Het grote gelijk van George W. Bush
BOEKEN
In de voetsporen van Voskuil en Vogels
Luns en Marx
verenigd in De Gids
Hoe twee bejaarc
heren wraak nemiï
Voormalige tekstschrijver neemt president in bescherming
Wat vliegt daar?
Mensje van Keulen
levert keurige middel]
Rini
Ferdinaixj
Tomas
ABUll"
HDC 144
ZATERDAG 15 MAART 2OO3
„Bush is geen lichtgewicht. Hij is alleen
een ander soort zwaargewicht" Dat
zegt David Frum, die tot februari 2002
een jaar lang een van de tekstschrijvers
van de president was, in het boek waar
in hij terugblikt op twaalf maanden Wit
te Huis, Air Force One en, uiteraard, elf
september.
non-fictie recensie
James McConigal
The Right Man. The surprise presidency of
George W. Bush' door David Frum. Uitgeverij
Random House (importeur Van Ditmar). Prijs:
33.20.
Frum is een journalist aan de rechter
zijde van het politieke spectrum in de
VS, die eerder uit die hoek ook lof kreeg
toegezwaaid voor een boek dat is ge
schreven vanuit het hart van de Ameri
kaanse conservatieve beweging. Zijn
herinneringen aan zijn periode in het
Witte Huis zullen dezelfde soort lof
oogsten.
Zijn boek valt in drie delen uiteen. Het
is een - aantrekkelijk - persoonlijk ver
slag van iemand die terecht komt in de
wondere wereld van POTUS, het acro
niem voor President of the United Sta
tes. Het is ook een afserveren van Bill
en Hillary Clinton en al die andere ver
foeilijke Democraten, die de Ameri
kaanse belastingbetaler bestelen en de
nationale defensie verwaarlozen. Maar
Frum heeft vooral een apologie en ver
dediging geschreven van George Bush,
de juiste man op de juiste plaats (van
daar de titel) in een tijd dat Amerika
aan alle kanten wordt bedreigd.
David Frum schreef, naar analogie van
de as Berlijn-Rome-Tokyo uit de Twee
de Wereldoorlog, voor Bush de zinsne
de 'As van het Kwaad', doelend op Irak-
Teheran-Pyongyang. Bush sprak deze
woorden op 29 januari 2002, in zijn
State of the Union toespraak tot het
Congres.
De familie Frum was zo trots op deze
vondst, dat mevrouw Frum familie en
vrienden onmiddellijk per e-mail liet
weten wie deze briljante quote had ge
schreven. Natuurlijk kwam dat e-mail-
tje in handen van journalisten, een be
roepsgroep die Frum cum suis ook al
niet beschouwen als vrienden van het
echte - conservatieve - Amerika. Frum
is in verschillende media behoorlijk op
de hak genomen, zie onder andere
www.satirewire.com: Libië, Syrië en
China eisen de 'As van het Net Zo
Slecht' op.
Frum steunt zijn president door dik en
dun en poogt alle kritiek te weerleggen
op Bush' intellectuele vemiogens, zijn
luiheid (lange vakanties in Texas zijn
werkvakanties), zijn mislukte pogingen
de economie te stimuleren (Democrati
sche meerderheden in het Congres sa
boteren de meest redelijke plannen).
En dat Bush niet milieu-minded is,
klopt evenmin (dat Kyoto-verdrag
deugt niet, andere landen houden ach
er ook niet aan, bovendien is Bush'
ranch in Texas héél milieuvriendelijk
gebouwd).
Toch is hij niet helemaal onkritisch. Hij
meent dat de Bush Administration in
de eerste dagen na de aanslagen in
New York wel wat daadkrachtiger had
kunnen zijn. Dat Bush uit veiligheids
overwegingen 48 uur lang per vliegtuig
de hele VS doorkruiste uit angst voor
een aanslag op de president en pas
daarna naar Washington terugkeerde,
vindt Frum een misser van de eerste
orde.
Maar daarna is de president, die in de
verkiezingscampagne had laten door
schemeren het buitenland het liefst te
willen afschaffen, naar de mening van
Frum ijzersterk teruggekomen. Bush en
zijn team gaan het terrorisme aanpak
ken en het Midden-Oosten herschikken
en dat is hoog tijd ook, meent Frum.
Tegelijkertijd bewondert hij Bush om
de wijze waarop hij het Amerikaans
buitenlands beleid heeft omgebogen:
weg van China, meer georiënteerd op
het Rusland van Poetin. Ook hiermee
wil Frum maar zeggen dat kritiek, op
wat kleine puntjes na, op deze Ameri
kaanse president niet alleen ongewenst
is in oorlogstijd, maar ook volstrekt on
gefundeerd.
Frums boek is interessant vanwege zijn
doorkijkjes in het dagelijks leven van de
politieke en beleidsmachinerie van het
Witte Huis, inclusief de PR-aspecten er
van. In zijn verdediging van Bush slaat
hij door, maar dat is tegelijkertijd óók
George W. Bush tijdens een recente
toespraak waarin hij zijn landgenoten
voorbereidt op een oorlog met Irak.
Foto: AP
heel aardig: zo denken de Amerikaanse
machthebbers van nu allemaal. Daar
kunnen Europeanen maar beter een
goed inzicht in hebben.
literair tijdschrift recensie
Francoise Ledeboer
Ten gravel', herdenkingsnummer van
De Gids. Uitgeverij Meulenhoff. Prijs:
7.75-
Tijdens de Boekenweek wordt
voor het eerst extra aandacht
besteed aan literaire tijdschrif
ten. De Stichting CPNB en het
Nederlands Literair Productie-
en Vertalingenfonds, verzochten
De Gids als eerste een speciaal
nummer te wijden aan het the
ma van de Boekenweek. Dat
was niet voor niets: het tijd
schrift bestaat al sinds 1837 en is
daarmee het oudste van ons
land. De redactie realiseerde on
der de titel Ten grave! een uitga
ve die voorbeeldige reclame
voor het genre is geworden: zo'n
dertig auteurs leverden een gro
te variatie aan 'grafredes' die le
zen als een trein.
Willem Oltmans nagelt wijlen
Joseph Luns aan de paal in zijn
terugblik op de machinaties
waarmee de voormalige secreta
ris-generaal van de NAVO zich
in 1979 schoon waste over zijn
verzwegen lidmaatschap van de
NSB tussen 1934 en 1936. Toen
eerdere geruchten duidelijker
dan ooit werden bevestigd,
spoedde hij zich in paniek in
zijn dienstauto (een Rolls-Roy
ce) naar het huis van zijn broer
Huib. Diens weduwe Adele
kwam Oltmans in 2000 zelf ver
slag doen van wat er toen werd
besproken. 'Zij getuigde dat Jo
seph zijn broer op 7 maart 1979
kwam smeken het land en volk
van Nederland met een nieuwe
leugen op te zadelen en akkoord
te gaan met het verspreiden van
een nieuw fabeltje, namelijk dat
Huib zijn broer Joseph zonder
diens voorkennis NSB-lid zou
hebben gemaakt', schrijft Olt
mans.
A.J. Dunning houdt een amu
sant, maar streng betoog 'Bij het
TOP-10 FICTIE
1(1) Thomas Rosenboom,
De nieuwe man.
Querido, 18,95
2. (2) Boudewijn Büch,
Het geheim van Eberwëln.
De Arbeiderspers, 15,95"
3. (3) A.F.Th.,
De Movo Tapes.
Querido, 34,904.(SJ-TTudlth
Koelemeijer,
Het zwijgen van Maria Zachea.
Plataan, 17,50
5. (4) John Grisham,
De claim.
A.W.Bruna, 19,95
6. (-) Katherine Kerr,
Elfenkracht, dl 3.
Luitingh/Sijthoff, 22,50
7. (-) Nicci French,
Bezeten van mij.
Ambo/Anthos, 12,00
8. (-) Tessa de Loo,
De tweeling.
De Arbeiderspers, 12,50
9. (7) Gabriel Garcia Marquez,
Leven om het te vertellen.
Meulenhoff, 24,50
10. (9) Boudewijn Büch,
De kleine blonde dood.
De Arbeiderspers, 15,95
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe-
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
grafmonument voor de onbe
kende roker'. Rokers: overslaan!
U bent geen held, maar een suk
kel, een loser op een sokkel.
Drinkers, lees vooral de grafrede
van Dorinde van Oort voor kri
mischrijver Patricia Highsmith!
Toen Van Oort haar in 1985 's
ochtends om tien uur met René
Appel kwam interviewen in een
Amsterdams hotel, was de bar
tot haar teleurstelling nog niet
open. Fotograaf Erik, echtge
noot van Van Oort, haalde daar
op snel een sixpack pilsjes bij de
dichtstbijzijnde supermarkt: het
interview liep vervolgens prima,
maar pas na afloop kwam ze
werkelijk los toen ze eindelijk
aan haar eerste whisky van de
dag kon beginnen. Highsmith
(1921-1995) mag postuum be
paald niet mopperen over de
leeftijd die ze ondanks haar
drankgebruik bereikte.
Architect ir. J. Duiker (1890-
1935), met zijn Sanatorium Zon
nestraal in Hilversum als be
langrijkste voorbeeld van zijn
grote betekenis, krijgt een bij
zonder eerbetoon in de bijdrage
van Wiek Röling. Monika van
Paemel is schrijnend actueel
met haar 'Lijkrede voor de on
bekende soldaat', terwijl Arnold
Heertje er in zijn rede voor Karl
Marx in welgekozen bewoordin
gen op wijst dat zijn voorspellin
gen over de ineenstorting van
het kapitalisme hoe dan ook al
tijd zullen terugkeren in het pu
blieke debat.
In dit themanummer is de bij
drage van Arnon Grimberg de
enige dissonant. 'De Nederland
se literatuur kent vele gezwellen
maar hij die vandaag verlost zal
gaan worden is uniek in zijn
hardnekkigheid', schrijft Grim
berg over Guus Luijters. Flauw,
overbodig en in dit eerste Boe
kenweek-nummer voor een
breed publiek Nederlands oud
ste literaire tijdschrift onwaar-
dig.
De zon schijnt, de natuur staat op ontbotten - hoogste tijd voor de
wandelschoenen. Bij uitgeverij Tirion is net een volledig herziene ver
sie van de 'Dieren en plantengids voor onderweg' (€16,90) verschenen
die met kleine fotootjes en beschrijvinkjes adequaat alles beschrijft
watje in de vrije natuur kunt tegenkomen. Planten, bomen, insecten,
vogels, vissen, noem maar op. Nadeel: door de nagestreefde volledig
heid is de gids er niet lichter op geworden wat zich ongetwijfeld tij
dens het wandelen doet voelen in rug- of binnenzak. Had de uitgever
om wat gewicht te sparen bijvoorbeeld de zeevissen niet weg kunnen
laten? Of zouden sommige fanatici de gids zelfs in hun zwembroek
meenemen? Op de foto's de kleine zwaardschede, de nachtpauwoog
en de slechtvalk. Foto's uit besproken boek
roman recensie
Jaap Goedegebuure
'Strikt* door Minke Douwesz. Uitgeverij
GA van Oorschot. Prijs: €35,00.
In den beginne was er J.J. Vos
kuil, schepper van een immens
autobiografisch oeuvre. Deze
Voskuil, die zich in Bij nader in
zien en Het Bureau Maarten Ko
ning noemde, had een vriendin,
Frida Vogels. Nadat ze dankzij
Voskuils werk grote bekendheid
had verworven onder de naam
Henriëtte, nam ook zij de pen
op en schiep de autobiografi
sche trilogie De harde kern. Vos
kuil en Vogels hadden een ge
meenschappelijke vriend over
wie zij beiden met regelmaat
schreven. Deze Bert Weijde
bleek bij zijn dood een lijvig au
tobiografisch manuscript te
hebben nagelaten, dat dankzij
de bemoeienissen van Frida Vo
gels werd geopenbaard. Zo
kwam een literaire drieëenheid
tot vervulling.
De boeken van Voskuil en Vo
gels maakten opgang. Aange
moedigd door de succesvolle
verbreiding van de autobiografi
sche boodschap besloot de fir
ma Van Oorschot nog maar
eens een dundrukwerk van bij
belse omvang het licht te doen
zien. Heel ferm en kordaat dient
het zich aan als Strikt, een titel
die klinkt naar een programma.
Debutante Minke Douwesz lijkt
ermee te willen aangeven dat ze
zweert bij de strikte eerlijkheid
die Voskuil, Vogels en Weijde tot
inzet van hun memoriale ge
schriften hebben gemaakt.
Weliswaar hult ze zich in navol
ging van haar voorgangers in de
gedaante van een romanperso
nage, maar het is aannemelijk
dat deze Idske Wolters is ge
schapen naar het beeld en de
gelijkenis van Douwesz zelf. De
ruim 800 bladzijden die Strikt
telt, zitten zo dicht op het leven
en zijn dermate gedetailleerd en
feitelijk in hun verslaglegging
dat je eerder denkt met een dag
boek van doen te hebben dan
met een verzonnen geschiede
nis.
De suggestie van authenticiteit
wordt nog versterkt door het
element van de biecht. Idske
(die met haar naam herinnert
aan Freuds begrip ld oftewel het
Onderbewuste) bekwaamt zich
tot psychoanalytica en moet
daartoe zelf gedurende enige ja
ren vijf keer per week op de di
van plaatsnemen om zich gees
telijk te laten doorlichten. Grote
lappen tekst bestaan uit de con
fessies die ze ten overstaan van
haar zieleknijper doet.
In andere passages zijn we er
getuige van hoe Idske, niet altijd
tot haar vreugde, de psychoana
lyse mag oefenen op haar eigen
patiënten. Maar het grootste
deel van het boek is gereser
veerd voor een omstandig relaas
van leven en liefdes. We verne
men hoe de hoofdpersoon van
jongsaf heeft geworsteld met
haar plaats in het ouderlijk ge
zin, haar ambities en haar lesbi
sche geaardheid, tot welke com
plicaties dat alles heeft geleid en
hoe naarstig, om niet te zeggen
wanhopig, ze op zoek is naar de
grote liefde.
De weg naar de Ene bepaalt de
compositie van dit memoriaal.
In weerwil van de voortdurende
blik op het verleden blijft het
tijdsverloop beperkt tot precies
één jaar, het jaar dat ermee be
gint dat Idske Judith ontmoet in
een Amsterdamse telefooncel en
eindigt met het moment dat de
twee vrouwen besluiten bij el
kaar in te trekken.
In die twaalf maanden doet zich
voor wat de erotische omgang
van vandaag de dag kenmerkt:
bindingsangst en angst voor
zelfverlies, de vraag of er kinde
ren moeten komen en zo ja hoe
het dan staat met de verant
woordelijkheid voor verwekking
en zorg, de fataliteit van de ero
tische driehoek (Judith heeft ook
nog eens een vriend), en zo
meer.
In het hardop verwoorde getob
over dit eigentijdse leed staat
Minke Douwesz nog het dichtst
bij Frida Vogels, maar de obses
sieve drang om het allemaal
waarheidsgetrouw en tegelijk zo
afstandelijk mogelijk te registre
ren deelt ze ook met Voskuil en
Weijde, die zich op hun beurt
sterk hebben laten inspireren
door E. du Perron.
De distantie van Douwesz' ver-
tel- en schrijftrant manifesteert
zich in een tamelijk formeel en
af en toe zelfs stijfjes gestileerd
Nederlands, waarin woorden als
'zeer', 'reeds' en 'echter' niet
van de lucht zijn, ook in de
weergave van de alledaagse con-
versatie. Af en toe breekt daar
een onverholen pathos door
heen, dat in het slothoofdstuk,
waarin de verwikkelingen min
of meer tot een goed einde ko
men, zelfs bakvisachtige allures
krijgt. Met dat al is Strikt een ei
genaardig, zelfs bevreemdend
boek.
Dat het eenvoudigweg geschre
ven móest worden, valt vrij ge
makkelijk in te zien. Aan de an
dere kant is het onloochenbaar
dat het in z'n therapeutische
neiging tot verbale zelfhulp geen
rekening wenst te houden met
de bereidheid van het publiek
dit allemaal mee te maken. Je
kunt Douwesz' volledigheids-
drang alleen maar begrijpen
vanuit haar professioneel aan
gestuurde behoefte zichzelf 'met
koele obsessie' (ik leen de frase
van de aan haar verwante Oscar
de Wit) te observeren.
Of je die volledigheid positief
waardeert, hangt helemaal af
van de vraag of je in Idske Wol
ters een lotgenoot ziet met wie
je je kunt en wilt identificeren.
Zo ja, dan taal je niet naar de
verdichting en verbeelding die
romans en gedichten kenmer
ken. Zo nee, dan heb je een pro
bleem waarvoor dit boek geen
oplossing biedt omdat het, zelf
boordevol problemen, van het
cruciale onderscheid tussen
werkelijkheid en fictie geen pro
bleem wenst te maken.
verhalen recensie
Wim Vogel
'Het andere gezicht' door Mensje van
Keulen. Uitgeverij Atlas. Prijs: €16,50.
Ruim dertig jaar geleden, in
1972, verscheen Allemaal
tranen, de eerste verhalenbun
del van Mensje van Keulen.
Bleekers zomer, haar romande
buut van een jaar eerder, was
een groot succes en in die haus
se liftte Allemaal tranen goed
mee. Het waren de jaren van het
ironisch realisme van Heeres-
ma, Hans Plomp en Jan Don
kers. Jonge auteurs keerden te
rug naar de armzalige werkelijk
heid van hun kleinburgerlijke
antihelden die zij genadeloos
analyseerden.
Niet, zoals wel gedacht werd, uit
misplaatste superioriteitsgevoe
lens, maar wel omdat alleen
kunst in staat is ons te confron
teren met de werkelijkheid. Niet
de politiek, niet de economie en
zeker niet de godsdienst: die
hebben hun eigen belangen,
hun eigen fabels, sprookjes en
in ieder geval hun eigen taal.
Van Keulens nieuwe verhalen
bundel, Het andere gezicht, sluit
naadloos aan bij haar eerste ver
halen. Te bezien valt of we daar
blij mee moeten zijn. Natuurlijk,
Van Keulen kan schrijven, heeft
gevoel voor details, kan een ver
haal perfect openen, maar alles
bijeen zijn haar elf nieuwe ver
halen toch niet veel meer dan
variaties op een wel zeer bekend
thema.
De eenzaamheid van de kleine
mens en zijn meer of minder
geslaagde pogingen daarmee te
leren leven. De titel belooft van
alles, maar een ander gezicht,
een andere visie op het mense
lijk onvermogen komt uit deze
nieuwe verhalen niet naar vo
ren.
Niettemin, een paar verhalen
komen boven die keurige mid
delmaat uit. Niemandsland is
zo'n verhaal waarin een kleine
roman als Bleekers zomer schuil
gaat. Een jong verweesd Neder
lands meisje vertrekt na haar
middelbare school als au pair
naar Londen. Haar gevoel los
van iedereen en alles te staan,
een 'leeg bestaan' te leiden en
haar machteloosheid om de
kansen te grijpen dié er soms
liggen - al die zaken neemt ze
MensjevanKci
Het andere gezi
natuurlijk naar Engelan
Daardoor verschillen ha
ringen niet echt van die
huis van haar tante waai
groeide.
Gruwelijk is het titelverh
gezicht van een mooie a
tieuze vrouw raakt vern
verbrand door een aui w
luk. Alles wat voor ,h£
waarde is, verliest ze: ha; 1 j
din, haar baan, haar
heid. Alleen in een da
kan ze nog nemen en ei
'Niemand kon echt zien
hij plezier maakte. Dezel
ziek als in het café was 1
verdovend. Ik kon gillen
mand zou het horen. E
kelder vol hitsige schimi tg
Buiten op straat, lopen |e
het Rijksmuseum, dring; e
haar door wat ze defi|N
kwijt geraak: 'Ik dacht
vrouwenportretten van
en Terborch, hun k\v
heid en hun eeuwige jei ej
lig daarbinnen. En ik kt j
hoog naar het geboi
nooit had ik het zo pratj,
vonden.' ej|
Nogal wat verhalen lij
schreven op bestelling. w
is daar weinig mis mee )t(
bundels met zomer-, m
reis-, fantasy- en ander jj
len vinden een gewillig
en ook een auteur mot tf
Maar ik mis in deze bi
de passie die bijvoorbr
Keulens laatste roman
kige zo sierde. Het
zicht laat vooral zien \vq
kennen.
dj
DE LEESTAFEL
G/
are
door Martin Hendriksma
In de rubriek de Leestafel wordt
wekelijks een ander genre boe
ken behandeld. Deze week de re
cente oogst thrillers.
Met de Boekenweek over leven
en dood kun je moeilijk om de
thriller heen. Helaas dreigt het
genre ten onder te gaan in het
literaire geweld van Rosen
boom, A.F.Th. en Giphart. Een
gemiste kans van de organise
rende CPNB. Juist de Neder
landse thriller kan, naast de
Maand van het Spannende Boek
straks in juni, nog wel een twee
de push-up gebruiken.
Al was het maar om De mannen
van de maandagochtend (Bezi
ge Bij, €19,50) in het zonnetje te
zetten. Het is een duo-project
van Tomas Ross en Rinus Ferdi-
nandusse, zo'n beetje de twee
beste thrillerschrijvers van Ne
derlandse bodem. Volgens de
flaptekst ook grotendeels op
maandagochtend geschreven,
maar dat lijkt grootspraak ge
zien de omvang van het boek
(553 dikbedrukte bladzijden) en
de recente verschijning van
Ross' thriller over de kwestie
Greet Hofmans.
Het boek graaft terug in de tijd
naar, hoe kan het anders, de
Tweede Wereldoorlog. De twee
hoofdpersonen keren vijftig jaar
na die oorlog als oude manne
tjes terug in Nederland. Ze wer
den destijds beschuldigd van
grootschalige diefstal, maar zijn
er inmiddels achter gekomen
wie de werkelijke dader is: een
alom gerespecteerde en gedeco
reerde landgenoot. Wijnand Al-
sema en Wiebe Sybesma verzin
nen een waanzinnig plan om
hun onschuld aan te tonen. Ge-
fundenes Fressen voor Ross en
Ferdinandusse.
Uitgeverij De Geus brengt het
vierde deel van de lotgevallen
van de negentiende-eeuwse in
specteur Erast Fandorin
22,50). De thrillerreeks van de
Rus Boris Akoenin heeft inmid
dels wereldfaam verworven en
Paul Verhoeven geïnspireerd
om de filmrechten aan te kopen.
„Het heeft het geheimzinnige
van Sherlock Holmes, h
stripachtige van Kuifje c
tie van Indiana Jones",
cineast op de achterflap
daar is bij Akoenin niks 1
ven aan: zijn zeker voor
thriller heel sensibele st
tovert, ook in De doodij
Achilles.
Karin Slaughter (1971) 1
in 2001 met haar thrill e:
Nachtschade, dat door f
Washington Postvooral
ge haar sterke psycholo
inzicht werd uitgeroepe
beste thriller van het ja:
er de opvolger Zoenoff
ge Bij, €18,90). Het boel
delt de gebeurtenissen
County nadat de dertie
Jenny is gestorven dooi 1
litiekogel. Onderzoek w 1
seksueel misbruik.
le\
'jn
en
Op de vorige Boeken
bij het portret van ing« e P
han van Veen abusie
naam van zijn biograa Pt
der Ham, ve
bi
