De eeuwenoude traditie van het kerstdini
GESPREK VAN DE DAG
Het menu van de Nederlander
Stemmen
Gratis naar
de supermarkt als alternatief kerstpakkl
MENSELIJK
Popster STING heeft
een 200 hectare
groot gebied gekocht
in de Italiaanse regio
Toscane. Een deel
van het verworven
land bestaat uit
wijnranken. De voor
malige zanger van
The Police wil zich
storten op de pro
ductie van topwij
nen. Hij heeft ook
plannen voor de pro
ductie van olijfolie,
aldus de krant Cor-
riere delta Sera.
Sting betaalde 6
miljoen euro voor het
kleine stukje Tosca
ne, dat overigens
grenst aan een land
goed dat al in han
den was van de ar
tiest. Foto: Reuters
Een traditionele kerstman
met witte baard en dikke
winterkleren, dat vinden ze
in het tropische Afrika niet
zo geloofwaardig. Ook de
gezellige kerstmuziek met
arresleebelletjes slaat niet
aan. De kinderen daar zien
liever een KERSTMAN met
RASTAHAAR. Volgens een
gisteren verschenen onder
zoek van de Universiteit
van Kaapstad begrijpen
Afrikaanse kinderen niets
van een dikingepakte
kerstman die zich per slee
door de wintersneeuw be
geeft. Dat beeld is wel te
zien in veel Afrikaanse
winkels. Maar thuis draai
en de families hele andere
kerstmuziek. ,,De kerst
man en Afrika, dat gaat
niet samen", aldus onder
zoeker socioloog Otto
Nyumalo.
Het meisje op de middenpagina van PLAYBOY is volgens
onderzoekers door de jaren heen een stuk minder volup
tueus geworden. Ze beantwoordt hiermee aan het heer
sende schoonheidsideaal, dat een meer androgyn uiter
lijk voorschrijft. Dat is de conclusie van onderzoekers,
die zich vol overgave op de studie van elke centerfold in
het blootblad sinds 1953 stortten. Zij ontdekten dat het
gewicht van de modellen weinig was veranderd, maar dat
boezem en heupen kleiner waren geworden terwijl de
taille aan omvang had gewonnen. De studie werd deze
week gepubliceerd in de van oudsher luchtige kersteditie
van het British Medical Journal.
De beroemde Duitse
actrice en zangeres
HILDEGARDKNEF
verschijnt in 2003
op een Duitse post
zegel van 55 euro
cent. Dat hebben de
Duitse posterijen be
kendgemaakt. De
Knef-zegel is onder
deel van een serie
zegels over vrouwen
uit de Duitse ge
schiedenis. Knef
overleed in februari
van dit jaar op 76-ja-
rige leeftijd.
Foto: EPA
Ongeveer 22.000 Italiaanse kinderen hebben tot nu toe
hun SPEELGOEDPISTOLEN en -geweren ingeleverd in
ruil vooreen magisch spelletje. De pater salesiaan Silvio
Mantelli, beter bekend als Mago Sales (Sales de tove
naar), begon de actie vorig jaar met kerst onder het motto
Kerstmis van vrede. Dat heeft het religieuze webmagazi
ne Vidimus Dominum gisteren gemeld. Mantelli dankt
zijn bijnaam aan zijn voorliefde voor magische en goo
chelspellen. In het centrum van zijn Missionaire Jonge-
rendienst in Turijn zamelt hij elke zaterdagmiddag speel
goedwapens in. Om de toeloop aan te kunnen, heeft hij
een groep vrijwilligers ingeschakeld. Honderden scholen,
parochies en jongerengroepen doen mee aan de actie.
De Schotse organisa
tie ter behoud van
het natuurlijk erf
goed heeft geen goe
de voornemens met
EGELS in 2003. De
SNH heeft namelijk
het DOODVONNIS
geveld over 5000
exemplaren die le
ven op de Uist-ei lan
den, onderdeel van
de Hebriden. Vol
gens de Britse om
roep BBC vreten de
egels te veel eieren
op van zeldzame vo
gels op de eilanden.
De egels zijn in
1974 juist met opzet
in het gebied uitgezet om de tuintjes van de bewoners
vrij te houden van ongedierte. Voor sommige soorten is
sindsdien een teruggang van 60 procent vastgesteld. De
egelslacht, met behulp van dodelijke injecties, is voor
zien voor april volgend jaar. Foto: AP
In de Franse hoofdstad Parijs is gisteren een PLEIN naar
de Marokkaanse oud-koning MOHAMMED V genoemd.
De huidige Marokkaanse koning Mohammed VI woonde
de ceremonie in het vijfde arrondissement bij. Moham
med V weigerde tijdens de Tweede Wereldoorlog de Ma
rokkaanse joden uit te leveren aan Vichy-Frankrijk. In
1956 speelde hij als sultan een belangrijke rol bij het tot
stand komen van de onafhankelijkheid van Frankrijk. In
1957 nam hij de titel koning aan en vier jaar later over
leed hij.
De kerstdagen zijn voor veel Nederlanders
hét moment om letterlijk en figuurlijk te
'onthaasten'. Bijna negen van de tien Ne
derlanders schuift thuis aan voor een kerst
diner met gemiddeld vier tafelgenoten. Het
diner wordt zelf bereid en daar wordt an
derhalf uur langer over gedaan dan op een
doorsnee werkdag. En in één op de vier ge
vallen is de kok iemand die normaal nooit
kookt. Om het niet te ingewikkeld te maken,
serveert hij meestal een mix van diverse
vleessoorten.
Dit valt af te leiden uit een representatief
onderzoek van het Erasmus Food Manage
ment Instituut (EFMI) van de Erasmus Uni
versiteit in Rotterdam. Het EFMI keek naar
het kook- en eetgedrag van de Nederlander
die tijdens de kerstdagen thuisblijft, 88 pro
cent van de bevolking.
Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht
van het Centraal Bureau Levensmiddelen
(CBL), de brancheorganisatie van super-
marktondememingen. Traditioneel draaien
die de beste dagen in de aanloop naar Kerst.
„Hoewel we de groei van de supermarktom-
zetten de laatste maanden licht zagen af
vlakken, wordt december weer een absolute
topmaand voor de supermarktondeme-
mers", zegt voorzitter Klaas van den Doel
van het CBL „Of we nou vinden of merken
dat het economisch minder gaat, Kerst blijkt
een zeer stevig verankerde traditie in Neder
land.
Wij verwachten in de week voor Kerst een
recordomzet van boven de 600 miljoen eu
ro, zon 35 miljoen euro meer dan vorig jaar.
Normaal hebben de gezamenlijke super
markten een weekomzet van 450 miljoen
euro. We hebben het er voor over om ons
zelf en anderen culinair te verwennen. Het
past in de al langer ingezette kooktrend."
De talloze pizza- en sparerib-bezorgers lij
ken daarvan de eerste slachtoffers. Uit het
onderzoek blijkt dat die op eerste kerstdag
beter dicht kunnen blijven, want nul pro
cent van de ondervraagden zegt ze te bellen.
Op tweede kerstdag doet maar één procent
dat. Ook afhalen is bijna taboe. Op eerste
kerstdag doet één procent dat, de volgende
dag twee procent.
In tegenstelling tot een aantal andere onder
zoeken blijkt de populariteit van wild in ab
solute aantallen nog bescheiden. In slechts
acht procent van de huishoudens komt op
één van de twee kerstdagen konijn, ree of
hert op tafel. „Wild is de laatste jaren enorm
in populariteit gestegen, vooral omdat su
permarkten het zijn gaan aanbieden, maar
in het totale beeld blijft de traditionele bief
stuk of het stukje kip veruit favoriet", zegt
Van den Doel. „Vis blijkt gemiddeld maar in
vijf procent van de kerstdiners als hoofdge
recht te worden voorgeschoteld. Wat ook
opvalt: pasta is weliswaar gemeengoed ge
worden, maar met de kerst 'not done'. Op
eerste kerstdag zet vrijwel niemand dat op
tafel en op tweede kerstdag één procent.
Achille Prick
Trefwoord bij de kerstinkopen is 'veel'. Ook in vroeger tijde
nadruk op pakken watje pakken kan om vetreserves op te
voor de rest van het winterseizoen.
Foto: United Photos de Boer/Rob Hendriks
Vroeger had niemand diepvries
of blikgroente. Zelfs de techniek
van wecken in potten bestaat pas
honderd jaar. Vóór die tijd was
het een ernstig probleem om vol
doende groente, fruit en vlees te
bewaren door de winter heen. Er
werd gekonfijt, gerookt, ge
droogd, gepekeld, in het zuur ge
zet, op kalk gezet of ingemaakt
De schimmel die zich op het
voedsel nestelde, schepten onze
voorouders er zonder een vies ge
zicht te trekken van af. De ge
woonten rond het kerstdiner zijn
door de eeuwen heen weliswaar
veranderd, maar de oorsprong
daarvan zijn nog altijd merkbaar.
Hoe tijdrovend en ingewikkeld
het conserveren ook was voor
onze overgrootmoeders, hoe
zuinig iedereen ook moest zijn
met voedsel om de winter door
te komen, met Kerstmis was er
altijd een bijzondere en relatief
overvloedige maaltijd.
„Al in de Middeleeuwen stond
Kerstmis bekend als dikke vreet-
avond en waarschijnlijk is dat in
de millennia daarvóór nooit an
ders geweest", zegt culinair his
toricus Carolina Verhoeven. Zij
schrijft een proefschrift over de
eetgewoonten van Nederlanders
door de eeuwen heen. Verhoe
ven groeide op in Rijkevoort,
studeerde geschiedenis aan de
Nijmeegse Universiteit en is nu
conservator van het Culinair
Historisch Museum De Vleer in
Appelscha, waar de geur hangt
van voedselbereiding, kooktech-
nieken, conserveringsmetho
den, smaakveranderingen en re
cepten door alle jaartallen heen.
In het museum liggen alleen al
4.500 kookboeken vanaf de vijf
tiende eeuw, met regionale re
cepten. Van worstenbroodjes tot
kniepertjes, van zult tot bis
schopswijn, van pekelvlees tot
slemp, van balkenbrij tot bloe
dworst.
„Vroeger leefden en dachten de
mensen in seizoenen. Daarin
schuilt immers de geheimsleutel
van alle leven", vertelt Verhoe
ven. „De levenskansen waren óf
goed, óf slecht maar nooit ertus
senin. De zomer was het goede
seizoen. De winter, het slechte,
begon de dag na Sint Maarten -
11 november - en duurde tot
Pasen. Het goede seizoen, waar
in volop geoogst kon worden,
liep van Pasen tot Sint Maarten.
Het was van levensbelang om
de kelder op die dag alvast goed
vol te hebben staan met voedsel
dat zo geprepareerd was dat het
tijdens het slechte halfjaar
houdbaar zou blijven."
Ook Ineke Strouken, directeur
van het Nederlandse Centrum
voor Volkscultuur, weet veel
over de overlevingsstrategieën
van onze erflaters. „Met Sint
Maarten ging iedereen nog één
keer uitbundig eten en drinken,
om de dag ema meteen te be
ginnen met soberen, zuinig zijn
en uit de mond sparen. Dat ging
zo door tot de allerdonkerste en
koudste tijd van de winter. Juist
in die dagen van de zonnewen
de, van Kerstmis tot Driekonin-
het niet.En op de verbaasde blik van De
Hartog gaf hij de volgende toelichting:
„Die kok is een vakman. Hij krijgt een
probleem op zijn vakgebied, de bietjes in
dit geval, piekert zich suf maar komt er
niet uit. Dat komt nogal eens voor op een
schip. Maar als de vakman het niet weet,
hoe moet ik het dan weten? Dus doe ik
maar of ik er verstand van heb en dan
gooi ik stiekem kop of munt. Dat scheelt
iedere reis een hoop werk.
Daar moest ik aan denken. De bewoners
van onze flat vergaderden. Ik kwam bin
nen op het moment dat de voorzitter zei:
„Wij houden de tekst van de reglements
wijziging aan maar verwijzen daarbij
naar punt 21b van de statuten. Wie is
hier vóór?" Kop of munt, dacht ik. Ik
keek de zaal rond en zag de meeste han
den omhooggaan waaronder die van ie
mand in wier oordeel ik wel vertrouwen
had. Ik stemde vóór.
Zou zoiets nou wel eens in het echt voor
komen? Ik bedoel op een niveau van lan
delijk belang. Zou het voor komen dat ie
mand, een politicus bijvoorbeeld, voor of
tegen stemt terwijl hij, net als ik op die
vergadering van zijn santé niet afweet?
Daar weet ik toevallig een aardig voor
beeld van. Jaren geleden werden twee ou
de socialisten uit mijn eigen Halfioeg af
gevaardigd naar een regionale vergade
ring van de PvdA Een klus die zij, zoals
ze het uitdrukten, 'op routine konden
klaren'. Na afloop kwam één van hen, de
oude mevrouw Dekker, tiog even bij ons
langs. „Hoe is het gegaan?", vroeg mijn
vrouw. „Prima", zei de oude dame, „hl
zijn altijd dezelfde moties en amende-
meuten hoor. Je moet gewoon uit je c
hoeken kijken en met de zaal meestem
men hè.De volgende dag lazen we in I
krant dat het gewestelijk bestuur was c\
getreden na een motie van wantrouwe
die met nipte meerderheid was aangen
men: „De onverwachte steun van de a)
deling Halfweg gaf mede de doorslag j
voorde bestuurlijke crisis waarin het d
west zich nu bevindt. "Aldus de politi
verslaggever.
Genoeg voor vandaag. Ik moet even d
statuten van onze vereniging gaan na
ken. Ben benieuwd wat er staat onder
punt 21b.
Het diner is traditioneel het hoogtepunt van de kerstdagen. Kip en
biefstuk zijn en blijven favoriet. Ook zoetigheid is een must.
Foto's: Dick Hogewoning en CPD
gen op 6 januari, deed men zich
tegoed aan van alles. Dat had
een psychologische functie - je
kon de zorgen van alledag even
vergeten - maar ook een fysieke:
je kon vlug wat nieuwe vetreser
ves kweken voor de zware
maanden die nog moesten ko
men, want de kelders raakten
almaar leger. Die vetreserves
had je nodig om beter tegen de
kou te kunnen.
Na het uitbundige kerstfeest
kreeg de periode van sober le
ven weer een vervolg. De magen
moesten constant blijven ram
melen tot aan carnaval. Strou
ken: „Dan pas mocht je je weer
heel even te buiten gaan aan
uitbundig eten. Het weinige wat
er nog lag en toch dreigde te be
derven, werd opgemaakt." Na
de drie dolle dagen brak de
waarachtige vastentijd aan. Die
duurde tot Pasen. De katholieke
kerk stelde het vasten trouwens
verplicht, maar volgens Strou
ken is dat minder streng of
hardvochtig dan het anno 2002
lijkt.Alle voedselreserves wa
ren toch al op en pas met Pasen
kwam er zicht op nieuwe pro
ducten. Nog steeds nemen hon
derdduizenden mensen zich
voor om 'na de kerstperiode' te
beginnen aan een afslankkuur.
Zij volgen daarmee allemaal,
onbewust, een oeroud seizoens
ritme dat zit ingebakken in onze
volkscultuur."
Varken, fazant, haas, konijn,
wild zwijn, hert, gans, kip en ko
nijn waren de gastronomische
specialiteiten tijdens de kerstda
gen van weleer, zo blijkt uit de
vergeelde recepten die Verhoe
ven heeft veilig gesteld in haar
museum in Friesland. Zulke lek
kernijen waren echter alleen be
reikbaar voor welgestelden, ge
luksvogels, stropers, herenboe
ren en andere smulpapen. Het
gemene volk moest het hebben
van graan, aardappels en gerim
peld fruit.
Op wild werd in de winter ge
jaagd door grootgrondbezitters.
Het varken werd al ruim van te
voren - in de slachtmaand, liefst
even voor Sint Maarten - ge
keeld, op zout gezet, gerookt en
gedroogd. In sommige streken
was het de gewoonte om op
kerstavond ook arme mensen te
laten proeven van die lekkernij -
al was het maar van de kop, po
ten of hersenen van de slacht.
Ineke Strouken: „De herenboer
gooide dan een kerstblok in de
haard en zolang dat vuur brand
de, kreeg iedereen die langs de
deur kram om 'een zalig kerst
feest' te wensen wat te eten of te
drinken. De as van het kerstblok
strooide de boer uit over zijn ak
kers, in de hoop dat zijn offer in
het voorjaar tot vruchtbaarheid
en een goede oogst zou leiden."
Op eerste kerstdag was het goed
gebruik om met het personeel
aan het diner te zitten. Pas op
tweede kerstdag gingen de
knechten en dienstmaagden
naar hun ouders. Ze kregen dan
pakketten mee, met spulletjes
die de boerin zelf had gemaakt
en die zeker tot Driekoningen
goed zouden blijven. Zo hadden
de behoeftige bejaarden toch
weer iets te eten.
Strouken: „Het moderne kerst
pakket vindt zijn oorsprong in
die oude boerentraditie om de
ouders van knechten en dienst
meiden door de winter te hel
pen. De boerin maakte bijvoor
beeld van meel kerstbrood en
vulde dat met gedroogde rozij
nen en krenten. Of ze bakte olie
bollen in lijnzaadolie, maakte
peperkoek, kruidkoek en kerst
krans met amandelspijs. Het
moderne kerstpakket vindt zijn
oorsprong in die oude bóeren-
traditie om de ouders van
knechten en dienstmeiden door
de winter te helpen."
Culinair historicus Verhoeven
constateert dat pas in de laatste
Het idee is even simpel als
briljant: voorkom gemekker
over de inhoud van het kerst
pakket en laat personeel zelf
zijn 'pakket' bij elkaar winke
len. Anderhalve minuut de su
permarkt in en de baas be
taalt. Het levert nog een vrolijk
bedrijfsuitje op ook.
Het idee is ontsproten aan het
brein van Frank van Gemert
van het Hoogeveense soft
warebedrijf Plus. Bij eigenaar
Ron Vermaning van super
markt Plus (geselecteerd van
wege de naam) in het buur
dorp Zuidwolde vond hij met-
Tijdens de vergadering moest ik
aan de schrijver Jan de Hartog
denken. Misschien de beste vertel
lerdie we ooit gehad hebben. He
laas staan vertellers niet in hoog
aanzien in ons land. Antoon Coo-
len, Toon Kortooms, Olaf de Lan-
dell, wie kent ze nog? Jan de Hartog
dus. Hij zat ooit in de kajuit van een
zeekapitein toen de scheepskok op
bezoek kwam. „Ik kan een lading
bieten inkopen", zei de kok, „erg
goedkoop maar dan eten we deko-
mende reis wel vaak bietjes. Wat moet
ik doen?" „Hier zal ik over nadenken
zei de kapitein. Nog was de kok niet
verdwenen of de kapitein gooide een
muntstuk op. „Kop", riep hij, „we doen
een een enthousiaste partner.
En zo gingen de 34 it'ers van
Plus afgelopen week - het was
voor hen een volslagen verras
sing - in een rotvaart de super
markt door. Met z'n vieren te
gelijk en met één restrictie:
van elke productgroep mag er
maximaal één product in het
karretje belanden. „Het valt
nog tegen wat dat oplevert,
hoor", vertelt personeelslid Jo-
landa van Achteren uitgelaten.
Had ze van tevoren ingeschat
voor ongeveer 100 euro bood
schappen mee naar huis te
mogen nemen, bij de kassa
blijkt de inhoud van haar kar
'slechts' 49 euro waard te zijn.
Daarmee heeft Van Achteren
ongeveer de gemiddelde buit
gescoord.
Met een lachend gezicht re
kent Van Gemert na een half
uurtje 1507,11 euro af. Een
leuk idee, maar niet goedkoop
dus. „Ach, mijn mensen heb
ben een moeilijk jaar gehad.
Het bedrijf waar ze werkten
ging failliet, ik heb het overge
nomen en tegen de stroom in
hebben we een heel goed jaar
gedraaid. Daar mag best wat
tegenoverstaan."
Wie ook lacht, is Ron
ning. Op een normale f
dagochtend draait zijn
markt immers geen 15l
omzet voor half tien 'si
tends. „Ik vond het gelfl
schitterend idee, maarL
ook commercieel wel \T
Misschien doe ik volgej
de winkel wel een halv(
dicht om dit te doen.
Dat is voor ons ook vefi
dan dat geneuzel met lf
pakketten inpakken."
Jacqueline Wouda
veer
tigjaar
sprake
is van
een verfij
ning in de keu
ze van dranken, in
grediënten en berei
dingswijze van het kerstme
nu. „Daarop aansluitend is de
behoefte ontstaan om de tafel
steeds mooier te dekken en ook
steeds scherper te selecteren op
mensen die mogen aanzitten."
Nu de winterluxe gemeengoed
is en bereikbaar voor iedereen
die niet op straat leeft, zoeken
sommige mensen de uiterste
vorm van verfijning juist in de
omkering. Terwijl ze op andere
dagen soms copieus eten, ma
ken zij van Kerstmis een feest
van de eenvoud. Door bijvoor
beeld stamppot te eten, of in ie
der geval soberder dan hun da
gelijkse gewoonte is.
Verhoeven: „Grappig genoeg
bevestigen deze c
gers op die manier tot
de kem van de oeroud
dachte, waarin behoec
ven en zorgzaamheid
begrippen zijn. Zelfs vt
stokte anti's blijven he
die in geen enkel opziet
op de andere van het ja
John van Oppen
