Schrijver, acteur en globetrotter
KUNST CULTUUR
Vrouwen, sporters, avonturiers
en zeelieden roken er op los
Hongaarse kunst CBK
heeft hoge kwaliteit
Orkest gaat
zelf cd's
opnemen
Expositie o
oorlogskun
Kaartjes voor popconcert
worden steeds duurdeie
Fries Museum
meer bezocht
Leeuwarden - Het instellen van
een dag per week waarop be
zoekers gratis naar het Fries
Museum kunnen, heeft die in
stelling meer bezoekers opgele
verd. Kwamen er in 2001 nog
52.000 mensen, in 2002 liep dat
wegens de gratis woensdag op
naar ruim 61.000. Dat liet het
museum gisteren weten. De
gratis openstelling was een
wens van Rick van der Ploeg, de
\Toegere staatssecretaris voor
cultuur. Hij hoopte zo meer
jongeren naar musea te trek
ken. Het Fries Museum gaf ge
hoor aan zijn wens en kon dat
doen door een grote sponsor.
In totaal maakten 13.500 men
sen gebruik van de mogelijk
heid kosteloos langs te gaan.
Het museum is zo enthousiast
over het resultaat dat ook in
2003 een bezoekje op woensdag
gratis is.
Fotograaf Ritts
overleden
los anceles - In Los Angeles is
de Amerikaanse mode- en so-
ciety-fotograaf Herb Rins over
leden aan de gevolgen van
complicaties bij een longont
steking. Dat heeft zijn uitgever
Stephen Huvane bekendge
maakt. Ritts. die 50 jaar werd,
verwierf faam met portretten
van bekende mensen op kwets
bare momenten. Hij schoot on
der meer plaatjes van een naak
te Boris Becker en de aan een
rolstoel gekluisterde acteur
Christopher Reeve, maar ook
de acteur Tom Cruise, zangeres
Madonna en supermodel
Christy Turlington. Portretten
van jazztrompettist Dizzy Gille
spie en acteur Jack Nicholson
als The Joker' in de film 'Bat-
man' behoren eveneens tot be
roemde platen van Ritts.
londen/amsterdam - Het Ko
ninklijk Concertgebouworkest
zit binnen afzienbare tijd zonder
cd-maatschappij. Wanneer de
huidige chef-dirigent Riccardo
Chailly uit Amsterdam vertrekt
om het Gewandhausorchester
Leipzig te gaan leiden neemt hij
Decca met zich mee. Met Chail
ly, niet met het orkest, heeft het
Britse concern een contract. Het
Concertgebouworkest wil nu in
eigen beheer cd's te gaan pro
duceren. Want er bestaan ook
geen plannen voor opnamen
van het orkest onder leiding van
Mariss Jansons, de 59-jarige di
rigent uit Letland, die in 2004
Chailly in Amsterdam opvolgt
Jansons' maatschappij EMI
houdt de boot af. „We maken
wel opnamen van Jansons met
de Berliner Philharmoniker, zegt
desgevraagd Peter Ahvard, pre
sident van EMI Classics', „maar
afspraken met het Concertge
bouworkest hebben we niet."
Hoewel het in Londen gevestig
de EMI al veel cd's van Jansons
op de markt heeft gebracht, met
onder meer orkesten in Oslo en
St. Petersburg, is deze maat
schappij voorlopig terughou
dend wat betreft de samenwer
king met deze dirigent.
Net als de andere grote maat
schappijen neemt EMI vanwege
de malaise op de cd-markt
slechts mondjesmaat klassiek
repertoire op. Dit label heeft
momenteel niet meer dan drie
dirigenten onder contract: Si
mon Rattle, Franz Welser-Möst
en Antonio Pappano. Het toeval
wil, dat naast Jansons ook deze
drie net een andere functie heb
ben aanvaard. De populaire
Rattle is van Birmingham naar
de Berliner Philharmoniker ge
gaan en heeft daarmee plaatsge
nomen op de hoogste troon in
de internationale muziekwereld.
Op de glansrijke combinatie
Rattle/Berlijn heeft EMI al zijn
hoop gevestigd. Er is een zeven
jarig contract getekend. De Oos
tenrijker Welser-Möst is naar
het befaamde orkest van Cleve
land gegaan en Antonio Pappa
no heeft na Bernard Haitink de
artistieke leiding over het Lon-
dense Royal Opera House, ofte
wel Covent Garden. Ook met
deze twee dirigenten heeft EMI
plannen ontwikkeld.
Het Concertgebouworkest heeft
met Chailly in de afgelopen ja
ren voor Decca talrijke opna
men gemaakt, die internationaal
de aandacht trokken. Zo zagen
registraties van symfonieën van
onder anderen Schumann,
Brahms, Bruckner en Mahler
het licht, evenals van 20ste-
eeuwse werken van Stravinsky
en Varèse. In het bijzonder de
opname van de complete or
kestwerken van Edgar Varèse
werd algemeen als een toppres
tatie beschouwd en met prijzen
overladen. Ook qua klanktech
niek worden deze Decca-pro-
ducties als toonaangevend ge
zien. Niet alleen dit grote Britse
cd-label heeft de belangstelling
voor Amsterdam verloren, ook
achter de Teldec-opnamen van
het Concertgebouworkest onder
leiding van Nikolaus Hamon-
court is een punt gezet.
zaterdag 28 decem8er 2q
den haag/gpd - Roken is dodelijk, wie weet
dat niet? Het staat tegenwoordig in koeien-
letters op elk pakje sigaretten. En volgens de
antirook campagne-spotjes op televisie is
een roker eerder stom dan stoer. Nog niet
zo heel lang geleden was dat wel anders.
Roken was gezond, werd geassocieerd met
sport, zo leert de tentoonstelling 'Uitge
rookt?' over roken en reclame in het Muse
um voor Communicatie in Den Haag.
De tentoonstelling is klein en compact en
met name gericht op het reclamewerk van
Johannes Frederik Lavies, kortweg Jan La-
vies. De bekende Nederlandse grafisch ont
werper is in september honderd jaar gewor
den. Om die reden heeft het museum een
soort hommage aan de Haagse ontwerper
gemaakt. De getoonde affiches van Lavies
zijn van de vroegere tabaksfabrikant Lau
rens (inmiddels overgenomen door British
American Tobacco) uit de hofstad. Het me
rendeel van die posters is in de jaren '50 van
de vorige eeuw.
Lavies lokte de koper met door hem gecre-
eerd vrouwelijk schoon dat op zwoele wijze
van een sigaret geniet. Maar ook sporters,
avonturiers en zeelieden roken er lekker op
los volgens de reclames van weleer. Bolero's
voor vrouwen, Buffalo's - slechts 75 cent
voor een pakje van twintig stuks - voor stoe
re cowboys en Oranges voor de voorstan
ders van het koninklijk huis. Faroko's - 'het
Indische product' zo staat op de poster -
kosten slechts vijftien cent per pakje. Wie
die Indische sigaretten moet roken, wordt
echter in het midden gehouden.
Naast de fraaie affiches die de kijker moet
verlokken tot het kopen van tabakswaar
toont 'Uitgerookt?' ook hoe de overheid en
instanties als Defacto (voorheen Stivoro)
juist trachten mensen van het roken af te
helpen. Ook die 'anti-reclame' heeft een
ontwikkeling doorgemaakt. De affiches uit
de tachtiger jaren zijn nog humoristisch, bij
voorbeeld met chimpansees die roken. In
het decennium ema wordt met name de
jeugd bestookt met een 'harde' campagne.
Onder het motto 'Roken, dood- doodzon
de' krijgen jongeren morbide plaatjes met
bijvoorbeeld een jonge overledene in een
doodskist in de vorm van een sigarettenpak
je voorgeschoteld.
Het was dr. L. Meinsma die in 1963 de eer
ste campagne tegen roken begon. De cam
pagne leidde tot verschillende maatregelen
van de overheid. Zo is sinds 1980 bij wet
verboden om reclame op radio en televisie
te maken voor tabakswaar. De nieuwe ta
bakswet 2002 maakt reclame voor rookwa
ren per 1 januari 2003 geheel onmogelijk.
De tentoonstelling is gemaakt naar aanlei
ding van deze nieuwe wet.
Het belichten van zowel een eeuw tabaksre
clame en enkele decennia campagnes tegen
het roken moeten de bezoekers uitnodigen
tot discussie over de meest recente regelge
ving. Om de mensen een handje op weg te
helpen is in het midden van de expositie
ruimte een zuil geplaatst. Op de zuil staan
vier stellingen waarop de bezoekers kunnen
reageren. Meningen mogen op de zuil wor
den geschreven. De eerste stelling luidt: ik
vind de vrouwen van Lavies helemaal niet
sexy, want ze roken. Eén reactie staat reeds
op de zuil gekalkt. Een anoniempje: „Kojak
had een lolly in zijn mond. Een lolly zou
meer sexy zijn dan een sigaret! Als je de si
garet wegdenkt vind ik de vrouwen toch
frisser...Maar de vrouwen van Lavies vind ik
best wel sexy (ondanks de sigaret) (die vind
ik alleen stom staan)."
Museum voor Communicatie, Zeestraat
80-82, Den Haag. Tentoonstelling 'Uitge
rookt? Roken in de reclame: zwoele verlei
ding en confronterende voorlichting' tot
17 maart 2003.
Toen rokende vrouwen nog populair waren; een poster uit vervlogen
tijden. Publiciteitsfoto
den haag/gpd - Het Fries;
seum in Leeuwarden hou(
mend jaar een tentoon:
over het onderzoek
herkomst van oorlogski
in bezit is van de Nederl
staat. Het museum is ti
initiatief gekomen omi
zelf een aantal belangrijl
ken in bruikleen heeft uit
genaamde NK-collectie
lands Kunstbezit-collectii
ruim 4000 kunstvooi
die door de nazi's wart
roofd en na de Tweede \N\
oorlog werden teruggi
Het onderzoek door het
ingestelde Bureau Hei
Gezocht wordt in 2003
rond.
Tijdens de oorlog kwami
duizenden kunstvooi
door al dan niet
verkoop, roof en inbesl;
in handen van het Duit-
me. Van de werken die
oorlog werden 'gerecupi
werd een deel onder vooi
den teruggegeven aan de
matige eigenaars.
De tentoonstelling is van
bruari tot en met 31 augiujii
zien in het Fries Museum.
Michael Palin drie maanden op expeditie door de Sahara
enschede- Zijn vader werkte bij
een exportfirma en kreeg elke
Kerstmis een doos dadels van een
relatie uit Algerije. Weliswaar ge
richt aan de heer Palm, maar
daar zeurde hij niet over, uit
angst dat de jaarlijkse zending
zou stoppen. Een halve eeuw la
ter is Michael Palin er zijn vader
nog dankbaar voor. De dozen,
met Arabische tekens en afbeel
dingen van de woestijn, wakker
den zijn verlangen naar verre,
exotische oorden aan. En hoewel
hij de laatste veertien jaar voor
de Britse televisie al heel wat lan
den tussen noord- en zuidpool
heeft bezocht, bleef de Sahara
lokken.
door Alice Plekkenpol
„Ik was dan ook erg blij dat de
BBC begin 2000 met het voorstel
voor een vijfde reis kwam. We
zouden een aantal vroegere
Franse koloniën in Afrika bezoe
ken. Ik was net terug uit Sri
Lanka, en had in het vliegtuig op
het informatieschermpje de
vliegroute bekeken, met halver
wege die grote zandbak. Daar
om voerde ik meteen aan dat
het wel erg Franse uitgangspunt
wellicht niet zo zou aanslaan bij
de Britse tv-kijkers, dus waarom
niet als rode draad de Sahara
kiezen?!"
Het voorbereiden van een der
gelijke drie maanden durende
expeditie duurt een jaar, zodat
Palin pas in 2001 zijn koffers
kon pakken. Hij trok met de
filmcrew vanaf Gibraltar door
onder meer Marokko. Algerije,
Mali, Niger, Senegal en Tunesië.
„Ik was al eens met vakantie in
Marokko geweest, en tijdens de
opnamen van Monty Pythons
'Life of Brian' filmden we in het
zuiden van Tunesië. Beide keren
Michael Palin: „Als ik het even helemaal heb gehad probeer ik toch positief te blijven." Foto: GPD/Roland de Bruin
zat ik aan de rand van de Saha
ra, en dan is het net als met
zwemmen. Je steekt je teen in
het water maar je wilt het liefst
midden in het bad springen."
Hoewel het hem niet tegenviel,
bleek de Sahara toch anders dan
hij zich voorstelde. „Slechts de
helft is zand, verder zijn er veel
bergen en ook veel groen." De
Sahara-landen zijn doorgaans
geen bestemmingen die het gro
te publiek aanspreken. „Ik vind
dat ook niet nodig. Als je je er
gens oprecht voor interesseert is
alles boeiend. Ik ben nieuwsgie
rig, wil altijd weten hoe een land
is ontstaan, wat is de historie,
hoe leeft de bevolking? Als ik
privé reis, gedraag ik mij vooral
als een toeschouwer, ook al om
dat ik nogal verlegen ben. Maar
voor de televisie kan dat niet. De
BBC wil graag een beetje luchtig
programma, dus vraagt de regis
seur mij dikwijls dingen te doen
die ik normaal zdu vermijden.
Jaren geleden was ik al eens in
een hammam, een openbaar
badhuis, maar nu werd dat ge
filmd. Het bleek moeilijk toe
stemming te krijgen, dus moes
ten we een beetje manipuleren.
De enige overeenkomst met
mijn eerste bezoek was de pijn
lijke massage", grijnst hij.
De inmiddels 59-jarige Palin be
seft dat de aanwezigheid van
een filmcrew - .Altijd dezelfde
mensen, we kennen elkaar door
en door en worden ook samen
ouder" - soms belemmerend
werkt bij het leggen van contac
ten. „Ook al gaan we discreet te
werk. We gebruiken zo weinig
mogelijk licht en microfoons en
vragen de mensen nooit te acte
ren." Zelf doet hij een enkele
keer wel een beroep op zijn ac-
teerervaring.Als ik het even he
lemaal heb gehad probeer ik
toch positief te blijven. En als
het leggen van contacten stroef
verloopt, gebruik ik humor en
stuntel ik een beetje. Dat werkt
altijd, vooral bij kinderen.
,Af en toe heb ik de behoefte
om even alleen te zijn, meer op
te gaan in het land en de bevol
king. Echt alleen reizen zou ik
overigens niet willen, ik denk
niet dat ik tegen de eenzaam
heid kan. Eerlijk gezegd vind ik
het ook een beetje eng. Als er
iets gebeurt sta je er wel hele
maal alleen voor. Tijdens mijn
laatste reis ben ik een dag met
een groep ervaren dromedaris-
rijders door de woestijn getrok
ken. Het was 45 graden en veel
te snel had ik mijn drinkwater
op. Bovendien raakte ik achter,
want in dat mulle zand kun je
niet zomaar versnellen. Lang
zaam zag ik de groep voor me
achter een zandmg verdwijnen,
toen raakte ik behoorlijk in pa
niek. Ik begon te roepen en te
zwaaien met de lege waterfles,
en gelukkig kreeg iemand in de
gaten dat ik problemen had.
Zulke ervaringen doen me be
seffen hoever wij eigenlijk van
de natuur afstaan en hoe nietig
wij mensen kunnen zijn. Wij
zijn niet meer gewend ons te
oriënteren op de sterren, of re
kening te houden met de
wreedheid van de woestijn.
Want daar kan een boom het
verschil betekenen tussen leven
en dood. Palin ziet zichzelf niet
als een wereldreiziger pu
hij spendeert immers hei1
meer tijd thuis dan tóP
vreemde.
„Eigenlijk voel ik me net
schrijver als acteur", li(
toe. „Ooit was ik zo do
beide beroepen in mijl
poort te laten noteren,
toen werd ik bij de gre J
Sierra Leone geweigerd 1
ze dachten dat ik een joi 0
was. Daarom staat er nu
pas alleen nog acteur ven e
Recent verscheen zijn bo<l(
de Sahara. Michael Palin
zijn belevenissen zoveel
lijk op om herinneringen
houden en alles nog een a
te overdenken.
Hij hoopt ook dat hij de1'
van zijn boeken iets kan
ven. „Want op de tv lukt d
echt, mensen kijken vooa
geamuseerd te worden,"
indruk.
Dikwijls voelt Michael Pa 1
een bevoorrecht mens. „11
en mijn uitgever betair
goed voor de reizen die ik)
En dan is het soms een
moeilijk als je ergens kon a
de mensen bijna niets b
of er uitzien als halve sk
waarvan je weet dat ze 1 f
gende jaar niet zullen ha
wanneer je mensen ontm
ogen als zeventig, terwijl
schien maar dertig jaar z ,v
ik dan weer thuis kom i
den, besef ik terdege h<15
mijn eigen leven is. Ov 11
merk ik ook dat naama
meer reis, ik mij steeds n
ger aan onze westersÉ
sumptiemaatschappij. Wf1'
ben alles al, en dan mq
nog steeds groter, mooie!
Ier. Als je ziet hoe de men
een paar uur vliegen vt
vandaan leven, weet je
soms ook wel wat mindert
Negen kunstenaars te zien in Leiden
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: '9 x 9', negen Hongaarse
kunstenaars in Leiden. Te zien: t/m 19/1,
wo t/m za 12-17 uur.zo u-16 uur,
gesloten t/m 5/1. Centrum Beeldende
Kunst, Hooglandsekerkgracht 19-21,
Leiden.
De Europese beeldende kunst
ontwikkelt steeds meer een ei
gen beeldtaal. Door de moderne
communicatiemiddelen, de
steeds grotere mobiliteit en al
lerlei culturele uitwisselingspro
gramma's vervagen de verschil
len tussen oost en west, noord
en zuid. Dat is precies wat de
tentoonstelling van negen Hon
gaarse kunstenaars in het Cen
trum Beeldende Kunst (CBK)
zichtbaar maakt.
De expositie is onderdeel van
een groter project. Gelijktijdig
met de tentoonstelling in Leiden
exposeren negen Leidse kunste
naars in Budapest Omdat kun
stenaars in Hongarije tegen
woordig dezelfde artistieke vrij
heid kennen als hun westerse
collega's, is ervoor gekozen het
accent niet te leggen op hun
specifieke Hongaarse identiteit,
maar op het internationale ka
rakter van hun kunst. En dat is
ruimschoots gelukt.
Wie zonder te weten waar de
kunstenaars vandaan komen de
tentoonstelling bekijkt, ziet
slechts aan hun namen dat zij
een andere culturele herkomst
hebben. Over het algemeen is
hun werk van hoge kwaliteit. Te
zien zijn schilderkunst, beeld
houwwerk, fotografie en een in
stallatie. De thema's die deze
kunstenaars behandelen ver
schillen nauwelijks van die van
andere hedendaagse kunste
naars.
Lószló Fehér schildert enorme
portretten van mensen. We zien
bijvoorbeeld een vrouw die haar
nagels lakt, een angstig kind op
schoot bij een volwassene of Fe
hér zelf die ons zelfverzekerd
aankijkt Het zijn indringende
beelden waarvan de kracht, be
halve door het formaat van de
doeken, nog versterkt wordt
door het kleurgebruik, dat zich
hoofdzakelijk beperkt tot zwart,
wit, grijs en beige. Dezelfde di
recte manier van communice
ren is te zien in het beeldhouw
werk 'De Vlag' van het kunste
naarsduo Kis Varsó. Deze bron
zen vlag, die parmantig aan de
wand hangt te wapperen, kan
ÏSTSTwIR1 Ij^r- .,5
W
r 1 - 1 3 4
Ook al gaat dit werk van Balazs Beöthy volgens de titel nergens over, het prikkelt wel de fantasie.
Publiciteitsfoto
vele betekenissen hebben. Mis
schien is het feest, maar we
kunnen ook denken aan
machtsvertoon of aan het over
winningsteken van een vreemde
bezetter.
Een stuk raadselachtiger is een
groot geschilderd tweeluik van
Attila Sztics. Op het ene doek
zien we een weidelandschap
waarin een man als een grote
reus op een klein huisje zit. Om
hem heen rijden rode autootjes.
Op het andere doek zit de man
nog steeds in het landschap,
maar nu is het nacht en heeft hij
gezelschap gekregen van zijn
dubbelganger. Samen kijken zij
naar het kampvuur dat voor
hun voeten is ontstoken.
Ook het werk van Balózs Beöthy
is verre van rationeel. 'Dit liedje
gaat nergens over' is de titel van
een grote panoramafoto waarop
een moderne woonwijk staat af
gebeeld. Op het dak van het
voorste gebouw zijn drie vol
wassenen indiaantje aan het
spelen. Af en toe horen we ge
luidsfragmenten uit een oude
indianenfilm. Ook al gaat dit
werk volgens de titel nergens
over, het prikkelt wel de fanta
sie. Dat is ook het leuke van de
tentoonstelling: sommige wer
ken blijven verbazen.
Amsterdam - Popconcerten zijn
nog steeds erg in trek. Neem
nou de concerten die The Rol
ling Stones in de Amsterdam
Arena geven, volgend jaar au
gustus: in een half uur waren ze
uitverkocht En de prijzen liegen
er toch niet om. Vanaf 66 euro
kostten de kaarten, maar dan
had je wel de goedkoopste en
daar waren er weinig van. Voor
de duurste plaatsen voor de
rockband moest 126 euro uit de
portemonnee komen. Waar at
prijsverschil in zit, weet Jan-Wil
lem Luyken, woordvoerder van
Mojo Concerts die vele concer
ten van topartiesten in Neder
land organiseert, niet precies
aan te geven. „Alles wordt be
paald in Amerika. Het manage
ment van The Rolling Stones re
gelt alles. Wij hebben alleen
maar uit te voeren wat zij dicte
ren. Maar een concert in Ahoy,
dat veel kleiner is dan de Arena,
is natuurlijk veel intiemer. En als
bezoeker betaal je daar natuur
lijk ook voor."
Dat de prijzen de laatste jaren
enorm gestegen zijn en je voor
een concertbezoek fiks in de
buidel moet tasten, lijkt de con
sument weinig te deren gezien
de snelle verkoop van kaarten.
Een reden voor die stijging is
volgens Luyken mede te wijten
aan de dalende verkoop van
cd's. De daarmee gepaard gaan
de inkomstendaling voor arties
ten proberen ze op een andere
manier te compenseren;
optreden is voor topartieS
middels een fikse inkojjj
bron geworden. Moest I
jaar of twintig geleden mv
bij als The Stones op I
gingen, nu levert het g(ij
„En artiesten weten ook d
hen graag live willen
daar soms astrononüsq
dragen voor over hebéeiia
als je hoort dat er bij co»
van Bruce Springsteen Ikc
beeld op de zwarte mark
ten voor 1000 euro van (fee
gingen. Dat horen artiest
tuurlijk ook", aldus Luykfe
Volgens de woordvoerd
Mojo is Nederland ver|g
met het buitenland nog
koop. In de VS betaal jj
The Stones 300 dollar (301
en in Engeland rond i
pond (233 euro) voor el
plaats. Natuurlijk is The feu
Stones een topband die
zame hoogte staat. De!
zijn dus navenant. The ffik
Chili Peppers die 19 en 2fer
Ahoy op stelten zetten, Jd
'maar' gemiddeld 33 e»n;
dan heb je het toch beslfe s
een topact uit de VS. E
De Nederlandse rockbar» a
zit daar op 21 en 22 febnli
gemiddeld 29 euro volaj
kaartje net onder. Mat)]
landgenoot André Hazelac
je op 21 en 23 juni in d«h
gemiddeld weer 45 euro 1st
len. ml
:d
