KUNST CULTUUR
Een stortvloed van beelden
Verrassende manuscripten van Leids antiquariaat
Vervreemdende
speurtocht naar
een identiteit
I recies zoals op een echt familiefeest Stadsgehoorzaal in vuur en vlam
•umjaarkaart
ider jasje
cona 'verlaat'
(■jmkunde
R7
Prentbriefkaart van Boudewijn Büch aan 'zijne majesteit Reve'
in Schuurmans
oordwijk
ilasting feest
wnkunde
kandidaten
cultuurprijs
nière 'Black
ir' in Leiden
Vijfde Foto Biënnale Rotterdam geopend
Niet huilen, mamma!'
It
iam - De Museumjaar-
5rdt half april omge-
Museumkaart. De
at minder kosten en zal
iijgbaar zijn als abon-
Met de kaart kunnen
/J gratis of tegen geredu-
i rief naar een museum.
Oud-minister Hedy
a stopt met haar werk
1 van Toezicht van
ljjl|museum voor Volken-
wordt als voorzitter
d door Marietje van
lurgemeester van Alk-
voormalig wethouder
n (toen nog Marietje
•ta Molen). Bij wijze van
heeft d'Ancona een
•telling samengesteld
itel 'Het persoonlijke is
joldie vanaf zaterdag 5
tien is in het museum.
zaterdag 15 maart 2003
wuk - Dat acteur Daan
rmans, bekend van 'Cos-
Westenwind', een groot
fan kinderboekenschrijf-
nne de Bakkers steekt hij
ider stoelen of banken,
ande woensdag signeert
jen met de schrijfster en
is trator Jenny Bakker het
t>oek 'Bang voor Meester
bij boekhandel Van der
ojVuurtorenplein 10 in
wijk. Het drietal zal tus-
00 en 17.00 uur aanwe-
- Het Zuid-Amerikaanse
it onder de titel 'Fiësta'
nd in het Rijksmuseum
>lkenkunde zou worden
n, is afgelast. Er waren te
jkaarten verkocht. „Ik
>k niet waarom er zo
Banimo is", zegt een
•oerster. „Het singlefeest
ig jaar heel succesvol."
WiP - Er zijn drie geno
den voor de jaarlijkse
prijs van de Haarlem-
er. Kanshebbers zijn de
'Sirene van Haarlem-
er', de beeldende kunst
statie 'Pionèri con Tutti'
'odium voor Architec-
larlemmermeer. De prijs
>a aterdag 22 maart uitge-
schouwburg De Meerse.
De Zuid-Afrikaanse
theaterproductie 'Black
;aat dinsdag 1 april in
fei ie Schouwburg in pre-
n de voorstelling wordt
igende en feestelijke
ing van het passiever-
zfl ;even. Afrikaanse mu-
rdt daartoe gecombi-
let muziek van Verdi,
Fauré en Handel. Er
in Nederland ruim
voorstellingen gegeven,
première is de keuze
m gevallen vanwege de
and die de gemeente
ludt met Buffalo City in
rika.
door Franfoise Ledeboer
Amsterdam - Piet van Winden
van het antiquariaat AioloZ uit
Leiden - specialist in hand
schriften, typoscripten en ma
nuscripten - presenteert komen
de week op de Europese Anti
quaren Beurs brieven van nie
mand minder dan George Sand
(aan haar dochter), van Flaubert
(aan een kennis), van Rilke (aan
zijn uitgever) en een kaartje van
diens minnares Lou Andreas Sa-
lomé aan een arts.
Onder de vele verrassingen die
hij op de kop tikte zijn ook het
manuscript van 'Elyata' van
Couperus uit 1915, het met de
hand geschreven origineel van
'Het jaar van de kreeft' van Hu-
go Claus uit 1972 en een met te
keningen 'versierd' gedicht uit
1975 waarin Charles Bukowski
de rouw om de diefstal van zijn
geliefde VW-kever van zich af
schrijft
Onverwachte curiositeit bij Van
Wmden is het velletje met een
handtekening van Mohammed
Ali die de voormalige wereld
kampioen boksen in 1989 om
kranste met een hart Vermake
lijk is tenslotte de ongedateerde
brief van Marcel Proust aan een
vriendin. De auteur van 'A la re
cherche du temps perdu'
schreef volgens de mythe bij
voorkeur in bed: waar of niet, hij
ondertekende de brief met
'Marcel Proust (toujours au lit)'.
56 Deelnemers uit zes Europese
landen presenteren zich vanaf
aanstaande donderdag in het
RAI-Congrescentrum onder de
noemer Van droomreis naar
wereldreis'. Maar het aanbod
aan boeken, prenten en andere
stukken op deze 24ste editie van
de Europese Antiquaren Beurs,
zal de grenzen van dit thema
verre overschrijden.
De rusteloze reiziger Boudewijn
Büch stuurde op 5 december
1981 uit Weimar een prentbrief
kaart aan Gerard Reve met een
afbeelding van zijn geliefde
Goethe. De tekst: 'Ook hier vind
ik geen rust spreek ik de fles
aan. Doch gedenk steeds Uwe
majesteit. Liefs, Boudewijn
Büch.' Eric Schneyderberg van
Aenigma books prints biedt
de kaart volgende week te koop
aan.
Schneyderberg onderhield nau
we contacten met wijlen Büch
en had ten tijde van diens dood
afgelopen november zoveel van
zijn boeken, handschriften en
typoscripten in huis dat hij daar
onder de titel 'De verzamelaar
verzameld' een catalogus met
165 nummers uit kon samen
stellen. De Amsterdamse anti
quaar benadrukt dat Büch alles
uit de catalogus inderdaad voor
de verkoop had bestemd: „Ik wil
vooral niet de indruk wekken
dat ik op de beurs een slaatje uit
zijn dood hoop te slaan!"
Reve reageerde blijkens een on
gepubliceerde brief als volgt
Veel dank voor de fraaie prent
briefkaart uit Weimar. Het zal
daar wel koud zijn U be
hoeft niet aan mij met 'Uwe Ma
jesteit' te refereren. Ik ben
slechts van lage adel - markies -
dus Uwe Genade is reeds vol
doende.'
De Europese Antiquaren Beurs
(Ral-Congrescentrum, Amster
dam) van 20 tot en met 22
maart.
Openingstijden: do. van 16.00-
21.00 uur, vr. van 11.00-18.00
uur en za. van 11.00-17.00 uur.
Meer informatie: www.nwa.nl
Rotterdam/anp/gpd - De overlappingen
tussen kunst en commercie staan centraal
tijdens de vijfde Foto Biënnale Rotterdam
die gisteren is geopend. Onder de titel 'Ex
perience' wordt de wisselwerking tussen
uiteenlopende disciplines als beeldende
kunst, fotografie, film en reclame belicht.
Het bindend element blijkt de stortvloed
van beelden te zijn die mensen elke dag
weer over zich heen krijgen en de manier
waarop ze die ervaren. „Hoe ga je daar
mee om?", vraagt Bas Vroege, een van de
samenstellers van de tentoonstelling,
zich af.
De vraag intrigreerde hem zo dat hij er
met anderen een boek over maakte. „We
hebben en Kunnen eigenlijk alles al. Het
enige dat rest is iets meemaken dat je
nog nooit eerder hebt meegemaakt. Maar
hoe bereikt die informatie je? Waarom
reageert iemand op die ene boodschap,
terwijl de hersenen bijna continue bezig
zijn met het filteren van beelden en
bronnen?"
Eén van de meest gefotografeerde ge
beurtenissen van de afgelopen jaren is de
Bijlmerramp. Toch is daar op de hoofd
tentoonstelling van de Foto Biënnale in
pakhuis Las Palmas geen foto van te vin
den. Wel is er een projectie van een ra
darscherm te zien, waarvan het ramptoe
stel plotseling verdwijnt Ook is het ge
sprek te horen dat de luchtverkeersleider
in de laatste minuten voor de crash voert
met de piloot.
Het gaat om de installatie 'Bijlmercrash',
waarbij als maker het NOB (Nederlands
Omroepproductie Bedrijf) is aangegeven.
Basismateriaal is een televisiereportage
die de samenstellers van de expositie tus
sen alle sensationele berichtgeving over
de ramp opviel vanwege haar beklem
mende eenvoud. „Juist het ontbreken
van iedere vormgeving heeft een impact
waar geen enkele beeldmaker aan kan
tippen", aldus Bas Vroege.
Het is een opvallend gegeven: een foto
manifestatie die ervoor kiest om een
veelvuldig met camera vastgelegde ge
beurtenis te belichten aan de hand van
een simpel radarbeeld. Saaier kan bijna
niet Het is dan ook niet het beeld dat
centraal staat op de tweede Foto Biënna
le Rotterdam, maar de impact daarvan.
Of beter gezegd: de ervaring. Daarom is
de titel van de Foto Biënnale Rotterdam
2003 dan ook 'Experience'.
„Experience is het buzz-woord van deze
tijd", stelt Vroege. „Het gaat bij een pro
duct bijvoorbeeld niet meer om functio
naliteit, maar om de ervaring die het
geeft." Reclamemakers doen er van alles
aan om hun product als een ervaring te
verkopen. „Neem de mobiele telefonie.
De slogan van Vodafone is 'How are you?
Het lijkt wel of ze er een neo-hippiege-
voel mee willen uitstralen."
En de consument is er gevoelig voor,
meent Vroege. Het gaat allang niet meer
om de functionaliteit of de prijs van een
mobiele telefoon, maar om de ervaring
die het geeft om bij een bepaalde groep
mensen te horen. „How are you? Dat is
waar het om draait."
De ervaring die een bedrijf als Vodafone
aan de man wil brengen is zorgvuldig ge
creëerd. Via een totaalcampagne op ra
dio, tv, internet, billboards en adverten
ties wordt geprobeerd die ervaring door
Een foto van Rineke Dijkstra die te midden van de stortvloed aan beelden een meditatief effect heeft. Publiciteitsfoto
te laten dringen tot de consument. Een
lastige klus, want er is al een bombarde
ment van beelden waarmee andere mer
ken en media de consument dagelijks
overstelpen.
„Wat beleef je eigenlijk nog aan beelden
als die zich zo massaal aan je opdringen?
vraagt Vroegë zich af. „Om je ertegen
te beschermen creëer je een schild om je
heen, dat je steeds moet aanscherpen.
Als reclamemaker ga je dan weer op zoek
naar methoden om door dat schild heen
te breken. Het gevolg is een ratrace waar
in iedereen elkaar opstuwt naar steeds
heftigere beelden."
„Je ziet dat bij mensen door de opeensta
peling van beelden een vermoeidheid
ontstaat", licht Vroege toe. „Dan is juist
een oorverdovende stilte veel effectie
ver." Een voorbeeld is het werk van foto
grafe Rineke Dijkstra, dat op de FBR in
uitermate sobere opstelling is terug vin
den. „Zij gebruikt de beeldtaal uit de ne
gentiende eeuw. Je zou haar stijl medita
tief kunnen noemen. Het is opvallend
dat juist daar nu zulke hoge bedragen
voor worden betaald."
De Foto Biënnale Rotterdam 2003, te
bezoeken op 32 locaties in de stad,
loopt tot en met 21 april. Het bijbeho
rende boek 'Experience. The media rat
race' (240 blz. Nai Uitgevers) kost 29,50.
onsterfelijke
STERFSCÈNES
De Boekenweek staat dit jaar in
het teken van Leven en dood in
de letteren. In dat kader kozen
tien redacteuren van deze krant
het boek met de meest aangrij
pende sterfscène. Vandaag Joke
Dieben-Frerichs over hoe Kruimel
en Jonatan Leeuw sten/en én de
dood overwinnen in Astrid Lind-
grens klassieke jeugdboek De ge
broeders Leeuwenhart.
Een meer van tranen. Daar kom
je wel op uit, als je alle waterlan
ders zou kunnen verzamelen die
de afgelopen dertig jaar vergo
ten zijn bij het (voor)lezen van
De gebroeders Leeuwenhart van
de Zweedse kinderboeken
schrijfster Astrid Lindgren.
Vooral bij de eerste twee hoofd
stukken, waarin achtereenvol
gens de dappere Jonatan en zijn
doodzieke broertje Kruimel het
leven laten, houdt geen mens
het droog.
Ruim tien jaar geleden las ik het
voor aan mijn twee zoontjes -
met een brok in de keel en de
zakdoek paraat. Er is waar
schijnlijk geen kinderboek te
vinden dat zoveel indruk op de
ze moeder en haar zonen heeft
gemaakt als de door Kruimel
vertelde geschiedenis van die
twee vaderloos opgroeiende
broertjes Leeuw.
Kleine Kruimel, die in de armoe
dige woning van zijn moeder al
hoestend (tbc?) zijn dagen slijt
op de keukenbank, vangt per
ongeluk op dat hij het niet lang
meer zal maken. Het doodsban
ge kereltje ziet zichzelf al in een
kist onder de grond liggen, maar
volgens zijn grote broer moet hij
zijn lijfje beschouwen als niet
meer dan een schil. Na zijn
dood vliegt zijn ziel regelrecht
naar 'Nangijala', het land voor
bij de sterren waar ze volgens
Jonatan 'nog leven in de tijd van
Leien en dood
■n de letteren
BOEKENWEEK 2003-12T/M22 MAART
de kampvuren en de sprookjes'.
Kruimel laat zich maar gedeelte
lijk troosten. Dat Nangijala, dat
mag dan wel prachtig zijn: maar
wat moet hij daar in zijn eentje,
zonder zijn knappe, dappere
broer Jonatan?
Een paar weken later komt Jo
natan echter om het leven bij
het rédden van zijn broertje uit
hun fel brandende woning, een
daad waarmee hij postuum de
erenaam 'Leeuwenhart' ver
werft Kort daarna sterft ook
Kruimel - in het vaste geloof dat
de gebroeders Leeuwenhart in
het land achter de sterren weer
voor eeuwig samen zijn. Van
daar ook dat hartverscheurende
briefje dat hij vlak voor zijn
overlijden voor zijn moeder op
de keukentafel neerlegt: 'Niet
huilen, mamma! Tot ziens in
Nangijala!'
Nou, lees dat als liefhebbende
moeder maar eens voor aan je
kroost. Ik geef het je te doen.
Pippi Langkous mag dan de po
pulairste schepping zijn van de
vorig jaar op 94-jarige leeftijd
overleden Zweedse schrijfster,
De gebroeders Leeuwenhart is
zonder twijfel haar meest in
drukwekkende avonturenboek.
Onder meer, omdat de stervens
angst er zo beeldend in wordt
beschreven en - met name aan
kinderen - een perspectief wordt
geboden op een leven na de
dood. Onder Jonatans' motto: Je
moet de moed opbrengen om
het gevaar (lees: de dood) te
trotseren, anders ben je geen
mens maar een lor.
theater recensie
Wijnand Zeilstra
Voorstelling: "Frank Lloyd Wright was een
goede architect' Spel: Hans Dagelet.
Peter Kuit(tapdanser) en Joop van Brakel
(muzikant). Gezien: 14/3, LAKtheater
Leiden Aldaar nog te zien: vanavond.
Motoriek en geluid vormen de
drijvende kracht in de eigenzin
nige voorstelling van acteur
Hans Dagelet. Logica binnen
een verhaallijn moet je echter
daarbij niet verwachten. Er is
een uitgangspunt dat in een
vormexperiment als speurtocht
naar een identiteit is uitge
werkt.
Diverse malen laat Dagelet zijn
personage beweren dat hij geen
karakter heeft. Die leegheid en
karakterloosheid zijn zo sterk
dat hij net zo goed niet zou
kunnen leven. Dat tendeert
naar een zekere triestheid die
voor deze productie verder niet
meer relevant lijkt. Belangrijker
voor het uitgangspunt is dat dit
personage op zoek gaat naar
een karakter, naar een identi
teit. Die zoekt hij enerzijds in
beroemde historische toespra
ken en anderzijds in architecto
nische denkbeelden van Frank
Lloyd Wright.
Natuurlijk wordt verwezen naar
een fraai nummer van Simon
en Garfunkel waarin zij op één
van hun bekendste LP's deze
architect bezingen. Daartoe
staat een ouderwetse platen
speler opgesteld. En het is het
enige geluid dat niet door com-
puteringrepen vervormd tot
ons komt. Verder valt er name
lijk een collage van stemmen en
muziekfragmenten te beluiste
ren.
Veel belangrijker dan het aan
deel van Frank Lloyd Wright is
in dit stuk het louter reprodu
ceren van toespraken. De mo
toriek ervan wordt geanaly
seerd en geoefend tegen de
achtergrond van zeer uiteenlo
pende klanken. De geluidstech
nicus op het podium en de tap-
danser assisteren Hans Dagelet
daarbij. Uitvergroting, vertra
ging, versnelling en veelvuldige
herhaling zijn kenmerkend
voor dit vormexperiment dat
gemengde gevoelens achterlaat.
De intensiteit en het ontrege
lende karakter zijn onmisken
baar. Dat neemt niet weg dat
het experiment in verhouding
tot het beperkte uitgangspunt
te lang duurt. Bovendien slaat
de voorstelling in haar excentri
citeit wel eens door in de rich
ting van zinledig gedoe.
beater recensie
•usanne Lammers
'ing: Festen door De Ploeg,
tm van de Sande Bakhuyzen.
n Piet Romer, Genio de Groot,
•s, Joep van Deudekom, Peter
op ea. Gezien: 14/3, Leidsc
atic "fg- Nog te zien: 19 en 20/3,
ouwburg Velsen, Umuiden.
et
351
iets uitdagends: je vijf
erjaardag vieren met
elbewerking van 'Fes-
lm over een incestueu-
iie zijn zeventigste ver-
iert. De jubilarissen van
Het Raam verlooche-
cabaret-wortels niet,
lal wordt kolderiek aan-
gt talloze running gags
en vele dubbelrollen, en toch
houdt het ademstokkende ver
haal zijn gruwelijke kracht.
Aan de ene kant van het spec
trum bevinden zich de lolbroe
ken van NUHR, die mekkeren
over de hen toebedeelde (dub
belrollen, aan de andere kant
Han en Piet Römer, die gewoon
en tamelijk droog hun rol spelen
en daarmee het afschuwelijke
familiegeheim blootleggen. Dat
contrast geeft deze 'Festen' iets
extra wrangs.
De voorstelling begint met de
half achter het gordijn verscho
len zelfmoord van het misbruik
te zusje, maar onmiddellijk
daarna zetten Waas, Heerschop
en Van Deudekom een feest
stemming in door te dollen met
de zaal. Ze halen een dame van
het balkon over om op een lege
plek op de parterre te gaan zit
ten en houden een idiote inlei
ding op deze 'feestelijke voor
stelling'. En die gezelligheid
wordt heel langzaam overspeeld
door de gebeurtenissen. Precies
zo moeten de gasten van het
verjaardagsfeest zich gevoeld
hebben.
Dat gevoel van een akelige,
klamme hand die zich om je
hals legt, wordt het meest be
reikt door Genio de Groot, als de
wel degelijk van alles op de
hoogte zijnde moeder, die tegen
de klippen op de schijn en haar
waardigheid probeert hoog te
houden, en Piet Römer, die met
ouderwetse ambachtelijkheid de
pater familias in optima forma
speelt. Prachtig is zoals hij zelfs
in zijn schuldbekentenis de bo
venliggende partij is: hij compli
menteert de zoon voor de ma
nier waarop deze hem uiteinde
lijk gevloerd heeft; en zelfs af
gaand, lijkt hij niet geraakt. Spil
in dit drama is Han Römer als
zijn zoon. Hij speelt de ook mis
bruikte, nu wrekende zoon ta
melijk uitdrukkingsloos en af
wezig. De vernietiging is bijna
voltooid, hij wordt als het ware
verlamd door die enorme vader.
Dat is misschien niet zo specta
culair, maar wel erg overtui
gend.
En door die afrekening van de
zoon met de vader steekt dan
telkens weer die feeststemming
de kop op, alsmaar smoezeliger
en opgelegder. Precies zoals op
een echt familiefeest, waar alle
narigheid gebagatelliseerd
wordt, stilgepraat en stilgedron-
ken.
muziek recensie
Udy van der Spek
Concert: Nieuw Sinfonletta Amsterdam
o.l.v. Lev Markiz, m.m.v. Menahem
Pressler, piano. Gehoord: 13/3,
Stadsgehoorzaal Leiden.
'Schumanns Pianoconcert in a'
met als solist niemand minder
dan Menahem Pressler wordt
als een parel omsloten door
twee fraai getinte 'schalen',
Schuberts 'Ouverture in Itali
aanse stijl' en 'Souvenir de Flo
rence' van Tsjaikowski. De Ou
verture is niet meer dan een
'amuse gueule', een klein maar
delicaat, licht verteerbaar hapje
om de eetlust op te wekken.
Nieuw Sinfonietta Amsterdam,
aangevuld met een batterij bla
zers, speelt zich heerlijk warm,
en profileert zich meteen als een
transparant en kleurrijk orkest
Zo verwelkomt Sinfonietta
Pressler, die zich (79 jaar oud)
als een jongeling achter de vleu
gel zet om de mooiste klavier
muziek die Robert Schumann
ooit schreef ten gehore te bren
gen. In 1841 had Robert het eer
ste deel al gecomponeerd, als
een fantasie voor piano en or
kest, maar aan dit 'allegra affet-
tuoso' werden vier jaar later een
Intermezzo en een Finale toege
voegd, opgesplitst in vijf delen.
In het eerste allegro heeft Press
ler enige tijd nodig om een
mooie, exacte aanslag te krijgen.
Maar al snel is hij op dreef en
laat hij als een voorbeeldig me
dium het meesterschap van
Schumanns compositie horen.
Hij roept stemmingen en beel
den op, zoals ook de romanti
sche dichters dat doen. Er is een
voortdurend krachtenspel tus
sen solist en orkest, maar nooit
ten gunste van een van beide.
Menahem Pressler speelt met
een jeugdig bravoure, overgoten
met wijsheid van de bejaarde
man. Het orkest fraseert en
ademt mee onder de spirituele
leiding van zijn eerste dirigent
Lev Markiz. Bij tijd en wijle bijt
Pressler heftig van zich af, zoals
in de overrompelend gespeelde
cadenz. Met vier vlinderlichte
opwaartse nootjes kondigt hij
het volgende deel aan, als een
lentebode die steeds weer op
duikt, waar steeds naartoe ge
speeld wordt. Flamboyant ex
pressief is het samenspel in de
finale dat de zaal in vuur en
vlam zet. De pauze is nodig om
te ontspannen en op te laden.
En na een caféïnestoot is er
weer volop ruimte voor Tsjai-
kovski's Souvenir uit Florence.
Sinfonietta is afgeslankt tot
strijkorkest in oorspronkelijke
proporties. Ook nu komt de
klankkleur zowel solistisch als
gezamenlijk bijzonder tot z'n
recht. Prachtig klinkt de licht
schurende harmonie waarmee
het orkest in het Adagio valt.
Mooie prille vioollijnen laten
zich koesteren door een bed van
prikkelende pizzicato's. In het
derde deel pronken de alten met
hun wollig warme koloriet, nog
eens geaccentueerd door don
kere gloedvolle contrabassen.
Uitgelaten en zwierig lijken de
Florentijnse meisjes in het laat
ste deel te volksdansen naar een
feestelijke climax toe, waar par
does een eind aan komt. Een ge
weldig applaus van het talrijke
publiek is de meest voor de
hand liggende reactie.
