Als een zeilschip op de wind
Madneze
poetspast
BOEKEN
Toon John Grisham cynischer dan ooit
Moeder Aarde centraal in jeugdboeken
iS8|| zonder zuur
vrij
Thomas Rosenboom virtuoos in 'De nieuwe man'
Poetspasta zonder zuur
Neal Pollack meester
in groteske overdrijving
hoc 144
ZATERDAG 1 MAART 2003
Wat is precies die magische kwa
liteit waar grote romans over be
schikken? Hoe belangrijk is het
voorwerk, de documentatie? Die
onderwerpen stelde Thomas Ro
senboom in het najaar van 2001
aan de orde in vier lezingen over
de kunst van het schrijven. Een
paar maanden geleden publiceer
de hij die voordrachten in 'Aan
vallend spel': een openhartig kijk
je in de keuken van deze mees
terlijke schrijver.
roman recensie
Wim Vogel
'De nieuwe man' door Thomas
Rosenboom. Uitgeverij Ouerido. Prijs
18.95
Nu is het natuurlijk niet zo dat
Aanvallend spel een kant en
klaar recept biedt voor een ge
slaagde, klassieke roman. Wie
een compositie kan analyseren
is nog geen componist. Het is de
kok die zijn vak moet verstaan.
Het is daarom nogal dubbel om
naast Rosenbooms jongste ro
man De nieuwe man ook Aan
vallend spel te lezen. Zelden de
theorie zo prachtig zien samen
vallen met de praktijk, maar te
gelijkertijd besef je de ongrijp
baarheid van de creatieve geest
Het geheel is zo ongelofelijk veel
Thomas Rosenboom.
Foto: GPD/Harmen de Jong
meer dan de delen.
Die creativiteit is veel moeilijker
in woorden te vangen en dat is
maar goed ook. Kunnen we ons
gelukkig steeds opnieuw laten
overrompelen door de eigenzin
nige en besloten wereld van Ro
senbooms helden. En net als in
Gewassen Vlees (1994) en in Pu
blieke werken (1999) zou je die
besloten romanwereld ook nu
willen openrukken, zou je han
delend willen optreden om de
helden te behoeden voor en ze
inzicht te verschaffen in, opdat
ze toch niet opnieuw met de
beste bedoelingen reddeloos
hun ondergang creëren.
Ook De nieuwe man is een his
torische roman. Rosenboom
neemt ons mee naar Oost-Gro-
ningen, naar Wirdum, een ge
hucht aan het Damsterdiep. On
danks het nieuwe Eemskanaal is
scheepsbouwer Berend Bepol
Wirdum trouw gebleven. Zijn
werfje genereert voor het dorpje
de enige arbeidsplaatsen in de
jaren twintig van de vorige
eeuw. Bepol is vooral een pein
zer, een denker en bemoeit zich
nauwelijks met zijn werf. Om
hem heen sluipen Gaat, zijn
vrouw, die meer in de gaten
heeft dan hij denkt, en Ilse, zijn
weinig appetijtelijke dochter.
Om zijn dochter aan de man en
zijn werf aan een opvolger te
helpen, besluit Bepol dat Nies
ten, zijn voorman, met Ilse moet
trouwen. Op de werf wordt
naast het ouderlijk huis een
huisje gebouwd: de nieuwe man
trekt er met Ilse in. Wat Bepol
betreft, kunnen het geluk en de
toekomst beginnen.
Het is vooral de beperktheid van
zijn broeierige binnenwereld die
van Bepol zo'n tragische figuur
maakt. Hij tuurt veel in spiegels,
bekijkt en beloert anderen op
afstand. Hij neemt nooit deel,
heeft genoeg aan zichzelf. Hij
gelooft onvoorwaardelijk in ei
gen hersenspinsels en is bereid
die onmiddellijk aan te passen
aan. en in te ruilen voor andere,
mocht de werkelijkheid van
kleur verschieten. Die werkelijk
heid is wat hem betreft in hoge
mate maakbaar, vandaar zijn
sympathie voor het socialisme
op dorpsniveau. Zijn leven lang
Rosenboom
De nieuwe man
voelt hij zich 'als een nat laken
dat vanzelf opdroogt', 'als een
zeilschip op de wind' en zo ie
mand meent plotseling de we
reld van anderen naar zijn hand
te kunnen zetten.
Alles wat Bepol naar beste we
ten meent te arrangeren loopt
op een drama uit. En zoals het
een klassieke held betaamt,
draagt hijzelf, onbedoeld want
met de beste bedoelingen, alle
schuld voor de totale ramp
spoed die alles en iedereen zal
treffen. Het is Rosenboom wel
toevertrouwd die rampspoed
structureel voor te bereiden
want in een klassieke roman be
staat het toeval niet
Als ook Niesten (zijn voornaam
wordt nergens gebruikt) hem
smeert, start Bepol, alweer on
bedoeld, de motoren van de zo
juist gereed gekomen zeesleper,
die niet op de helling maar, naar
zal blijken, onwrikbaar in het
weiland ligt. Als een prachtige
metafoor voor de teloorgang
van al dit menselijke streven dat
ten ondergaat aan een tegen
kracht die het zelf oproept, ver
scheuren de motoren, verlicht
door de schijnwerpers van de
boot, een half uur de zwarte stil
te van het Oost-Groningse land.
Dan zijn de zuigers vastgelopen,
de koppelingen verbrand en is
alles en iedereen kapot en verlo
ren.
Gelukkig trekt Rosenboom zich
niets aan van de kritiek op zijn
archaïserende taal en stijl. Wat
dat betreft is deze roman een
staalkaart van termen en begrip
pen uit de scheepsbouw. De be
faamde 'brieke benen' uit zijn
vorige romans ontbreken maar
daar staan zoveel andere bijna
verloren woorden en uitdruk
kingen tegenover, noodzakelijk
om de eigen wereld te verbeel
den.
De nieuwe man heb ik adem
loos gelezen, hoe moeilijk dat
ook is voor een roman van meer
dan driehonderd bladzijden.
Dat ik toch dat cliché gebruik,
komt omdat ik al die pagina's
lang leefde in die andere wereld
die me benauwde, me intrigeer
de maar waar ik niet aan kon en
wilde ontsnappen.
thriller recensie
Peter Kuijt
'De claim' door John Grisham. Uitgeverij
A.W. Bruna. Prijs 19,95.
De voorjaarslieveling van de
boekverkopers heeft weer toege
slagen. John Grisham zorgt elk
jaar voor klinkende omzetten en
zijn jongste roman De claim is
ook nu weer een geheide best
seller.
De kwaliteit van de 'Grishams'
wisselt. Het ene jaar is z'n thril
ler niet te pruimen, het andere
jaar valt-ie nog net te behappen.
Maar de allure van zijn laatste
boeken is omgekeerd evenredig
aan zijn verkoopsucces. Het is
met zijn vijftiende boek niet an
ders. De claim haalt helaas bij
lange na niet het nagelbijtende
niveau van Grishams niet weg te
leggen eerste thrillers als Advo
caat van de duivel, Achter geslo
ten deuren en De cliënt. Het
boek begint veelbelovend, maar
gaat aan het eind als een Ahold-
aandeel hopeloos onderuit.
Zoals gebruikelijk is Grishams
held een advocaat. De jonge
Clay Carter is een pro-deo-
raadsman die op zijn Bureau
voor Rechtshulp de ene na de
andere bij voorbaat hopeloze
zaak voorgeschoteld krijgt. Zo
ook die van de zwarte, 20-jarige
drugsverslaafde Tequila Watson
die op klaarlichte dag leeftijdge
noot Ramón Pumphrey door
het hoofd schiet. Voor Clay staat
vast dat Tequila honderd pro
cent schuldig is, totdat hij wordt
benaderd door de wat duistere
figuur Max Pace die hem verteld
dat Tequila gehinderd werd
door de nadelige bijwerkingen
van een nieuw aflóckmedicijn.
JOHN GRISHAM
Ill
THRILL
E R
Pace haalt Clay over om in
plaats van Tequila de nabe
staanden van Pumphrey te ver
tegenwoordigen en een zaak
aan te spannen tegen de fabri
kant.
Clay weet een schikking te tref
fen met de producent en krijgt
een advocatenhonorarium van
miljoenen dollars. Pace, wiens
rol het gehele boek onduidelijk
blijft, draagt nog meer zaken
aan die Clay een fortuin zouden
kunnen opleveren: een ontste
kingsremmer die niertumoren
veroorzaakt, ondeugdelijk ce
ment dat huizen doet instorten,
afslankpillen die hartklachten
bevorderen en een middel dat
de menopauze helpt verlichten,
maar tegelijkertijd de kans op
borstkanker vergroot Clay krijgt
het fijne werk van schikken voor
massa's cliënten snel onder de
knie en verdient binnen een half
jaar 100 miljoen dollar.
Na een kleine 300 pagina's voor
spoed voor Clay verwacht je
toch wel enig onheil en dat
komt er ook. Hoe en of Clay dit
te boven komt laten we in het
midden, maar wees ervan over
tuigd dat Grishams eindspurt
veel te wensen overlaat. Onbe
vredigd door een weinig verras
sende ontknoping sukkel je naar
pagina 364.
Wat opvalt is dat Grisham in
zijn schrijfstijl steeds cynischer
wordt. Het doemdenken heeft
hem te pakken: de zwarte wij
ken van Washington zijn redde
loos verloren, patserige project
ontwikkelaars kunnen nog geen
golfbal fatsoenlijk wegslaan,
claimadvocaten zijn verdomde
aasgieren en langbenige scho
nen uit voormalige Sovjet-repu
blieken zijn alleen maar op je
geld uit. Grisham is bevangen
door een LPF-achtig soort onte
vredenheid. Hij schrijft wat hij
denkt. En verdient er miljoenen
mee.
Ze springen direct in het oog: de kleurrijke, heldere
afbeeldingen van affichekunstenaar Charles Ver-
schuuren (1891 -1955). Deze telg uit een Tilburgs
textielgeslacht bekeerde zich al jong tot de teken
kunst. Hij maakte zijn keus toen hij nog maar zes
jaar oud was en zat sindsdien nooit meer zonder
pen en papier. In 1910 vertrok hij voor het avontuur
van de grote Stad naar Amsterdam, waar hij stu
deerde aan de Rijksacademie voor Beeldende Kun
sten. Dankzij een baantje bij drukkerij Kotting in
Amsterdam ontpopte hij zich later tot een affiche
kunstenaar zonder weerga.
Tussen 1915 en 1922 ontwierp hij honderden affi
ches, die vooral betrekking hadden op toneel- en
theatervoorstellingen. Verschuuren slaagde erin,
onder meer door het gebruik van lijnen en sterke
kleurarceringen, veel sfeer op te roepen. Andere
DE LEESTAFEL
ontwerpen waren bestemd voor het bedrijfsleven,
dat de aandacht wilde vestigen op zaken als steun
zolen, schoencrème, brillen, sigaretten of poetspas
ta zonder zuur. De vaak stripachtige tekeningen, di
opvallende letters en de mooie vlakverdeling maak
ten de affiches tot wat ze moesten zijn: ware blik
vangers.
Vanaf 1922 vertrok hij naar de Verenigde Staten on
daar zijn geluk te beproeven en raakte daardoor in
de Nederlandse vergetelheid. De stichting Het Re-
dameArsenaal probeert hem daaruit te bevrijden
door deel 4 van een serie monografieën te wijden
aan het werk van Charles Verschuuren (Waanders
Uitgevers, 15). Het is een prachtig boekje over de
verbeelding van de tijdgeest tussen 1915 en 1922
met een adequate inleiding van Henk van Celder.
Illustratie uit besproken boek
TOP-10 FICTIE
roman recensie
Nico de Boer
'Neal Pollacks Eeuwige liefde voor de
brave burgers van Nederland (en België)'
door Neal Pollack. Vertaling: Oscar van
Gelderen en Adriaan Krabbendam.
Uitgeverij Vassallucci. Prijs: €18,95.
De Amerikaanse schrijver Neal
Pollack - type ruwe bolster,
blanke pit - houdt ervan om
mensen op stang te jagen. Iro
nie en de groteske overdrijving
zijn daarbij, zowel in zijn verha
len en poëzie als in zijn publieke
optredens, zijn handelsmerk. In
'zijn introductie' bij zijn eerste,
hier vertaalde boek Neal Pol
lacks Eeuwige liefde voor de bra
ve burgers van Nederland (en
België) is het meteen raak. Hij
overdrijft en bluft dat het een
aard heeft en pepert ons met
veel bravoure in dat hij 'de
grootste levende Amerikaanse
dichter is'.
Uiteraard wordt ons dit alles
met een vette knipoog gepre
senteerd. De 'ware' Pollack is
begin dertig. Hij is een voorma
lig journalist uit Chicago, en
komt uit 'de stal' van de Ameri
kaanse schrijver Dave Eggers,
die met zijn debuut Een hartver
scheurend verhaal van duize
lingwekkende genialiteit in één
klap wereldberoemd werd. Met
onder anderen de jonge schrijf
ster Zadie Smith, Rick Moody,
Arthur Bradford en Matthew
Klam publiceert Pollack onder
meer in McSweeney's, het sati-
risch-literaire tijdschrift dat een
vergaarbak is voor jong literair
talent.
Neal Pollacks Eeuwige liefde
voor de brave burgers van Ne
derland (en België) bevat, vol
gens de schrijver, de beste ver
halen uit The Neal Pollack an
thology of American literature.
Daarnaast telt het meer dan
twee dozijn gedichten uit Poetry
and other poems. Pollacks ver
halen, reportages, essays en
brieven gaan vooral over de
schrijver zelf, over zijn reizen,
zijn ontmoetingen met de au
tochtone bevollang, over de vele
vrouwen die stuk voor stuk voor
hem vallen, en over hoe gewel
dig hij is. In die vaak reportage
achtige stukken parodieert hij
het journalistieke metier. Hij
reist als een zelfgenoegzame
journalist, als een man van de
wereld, alle continenten af, van
Albanië naar Afghanistan, van
Cuba naar Andalusië, van Co
lombia naar Rusland om zich
van de toestand aldaar op de
hoogte te stellen.
Het zijn stukken met veelzeg
gende titels als 'Op Cuba vind je
altijd wel een scharrel' (hij vrijt
er met een honderdjarige), 'Die
prachtige Russische sletten zijn
geil', 'Special report: één man
tegen de Taliban', en 'Waarom
zie ik er zo goed uit', met een
knipoog naar Nietzsche {Ecce
homo). Pollack doet verslag,
maar blijft een buitenstaander.
Zoals hij in een verhaal schrijft:
'En terwijl de wereld om mij
heen zich in de revolutie stortte,
liep ik goed gekleed de chaoti
sche nacht in.'
Het resultaat van Pollacks gro
teske zelfvergroting en mystifi
caties is een mengsel vari koste
lijke verhalen, die soms lijden
onder een teveel aan meligheid
en een opzichtig vertoon van
spierballenproza. Pollack is een
typisch Amerikaanse schrijver,
een beetje Bukowski, een beetje
Philip Roth, een beetje Norman
Mailer, een beetje Eggers. Maar
het meest doet hij denken aan
'onze eigen' Herman Brussel
mans, immers ook zo'n ster in
het met veel bravoure uitvergro
ten van zichzelf.
door Willeke Heijkoop
Wekelijks ligt een ander genre
boeken op de leestafel. Deze
week informatieve jeugdboeken.
Nieuwsgierigheid is de mens
aangeboren. Evenals de drang
om te begrijpen. Zeeën moeten
bevaren worden, bergtoppen
bedwongen, volken ontdekt en
levende organismen of dode
materie van nabij bekeken. Op
deze leestafel liggen enkele boe
ken voor kinderen van het type
'jonge onderzoeker'.
De Haarlemse uitgeverij Gott-
mer komt met een nieuw deel
in de toch al omvangrijke serie
'Het beste boek over..' 14,25)
Deze keer staan ontdekkings
reizigers centraal. Philip Wilkin
son verzamelde in dit naslag
werk alles - maar dan ook alles
- wat er te weten valt over rei
zen en de wereld ontdekken.
Van de vroegste expedities over
land en zee tot en met de pogin
gen het heelal te doorgronden
met de modernste apparatuur;
het komt allemaal voorbij. Com
pleet met jaartallen, landkaar
ten, foto's en stoere tekeningen.
Natuurlijk komen de 'grote jon
gens' als Magalhaes, Amerigo
Vespucci, Willem Barentsz en
uiteraard Columbus aan de or
de. Gedetailleerd beschrijft
Wilkinson hun tochten en alle
obstakels die zij onderweg het
hoofd moesten bieden. Hij ver
haalt over de reizen van de Chi
nezen in de tweede eeuw voor
Christus, de strooptochten van
de Vikingen langs de Europese
kust; de zoektocht van Europea
nen naar onbekende wereldde
len en nieuwe handelsroutes.
Het zijn stuk voor stuk span
nende historische verhalen,
Wat leeft er zoal In de oceaan? Foto uit besproken boek
voorzien van vaak paginagrote
illustraties. Kleine losse blokjes
tekst verhelderen een apart on
derwerp, de rol van een bijzon
der persoon of wat 'reizigersjar
gon'. Het boek is - uiteraard -
voorzien van een chronologie,
een verklarende woordenlijst en
een duidelijk trefwoordenregis
ter. Completer dan compleet is
dit Beste boek. Net als al die an
dere Beste boeken.
Kennelijk niet het beste, maar
wel Hét boek over oceanen
(ook van Gottmer, samengesteld
door Dr. Frances Dipper,
15,95) is in wezen van hetzelfde
laken een pak. Maar dan over
een ander onderwerp. Hoewel
gericht op dezelfde leeftijdscate
gorie (vanaf 8 jaar), doet dit
werk wat encyclopedischer en
wetenschappelijker aan dan het
eerder besproken boek over
ontdekkingsreizigers. Dit heeft
waarschijnlijk vooral met vorm
geving te maken. Dipper heeft
louter fotomateriaal gebruikt;
wat al een serieuzer beeld ople
vert ten opzichte van getekende
illustraties. De tekst is veelal in
wit gedrukt op een zwarte - of
donkere - ondergrond en dat
geeft een aardig diepzee-effect.
Over de inhoud kunnen we heel
lang uitweiden, maar ook heel
kort zijn. Alles wat je mag ver
wachten van Hét boek over
oceanen, staat er in. Wat is een
oceaan, hoe wordt deze in de
loop der vele eeuwen ge- en ver
vormd; wie en wat leeft er in de
zee en welke bedreiging vormt
de mens voor het natuurlijk
evenwicht. Het is zomaar een
greep uit een ook weer meer
dan volledig naslagwerk.
Van een totaal andere orde en
voor een veel jonger publiek is
de prachtige 'atlas' waarmee
Querido op de markt is geko
men. In Reis om de wereld van
A tot Z 15) neemt illustrator
Gilles Eduar de jonge lezers mee
over alle continenten, met Aagje
de giraffe en Zorba de zebra als
reisgenoten. Aagje en Zorba zijn
pas getrouwd en maken bij wij
ze van huwelijksreis een tocht
over de aardbol. Zo maken ze
kennis met wereldsteden, ber
gen, oerwouden en allerlei an
dere onbekende landschappen
en mensen en dieren die ze
nooit eerder zagen. Een haven
aan de Bosporus, de complete
chaos van een Aziatische stad,
de bodem van de Stille Zuidzee,
het ijs en de sneeuw van Alaska;
je blijft bladeren in deze atlas en
elke keer zie je weer iets nieuws.
Op een strook onderaan elke
pagina staan pakweg twintig
woorden die horen bij de teke
ning. Zo breidt de lezer en pas
sant de woordenschat uit met
vijfhonderd niet per se voor de
hand liggende woorden. Reis
om de wereld van A tot Z is een
schitterend boek dat aanzet tot
het bedenken en vertellen van
talloze verhalen. Of gewoon tot
alsmaar opnieuw bekijken.
1. (-) Boudewijn Büch,
Het geheim van Eberwein.
De Arbeiderspers, 15,95
2. (1) A.F.Th., De Movo Tapes.
Querido, 34,90
3. (3) John Grisham, De claim.
A.W. Bruna, 19,95
4. (9) Judith Koelemeijer,
Het zwijgen van Maria Zachea
Plataan, 17,50
5. (-) Tessa de Loo,
De tweeling.
De Arbeiderspers, 12,50
6. (5) Hella Haasse, Sleuteloog, u
Querido, 16,95
7. (6) Gabriel Garcia Marquez,
Leven om het te vertellen.
Meulenhoff, 24,50
8. (-) Leif Davidsen,
De vrouw op de foto.
De Geus, 3,00
9. (2) Jonathan Safran Foer,
Alles is verlicht.
Ambo/Anthos, 19,90
10. (-) Leon de Winter,
Gods gym.
De Bezige Bij, €18,50
Hij moest even op gang komen Jj
maar het grote publiek heeft ni p
de nieuwe en laatste Boude e
wijn Büch ontdekt. Het gevolg
van niets op 1. Voor het overig
is het een week van al tijdei p
goedlopende boeken die het^'
anders dan de beurs - tocl^
weer wat beter doen. Neem
Maria Zachea en God's gym
Marquez, Haasse, en Grisha
houden stand, De Loo nesti
zich daar lekker tussen.
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis vai
verkoopcijfers van Athenaeun
Boekhandel en H. de Vries Boe w
ken in Haarlem, Boekhande
Kooyker in Leiden, Plantagi
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus
sum en Boekhandel De Ark
Almere.
