderzoekei
ervan uit dat de joodse gemt
schappen die in Klein-Azië v
de voorspellingen gebruikte]
(vooral) Grieken tot het jode
bekeren. Buitenwerf toont ai
dat niet het geval is geweest,
ren bedoeld voor intern gebi
moesten de groepsidentiteit
ken. Er zat een element van
ning in, maar ze waren ook i
ment." Buitenwerf denkt da
joodse gemeenschappen bij
men in woonhuizen of verei
gebouwen, waar de profetiei
den voorgelezen.
Het was al lang bekend dat
se gemeenschappen in de K
arische steden harmonieus s
leefden met de Grieken. Dat
niet op bekeringsdrang, war
leidt vrijwel altijd tot religiei
spanningen. Eerder moet he
weest rijn dat de joden zich3
Grieken zagen, zij het met di
'ware' godsdienst.
De schrijver van het orakel 1
vooral op rechtvaardigheid
notheïsme en stelt die waart
als 'echt Grieks'. Iedereen w
het hart' dat er maar één Go
maar de niet-joodse Grieker
gen'.
Daarmee klopten de Klein-)}
sche joden zich een beetje 0
borst en dat gaf best een pre
voel. En dat woog dan weer
de sombere conclusie dat dt
uiteindelijk zou 'wegteren ir
Wilfred Simons
SCHRIJVENDE LEZERS
Ook deze boeken rijn niet bewaard
gebleven.
De Romeinen hadden allerlei 'volks
orakels', haast spreekwoorden, die
aan Sibylle werden toegeschreven.
Meestal verbonden rij opvallende
gebeurtenissen in de stad aan poli
tieke of sociale kwesties.Als een
koe de trap op loopt, zal de Tiber
buiten zijn oevers treden", geeft Bui
tenwerf als voorbeeld. „Het ging er
niet om dat een koe echt een trap
opliep, het gerucht was al genoeg."
Zo waren er meer verschijnselen: als
de bliksem in een beeld sloeg, als de
Tiber rood kleurde 'als bloed', altijd
waren er wel Romeinen die - op ge
zag van Sibylle - wisten waar dat aan
lag.
Vanaf 150 voor
Christus veroverden de Romeinen
Griekenland en Klein-Azië. In hun
kielzog namen zij Sibylle en haar
cultus met zich mee. Daardoor her
leefde ook in deze streken de be
langstelling voor de profetes. Een
vergelijking met de kerstman lijkt
niet vergezocht. Die ging in de ze
ventiende eeuw als Sint Nicolaas
met de Nederlandse kolonisten mee
naar New York en keerde drie eeu
wen later als Santa Claus naar Ne
derland terug.
Er waren zelfs Klein-Aziatische stad
jes die claimden dat Sibylle daar ge
boren was of er orakels had uitge
sproken. De bekendste 'woonplaats'
was het stadje Erythrae aan de kust
van de Egeïsche Zee. De bewoners
hakten er een grot uit die als woon
plaats gold en hingen er een pla
quette bij, die in 1897 is teruggevon
den. Zo'n claim was vooral goed
voor het toerisme - Romeinen kwa
men graag naar zo'n grot kijken. In
de tweede eeuw na Christus ver
scheen zelfs een echte reisgids
voor Griekenland en Zuid-Italië
van Pausanias (115-180). Ook
daarin worden Erythrae en Sibylle
genoemd.
Sommige liefhebbers van Sibylle
konden de verleiding niet weer
staan om zelf eens een voorspel
ling te schrijven. Uit de oudheid
zijn twaalf orakelboeken overgele
verd. Buitenwerfs onderzoek draait
om één boek van een joodse schrij
ver die in Klein-Azië woonde. Het is
herkenbaar aan - voor Romeinen en
Grieken - vreemde passages met
joods erfgoed, zoals de zin:
'Er is een stad in
het land van Ur
der Chaldeeën,
vanwaar een ge
slacht van zeer
De Voorschoten
se theoloog Rieu
werd Buitenwerf.
„Sibyllijnse ora
kels waren be
doeld voor in
tern, joods ge
bruik."
Foto: Mark
Lamers
Directie: B.M. Essenberg, C.P. Arnold
W.MJ. Bouterse (adjunct)
E-mail: directie@damiate-hdc.nl
Hoofdredactie: Jan Geert Majoor, Kees van
der Malen, Léon Klein Schiphorst (adjunct)
E-mail: redactie.ld@damiate.hdc.nl
HOOFDKANTOOR
Rooseveltstraat 82, Leiden, tel. 071-5 356 356
Postadres: Postbus 54,2300 AB Leiden.
Redactie fax 071-5 356 415
Advertentie fax 071-5 323 508
Familieberichten fax 023-5150 567
ADVERTENTIES
071-5 356 300
Sprinters (rubrieksadv.): 072-519 6868
ABONNEESERVICE
071-5128 030
E-mail: abonneeservice@hdc.nl
ABONNEMENTEN
Bij vooruitbetaling (acceptgiro)
p/m €19,60 (alleen aut ine.)
p/kw €55,00 p/j €210,60
Abonnees die ons een machtiging verstrekken
tot het automatisch afschrijven van het
abonnementsgeld ontvangen €0,50 korting
per betaling.
VERZENDING PER POST
Voor abonnementen die per post (binnenland)
worden verzonden geldt een toeslag van €0,50
aan portokosten per verschijndag.
GEEN KRANT ONTVANGEN?
Voor nabezorging: 071-5128 030
ma t/m vr: 18-19.30 uur, za: 10-13 uur
AUTEURSRECHTEN
Alle auteursrechten en databankrechten ten
aanzien van (de inhoud van) deze uitgave
worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze
rechten berusten bij HDC Uitgeverij Zuid BV
cq. de betreffende auteur.
HDC Uitgeverij Zuid BV, 2003
De publicatierechten van werken van
beeldende kunstenaars aangesloten bij een
CISAC-organisatie zijn geregeld met Stichting
Beeldrecht te Amstelveen.
HDC Uitgeverij Zuid BV is belast met de
verwerking van gegevens van abonnees van
dit dagblad. Deze gegevens kunnen tevens
worden gebruikt om gerichte informatie over
voordeelaanbiedingen te geven, zowel door
onszelf als door derden Heeft u hier bezwaar
tegen, dan kunt u dat schriftelijk laten weten
aan HDC Uitgeverij Zuid BV, Afdeling
jLezersservice, postbus 507,2003 PA Haarjem.
In een artikel in het Leidsch Dagblad,
verschenen op zaterdag 5 april onder
de kop 'Dodo was geen dikzak', be
weert Jan den Hengst dat Naturalis de
titel voor de tentoonstelling 'De dodo
was een pechvogel' heeft gejat. Dit is
niet waar. Wij kunnen aantonen dat de
heer Den Hengst tegen betaling heeft
ingestemd met het gebruik van deze ti
tel.
Ook wekt Den Hengst de indruk dat
Naturalis onrechtmatig heeft gepro
beerd materiaal van hem voor de ten
toonstelling te gebruiken. Dit is onjuist.
Nadat pogingen om samen met de heer
Den Hengst de tentoonstelling (en rijn
boek) te realiseren onvruchtbaar ble
ken, heeft Naturalis op eigen initiatief
een nieuw concept voor de dodo-ten
toonstelling gemaakt. Den Hengst heeft
later schriftelijk te kennen gegeven dat
hij met genoegen heeft vastgesteld dat
de expositie afwijkt van zijn eigen con
cept. Van de bewering dat de tentoon
stelling niet is begeleid door onderzoek,
hebben bezoekers aan de expositie zelf
het tegendeel kunnen vaststellen.
Het is verheugend dat het boek van
Den Hengst is verschenen. Wij betreu
ren het dan ook dat hij dit interview
aangrijpt om Naturalis in een kwaad
daglicht te stellen. Teleurstellend vin
den wij ook het feit dat de journalist
niet de moeite heeft genomen om de
uitspraken van Den Hengst even te
controleren op juistheid.
Hans Dautzenberg,
hoofd marketing en pr Naturalis,
Leiden.
En weer is er gedonder over het grijze kente
ken. Eerst moesten voertuigen zodanig wor
den verminkt dat de veiligheid in het verkeer
in het gedrang komt en nu willen CDA/PvdA
weer gewoon alle (eenmans)bedrijven met een
bedrijfsauto op kosten jagen. Misschien ben ik
wat simpel, maar is een koppeling van het grij
ze kenteken aan een geldige inschrijving van
de Kamer van Koophandel niet de meest voor
de hand liggende oplossing voor het almaar
voortdurende gezeur over het grijze kenteken?
Paul van Drunick,
Voorhout.
Patiënten moeten volgens
de Raad voor de Volksge
zondheid en Zorg (RVZ)
meer zelf betalen, lees ik in
het Leidsch Dagblad. En
op wie moet er weer wor
den bezuinigd en wie rijn
weer de dupe van deze re
geling? Ja zeker, de oude
ren en invaliden met dik
wijls alleen een AOWtje of
een laag inkomen. Wat
hangt hen allemaal boven
het hoofd? Geen vergoe
ding meer voor huishoude
lijke hulp, geen taxivergoe
ding en ook geen woon
voorzieningen meer.
Er rijn veel oudere
bij die de oorlog hf
meegemaakt en hc
hebben geleden. Vi
in leven gebleven
penbollen en suikc
te eten en hebbenl
oorlog het land we
pen opbouwen. H(
mogelijk dat er nu1
voorgesteld om op
groep mensen te kj
Hebben ze daar \\t
bij stilgestaan? Onl
lijk.
M.C.T. van
Vpor het eerst sinds jaren daalt de prijs van huizen in Nederland. In
deze tijd van economische onzekerheid wachten kopers langer en
zien verko-
I 'Van de grote huizen in
Wassenaar zakt de prijsdZnfen
onder de vraagprijs van de hand te doen. Directeur MIJDAM van ma
kelaarskantoor Reichman 8t Rommelaar bevestigt het beeld van da
lende prijzen voor sommige huizen in Wassenaar en Den Haag.
Hoe is het met de huizenmarkt in uw contreien?
„Dat verschilt per plek. In Den Haag heb je wijken die goed be
kend staan, zoals de Vogelwijk en het Statenkwartier. Daar blijven
wij goede prijzen maken. Soms heb je daar meerdere kandidaat
kopers tegelijk. Maar in andere buurten, waar meer aanbod van
hïiizen dan vraag is, daalt de prijs."
De dure huizen in
Wassenaar houden
ook hun hoge prijs?
„Nee, ook die dalen in
prijs. Dat komt door
hetzelfde marktmecha
nisme. Er staan in Was
senaar zo veel grote
huizen te koop, dat het
aanbod daarvan de
vraag overtreft. Dan
zakt de prijs. In pro
centen scheelt het niet
eens zo veel, maar in
centen moeten de ver
kopers met heel wat minder genoegen nemen."
Hoe reageren verkopers op die lagere opbrengst?
„Zij begrijpen het meestal wel. In feite is deze situatie, met wat
meer bedenktijd voor de kopers, normaler dan de hectische tijden
van voorheen. Het is toch bizar dat een makelaar meteen na de be
zichtiging in de tuin een transactie moet doen. Anders vielen er
niet eens zaken te doen. Nu is er geen hosannastemming meer,
maar hoef je ook niet meer in tien minuten te beslissen."
PASCHEN - Ongetwijfeld wordt de vraag gedaan, of het nu wel een
tijd is, geschikt om feest te vieren. Het rumoer van den strijd op
maatschappelijk gebied, in ons vaderland gevoerd, klinkt boven alles
uit. Pas waren de klanken van het 'Vrede op aarde!' opnieuw verno
men, of daar verhief zich een machtige stem, die opriep tot daden
over te gaan, inbreuk makende op het openbaar gezag, die onrust
bracht in duizenden harten en de grondslagen, waarop orde en veilig
heid in den Staat zijn gevestigd, deden wankelen. Nog leven wij te
midden van de worsteling; wat het eind zal wezen, kan niemand met
een zweem van zekerheid bepalen. En wij zouden toch maar, heel ge
woon, ons Paaschfeest vieren?
Laten wij niet vergeten, dat naast de vele duizenden, die zich gewor
pen hebben in de beroering van den maatschappelijken strijd, meer
dere tienduizendtallen staan,
die, stillen in den lande, rustig
hun taak vervullen en hun roe
ping volgen. Voor hen vooral is
het Paaschfeest een vreugde des
harten; het spreekt tot hen van
nieuw leven, het vormt het steun
punt van hun voorstellingen om
trent Godsvereering en men-
schenmin.
ANNO 1978,
maandag 10 april
LEIDEN - In een woning boven
een slagerij in de Haarlemmer
straat brak zaterdagochtend
brand uit, waarschijnlijk door
oververhitting van een gaska
chel. Doordat de bewoners niet
aanwezig waren deden geen per
soonlijke ongelukken voor. De
brandweer, omringd door mas
sa's winkelende mensen, was de
brand snel meester.
Foto: archief
Leidsch Dagblad