LEIDEN REGIO n
'Duidelijker kan Hij het niet laten zien'
Herbouw Rembrandthuis lijkt van de baan
Norder heeft
voorsprong, maar
de finish is nog ver
te voor
itknijpen keel
nperklever
Nog geen rolstoellift aan trap van de burcht
jurpad
se Hout
DONDERDAG 30 JANUARI 2OO3
_Omdat er in de winter
ien is in de natuur heeft
■ling Natuur- en Milieue-
(NME) een natuurpad
•t in de Leidse Hout. De
jordt aangegeven met
palen met een gekleur-
In Het Koetshuis aan
K^ene Maredijk kan op
I [tussen 14.00 en 14.30
*op woensdag tussen
n 15.00 uur een bundel
haaltjes en opdrachten
i opgehaald, waarvan de
ers overeenkomen met
merde palen in het bos.
tas met een boom-
fotjmeter, een centimeter
erii knoppentabel hoort bij
iels usting. Het natuurpad is
e in maart te lopen: Auto
ten kunnen hun voertuig
Boii -n °P het UVS-terrein
lOegstgeesterweg.
Architect Leidse Merenwijk buigt zich over de bouwtekeningen van de Schepper
ug/rijp wetering - Om-
een automobilist op de
lijpwetering naar de keel
moet een 39-jarige Am-
nmer 200 euro betalen,
de politierechter hem
een voorwaardelijke
an 100 euro op.
ite zei dat hij de auto-
belaagde omdat hij de
aan het 'bumperkleven'
uiteindelijk achterop
De Amsterdammer
zijn BMW en rende
'agressieve chauffeur'
het slachtoffer
ij met twee handen zijn
iL Daarna zou de Am-
hem over de vang-
iben getrokken. „Als het
ïuut langer had geduurd,
waarschijnlijk gestikt",
rde hij bij de politie,
if van het slachtoffer, die
e verdachte reed, stopte
aanrijding. Omdat zijn
olgens hem werd ge-
sloeg hij de verdachte
n af. De vriendin van de
hen ite voorkwam vervolgens
veil neef haar vriend bleef
elsi i schoppen,
an s de Amsterdammer had
hn chtoffer zwaar overdre
ss j zou hem wel hardhan-
uss bben beetgepakt, maar
In niet zijn keel hebben
>ten knepen. „Hij had nog
nn 5 voor tien", zei hij. Offi
cii n justitie Knobbout ge-
het slachtoffer. „Het erg-
ar d ik dat zijn kleine kinde-
E< terin de auto hebben ge-
aai ie hun vader bijna werd
en d", aldus de aanklager,
'en ;een werkstraf van zestig
nee dgens politierechter Valk
nsti aangever het verhaal iets
kt, ook omdat hij geen
ad opgelopen. Daarom
"een lagere straf op.
door Silvan Schoonhoven
Hij is de geestelijke vader van de
Leidse Merenwijk. Als gemeente
lijk stedenbouwkundige ontwierp
hij wijken en huizen door heel
Leiden. Sinds een wonderbaarlij
ke redding uit de golven van de
Adriatische Zee gelooft Kees van
der Wardt (64) niet meer in toe
val, maar wel in de sturende
hand van de Grote Architect.
Het is de zomer van 1982. In een
gele rubberboot op de Adriati
sche Zee dobbert een slaperige
Van der Wardt. De warmte, de
siësta en een met wijn overgo
ten maaltijd doen zondige ge
dachten wortel schieten bij de
architect „Ik wist dat ik de lief
de en energie voor mijn vrouw
moest bewaren, maar helaas
liep het weer eens uit de hand."
God ziet echter alles. Van der
Wardt valt na zijn daad in slaap
en zijn opblaasboot drijft af. „De
wind had mij afgedreven, zoals
ik eerder het zaad." Als hij wak
ker wordt, is de Joegoslavische
kust nog maar een streep aan de
horizon. Eerst maar even een
duik nemen om wakker te wor
den, denkt hij, en dan rustig te
rugpeddelen. Het loopt echter
anders. Van der Wardt stapt on
handig uit, de boot slaat over
hem heen en drijft door de wind
voortgeblazen verder af.
Het ziet er slecht uit voor de
Leidse architect. „Na een uur
ploeteren en nog altijd geen
boot in zicht drong langzaam
het besef tot mij door, dat ik het
niet meer zou halen en dat ik
reddeloos verloren was." Een
'ongekende angst' maakt zich
van hem meester. Hoewel hij
zijn geloof heeft laten verwate
ren, richt Van der Wardt ten ein
de raad een gebed tot zijn
Schepper, met de belofte 5.000
gulden aan een goed doel over
te maken als God hem uit zee
redt. En jawel: daar verschijnt
een schip op de golven. De red
dende engel is een schipper, net
als de drenkeling ingenieur van
beroep, wiens vrouw en doch
ters ook nog eens precies even
oud blijken als die van Van der
Wardt.
Aan het denken gezet door het
gebeurde, keert de Leidse ste
denbouwkundige zich na het
mirakel van zijn redding tot het
geloof in God en de rooms-ka-
tholieke Kerk. Hij verdiept zich
in het toeval en Gods sturende
hand die daarachter schuilt.
Sindsdien gebeurt niets meer
toevallig. Van der Wardt ver
wondert zich in de goddelijke
blauwdruk van de wereld: geo
metrische patronen van bloem
en blad en de gulden snede die
de bouwtekening van het men
selijk lichaam regeert. „Ik begon
te twijfelen aan het idee dat de
schepping zomaar geheel toe
vallig is ontstaan, zonder enig
vooropgezet plan. Als ik naar de
schoonheid van de vrouw kijk
en ik realiseer mij de complexi
teit en functionaliteit van het
menselijk lichaam, dan weet ik
met Einstein: God dobbelt niet."
Van der Wardt ontdekt dat hij
niet de enige architect is die ge
fascineerd is door het ontwerp
plan achter de menselijke ver
houdingen. De eerste blauw
druk van het lichaam stamt al
van de bouwkundige Vitruvius
uit de oudheid, die het lichaam
zag als het volmaakte gebouw.
Zijn tekening van de man die
met gespreide benen en armen
in een cirkel en een vierkant
staat werd bekend door een te
kening van Leonardo da Vinci.
Zo beroemd is deze afbeelding
dat de Vitruvius-man' nu zelfs
de Italiaanse euromunt siert.
De Leidse architect haalde zijn
liniaal erbij en vond in de Vitru-
vius-man nog andere verborgen
toevalligheden die de Grote Ar
chitect in zijn ontwerp had ge
legd. Van de twaalf stammen
van Israël tot de sterfdag van Je
zus, alles kan Van der Wardt af
leiden uit het ontdekte ontwerp-
raster. Hij is zo onder de indruk
van de verbanden tussen het
menselijk lichaam, de vormen
in de natuur en hoe de schepper
dit allemaal heeft uitgedacht,
dat hij een boek schrijft.
„Het blijkt dat alle delen van het
menselijk lichaam zo gepropor
tioneerd zijn, dat ze ten opzich
te van elkaar tot zuivere getals
verhoudingen leiden. Niets is
hierbij aan het toeval overgela
ten. Alles is bewust geconstru
eerd. Je hoeft geen ontwerper te
zijn om dat te zien. Wie dit met
wil zien, wie hier niet eerbiedig
door de knieën wil gaan en nog
steeds het woord 'toeval' in de
mond durft te nemen, denkt
niet langer rationeel en moet
zich oprecht zorgen maken.
Duidelijker kan God zich toch
niet laten zien? God heeft de
laatste scepticus over de streep
willen trekken. Het besef drong
ten volle door dat ik hier - zelf
ontwerper van professie - oog in
oog stond met het magnifieke
ontwerp van de Schepper."
Van alle bouwkundigen die zich
lieten inspireren door natuurlij
ke verhoudingen steekt er voor
Van der Wardt één met kop en
schouders boven de anderen
uit: Antonio Gaudi. Een man die
de schoonheid van de natuur
bijna heeft geëvenaard, denkt de
Leidenaar. Toen hij over Gaudf
schreef, kruiste de voorzienig
heid opnieuw zijn pad. Hij
schreef 'hij was een nederig
christen en is volgens velen kan
didaat om heilig te worden ver
klaard'. Die regel tekst op het
scherm kleurde opeens rood en
de letters werden twee keer zo
hoog. „Ik ging het printen en
weg was het. Toch heb ik het
duidelijk gezien. Ik laat het de
mensen die bezig zijn met de
zaligverklaring van Gaudi weten.
Je staat toch raar te kijken als
zoiets gebeurt."
Zo zijn er wel meer tekenen die
Van der Wardt als goddelijke
vingerwijzingen beschouwt. In
zijn computer raakte een hoofd
stuk kwijt en dat was goed: het
was een slecht stuk, denkt de ar
chitect achteraf. Tijdens de be
werking van een ander hoofd
stuk bleek plotseling een woord
in vet te staan, zonder dat de
schrijver daaraan iets had ge
daan.
Door heel Leiden heeft Van der
Wardt als stedenbouwkundige
zijn sporen nagelaten: in Pan-
cras-Oost, de Leeuwenhoek, op
de Maredijk, het Jorisplein, in de
Vogelwijk, de Stevenshof, aan de
Hogewoerd en in de Haver en
Gortbuurt. Architecten voelen
wel verwantschap met de
schepper, denkt hij. Maar aan
organisch bouwen, zoals Gaudi
dat doet, komen Nederlandse
architecten nauwelijks toe. „Ik
zou de natuurlijke vormen wel
meer in hun ontwerpen willen
zien. Maar in de sociale woning
bouw ben je zo beperkt in je
budgetten dat je blij mag zijn als
je er een paar leuke dingetjes in
kunt stoppen." Een gebouw vol
gens de door hem blootgelegde
getalsverhoudingen en ont-
werpraster is nog niet van de
grond gekomen.
De gelovige architect betreurt
het dat de mensheid blind is
voor de Grote Architect en Zijn
kerk. „Zoals ik indertijd groot
gevaar liep in de Joegoslavische
golven, zo lopen ook nu mensen
groot gevaar omdat ze te licht
zinnig en te zelfzuchtig met de
rug naar God gekeerd leven."
Kees van der Wardt e.a.; Toeval? Welnee!
Uitgeverij Bert Post, Noorden; ISBN
907037629 6
Kees van der Wardt, geestelijk vader van de Merenwijk, geioon dat ood in de nemei net toeval stuurt.
Foto: Frans Roomer
ACHTERGROND
Nieuw bouwplan voor Valkenburg
De beste oplossingen zijn de mogelijkheden waarvan je denkt:
waarom is dat niet al veel eerder op tafel gekomen? En het moet
gedeputeerde Marnix Norder worden nagegeven dat hij deze week
met zo'n oplossing is gekomen voor de woningbouwproblemen in de
Leidse regio en de Duin- en Bollenstreek. Laat het vliegveld voorlopig
maar zitten waar het zit en bouw de duizenden huizen waarvoor de
regio nog ruimte zoekt in de Valkenburgse Zijlhoek en de Katwijkse
Kooltuin. Maar zo ver is het nog lang niet.
De Vitruvius-man van Da Vinci en Van der Wardts toevoegingen aan
het ontwerpraster. Illustratie: uit besproken boek
iklize oproep om meer informatie
krade gevel van het Rembrandthuis
'artij 7 januari is wel gereageerd, maar
,veg 'erder zijn we nog niet gekomen.
Scheffer, directeur van Leiden
•tieAW, liet echter weten dat
egdfuele herbouw van het geboorte-
ner evan de schilder aan de Wedde-
rnijn wat hem betreft van de baan is.
t j 01 963 is de gevel opgetrokken naar
bl ntwerp van architect M. Schut-
m egt Scheffer. „Hij heeft toen ge-
pai eerd een gevel te ontwerpen van
tdl orspronkelijk pand uit de 17de
si Het probleem was en is, dat er
irei lijk niets bekend is van hoe de
ger es aan de Weddesteeg er toen uit-
lem
our êt nog, er stonden daar drie
,vor K naast elkaar, maar we weten
lis tl *Qs in welk huisje Rembrandt is
en. Het plan om het oorspronke-
luis van Rembrandt na te bou-
j. R 5 dus gebaseerd op een pand dat
ït kennen."
bben wel een ansichtkaart met
een paar woninkjes aan de
steeg van voor 1906. Maar dat is
garantie dat die huizen heel
oud zijn. Ze kunnen daar net zo goed
in de 18de eeuw zijn neergezet Dan
zouden we het geboortehuis bij bena
dering moeten bouwen en wat moet je
dan bouwen?"
„Ik zou met het oog op het toerisme
best een Rembrandthuis willen, maar
dan wordt het allemaal wel erg 'fake'.
Het is toch vreemd als we een pand
moeten bouwen terwijl we zo weinig
weten. Iedereen die ook maar enig his
torisch besef heeft, snapt dat we dat
dus niet moeten doen."
„Dan kunnen we ons beter op andere
dingen storten, zoals een Rembrandt-
bezoekerscentrum in de uitbreiding
van de Lakenhal of een gedenksteen
aan de Weddesteeg. Dat heeft meer
zin dan al dat gepuzzel rond het ge
boortehuis."
De gevel van het Rembrandthuis was
een cadeau van de Nederlandsche Ro
togravure Maatschappij (NRM) aan de
gemeente ter gelegenheid van het vijf
tigjarig bestaan van het bedrijf, dat aan
het Noordeinde was gevestigd. Na de
sloop van het NRM-complex in de ja
ren zeventig bleek de gevel onvind
baar.
De OGL-bestuursleden Wim Duinker en Marianne Samson maken zich samen met consulent Bart Dekkers (rechts) op voor
het Europees jaar van de Gehandicapten. Foto: Mark Lamers
kon
hele
VOO
legt
De Blauwe Steen, die al 700 jaar in de
8reestraat ligt, is het symbolische
middelpunt van de stad.
Onder redactie van
"limoteus Waarsenburg en Eric-Jan Berendsen
TELEFOON 0 71 - 53 56 424
Dit jaar, 2003, is het Europees Jaar van de Gehandicapten.
In aansluiting op 2002, dat als Provinciaal Jaar van de Ge
handicapten stond aangemerkt. U zult er nog weinig van
gemerkt hebben. Dat is niet vreenid, want zelfs de OGL, de
stichting Overleg Gehandicapten Leiden heeft er nog wei
nig van gemerkt. Maar dit jaar gaat dat veranderen, zegt
OGL-consulerit Bart Dekkers.
Om zijn uitspraak kracht bij te zetten legt hij een poster
neer. In vier talen valt de 'doelstelling van het jaar' te lezen:
'Dit jaar zullen personen met een handicap en gehandicap
tenorganisaties op alle niveaus - Europees, nationaal, re
gionaal en plaatselijk - zich inzetten voor de bevordering
van gelijke rechten en volledige participatie in de maat
schappij van personen met een handicap. Het Europees
Jaar betekent een kans voor ons allemaal om samen te wer
ken en te profiteren van de vorming van een maatschappij
waarin niemand wordt buitengesloten'.
„Leiden is een stad waar nog een hoop verbeterd kan wor
den voor gehandicapten, aldus Dekkers. „Nu hebben we
niet de verwachting dat er dit jaar een rolstoellift aan de
trap van de burcht wordt gemaakt of dat alle straten met
kinderhoofdjes geasfalteerd worden. Maar er gaan wel din
gen gebeuren. We willen een boekje uitbrengen over cafés
in Leiden waarbij overal wordt aangegeven hoe rolstoel-
vriendelijk de bewuste gelegenheid is."
Eric-Jan Berendsen en Timoteus Waarsenburg
Een paar maanden geleden leek
de deur voor Valkenburg met
een klap dicht te vallen. Demis
sionair minister Kamp van
VROM liet in zijn zogeheten
stellingnamebrief in één korte
zin weten dat er geen geld was
voor de verhuizing van de vlieg
basis. Maar de deur veerde terug
en bleef op een kiertje staan.
Kamp liet namelijk ook weten
dat hij zeker niet tegen de be
bouwing op zichzelf was. In elk
geval voor na 2020 blijft het een
optie, stelde hij. Norder liet kort
daarop al weten dat hij 'nog wel
wat in zijn achterzak' had en
daarover in de slag zou gaan
met Kamp.
Wat dat heeft opgeleverd, maak
te hij dinsdag wereldkundig:
provincie en rijk gaan onderzoe
ken of er ook bij langdurig uit
stel of zelfs afstel van de ver
plaatsing van de vliegbasis kan
worden gebouwd in de directe
omgeving. Het vliegveld zit nu
wel erg ruim in zijn jasje. Als de
korte dwarsbaan wordt ge
schrapt, komt er behoorlijk wat
(extra) ruimte vrij op de 945
hectare die in het nieuwe
streekplan Zuid-Holland West
als 'transformatiegebied' wordt
aangeduid. Met gemiddeld zes
vluchten per dag zal het met de
geluidsoverlast ook wel meeval
len - zeker in vergelijking met
bijvoorbeeld Schiphol.
Het klinkt allemaal plausibel ge
noeg. En de druk is groot De
Duin- en Bollenstreek kan er
met een fikse aanslag op het
woonklimaat in de dorpen op
woningbouwgebied nog wel uit
komen, maar voor de Leidse re
gio is het probleem een stuk
groter. Woningbouw op Valken
burg blijft voor die regio boven
aan het verlanglijstje staan.
Dat Katwijk en Valkenburg er
niet blij mee zijn, is een ander
verhaal. Zij hebben altijd ingezet
op het openhouden van Valken
burg en leken dat eind vorig jaar
tegen bijna alle verwachtingen
in nog voor elkaar te hebben
ook. Voor die gemeenten is het
plan een dubbele tegenvaller.
Niet alleen door het feit dat er
mogelijk wordt gebouwd, maar
ook door de manier waarop dat
dan gaat gebeuren. Precies op
de omgekeerde manier die ze
samen met Wassenaar altijd
hebben voorgesteld voor het ge
val dat: houd de randen van het
gebied vrij als groene buffers en
bouw in het midden een Val-
kenburcht' van ongeveer 5.000
luxe woningen. In het nieuwe
plan komen er echter huizen in
die 'groene buffers' en blijft er in
het midden een open, maar ver
der voorlopig niet toegankelijk
gebied over. Wat daarmee ge
beurt als de vliegbasis op ter
mijn toch verhuist - de optie
Zestienhoven wordt onderzocht
- is nog maar de vraag. Met een
beetje pech staat in 2020 het he
le gebied vol via een 'salami-tac
tiek', zoals de Katwijkse burge
meester Wïenen het omschrijft.
De bezwaren die hij en zijn Val
kenburgse collega Van der Reij-
den hebben opgeworpen tegen
de plannen die ze al wat langer
kennen, klinken toch niet over
tuigend. Waarom zouden bij
voorbeeld de agrarische bedrij
ven uit de Zijlhoek niet kunnen
worden 'uitgeplaatst', om het
hoofdbezwaar van Van der Reij-
den maar te noemen. In het na
bijgelegen Duyfrak, waar Val
kenburg wel wil gaan bouwen,
is dat in elk geval géén pro
bleem. En Wienen mag dan
slechte ervaringen hebben met
de te late aanleg van infrastruc
tuur in grote nieuwbouwwijken,
dat kan op zich hooguit een re
den zijn om daar extra goed op
te letten.
Verder wil Wienen dat ook de
Haarlemmermeer en de Grote
Polder bij het onderzoek wor
den betrokken. Hij kan er daar
bij bijvoorbeeld op wijzen dat
de Grote Polder lange tijd de
voorkeur heeft gehad van de
provincie. Maar zeker de Haar
lemmermeer lijkt minder realis
tisch: er liggen ook al claims op
de polder voor waterberging, er
zijn constant problemen met
het grondwater, zeker voor de
Leidse regio is het een stuk ver
der weg dan Valkenburg, en
daarnaast is de samenwerking
tussen Noord- en Zuid-Holland
al jaren ver te zoeken.
Maar niet te vroeg gejuicht of
gejammerd. Voorlopig gaat het
alleen om een onderzoek. Kamp
heeft verder toegezegd Valken
burg op de agpnda van het nieu
we kabinet te zetten, maar wie
in dat nieuwe kabinet zitting ne
men is nog maar de vraag.
Daarnaast hebben Van der Reij-
den en Wienen deze slag mis
schien verloren, maar beiden
mogen niet worden onderschat.
Van der Reijden heeft een goede
reputatie als lobbyist, Wienen
heeft zich in de anderhalf jaar
dat hij in Katwijk zit laten ken
nen als een eersteklas bestuur
der: hij kent zijn zaakjes, weet
wat hij wil én bereikt dat met
bedachtzaam en behendig ope
reren als regel ook. Norder heeft
misschien een voorsprong, de
finishlijn is nog ver.
Sjaak Smakman
