Dok de doden praten
s mee m Suriname
H BINNEN-BUITENLAND
Profiteurs van Pim: hoe de LPF geplunderd werd
Twintig jaar na Decembermoorden
is het nog wachten op berechting
IAÏ
PS:
j
ÜJ|
Iran van den Brand
t is het precies twintig jaar
n dat in Suriname vijftien
Tsf staande burgers om het
irerden gebracht. De De-
smoorden zijn gepleegd
■ftet militaire regime van
^uterse. Van berechting is
niet gekomen. „En dat
Je moordenaars zo zijn
1/vijzen."
erby, de vorig jaar overle-
4 ^bondsman, zegt: „Ze
h 0 naar boven bij Bouterse.
KG3iensen werden dus met
en schreeuwen en toe-
n daar gebracht en eh,
urde dus niet zo lang,
r 1 hoorde je dus schoten,
enfende schoten. Je le-
ird bedreigd, want de
;CP gingen dood."
itair Paul Bhagwandas,
(fn de coupplegers, overle-
3uf1996, beweert: „Oké, ik
1 ^noord, maar Desi gaf op-
voor alles. Hij wilde per-
k de doodvonnissen uit-
i |ji en bracht zelf twee
n om: vakbondsleider
Ri militair Rambocus."
>y Horb getuigt, een an-
lilitair en couppleger, in
°lbod in zijn cel aangetrof-
al(far men beweert opge-
3) aan het koord van zijn
roek. „Hij (Bouterse-red.)
in bajonet van Shag
je en sneed Daal ermee.
teigde bewusteloos te
[n a. Hierop nam de bevel-
3 een pistool en schoot er-
t had nooit gedacht dat
se ooit zo tough kon
3L
)EU
kgenis
y len kunnen niet worden
Jrd, maar ze praten wel
>e Suriname. Op band of in
q<fck hebben ze hun getui-
gfhtergelaten over de
n_ partij die zich op 8 de-
nl 1982 in Fort Zeelandia,
ar^ribo, voltrok. Het regime
jdjprmalig sergeant Desi
'erise rekende bij daglicht en
Qonkerte van de avond af
Ttien politieke en militaire
[anders.
erby had het zestiende
3Viffer moeten zijn, maar hij
Rpdurende de executies op
arfaak van Bouterse vrijge-
clC)e vakbondsman heeft
dgezwegen over het nationa
Fred Derby werd gespaard bij de decembermoorden. Vorig jaar overleed hij. Foto: GPD/Edward Troon
nier vernam ik, dat ik verhoord
zou worden als de onderzoekers
naar Nederland kwamen. Toen
het zover was, heb ik duidelijk
gemaakt dat ik het allemaal een
beetje raar vond lopen."
Hardjoprajitno, in Nederland
werkzaam als ambtenaar, werd
in augustus verhoord door
Ramnewash. „Ik wilde zelf graag
getuigen", vertelt hij. „Ik vind
het goed dat er een onderzoek
wordt ingesteld, ook om per
soonlijke redenen. De nabe
staanden hier kijken me toch
nog steeds raar aan."
Verdachten
Tijdens zijn verhoor, zegt Hardj
oprajitno, heeft hij meteen ge
zegd 'dat ik geen antwoord zou
geven op vragen over het gebeu
ren zelf alvorens ik zou weten
waarom ik verdachte was en wat
er voor aanwijzingen waren'. „Ik
heb duidelijk gemaakt, dat ik
niks over de moorden kon zeg
gen, omdat ik tevoren was weg
gestuurd, naar de Memre
Boekoe-kazeme. Daar zou een
oefening worden gehouden. De
commissie wilde precies weten
wie de direct betrokkenen bij de
gebeurtenissen waren. Maar
hoe kan ik dat nou zeggen als ik
er niet bij ben geweest."
Niettemin zou Justitie over ge
tuigen beschikken die Hardj
oprajitno op de plaats van de
Decembermoorden hebben ge
zien. „Ik verwacht niet veel van
het onderzoek, misschien hoor
ik er wel niets meer van. Maar
het beste zou zijn als er vervol
ging komt. En duidelijkheid. Ik
heb me bereid verklaard daar
voor naar Suriname te komen",
aldus de voormalige bloedbroe
der, die in 1983 bij Bouterse in
ongenade viel en kort in de ge
vangenis zat.
De commissie van Ramnewash
heeft in Nederland verschillende
verdachten, onder wie andere
ex-militairen, alsmede getuigen
verhoord. Tot die laatste catego
rie behoort Eddy Wijngaarde,
broer van het enige slachtoffer
van de Decembermoorden dat
over een Nederlandse nationali
teit beschikte, de journalist
Frank Wijngaarde.
Hij is, zegt de getuige, niet al
leen als nabestaande voor een
verklaring genood. Maar ook als
producent van de film 'The Pa
ramaribo Papers', die handelt
over het Suriname van begin ja
ren '80. „Bij de vervaardiging
daarvan hebben we nog eens
het een en ander opgevangen.
Daar wilde de commissie ook
wat van weten."
Executies
Wijngaarde heeft naar eigen
zeggen de sfeer ten tijde van de
moorden moeten schetsen, de
omstandigheden waarin de
'standrechtelijke executies' (zo
als VN-rapporteur Amos Wako
na onderzoek in '84 noteerde)
vooralsnog straffeloos konden
worden uitgevoerd. „Ik denk wel
dat het tot een rechtszaak komt.
Maar of het een gedegen behan
deling wordt, dat betwijfel ik. Ik
geloof dat er op het moment
nog maar vier rechters functio
neren in Suriname. Vorige
maand heeft een van hen nog
geweigerd om uitspraak te doen
omdat het typelint van een grif
fier op was. De omstandigheden
zijn zo slecht, dat Suriname
voor zo'n proces de steun van
een internationale organisatie
nodig heeft."
Frustratie
Gebeurt dat niet en loopt het
geheel op een farce uit, dan 'zal
het gevoel dat er geen rechts
staat bestaat, het gevoel van
grote frustratie blijven', zegt
Wijngaarde. „In economisch
opzicht wordt de dienst al uitge
maakt door het criminele cir
cuit." Datzelfde imago zal dan
ook aan justitie gaan kleven.
„Het moreel in Suriname is erg
ingezakt, er is geen durf, geen
initiatief meer. Alles heeft met
elkaar te maken. Een fatsoenlijk
proces zou hoop kunnen geven.
En inderdaad, voor deze zaak is
het nu of nooit."
Dat meent ook Wilfred Liona-
rons.Als het niet tot een proces
komt, blijft er natuurlijk dat eeu
wige trauma. Maar, en ook dat
is waar, de belangstelling voor
de Decembermoorden kalft af
naarmate de generatie die er
mee te maken had, uitsterft."
Lionarons, uitgever van dagblad
de Vrije Stem stond eveneens op
de lijst van staatsvijandige figu
ren, die door Bouterse en de zij
nen was samengesteld. Hij was
enkele dagen voor de Decem
bermoorden evenwel voor een
congres naar Miami afgereisd,
hetgeen zijn redding betekende.
Zijn drukkerij werd in brand ge
schoten.
De krantenman vluchtte naar
Nederland en woont nog altijd
hier. Ook hij werd gehoord in
het onderzoek. „Ze vroegen
maar. Wat is er gebeurd in de
periode voor de December
moorden? Had u een idee van
de dreiging? Hoe wist u dat u
vermoord zou worden?" Liona
rons antwoordde en wacht nu
af.
„Ik ben teleurgesteld in het feit
dat er nog steeds geen berech
ting heeft plaats gehad. Men is
er na twee jaar onderzoek nog
niet in geslaagd om het voor de
rechter te brengen. De zaak
wordt nog steeds vertraagd, ver
der en verder. En dat terwijl de
moordenaars zo zijn aan te wij
zen, ze zijn bekend. Maar er wa
ren mensen bij de bloedraad
van Bouterse betrokken, ook
burgers, die nu nog een rol spe
len: zij hebben slechts belang bij
verder uitstel.
Of president Venetiaan voldoen
de een vuist maakt? Och, bij
hem is de goeie wil er wel. Maar
hij durft niet, hij durft niet eens
een pink uit te steken. Die moed
moet je wel hebben."
11
ng
2
Iwi
68
v.l
seeet Vogels en Erwin Tuil
21IAG - Advocaten, interieur-
JH-pers en vrienden, allemaal
S ze zich tegoed gedaan
Qkas van de LPF. De LPF
r in amper zes maanden
=to euro doorgedraaid. Die
;8|kening is betaald door de
jnlfJe donateurs, de belas-
taler en niet in de laatste
Riji/oorzitter Ed Maas.
2verkers wisten wel weer
anit het was als ze de Daim-
v-1 Fortuyn zagen voorrij-
Ij de Spaanse Kubus, het
inpntoor in Rotterdam van
Butler Herman kwam
tvelop ophalen voor zijn
Daarin zat 5000 euro in
-Tten, de onkostenvergoe-
'bor Fortuyn. „Twee keer
^and zou Herman langs-
4, maar soms kwam hij
!r keer per maand", weet
mie-Kamerlid Willem van
lden, die toentertijd op
ttijkantoor werkte.
fnte betalingen werden
iffeld in de boeken,
st, die toen vice-voor-
de LPF was, verhoog-
n andere rekeningen,
de contante betalingen
de boeken waren terug te
5f»." En zo bleek de partij-
2 vanaf de eerste dag een
nlantrekkingskracht uit te
ïn op Fortuyn, vrienden
>rtuyn en meelopers. Tot
1 «gemis van de vrijwilli-
D het partijkantoor, die
^ald tien uur per dag of
'Werkten voor de partij.
J Oprichter van de LPF Al-
3% Booij kwam regelmatig
nta met een waslijst aan re-
ei?en. In totaal declareerde
'r®ij in een half jaar tijd
eker 77.000 euro bij de
3lVoor zijn adviesdiensten
le en zijn persoonlijke trauma.
Hij legde zijn verhaal onder
meer vast op een geluidsband,
die pas na zijn dood mocht wor
den afgespeeld.
Paul Bhagwandas, naar eigen
zeggen een van de moorde
naars, vertelde zijn relaas kort
voor zijn overlijden aan Henri
Behr, broer van een van de
slachtoffers van de December
moorden. Deze nam het ge
sprek deels, en stiekem, op band
op.
En Roy Horb, eens na Bouterse
de tweede man van het militaire
regime, ging te biecht bij Jan Sa
riman, de oud-minister die in
middels ook wijlen is. Hij
schreef in 1983 het boek 'De De
cembermoorden in Suriname,
verslag van een ooggetuige'.
De postume getuigenissen ma
ken deel uit van de dossiers in
het onderzoek naar de moor
den. Morgen is het twintig jaar
geleden dat ze werden gepleegd,
maar van berechting is het nog
niet gekomen. Dat lag aan de
macht van de een en de angst
van de ander.
Aan de oproep van de nabe
staanden om onderzoek te
doen, is pas enkele jaren gele
den gehoor gegeven, juist voor
dat de zaak dreigde te verjaren.
Nog steeds wroet Justitie voort,
in Suriname en in Nederland.
„Volgens mij verkeert het on
derzoek nu wel in een eindfase",
zegt Fred Kruisland, advocaat
van enkele nabestaanden, van
uit zijn kantoor in Paramaribo.
Hij denkt dat het op zijn vroegst
in oktober 2003 tot een rechts
zaak komt.Als het onderzoek is
afgesloten, zal het openbaar mi
nisterie de beslissing nemen of
er wel of niet wordt vervolgd.
Maar we hebben het hier over
de meest ernstige schok voor de
rechtsorde die Suriname ooit is
toegebracht. Ongeacht het be
wijsmateriaal, men kan het zich
bijna niet veroorloven om niet
te vervolgen."
'Baas schuldig'
Rechter-commissaris Albert
Ramnewash, die het onderzoek
leidt en dit jaar reeds enkele ke
ren in Nederland was om ver
dachten en getuigen te horen,
wil niks kwijt over zijn vorderin
gen. Maar het is geen geheim
meer dat tien van de zestien
voormalige sergeanten, die in
1980 een militaire staatsgreep
uitvoerden in Suriname, alsme
de enkele van hun burger ge
trouwen tot de verdachten be
horen. De zes coupplegers die
niet op de lijst staan, zijn inmid
dels overleden.
Tot de overlevers behoort Bou
terse, die enkele keren door
Ramnewash is verhoord en eer
der al heeft aangegeven dat hij
als bevelhebber 'verantwoorde
lijk' kan worden gehouden voor
de Decembermoorden. „De
baas is altijd schuldig." Daar
mee is niet gezegd dat hij er
voor boeten wil.
Als in een land vijftien voor
aanstaande burgers worden ver
moord, lijkt het me logisch dat
de zaak wordt onderzocht. Al
was het alleen maar om de na
bestaanden te bevredigen", zegt
Arthy Gorré, een van de andere
coupplegers, in een telefoonge
sprek vanuit Paramaribo. Hij is
in 1993 zelf voor een korte pe
riode benoemd als bevelhebber,
maar heeft inmiddels het leger
verlaten. Gorré bevestigt dat hij
zijn 'medewerking heeft ver
leend' aan het onderzoek.
Meer wil deze verdachte even
wel niet kwijt „Voor antwoor
den moet je bij het openbaar
ministerie zijn. Een prettige
zondag nog."
De overlevering wil dat Bouterse
op de dag van het kwaad Gorré
met zijn Echo-compagnie naar
de straten van Paramaribo heeft
gedirigeerd. Het elitekorps
moest hier en daar manoeuvres
uitvoeren, hetgeen van pas
kwam in de verhalen achteraf
als zouden de slachtoffers er op
uit zijn geweest om een greep
naar de macht te doen.
Ook de enige couppleger, later
nog minister, die naar Neder
land is uitgeweken, John Hardj
oprajitno, ontkent zijn presentie
bij de Decembermoorden. „Ik
heb op een gegeven moment op
internet een lange lijst met ver
dachten gezien", zegt Hardj
oprajitno. „Daar stond mijn
naam ook bij. Op dezelfde ma
Desi Bouterse. Foto: ANP/Marcel Antonisse
rekende hij een vriendenprijs
van 50 euro per uur, zo zei hij.
„Elk gesprekje met kandidaat
fractieleden of anderen werd
echter door hem gedeclareerd",
aldus Van der Velden. Zodoende
kwam De Booij wekelijks toch
wel uit op een salaris van 2.400
tot 3.900 euro.
De Booij en Fortuyn hadden wel
een excuus voor hun declaraties
en vergoedingen. Fortuyn kon
geen lezingen meer houden of
columns schrijven. Daar had hij
tot dan toe van geleefd. Voor De
Booij gold min of meer hetzelf
de. De lezingen van Fortuyn
werden door zijn bedrijf, de
Speakers Academy, geregeld.
„Maar hij declareerde zelfs par
keerbonnetjes van een paar eu
ro en elk kopje koffie", aldus
Van der Velden.
Screenen
De bestuursleden John Dost en
Peter Langendam werkten oor
spronkelijk pro deo voor de par
tij. Nadat De Booij begon te de
clareren veranderde dat. Met te
rugwerkende kracht besloten de
bestuursleden van de LPF zich
zelf een honorering van 6000
euro per maand toe te kennen.
Als je niets vraagt voor je werk
zaamheden is je werk waarde
loos", motiveerde Langendam
zijn zelfbepaalde honorarium.
De werkzaamheden van Lan
gendam bestonden voorname
lijk uit het screenen van kandi
daten voor de kieslijst. De puin
hoop in de fractie was nou niet
bepaald een bevestiging van de
waarde van het werk dat Lan
gendam verrichtte. Dost incas
seerde daarnaast nog 6000 euro
huur per maand, want het LPF-
hoofdkantoor was in zijn pand
gevestigd. Later verhoogde hij
de huur tot 7500 euro omdat de
partij een groter kantoor in de
Kubus betrok. „Dost dreigde
failliet te gaan. De huur van de
LPF was de kurk waarop zijn
vastgoedbedrijf dreef. Daarom
moest het partijkantoor in de
Kubus blijven", beweerden frac
tieleden.
Medewerkers van het partijkan
toor spraken er nog lang schan
de van. „De Booij, Langendam
en Dost hadden juist beloofd
om 10.000 euro in de kas te stor
ten en ze hebben er alleen maar
geld uitgehaald."
Jordi, de zoon van John Dost,
zat met zijn internetbedrijf]e in
de Kubus. Handig, want dan
kon hij mooi de website voor de
LPF ontwerpen. Kosten, 24.000
euro, een fors bedrag volgens
kenners.
Via de fax en de telefoon meld
den mensen zich aan als lid,
maar daar kon in het begin niets
mee gedaan worden. Vrijwilliger
Cor Eberhard zag het met ver
bazing aan. De gefortuneerde
ondernemer - hij verkocht zijn
intemetbedrijfje met pornosites
voor meer dan 5 miljoen euro -
werkte voor nop op het kantoor.
Hij betaalde zelfs uit eigen zak
de benodigde computers en
randapparatuur en zette een le
denadministratie op poten. „Die
investering heb ik wel weer te
rugbetaald gekregen", aldus
Eberhard.
Hofhouding
Het bedrag van 13.000 euro dat
Eberhard investeerde, betaalde
zich dubbel en dwars terug.
Dankzij de ledenadministratie
kwam uiteindelijk een paar eu-
roton binnen. „Drieduizend le
den die minimaal 50 euro be
taalden. Vaak stortten de men
sen 100, 200 of 500 euro", aldus
Van der Velden.
Maar het geld vloog er even
hard weer uit. De hofhouding
rond Fortuyn, en hijzelf ook,
leidde een luxe leven. Lunches
In de aanloop naar de verkiezingen gaf de LPF te veel geld uit. De
partij ontving zo'n 450.000 euro aan giften, maar de uitgaven be
droegen 820.000 euro. Foto: GPD/Harmen de Jong
en diners vonden plaats in dure
restaurants, er werd geslapen in
luxe hotels en regelmatig moest
een paar honderd euro aan de
limo-service worden overge
maakt.
Om al die kosten te dragen
moest er veel extra geld worden
binnengesleept. Geen probleem
zo leek het, want de vastgoed
sector betaalde vlotjes. De ene
financier besloot de hypotheek-
kosten voor het huis van For
tuyn te betalen, rekeningen voor
overnachtingen in hotels wer
den soms kwijtgescholden en
ondernemers als Ed Maas, Chris
Zegwaard en Tom Moeskops
betaalden tienduizenden euro's.
Via notarissen kwamen nog
anonieme giften binnen van
90.000 euro in totaal. Daarbij zat
er één die met veel vragen was
omgeven. Ferry Hoogendijk,
hoog op de kandidatenlijst van
de LPF meldde dat een vriend
van hem bereid was 45.000 euro
te betalen. Het geld werd over
gemaakt en dankbaar aanvaard,
maar wel werd getracht na te
gaan waar het vandaan kwam.
„Dat onderzoek liep dood",
weet Van der Velden. De bank
medewerker die naspeuringen
deed werd binnen een half uur
door zijn bazen op het matje ge
roepen. „Daarna zijn alle sporen
van die betaling gewist."
Landsbelang
De glitter en glamour en de goe
de peilingen trokken veel nieu
we mensen aan. Joep van den
Nieuwenhuijzen kwam zich
melden, eerst als premierskan
didaat maar later ook als minis
ter. Advocaat Gerard Spong
toonde eveneens interesse. De
Booij wilde ook wel in het kabi
net. Voor de meeste kandidaten
bleek echter dat het geld het
won van de bereidheid om het
landsbelang te dienen. Spong
wilde geen minister van justitie
worden, 'omdat ik van dat sala
ris nauwelijks mijn tuinman kan
betalen'. De Booij viel af omdat
hij zich niet tijdig van zijn zake
lijke belangen kon ontdoen en
Van den Nieuwenhuijzen eiste
juist honderden miljoenen van
de staat in een rechtszaak.
Of Spong zijn tuinman betaalde
van het geld dat hij verdiende
met juridische procedures voor
de LPF wilde hij niet zeggen.
„Die Spong kost 400 euro per
uur", vertelt een fractielid van
de LPF desgevraagd. „Het gaat u
niets aan door wie ik betaald
word en hoeveel dat is", pareert
Spong. Uiteindelijk bleek de
partij voor zo'n 450.000 euro
aan giften te hebben ontvangen.
De uitgaven bedroegen echter
820.000 euro. Vooral de 227.000
euro voor een advertentie een
dag voor de verkiezingen van 15
mei sloeg een flink gat in de par
tijkas. Uiteindelijk werden de
kosten gedeeld door de partij en
de fractie. De meeste schulden
werden door de huidige partij
voorzitter Maas betaald. „Ik
weet niet precies hoeveel ik er in
gestopt heb. Ik heb zoveel ver
schillende girorekeningen", al
dus Maas.
Ambitie
Voor Herman Heinsbroek speel
de geld geen enkele rol bij zijn
ambitie om minister te worden.
Zijn Bentley, huis, personeel en
luxe leven bekostigde hij hele
maal uit het vermogen dat hij
overhield aan de verkoop van
platenbedrijf Arcade.
Te pas en te onpas memoreerde
Heinsbroek dat hij geen minis
ter werd voor het geld. Waar
voor dan wel werd nooit duide
lijk. De uitbundige en joviale
Heinsbroek knalde keihard met
de wat ascetische en introverte
Eduard Bomhoff. Zo hard dat
het kabinet van die knal na 86
dagen uit elkaar spatte.
In die tijd had Heinsbroek nog
wel zijn vriend en buurman Jan
des Bouvrie van een opdracht
voorzien. Hij maakte voor
Heinsbroek een ontwerp voor
de hal van het ministerie van
economische zaken. „Dat paste
gewoon in het budget dat daar
voor stond. Ik heb ook niet, in
tegenstelling tot wat wel be
weerd wordt, zijn werkkamer in
gericht", zegt Des Bouvrie.
Dat deed de binnenhuisontwer
per wél voor fractievoorzitter
Harry Wijnschenk, die bij hem
een interieurtje voor zijn werk
kamer had besteld voor een be
drag van 11.500 euro. De kosten
werden betaald door het Rijk.
„Behalve de lampen. Die zijn
door de fractie betaald. En een
dressoirtje heb ik zelf betaald,
want dat kwam boven het bud
get uit", aldus Wijnschenk.
Binnen de fractie werd met een
scheef oog naar de uitgaven van
Wijnschenk gekeken. „Hij heeft
in de twee maanden dat hij de
fractie leidde meer dan 17.000
euro gedeclareerd, overnachtin
gen in het chique hotel Des In-
des in Den Haag, kosten voor
een grote lease-auto en allerlei
etentjes. Allemaal kosten die hij
moest betalen uit zijn onkosten
vergoeding", aldus Van der Vel
den. „Hij reed op een gegeven
moment in een grote Audi A8.
Daarmee heeft hij nog een wed
strijdje gereden tegen Heins
broek." Daarnaast nam Wijn
schenk voor 5400 euro per
maand een eigen woordvoerder
in dienst, dietlok nog een lease
auto kreeg. „Onzin", verdedigde
Wjnschenk zich. „De gedecla
reerde kosten zijn door het frac
tiebestuur bekeken en rechtma
tig bevonden. Van die declara
ties hoefde ik niets terug te beta
len."
En die grote lease-auto voor
Wjnschenk zelf viel volgens
hem ook wel mee. „Ik heb een
Chrysler Voyager geleast. Dat
viel helemaal binnen het bud
get. Die grote Audi heb ik tijde
lijk als leenwagen gehad omdat
de Chrysler nog niet leverbaar
was."
En Wjnschenk zat helemaal
niet op de Audi A8 te wachten.
„Ik heb zelf een Audi TT met
open dak. In die auto heb ik te
gen Heinsbroek geracet. Maar
bij 260 kilometer per uur moest
ik afhaken. Heinsbroek reed
trouwens niet in zijn Bentley,
maar in zijn Ferrari en die gaat
300."
