'Je raakt ook gewend aan absurditeit'
BINNENLAND 2
Het jaar van Pim werd het jaar van Mat
zaterdag 28 DECEMBER 2002
Paul Koopman
6rPau
Hhaa,
Hij kreeg 'stank voor
maar werd toch lijsttrekker,
jmaanden lang bevond voor
defensie-ambtenaar Mat
:n zich in het oog van de po-
orkaan die over het Haag-
jschap raasde. Een orkaan
iral in zijn eigen partij ver
ingen aanrichtte. Herben
[voor één keer terug op het
bewogen jaar uit de parle-
ire geschiedenis. „Ik ben
laïef geweest."
t kluwen van gebeurtenis-
kan hij zich vooral één mo
lt nog loepzuiver herinne-
IHet is maandag 22 juli, tien
Het kabinet is net ge
fileerd, de ministersploeg
op het punt de trappen
kaleis Huis ten Bosch af te
ji. Mat Herben vertelt: „Ik
J mijn kamer, en een mede-
zegt: kom kijken, kom
Het is op tv. Het kabinet
straks klaar voor de foto!"
restaurant van Des Indes,
Jotel waar de LPF op 15 mei
Verkiezingszege vierde, valt
jjcorte stilte. In gedachten
Dnken prikt Herben in zijn
Zegt dan: „Het was
Euforisch moment. Echt. Ik
voldoening die ik toen
nauwelijks beschrijven,
kd het toch maar voor elkaar
•ègen: een centrum-rechtse
'ttie met de LPF. Maar tege-
fajd voelde ik alle energie
wegvloeien..."
E' s en uitputting, triomf en
lag. Het is een mix van
ens die Herbens bliksem-
ière in politiek Den Haag
ft gekenmerkt. Uit het niets
p hij daar ineens, midden in
De gemoede-
wat grijze defensie-amb-
als opvolger van de
flamboyante politicus die
de Rijndelta op het to-
verschenen. En diezelf-
thieu Herben smeedde tot
:ing van velen samen met
ler, Balkenepde en Zalm in
[maanden een regeerak-
en een kabinet. Hij kreeg
dding over een fractie van
tan. Maar steeds waren er
tvelduivels die afbraken wat
kas opgebouwd,
lenkt met weemoed terug
de tijd dat hij als woord
der met Fortuyn samen kon
pkken. „Er werd enorm veel
ig tegen Fortuyn ge-
In maart moest ik hem
toed in praten, hij zag het
en helemaal niet meer
Je moet weten: Pim zocht
ting, hij ging er erg onder
dat hij als rechts-extre-
erd afgeschilderd. Maar
een maand later, was
:ld totaal gekeerd. De 7e-
ïf staakte zijn campagne
de LPF. De bordjes waren
igen. We wisten met aan
teid grenzend vertrouwen:
dit winnen, we komen
regering. Voor het eerst
we er toen over gepraat
ve concreet zouden gaan
als Pim premier zou wor-
file, Fortuyn reed bij uit
ering mee met de fiat Brava
filosofeerden ze
jde nakende macht. Als de
(liet de grootste zou wor-
was het idee, zou Fortuyn
(eleider worden. Herben
wellicht, het staatsse-
van defensie verwer-
Fortuyn wèl het To-
veroveren, dan zou Her
hopen op een baan
pctiesecretaris. „Fractie-
jitter was uitgesloten. Een
oordvoerder van de pre-
Mat kreeg stank voor dank en werd toch lijsttrekker. Foto: GPD/Cees Zorn
mier maak je geen fractieleider."
Op 6 mei werd aan deze bespie
gelingen een bloedig einde ge
maald:. Herben: „Als we toen
niet opgeroepen hadden tot
kalmte, waren een paar dagen
van rellen gevolgd. Ik zeg niet
dat het land was ontploft. Uit
eindelijk keert de normaliteit
toch wel weer terug. Wat mij
toen motiveerde - en nu nog
steeds - was een gevoel van re
vanche: terreur mag niet wor
den beloond. Ik werd tegen wil
en dank partijleider. Je baas is
vermoord en daar sta je dan. Ik
vond dat ik een ereschuld aan
Pim had in te lossen."
De kogel kwam van links, riepen
LPF'ers in eerste instantie. Ook
Herben. Toen bleek dat linkse
politici te maken kregen met
zware bedreigingen en intimi
daties, werd die uitspraak genu
anceerd. Herben zegt daarover
nu: „Links was een verkeerde
term. Je kon de sociaal-demo
cratie ook niet verwijten dat
destijds het huis van staatsse
cretaris Kosto werd opgeblazen.
Maar het maatschappelijk kli
maat speelde wel een rol bij die
aanslag op Pim. Je kan niet vol
houden dat Volkert van der G.
een geïsoleerde gek was. Ik ben
echt bang dat hij applaus ver
wachtte voor zijn daad. Overi
gens: zonder die opmerking wa
ren Melkert en Rosenmöller óók
bedreigd. Mensen trekken nu
eenmaal hun eigen conclusies."
In de hectische weken die volg
den, ervoer Herben de formatie
als een verademing. „We zaten
daar met formateur Donner in
de beslotenheid van de Eerste
Kamer, niet gehinderd door de
boze buitenwereld. Bij hem was
het veilig en rustig, konden we
met goede ambtelijke onder
steuning beleid maken. Ik zag
het als mijn taak om vertrouwen
te winnen, redelijkheid uit te
stralen. Dat is ook gelukt."
Maar er klonk al snel gemor.
Herben sloeg niet met zijn vuist
op tafel zoals Fortuyn zou heb
ben gedaan, was het verwijt. Hij
liet zich inpakken door Zalm en
Balkenende, werd vermoed. De
fractie stuurde hem een paar
keer terug naar de onderhande
lingstafel. Herben, verongelijkt:
.„De anderen raadpleegden hun
fracties minstens zo vaak. Het is
een vals beeld dat ik me bij de
hand heb laten nemen. Op mijn
manier heb ik negentig procent
van onze programmapunten
weten binnen te halen. Maar
om dit kabinet te laten slagen
was het óók nodig dat de LPF
een brugfunctie tussen CDA en
WD vervulde. Daar lag histo
risch gegroeid wantrouwen, dat
tot Paars-1 had geleid. Van een
deel van de fractie en de partij
kreeg ik echter stank voor
dank."
Op vakantie in Duitsland be-
De leus voor de nieuwe verkiezingscampagne: Wij hebben lef, wij stemmen LPF. Foto: GPD/Phil Nijhuis
sloot Herben het bijltje erbij
neer te gooien. Zijn ereschuld
aan Fortuyn was ingelost,
meende hij. De mediadruk, de
bedreigingen van zijn gezin en
het constante geruzie in de par
tij waren hem opgebroken. Zijn
vrouw had gezegd: waar doe je
het voor? Herben: „Dal is mijn
échte fout geweest, ik had er
nooit de brui aan moeten geven.
Maar ik was het zó zat! Bij het
debat over de regeringsverkla
ring was ik al hondsmoe ge
weest. En kwam meteen in aan
varing met een groep uit de
fractie onder leiding van Harry
Wijnschenk. Ik ging op vakantie
en ook die werd nog vergald
door allerlei telefoontjes. Ik
dacht: doe het dan maar zelf, als
je het zo goed weet."
De weken die volgden zijn in dit
bestek amper goed te beschrij
ven. Er was haast permanente
crisis in de partij, in de fractie,
geruzie in het kabinet. Er ont
brandde een strijd om de macht
tussen de ministers Bomhoff en
Heinsbroek. Het partijbestuur
mengde zich in de ruzie. Het ka
binet viel. Fractieleider Wijn
schenk werd afgezet. En uit de
kruitdampen herrees Herben.
De bemiddelaar. De beminnelij
ke. De man met wie niemand
écht ruzie kon maken.
De kabeljauw heeft zich laten
smaken, aan een belendend ta
feltje bieden twee mannen van
middelbare leeftijd een impo
sante sigaar aan. „Mijnheer
Herben, wij hebben toevallig op
uw partij gestemd. Voor een ro
kertje kunt u altijd bij ons te
recht", knipogen ze. Herben
steekt er de brand in, zegt op ge
dempte toon: „Wie goed doet,
goed ontmoet."
Vervolgt: „Ik ben te naïef ge
weest. Je projecteert natuurlijk
altijd jezelf op je omgeving. Ik
had niet gedacht dat mensen zó
slecht met elkaar overweg zou
den kunnen. Allebei waren
Bomhoff en Heinsbroek prima
ministers. Maar ze konden niet
met elkaar door één deur. En
fractielid Wijnschenk had de tijd
moeten nemen, ik wilde het een
jaartje doen en dan plaatsma
ken. Maar hij was ongeduldig. Ik
heb daar geen oog voor gehad.
Aan de andere kant: die naïviteit
van mij zou ik ook niet graag
willen kwijtraken."
Een jeugdherinnering komt op
tafel, met een bitter randje: „Ik
ben opgevoed als katholiek jon
getje. Boven onze kerststal hing
een bordje met daarop: 'vrede
op aarde, aan alle mensen van
goede wil'. Ik ga er maar steeds
vanuit dat mensen van goede
wil zijn. Nou, nee dus! Soms
denk ik: bij de LPF kun je beter
gereformeerd zijn. Die hebben
de overtuiging dat de mens in
zonde is geboren en geneigd is
tot alle kwaad."
Het afgelopen halfjaar was één
aaneenschakeling van absurdi
teiten, memoreert Herben. „Het
begon al op de eerste dag dat
het kabinet aantrad, met de cri
sis rond onze staatssecretaris
Bijlhout, die meteen moest af
treden. Onlangs nog werd ons
partijbestuur door de rechter
ongeldig verklaard. Intussen
werd je gek van het internet,
waar allerlei ontevreden partijle
den elkaar zaten op te jutten en
allemaal vonden dat zij de wijs
heid van Pim in pacht hadden.
Er was altijd wel wat. Een voor
beeld: op 10 december wilde ik
niet naar de Tweede Kamer,
omdat die dag mijn zus werd
gecremeerd. Maar diezelfde
avond kon ik alweer aantreden
vanwege een stemming over
een motie van wantrouwen te
gen onze minister Nawijn. Ik
bedoel maar. Het merkwaardige
is: je raakt ook aan absurditeit
gewend."
Dat Herben in deze kolkende
chaos nog op zijn benen staat,
mag een klein wonder heten.
Heeft het afgelopen jaar dan
geen tol geëist? Absoluut, zegt
hij. „Fysiek was het slopend. Ik
ben nog niet helemaal op krach
ten. Als je ziet wat er allemaal
gebeurd is... Hoe Pim zou heb
ben gereageerd op alle conflic
ten in de LPF? Hij was boos ge
worden en weggelopen. Hij was
ermee gestopt, dat weet ik vrij
zeker. Maar ik zie niet om, ik
ben niet rancuneus. Echt: ik
geef Harry Wijnschenk, Eduard
Bomhoff en Herman Heins
broek nog steeds met plezier
een hand. We hebben de partij
te laat op orde gekregen en het
kabinet moest erdoor vallen, dat
is wèl zuur."
Herben blijft een optimistisch
mens. Zijn partij mag in de pei
lingen dan zijn weggezakt tot
een handvol zetels, hij rekent op
een vrij glorieuze come-back.
„Vijftien zetels moeten haalbaar
zijn. En dan heeft een doorstart
van het centrumrechtse kabinet
mijn voorkeur, maar met vijftien
zetels kunnen we desnoods ook
een vuist maken in de opposi
tie."
De nieuwe fractie die na de ver
kiezingen aantreedt, zal geen
problemen meer veroorzaken,
bezweert hij. „Het is een club
van buffelende middenvelders
geworden. De spitsen die vooral
voor zichzelf willen spelen zijn
eruit. Zij zijn vervangen door
voetballers a la Neeskens en Van
Hanegem. Wat wij de komende
weken moeten uitstralen is rust
en eenheid. Ik sla wel niet met
mijn vuist op tafel, maar met ge
duld en tact kom je ook een heel
eind, heb ik gemerkt."
Geaarzeld heeft Herben wel,
toen hem werd gewaagd op
nieuw de kar te trekken. Zou hij
het nog wel opbrengen? Zou hij,
na de deconfiture van Nawijn,
niet als tweede keuze worden
ervaren? Maar de man uit Mont-
foort heeft zichzelf overtuigd.
„Ik ben geen tweede keus, want
ik heb al eerder 'nee' gezegd te
gen het fractieleiderschap en het
lijsttrekkerschap. Al kostte me
dat wel moeite, toen. Ik zeg na
melijk niet makkelijk nee. Ik oe
fen weieens voor de spiegel:
nee, nee, nee. Maar nu ben ik
weer gemotiveerd. Ik voel me
ook verantwoordelijk voor al die
fractiemedewerkers, Kamerle
den en bewindslieden die hun
vaak goede baan er voor de LPF
aan hebben gegeven."
Heeft Herben als lijsttrekker een
speciale troef? Hij aarzelt: „Ik
heb een handicap: ik voel me
het prettigst achter de scher
men, ik geniet niet van de
schijnwerpers. Dat is best lastig
in campagnetijd. Ik vond het zo
vervelend dat ik een bekende
Nederlander was geworden, dat
ik op vakantie in Madeira mijn
snor eraf heb gehaald. Ik was
die kop van mezelf gewoon zat.
Wilde even niet meer herkend
worden, had vooral behoefte
aan rust. Maar een troef? Nou ja,
ik ben denk ik wel een gewone
jongen gebleven. Veel mensen
kunnen zich in mij wel herken
nen. Ik ben nog altijd geen
Haagse heer."
Herbens vrouw heeft uiteinde
lijk het beslissende argument
geleverd. Na het terugtreden
van Nawijn als kandidaat-lijst
trekker zei zij tegen haar man:
„Mat, je moet het maar doen,
anders is alle ellende voor niets
geweest." Herben dacht aan de
absurde maanden die achter
hem lagen en besloot: inder
daad. Ze heeft gelijk.
Hij legt zijn sigaar in de asbak
en zegt, bijna verontschuldi
gend: „Dat gaf voor mij de door-
F-lijsttrekker gaat op de foto
voor de website van de partij. Foto: ANP/Robert Vos
Een vlaggetje markeert de plek in de Kamer waar Pim Fortuyn had moeten zitten.
Foto: GPD/Phil Nijhuis
Balkenende feliciteert LPF-onderhandelaar Herben met het behaalde regeerakkoord.
Foto: GPD/Roland de Bruin
