'Leiden heeft de naam lastig te zijn'
Commissaris van de Koningin Jan Franssen over burgemeesters, herindeling en Idols
Janssen met Joop van der Reijden aan de 'Valkenburgse paardenvijgen' die door Joop Franssen aan de zijde van prinses Margriet ter gelegenheid van 'Kom in de kas' in Franssen wordt verwelkomd door demonstranten die strijden voor behoud van de
iraakhekke worden gepresenteerd. Archieffoto: Frans Roomer Rijnsburg. Rechts zit burgemeester Arie van der Lee. Archieffoto: Frans Roomer zelfstandigheid van Warmond. Archieffoto: Henk Bouwman
ZATERDAG
8 MAART
2003
Hij gaat er eens rustig voor zitten.
Jan Franssen, sinds begin mei 2000
commissaris van de koningin in
Zuid-Holland, neemt de tijd om te
praten over de Leidse regio, de on
derlinge samenwerking van ge
meenten, herindeling en zijn rol bij
de pogingen van Leiden een nieu
we burgemeester te krijgen. Maar
eerst even wat anders.
door Kees van der Malen
en Robbert Minkhorst
I ranssen slaat een populair ochtend
blad open. Twee paginagrote advertenties
trekken zijn aandacht. „Kan hij wat?" De
vinger wijst naar Jamai. „Idols is een hype,
hé? Ik heb destijds een van de voorrondes
gezien. Ik vond het walgelijk om naar te kij
ken. Het is een geestelijke verruwing van de
samenleving waar ik niet van houd."
Hij heeft gehoord van een nieuw program
ma dat bij Veronica komt. „Ranziger dan
ranzig, zeiden ze. Alles is tegenwoordig open
en bloot in het publieke domein, tot het ba
nale aan toe. Waar houdt het op?"
De WD-bestuurder kan er niettemin om la
chen als hij wordt geconfronteerd met het
feit dat juist hij een van de oud-voorzitters
van die omroep, Joop van der Reijden, waar
nemend burgemeester van Valkenburg heeft
gemaakt. CDA'er Van der Reijden, oud
staatssecretaris, geldt nog steeds als 'een be
stuurlijk zwaargewicht', zoals dat in die krin
gen heet. Hij heeft tegengas geboden aan de
welhaast natuurlijke overheersingsdrang van
buurgemeente Leiden.
Een mengeling van trots, verantwoordelijk
heidsgevoel en ijdelheid tekent Franssens
gezicht en kleurt zijn woorden als de burge
meestersbenoemingen ter sprake komen. De
Leidse regio verwend met sterke waarne
mers, vindt hij. Van der Reijden dus, maar
ook Wolter Lemstra (in Leiden), en sinds
kort Ad Havermans (oud-burgemeester van
Den Haag) in Zoeterwoude. „Wie mij kent,
weet dat ik buitengewoon kritisch ben op
kwaliteit."
„Ik ga bij het benoemen van waarnemers
onconventioneel te werk. Ik schroom niet
om iemand die 75 is, maar nog heel scherp,
te benoemen. Net zoals ik iemand van eind
20, rond 30 benoem die het al in de vingers
heeft. Mensen als Van der Reijden en Lem
stra zijn gepensioneerden met een grote
staat van dienst. Zij werken in een gebied
dat zélf een grotere verantwoordelijkheid
over zijn toekomst moet nemen. Dat vraagt
om extra bestuurskracht. Dat maakt dat ik
hoge, hele hoge kwaliteitseisen stel."
Visionaire gaven
Zodoende ligt ook de lat voor de burgemees
terspost van Leiden hoog. De stad zit als het
ware in een driedubbele spagaat. Leiden
concurreert met andere Hollandse steden op
terreinen van wonen, werkgelegenheid, toe
risme en cultuur en werkt tegelijk met ze sa
men. Leiden wil, kan en moet op internatio
naal niveau meetellen, maar dient ook zaken
te doen met de regio. Tegelijk is de bestuurs
kracht ondermaats en heeft de stad geen of
nauwelijks bondgenoten.
Franssen beseft dat en verwijst daarbij te
vens naar de vernietigende uitkomsten van
de bestuurskrachtmeting, die de gemeente
op aandringen van de provincie heeft laten
maken. „De burgemeester van Leiden is zo
wel de burgemeester van de stad, als die van
de stad die de regio ziet. Hij moet absoluut
een zwaargewicht zijn, die zich ook kan me
ten met Den Haag, Rotterdam en Dordrecht.
Iemand die oog heeft voor de stad, voor de
regio en tegelijk gevoel heeft voor de emoties
in die regio. Hij moet over visionaire gaven
beschikken, vergezichten kunnen tonen en
draagvlak kunnen creëren. Al die eigen
schappen hebben voor mij buitengewoon
zwaar meegewogen bij mijn selectie van de
kandidaten."
Harry Groen en Henri Lenferink, die tot 11
maart strijden om de gunst van de Leidse
kiezer, voldoen aan het profiel dat Franssen
voor Leiden voor ogen heeft. Al had van de
commissaris van de koningin best Groen be
noemd mogen worden. De eerste poging in
de gemeente om een referendum voor een
nieuwe burgemeester te organiseren, mis
lukte. De vertrouwenscommissie vond
slechts één kandidaat geschikt en die kandi
daat was Groen. Minister Johan Remkes van
Hij waardeert het dat Leiden zich kwetsbaar
opstelt sinds het onderzoeksbureau
Atos/KPMG de bestuurskracht van de ge
meente in kaart heeft gebracht. „Leiden
heeft de luiken opengezet richting de regio."
De Leidse agglomeratie en de Bollenstreek
zouden zich veel scherper moeten profile
ren, veel duidelijker een eigen profiel moe
ten krijgen. Het gebied heeft het in zich om
een eigen identiteit te ontwikkelen. De ver
antwoordelijkheid daarvoor ligt vooral bij de
streek zelf, vindt Franssen. De provincie is er
om te helpen.
„Het is nu te veel een transformatiezone tus
sen Schiphol en Rijnmond. De regio had al
tijd de neiging om noord-zuid te denken, in
plaats van oost-west. Wonen, werken, ver
keer en landschappelijke waarden: ontwik
kel een visie hoe het gebied zich in de toe
komst onderscheidt. Van mij mag de Rijn
streek zich daarbij aansluiten. Zorg dat daar
uit een agenda voortvloeit, die de regio zélf
ter hand neemt. De huidige set afspraken
over regionale samenwerking draagt nog
heel nadrukkelijk het stempel van de provin
cie." Een sterk regionaal bestuur is wel een
voorwaarde, stelt de commissaris, want an
ders worden die ambities niet gehaald.
De regio ontkomt daardoor ook niet aan
herindelingen. Franssen heeft altijd gesteld
dat er in Zuid-Holland te veel gemeenten
zijn. Dat vindt hij nog steeds. Ook geldt dat
voor de Leidse regio, de Bollenstreek en de
Rijnstreek. „Het is te versnipperd. Er zijn te
veel zwakke spelers die te weinig voor elkaar
krijgen."
Een herindeling ten noordwesten van Lei
den ligt voor de hand. Franssen kijkt daarbij
uitdrukkelijk naar de machtsverhoudingen
in de streek. De wettelijke procedure voor
herindeling van Warmond, waarbij Leiden,
Alkemade, Oegstgeest, Sassenheim eoVoor-
hout zijn betrokken, loopt weliswaar nog,
maar Franssen neemt al - zij het voorzichtig
- een voorschot op de uitkomst van die pro
cedure. Straks zijn Katwijk, Rijnsburg en Val
kenburg gefuseerd. De verhouding tussen de
nieuwe gemeente en Leiden wordt, gemeten
naar inwonertal, één staat tot twee. Dat
maakt de verhoudingen evenwichtiger. „Ge
deputeerde Staten moeten dan verder aan
de noordkant voor een beter evenwicht zor
gen."
GS nemen uiterlijk 4 april een besluit over de
toekomst van Warmond en omliggende ge
meenten. „In enigerlei vorm gaat er iets ge
beuren", voorspelt Franssen, zonder verder
aan te geven welke gemeenten bij de herin
deling worden betrokken.
Sneller
Overigens had het van hem allemaal sneller
gemogen. De afgelopen jaren botste Frans
sen al ettelijke malen met CDA-gedeputeer-
de Dirk Dekker, die verantwoordelijk is voor
het dossier over 'de bestuurlijke toekomst
van de Leidse regio en de Bollenstreek', én
met een meerderheid in provinciale staten.
Die aanvaringen hebben hem sadder and
wiser gemaakt. „Critici zullen zeggen dat de
gekozen aanpak in sommige gevallen te
traag was. Ik kan het met die mensen eens
zijn. Aan de andere kant: binnen de marges
die er zijn, is in de Leidse regio echt veel van
de grond gekomen. De fusie van de KRV-ge-
meenten gaat vrijwillig. De praktijk wijst uit
dat gaandeweg bij gemeenten het inzicht
doorbreekt. Als gevolg van de aanpak van de
provincie zijn de luiken opengegaan. Het is
niet zo dat gemeenten meteen door de poort
van herindeling lopen, maar er is veel bewe
ging. Ik wil hier niet alleen maar blijven ver
dedigen dat herindelingen noodzakelijk zijn.
In een aantal gevallen is het gewoon beter."
Franssen verwacht ook niet dat een nieuw
kabinet een streep zet door herindelings
plannen van de provincie. In feite is het
standpunt van de regering van CDA, LPF en
WD al nauwelijks veranderd. „Die heeft niet
gezegd: ho met herindeling. De herindelin
gen in de Achterhoek gaan ook gewoon
door. Draagvlak onder de bevolking heeft
een zwaarder accent gekregen, maar is niet
zaligmakend. Het is een lijn die Zuid-Hol
land al redelijk volgt. Verder blijft de provin
cie leidend in dit soort processen. Daar is
niet aan getornd.
„Het gaat bij herindeling nog steeds over de
vraag of een gemeente over een reeks van ja
ren aan de eisen van een sterk bestuur kan
voldoen. Je ziet dat een toenemend aantal
gemeenten ook die vraag aan zichzelf stelt.
Financiële mogelijkheden van gemeenten
worden beperkter. Uit de bestuurskrachtme
tingen blijkt dat ze hun dagelijkse dingen
best redelijk doen, maar dat vooral de amb
telijke spankracht beperkt is. Zonder te zeg
gen dat een grotere gemeente het vanzelf
sprekend beter doet. Maar je hebt wel een
grotere, bredere basis gekregen."
„Je moet zakelijke motieven ook niet venvar
ren met iets begrijpelijk emotioneels: de bin
ding met de gemeenschap. Een gemeente en
een gemeenschap zijn twee verschillende
dingen. Het gevoel van geborgenheid, bin
ding en veiligheid, het gevoel dat een grotere
gemeente ongrijpbaarder en vreemder over
komt, is niet onlosmakelijk verbonden aan
een administratieve eenheid."
Commissaris van de koningin Jan Franssen: „Ik wil hier niet alleen maar blijven verdedigen dat herindelingen noodzakelijk zijn. In een aantal ge
vallen is het gewoon beter." Foto: CPD/Jacques Zorgman
binnenlandse zaken oordeelde dat de ge
meente onwettig had gehandeld en droeg
Leiden op de procedure opnieuw te begin
nen.
Franssen is nog altijd verbaasd dat Remkes
zo laat met dat besluit kwam. „Ik heb de ge
meenteraad voldoende kandidaten voorge
legd om twee namen voor te dragen. De ar
gumentatie om het er bij een te laten, kon ik
billijken. De vertrouwenscommissie is daar
na samen met mij bij de minister geweest.
Hij had op dat moment moeten zeggen dat
hij er geen genoegen mee nam. Ik vind dat
de gemeenteraad meer krediet verdient dan
het heeft gekregen."
Hoe dan ook vindt Franssen de huidige be
noemingsprocedure - met of zonder refe
rendum - verre van ideaal. Die schrikt goede
kandidaten af, constateert hij. „Het wordt
steeds moeilijker om met de huidige proce
dures mensen te vinden die de job aankun
nen. Ook naar Almere hebben maar vijf
mensen gesolliciteerd."
Het imago van Leiden is dan nog eens een
extra belemmering. „De Leidse reputatie is
er niet een om trots op te/zijn. Leiden heeft
de naam een lastige stad/te zijn." Toegege
ven, Amsterdam is ook geen makkie. „Maar
de burgemeester van Amsterdam heeft in
ternationaal prestige. Helaas kun je dat van
Leiden nog niet zeggen/ En dat in Leiden
voortdurend bestuurde rs gedwongen ver
trekken, er spanninger naar de regio zijn en
in die stad een burgemleester traditioneel
weinig speelruimte heeft - er dus een sterke
wethouderscultuur heerst - maakt het moei
lijk om erg goede kandidaten te vinden."
Kwetsbaar
Sinds zijn aantreden heeft Franssen bij her
haling aangedrongen op intensieve samen
werking tussen gemeenten. Hij richtte zijn
pijlen ook voortdurend op de Leidse regio en
de Duin- en Bollenstreek, waar die samen
werking nauwelijks van de grond wilde ko
men. Tot zijn vreugde ziet hij een kentering.
Ook bij Leiden, dat niet langer automatisch
de schuld van de problemen bij de ander
zoekt - of een oplossing van die problemen
vertaalt in de annexatie van een vliegkamp
of in herindeling. „Er zijn goede eerste stap
pen gezet", vindt Franssen. „Maar één zwa
luw maakt nog geen zomer."
