KUNST CULTUUR
Richard Wagner was een soort
Documentaire over 'Het hart van de Alphenaar'
'Ik had al heel
jong iets met klei'
'Messiah' als een mooi schilderij
ie theatertour
"„Meeuwis
Josine Meurs beschrijft: Wagnercultus in Nederland
Onbekende
brieven van
Reve ontdekt
Recordbezoek voor het Bijbels Museum
euwis. Archieffoto
fyïuus Meeuwis maakt
ti en februari voor het
Tijn carrière een tour-
de Nederlandse thea-
^ïingt zijn oudere num-
eiax ook materiaal van
%e cd. Daarvoor is on-
niren door Daniël Lo-
^ascal Jakobsen tekst
geleverd. De regie
eatertour is in handen
^Galema. De tournee
i Meeuwis op 31 ja-
r de Stadsgehoorzaal
Clausprijs
Chafik
- De Marokkaanse
schrijver Mo-
Chafik heeft vandaag
Prins Clausprijs 2002
e!,n. Hij kreeg de prijs
J00 euro uit handen
Willem-Alexander.
nrdt bekroond vanwe-
|ezet voor de emancipa-
!e Berbercultuur. De
j jubliceerde onder
Berber-Arabisch
>oek en het Manifeste
volgens het fonds 'af-
punt voor de emanci-
nde Berbertaai- en cul-
Jgtips
iamantroof
- De politie Haaglan-
na de diverse televi-
dingen over de dia-
n in het Museon veertig
.Q^ps binnengekregen.
er via 'Opsporing
politieberichten en
n ilè zender TV West
p rs gevraagd te reage-
!nïhalve week geleden
niljoenendiefstal in
Dn in Den Haag
n({ tips van kijkers be
kwel de daders als de
j pamanten.
onist Bob
overleden
ha - Tenorsaxofonist
is, naar nu be-
iworden, vorige week
to-ongeluk in New
iet leven gekomen,
ge de jaren tachtig
j naam onder een
Jiek toen Miles Davis
Igvoor zijn band. Drie
iet de legendarische
ft 'on tour' geweest.
:e twee cd's met
Ier zijn eigen naam
ftt> Berg een kleine
door Theo de With
alphen aan den run - Een
stadshart is meer dan alleen ge
bouwen. Het bestaat bij de gra
tie van mensen die er willen
werken, winkelen en uitgaan.
Met dat uitgangspunt werkte de
Alphense filmmaakster Annette
Lameijer de afgelopen maanden
aan een documentaire over de
bouw van een nieuw stadshart
in haar woonplaats. De film 'Het
hart van de Alphenaar' gaat van
daag in première in het Parkthe
ater.
In haar documentaire portret
teert Lameijer vijf stadgenoten.
Zij laat hen aan het woord over
het stadshart en datgene waar
hun eigen hart naar uitgaat.
Hun hobby, hun passie. Predi
kant Gilbert Baudet vertelt bij
voorbeeld over zijn 'verslaving'
aan het schaakspel, terwijl de
11-jarige Else Marie Veraart laat
zien hoe ze haar best doet een
balletdanseres te worden. Deze
beelden heeft de filmmaakster
versneden met opnamen van de
sloop van oude panden in het
Alphense centrum en de bouw
van het nieuwe stadhuis.
„De plannen voor het stadshart
houden mij al jaren bezig", ver
telt Annette Lameijer. „In 1996
zijn we met een aantal kunste
naars onder aanvoering van Ma
rianne Meester een tegenactie
begonnen: het Meesterplan. Ik
stond toen vrij kritisch tegen
over de plannen. Inmiddels ben
ik positiever gestemd. Een stad
met de omvang van Alphen kan
niet zonder een goed theater,
winkels en expositieruimte. An
ders wordt het een slaapstad.
Mensen willen niet voortdurend
naar Leiden, Den Haag of Am
sterdam om uit te gaan."
Voor haar film deed Lameijer
een beroep op de subsidiepot
van 200.000 euro die het ge
meentebestuur in het leven had
geroepen om met culturele pro
jecten de bouwoverlast te ver
zachten. Eerder werden daaruit
onder meer een fotografiepro
ject van Alpha Nuova, voorstel
lingen van 'Ship of Fools' en een
megakoor dat optrad met Ernst
Daniël Smid bekostigd. „Eind
april kreeg ik groen licht, maar
toen was ik al begonnen met fil
men. Anders had ik mooie mo
menten in de sloop gemist."
De laatste opnamen maakte ze
twee weken geleden bij de ver
huizing van de ambtenaren van
het oude stadskantoor naar het
spraakmakende glazen gebouw
van Erick van Egeraat. „Dat leek
me een mooi moment om te
stoppen. Het totale stadshart is
pas in 2006 voltooid. Daar kan ik
niet op wachten. Ik heb nu een
jaar aan de film gewerkt en dat
is lang genoeg."
De bouwactiviteiten heeft ze in
zwart-wit gefilmd. De portretten
van de vijf Alphenaren zijn er in
kleur tussendoor geweven. Ze
variëren in leeftijd van 11 tot 63
jaar. Lameijer: „Ik wilde zoveel
mogelijk verschillende leeftijden
en levensstijlen. Van predikant
tot putjesschepper. En dat be
doel ik letterlijk, want ook direc
teur Peter Tillemans van de Al
phense Rioolspecialist (ARS)
komt aan het woord. Hij is be
smet met het rioolvirus en put
jesschepper is voor hem een
geuzennaam."
„Voor mij was de belangrijkste
voorwaarde dat ze een verhaal
en mooie ogen hadden", ver
volgt de filmmaakster. „Ik zit ze
met de camera vrij dicht op de
huid en ik hou ervan als mensen
met sprekende ogen de lens in
kijken. Er is met alle vijf een
band ontstaan." De 35 minuten
durende documentaire is de
eerste grote film van Lameijer.
Ze heeft wel filmpjes in eigen
beheer gemaakt en items ge
draaid voor zenders als TV West
en SBS.
„Ik ben altijd gefascineerd ge
weest door bewegende beelden.
Misschien had ik de filmacade
mie moeten doen, maar ik heb
een omweg gemaakt via de
schrijvende en fotograferende
journalistiek. Het meest voel ik
me echter filmmaker. Ik zou het
liefst documentaires en speel
films voor kinderen maken."
Predikant Gilbert Baudet is een van de vijf geportretteerde Alphena
ren. Archieffoto
'Het hart van de Alphenaar*
gaat vanmiddag om 16.00 uur
in première in het Parktheater
in Alphen aan den Rijn. De
film wordt 3 januari uitgezon-
door Rody van der Pols
leiden - Een theaterhervormer en
muzikaal vernieuwer, maar ook
een antisemiet en 'sekteleider'.
De Duitse componist Richard
Wagner (1843-1914) was behalve
een van de meest invloedrijke
kunstenaars van de negentiende
eeuw, ook zeker een van de
meest controversiële. Verguisd en
aanbeden. Ook in Nederland,
constateert Josine Meurs in het
proefschrift, waarop zij onlangs
aan de Leidse universiteit promo
veerde.
Het is vandaag de dag moeilijk
voor te stellen wat voor een op
winding zich in 1876 van cul-
tuurminnend Europa meester
maakte. Alle ogen waren die zo
mer gericht op Bayreuth, het
Beierse provincieplaatsje waar
de vierdelige cyclus 'Der Ring
des Nibelungen' in première
zou gaan. Forse bedragen wer
den neergeteld voor een plekje
in het Festspieltheater, de
'kunsttempel' die hier onder de
strikte supervisie van Wagner
was verrezen. Zijn belofte was
ook niet gering: niets minder
dan de 'volkomen illusie' stelde
de componist zijn publiek in het
vooruitzicht.
Om die te bereiken had Wagner
een aantal revolutionaire veran
deringen doorgevoerd. Verande
ringen die tot op de dag van
vandaag een stempel op de the
aterpraktijk drukken. Een or
kestbak buiten het zicht van de
toeschouwers bijvoorbeeld. „In
die tijd was het normaal dat je
de muzikanten op hun instru
menten zag ploeteren", vertelt
de Leidse. „Nu hoorden de toe
schouwers muziek zonder te
zien hoe die gemaakt werd.
Voor ons - gewend als we zijn
aan radio's en cd-spelers - is het
bijna niet voor te stellen hoe
magisch dat destijds gevonden
werd."
Een andere belangrijke innova
tie, hoe triviaal die nu ook
klinkt, was een verduisterde zaal
en een verlicht podium. „Door
allerlei technische gebreken was
vaak het omgekeerde het geval.
Daardoor had het publiek meer
oog voor elkaar dan voor het
podium." Bovendien liet Wag
ner zijn muzikanten eindeloos
oefenen. In een tijd waarin twee
repetities als voldoende werden
beschouwd een ongelofelijke
luxe. Het resultaat was er dan
ook naar: de muziek klonk oor-
strelend.
In veel andere opzichten viel de
première echter tegen. De de
cors overtuigenden bijvoorbeeld
absoluut niet. En nog veel te
leurstellender: de hooggestemde
theorieën over het Gesamt-
kunstwerk bleken wel wat al te
idealistisch. „Uitgangspunt voor
zijn theorie vormt de Griekse
tragedie", legt Meurs uit. „Daar
in kwamen volgens hem alle
kunstvormen op een ideale ma
nier samen. De Griekse samen
leving had echter één gebrek:
slavernij. Hierdoor viel het Ge-
samtkunstwerk uiteen in aantal
afzonderlijke kunstvormpjes, die
op zichzelf weinig te betekenen
hadden. Daarom pleitte Wagner
voor een maatschappelijke om
wenteling: in een nieuwe, ideale
samenleving zou het Gesamt-
kunstwerk opnieuw kunnen
ontstaan."
Deze filosofie had Wagner ech
ter geformuleerd in zijn revolu
tionaire, in ballingschap door
gebrachte jaren toen hij nog
droomde van een nieuw Duits
land. Inmiddels maakte Wagner
Josine Meurs: „De ideeën en innovaties van Wagner drukken tot op de dag van vandaag een stempel op de theaterpraktijk."
Foto: Henk Bouwman
zelf deel uit van de gevestigde
orde. Van het beloofde, ideale
kunstwerk en de bijhorende re
volutie kwam in Bayreuth dan
ook weinig terecht. De droom
die zoveel negentiende-eeuwse
kunstenaars had geïnspireerd
spatte uiteen. Toch had dit nau
welijks gevolgen voor zijn popu
lariteit. „Veel van zijn aanhan
gers verdedigden hem ook in de
trant van: je moet die theorieën
niet zo letterlijk nemen."
Hetzelfde gold voor zijn antise
mitische schotschriften; ook die
konden de groeiende populari
teit van de componist niet te
genhouden. „Want over de jo
den heeft Wagner een aantal
vunzige stukken geschreven",
zegt Meurs. „Hij beweert daarin
onder meer dat joden alleen
kunst kunnen imiteren, dat zij
niet in staat zijn om zelf iets te
creëren. Zo heeft hij geen goed
woord over voor de joodse com
ponist Mendelssohn. Die zou al
leen kunnen imiteren."
Ook in Nederland groeide het
publiek in de jaren die volgden
alleen maar: gedurende de jaren
negentig was er sprake van een
ware Wagner-hype. Waren er in
1876 bij de première tien Neder
landers onder het publiek, in de
zomer van 1894 ondernamen
meer dan vierhonderd landge
noten de omslachtige treinreis
van anderhalve dag naar Bay
reuth. Het plaatsje was inmid
dels uitgegroeid tot een pel
grimsoord. „Veel mensen gin
gen daar naar toe met het idee
de verlossing deelachtig te wor
den. Het is nu moeilijk voor te
stellen, maar voor veel van die
mensen was Wagner een soort
profeet."
"Wagner in Nederland', Josine
Meurs, Walburg Pers, 29,95 eu-
'3
den op TV West en bij de offici
ële opening van het nieuwe
stadhuis. Daarna volgt een
tournee langs buurthuizen en
scholen.
schoorl/anp - Schrijver Tom
Rooduijn heeft in diverse privé-
collecties circa vijftig onbekende
brieven van Gerard Reve ont
dekt. Ze zijn deels opgenomen
in zijn bosk 'Revelaties - Gerard
Reve over zijn Werk Leven',
dat deze week verschijnt. Reve
wordt zaterdag 79 jaar.
De brieven bieden volgens Kees
de Bakker van uitgeverij Conser
ve „een uniek inzicht in de peni
bele omstandigheden waarin de
schrijver in en rond zijn ramp
jaar 1966 verkeerde".
In de lente van dat jaar was Reve
hopeloos verliefd op de veel
jongere Robert B. in Den Haag.
Hij kreeg geen respons van de
door hem begeerde jongeling,
hetgeen leidde tot hevig drank
gebruik. Hij raakte in een deliri
um en kwam in een ziekenhuis
terecht. Een collectie van onge
veer dertig brieven geeft deze
periode in het leven van Reve
minitieus weer. Robert B. woont
nu in Canada.
Verder zijn er brieven die Reve
tussen 1957 en 1969 schreef aan
de ouders van de vriendin van
Wim Schumacher, de eerste
man met wie hij een langdurige
relatie had. In deze twaalf brie
ven en kaarten schrijft Reve over
zijn slechte woonomstandighe
den, zijn werk, wederom zijn
drankgebruik, de dood van zijn
moeder en zijn reizen naar En
geland. Wim Schumacher over
leed in 1983.
In 1968 en 1969 richtte Reve ne
gen brieven aan Willem L., die
hij in 'Het Boek van Violet en
Dood' opvoerde als de mededo-
genloze jongen. De destijds 18-
jarige, zieke L. bracht Reve tot
lange bespiegelingen over ziek
te, dood en geselingen. L. woont
momenteel in Zwitserland.
De brieven worden gepubli
ceerd met de instemming van
Reve en zijn partner Joop
Schafthuizen.
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert 'Messiah' door Nederlandse
Handelvereniging o.l.v. Thijs Kramer,
m.m.v. Ellen Schuring, sopraan, Helena
Rasker, alt, Ludwig van Gijsegem, tenor,
Pieter Hendriks, bas-bariton, Jan Jansen,
klavecimbel, Wybe Kooimans, orgel en
het Randstedelijk Begeleidings Orkest
Gehoord: 10/12, St. Agathakerk, Lisse.
Herhalingen: 18/12 Grote Kerk Naarden,
22/12 Concertgebouw Amsterdam.
Hij is een muzikaal exegeet in
hart en nieren, kan als geen an
der uitleggen. Dirigent Thijs
Kramer is een geweldige inter
preet. Niets ontgaat hem. Zon
der dwingelandij houdt hij ie
dereen bij de les; zijn les over
Handels 'Messiah', en die
spreekt boekdelen.
Iisse kon zich gisteravond ver
heugen in een veelzeggende,
uiterst muzikale uitvoering.
Koor, orkest en solisten waren
eensgezind in de greep van Kra
mer. Vanuit één visie werd ge
zongen, gespeeld en gesoleerd;
niet omdat het moest maar om
dat het vanzelfsprekend ont
stond. Dat wil niet zeggen dat
de Nederlandse Handelvereni
ging geheel vlekkeloos zong,
dat de akoestiek perfect was
voor zoveel zangers, dat sa
menzang en spel altijd feilloos
gelijktijdig verliep. Maar het
waren slechts stofjes op een
aangrijpend mooi schilderij.
Thijs Kramer gaf elk koor een
zeer persoonlijke kleur, creëer
de tempowisselingen die func
tioneel en verrassend bijdroe
gen aan de diepgang van stuk
ken uit het eerste en tweede
testament, maakte zeer door
dacht gebruik van oplaaiende
en uitdovende dynamiek. Voor
al voor de pauze koos Kramer
zijn tempi vrij langzaam, zoals
in 'O thou that tellest good ti
dings to Zion', wellicht om het
belang van de vreugdevolle tij
ding te benadrukken. En zo kon
ook de sopraan Ellen Schuring
haar ziel en zaligheid leggen in
het duet 'Come unto Him'. Ze
kreeg alle tijd om met haar hel
der kristallen stem dit aanbod
te vieren. Op het intens gezon
gen 'And He will give you rest'
reageerde het orkest spontaan
en uitnodigend.
In het duet 'O death, where is
thy sting?' mengden de stem
men van Ludwig van Gijsegem
(tenor) en Helena Rasker (alt)
zich fraai in een wollig warm
coloriet. Pieter Hendriks maak
te van het indrukwekkende re
citatief 'Behold, I will tell you a
mystery" gevolgd door de arfe
'The trumpet shall sound' een
onvergetelijk en onvergankelijk
testament. Zelden speelde de
eerste cellist van het Randste
delijk zo overtuigend muzikaal
en alert, straalde het trompet
geschal zo genuanceerd, stre
ken de eerste en tweede violen
zo zilverzacht, danste het klave
cimbel zo tinkelend. Als 'Hij'
daar werkelijk boven het ster
rendak ziet en luistert, is het
laatste glorieuze koor 'Blessing
and honour, glory and power
be unto Him, for ever and ever,
Amen' zeker iflet onopgemerkt
gebleven.
amsterdam/gpd - Het Bijbels
Museum stevent dit jaar af op
een recordaantal van 38.000 be
zoekers. In aanwezigheid van
koningin Beatrix vierde het mu
seum gisteren zijn 150-jarig be
staan met de opening van drie
nieuwe vaste opstellingen rond
de collectie van grondlegger do
minee Leendert Schouten.
De predikant (1825-1905) trok in
zijn pastorie van heinde en verre
tienduizenden bezoekers met
zijn schaalmodel van de Taber
nakel, volgens bijbelse overleve
ring de 'Tent van God' die het
volk van Israël tijdens de reis
van veertig jaar door de woestijn
met zich meevoerde, en de Ark
des Verbonds, de heilige kist
waarin de Tien Geboden wer
den bewaard.
Directeur J. Boonstra herinner
de er in zijn toespraak aan dat
het voortbestaan van het Bijbels
Museum een aantal keren aan
een zijden draadje heeft gehan
gen. I11 de jaren zestig van de
vorige eeuw was dat het geval
vanwege de ontkerkelijking. In
de jaren tachtig bleek het in
1975 door de toenmalige prinses
Beatrix geopende onderkomen
in de twee statige monumentale
panden aan de Herengracht van
de hand van de zeventiende-
eeuwse architect Philip Ving-
boons ernstig in verval geraaid:.
Met rijkssteun is het gelukt de
panden met de best bewaarde
authentieke keuken uit de zes
tiende eeuw en de plafondschil
deringen van Jacob de Wit in
volle glorie te herstellen. Boon
stra: „We kunnen hier ook in de
toekomst laten zien dat de bijbel
een belangrijk onderdeel van
onze cultuur was, is en zal blij
ven. We zijn er voor gelovigen
en niet-gelovigen, voor autoch
toon en allochtoon."
Jeiden en de regio bestaat grote belangstelling voor
s inele en amateuristische kunstbeoefening. Heilig Vuur
tad- en regiogenoten die musiceren, zingen, dansen,
^spelen, fotograferen of op andere wijze actief zijn.
E Vandaag: Judith Bloedjes uit Leiden.
zifer van Judith Bloedjes
"Iven, op de eerste ver-
Groot raam, dus veel
l8iral aan de muur hangt
vooral borden, be
zinken platen met
>1. Of veilig geklemd
1 gevouwen rand van
1 een enveloppe,
lingkleurige houten
o^en vier stoeptegels,
dfle poten van een oven
r®at is de oven waarin ze
>°imiek bakt. „Die wordt
l8| Vandaar de tegels.
Islen ook heet, maar
;ntoor mijn gevoel toch
a3e de hitte tegen voor
vloer. Mijn ovenbou-
eSiat het niet nodig is,
Dloe het toch. Dat vind
veilig idee. Ik heb
een brandalarm."
öedjes vervaardigt por-
hoedjes en
"Wiiek. „Ik had al heel
iet klei. Ik kom uit
'n en opwoensdag-
1 ik altijd naar het
irk, naar een crea-
etvan Loon. Werken met
:k,
klei. Daar had ik zo'n plezier in,
dat vond ik zo geweldig. Dat ge
voel is altijd gebleven."
Ook tijdens haar opleidingen,
agogisch werk (activiteitenbe
geleiding) en creatieve therapie.
„Uiteindelijk kwam ik in de leer
bij meneer Breuker van Het Gil
de. Dat is een club van oudere
mensen die hun professie, hun
ambacht willen uitdragen. Nou,
meneer Breuker, die vroeger
werkte bij pottenbakkerij Groe-
neveld in Voorschoten, was
echt een ambachtsman. Van
hem leerde ik echt pottenbak
ken. Hij was 84, had de ziekte
van Parkinson, maar als hij ach
ter de schopschijf zat, viel dat
helemaal van hem af. Dan zat
hij stil, in opperste concentra
tie."
Zelf werkt ze ook nog steeds
veel met de schopschijf, de
schijf die het plateau in bewe
ging zet waarop de pottenbak
ker de klei in de juiste vorm
kneedt. „Daar kan ik heel pre
cies mee werken. Heel fijn en
secuur. Maar ik heb ook een
elektrisch aangestuurde. Dat
gaat sneller. Dat is vooral heer-
Judith Bloedjes wil haar voorwerpen iets extra's meegeven. „Ik wil dat er naar gekeken wordt met
respect." Foto: Hielco Kuipers
lijk met grote voorwerpen."
Want klein, groot, rond, ovaal,
golvend of strak, ze maakt kera
miek in allerlei vormen. „En
echt niet alleen borden en
mokken. Als ik alleen maar
mokken zou draaien zou ik
kriegel worden. Ik probeer ook
een grote variëteit in vormen
aan te brengen. Binnen de
standaardvormen voor potten
en vazen is veel mogelijk."
Bloedjes wil haar voorwerpen
ook iets extra's meegeven. „Ik
wil dat er naar gekeken wordt
met respect. Ik wil dat ze meer
zijn dan gebruiksvoorwerpen.
Voor mijn keramiek zoek ik
steeds een drager. Üoor die
dragers van wol en zink bij
voorbeeld worden ze als het
ware opgetild. Vorm én functie,
daar kijk ik naar." Dat ze veel
vuldig zink gebruikt is logisch,
zegt ze. „Ik maak mijn glazuren
voor mijn keramiek ook zelf.
Zink, in poedervorm, is een van
de elementen van dat glazuur.
Ik vind het leuk dat het zink, na
voltooiing van het keramiek,
dan weer op een andere manier
terugkomt. Bovendien vind ik
zink mooi. De werking van het
water zit er in. Het leeft."
En dan die hoedjes die ze
maakt. Simpel, zonder opsmuk
en in uiteenlopende vormen.
„Dat ik die hoedjes maak, is ei
genlijk uit nood geboren. Ik
maak al een tijd hoedspelden
van keramiek. Voor een exposi
tie zocht ik een tijdje terug bij
passende hoeden. Die heb ik
niet gevonden, dan maak ik ze
maar zelf, dacht ik. Ja, inder
daad, ik maak een heleboel."
Sieraden, objecten en hoedjes
zijn te zien en te koop bij Van
Manen aan tafel, Hogewoerd
21, Leiden en bij Casa Blanca,
Hogewoerd 12, Leiden.
Herman Joustra
&l
