Tekenen als therapie tegen stress en verdriet
Een kijkje in de keuken van Mora
Friet frikadel feest
ZATERDAG
7 DECEMBER
2002
ER
Tekentherapie is uiting
geven aan je gevoel door
te tekenen. De therapie
werd zeventien geleden
geïntroduceerd door Lisa
Borstlap en wordt nu
vooral in Nederland
toegepast. De therapie
kan worden gebruikt bij
het leren omgaan met
stress, verdriet, relatie- en
opvoedingsproblemen of
het overwinnen van
angsten.
door Florence Imandt
De bedoeling van de 'crea-dag' was
de twaalf verpleegkundigen tot een
team te smeden. Ze kregen elk als
opdracht golven te tekenen. Hoge,
lage, woeste, maakte niet uit. Als ze
maar hun eigen gevoel van dat mo
ment weergaven. Het viel al op dat
de leidinggevende niet meedeed. Zij
tekende wel, maar alleen waar ze
zelf zin in had. En dat waren dus
geen golven.
Aan het eind van de workshop wer
den de golf-tekeningen bij elkaar ge
legd, zodat er een zee (lees: hechte
groep) ontstond. De leidinggevende
die zich heel de tijd afzijdig had ge
houden, werd gevraagd erbij te ko
men. Ze zette twee grote halen door
de tekeningen en vernietigde daar
mee de producten van de groep.
„En ineens was het doodstil", zegt
Els Reuzenaar die de bijeenkomst als
tekentherapeute leidde. „Schok
kend. Maar het zei natuurlijk wel
heel veel. Die vrouw die de leiding
paste eigenlijk niet in het bedrijf om
dat ze naar niemand luisterde, over
mensen heen liep."
Boerderij
Els Reuzenaar rondde in juni de
vierjarige opleiding tot tekenthera
peute af en begon een praktijk in
haar boerderij in het West-Brabantse
Wouwse Plantage. Ze heeft vooral
individuele cliënten, het groepswerk
voor bedrijven en instellingen is niet
de hoofdzaak. De therapeutische
sessies duren ongeveer een uur. Ge
middeld is een reeks van zes nodig
om het gewenste doel te bereiken,
zegt Els Reuzenaar.
„Vaak zijn de eerste verhalen vaag.
Tekentherapeute Els Reuzenaar: „Zelf kan ik ook niet tekenen." Foto: GPD/Dick de Boer
Mensen zijn ongelukkig, zitten niet
goed in hun vel, zijn angstig, onze
ker of somber. Simpel gezegd laat ik
ze een minuut of twintig tekenen.
Soms met een opdracht. Aan de
hand van de lijnen en voorstellingen
die ze tekenen en de kleuren en het
materiaal dat ze gebruiken, analy
seer ik hun gevoel van dat moment."
Voelen, denken, willen, doen. Dat is
de lijn die Els Reuzenaar volgt bij
haar therapeutische sessies. „Erach
ter komen wat mensen voelen, hoe
ze denken, wat ze willen en dan
moeten ze er vervolgens zelf iets aan
doen. Het is niet alleen maar praten,
praten, praten, zoals bij andere the
rapieën. Dit is iets doen, iets maken.
Op een ontspannende manier. Je
hoeft helemaal geen tekentalent te
zijn. Zelf kan ik ook niet tekenen."
„Het is het eerste dat mensen zeg
gen die hier komen: 'ik kan niet te
kenen'. Maar er komt toch altijd iets
leuks uit, iets onverwachts. Vooral
met ecoline maak je heel gemakke
lijk hele mooie dingen. Dat werkt
heel positief op mensen, dat er
plotsklaps iets moois ontstaat. Ze
willen het ook allemaal hebben, ze
nemen het altijd mee naar huis. Na
zes keer is er vaak een soort levens
film ontstaan."
Els Reuzenaar weet het zeker: teke
ningen geven in symboolvorm de
toestand van de psyche weer. Er zit
met andere woorden altijd iets ach
ter de tekeningen die mensen ma
ken. Altijd. Zo kan een bliksem-
schicht-achtige kras op dreiging dui
den en een berg-achtige kras op een
obstakel. En als iemand een boom
tekent, staat de kruin voor denken,
de stam voor gevoel, de wortels voor
de wil.
Elk mens gebruikt zijn eigen symbo
len, zegt Els. „De tekeningen zijn
een aanleiding, een handvat tot zelf
onderzoek. Het antwoord zit altijd in
de mens zelf. Ik help ze bij het for
muleren ervan."
Nederland telt zo'n 300 tekenthera
peuten van wie er 124 zijn aange
sloten bij de Beroepsvereniging van
Teken therapeuten (053-4306.335).
Teken therapie wordt doorgaans
niet door het ziekenfonds vergoed,
bij sommige particuliere verzeke-
ringspaketten is vergoeding wel
mogelijk. De kosten van een per
sessie variëren van twintig tot zes
tig euro.
De enorme naamsbekendheid heeft Mora
vooral te danken aan Cora van Mora die tus
sen 1985 en 2001 op tv met veel succes de ene
na de andere snack introduceerde: van de kip
knots tot de 'saté met zonder stokjes' (zoals hij
officieel heet). En toch werd er vorig jaar plots
klaps afscheid van haar genomen. „We merk
ten dat de formule na zestien jaar een beetje
begon te slijten", zegt directeur Gans. „De
mensen zagen Cora maar ze hoorden niet
meer wat ze te vertellen had. Bovendien sloeg
ze in België, ook een belangrijke markt voor
ons, minder aan."
De oplossing werd gevonden in een nieuwe
reclamekoers rond de slogan 'mmm van Mora'
die het plezier van snacken moet uitstralen.
Tegelijkertijd wil Mora de liefhebbers van de
vette bek duidelijk maken dat ze in Maastricht
(en België) een kwaliteitssnack maken. Daar
om ook is het bedrijf begonnen om alle frika
dellen te voorzien van een met laser ingebrand
mmm-logo.
Vanaf januari zijn deze mmm-frikadellen in
Nederland op de markt, onder andere onder
steund door een tv-spotje met zanger Denny
Christian. Later moeten ook de loempia's, kro
ketten en de rest dit ingebrande keurmerk krij
gen.
Het keurmerk is voor Gans een mooie aanlei
ding om het bekende 'broodje aap-verhaal'
aan te kaarten over alle smerigheid die er in
frikadellen gestopt zou worden zoals paar
denogen, koeienuiers en slachtafval. „Wij we
ten ook niet waar die verhalen vandaan ko
men", zegt hij. „Maar er klopt niets van. Het is
zelfs bij wet verboden. In onze frikadellen gaat
paardenvlees, varkensvlees, kippenvlees, plus
paneermeel en kruiden. Kijk straks zelf maar
in de fabriek."
Dat doen we. In de fa
briek ontdekken we ook
nog dat de gebakken
frikadellen voor thuis
gebruik anders zijn
dan de exemplaren die
naar snackbar en cafe
taria gaan. Ze zijn allebei
weliswaar zo'n achttien
centimeter lang, maar
het scheelt toch 30 gram.
Voor de supermarkt
maakt Mora ze namelijk
70 gram terwijl de snack
barexemplaren 100
gram wegen.
We doen die ontdek
king vooraan in de
frikadellenfabriek
waar de veelbesproken
grondstoffen voor de po
pulairste snack van Ne
derland bij elkaar ge
gooid worden. Een koud
karweitje want alle
grondstoffen worden
aangevoerd in diepgevro
ren blokken van een kilo of tien.
Grote ijsblokken kippenvlees, varkensschou
ders en paardenvlees gaan in een enorme hak-
selaar die er compacte brokken van maakt.
Met paneermeel, kruiden en warm water erbij
ontstaat vervolgens in een andere mega-pu-
reermachine het frikadellendeeg. Volgens
Mora's geheime recept ('een pittige, stevige
frikadel').
Echt smakelijk ziet de roze smurrie er niet uit.
Zeker niet als hij dampend en wel, met liters
tegelijk in grote bakken gespoten wordt. Vanaf
daar nemen machines het werk (grotendeels)
over. Een speciaal apparaat zuigt de roze pap
via een pijpje aan waardoor ruim 400 frikadel
len per minuut hun vorm krijgen. De worsten
plonsen direct in een waterbad van 85 graden,
De echte 'Cora's' van Mora leggen de frikadellen recht voordat het mmm-logo met de laser wordt aangebracht. Ook het
inpakken gebeurt nog handmatig. Foto: GPD/Frits Widdershoven
De Nederlandse
snack topio
1
Frikadel
2
Kroket
3
Gehaktbal
4
Bamischijf
5
Hamburger
6
Kaassoufflé
7
Goulashkroket
8
Kipkorn
9
Nasischijf
io
Gehaktstaaf
(De kaassoufflé is een typische vrouwensnack.
De gehaktstaaf daarentegen wordt vooral
door mannen gegeten)
bedoeld om het deeg te
garen. Na zo'n 8 minuten
in deze whirlpool rollen
de frikadellen volauto
matisch op een lopende
band waar ze in een stief
kwartiertje met lucht af
gekoeld worden tot een
graad of 30.
Waarom? Anders zouden
de meisjes van Mora na
melijk hun vingers ver
branden want dat hele
frikadellenleger moet,
met de hand, netjes in
het gelid gelegd worden
om de mmm-tatoeage te
kunnen ontvangen. En
dat is net Star Wars: in
een afgeschermde kast
zie je in een fractie van
een seconde een groen
laserlichtje over elke fri
kadel schieten om de
drie m's met drie puntjes
erin te branden. Daarna
volgt het inpakken.
Met doos en al gaan de snacks vervolgens de
vriesstraat in waar ze, een metamorfose rijker,
weer net zou koud uitkomen als aan het begin.
Om alle risico's uit te sluiten gaat elke doos
ook nog eens door een metaaldetector die
splinters tot 1,8 mm er nog uitpikt. Want op
een frikadel speciaal-metaal zit niemand na
tuurlijk te wachten.
Alle snacks blijven vervolgens nog twee dagen
op de fabriek totdat alle controles goed zijn
uitgevallen. Pas dan worden de frikadellen
over Nederland, België en de grensstreek met
Duitsland uitgereden voor hun langverwachte
duik in het frituurvet. Want hoe populair ook:
alleen daar worden frikadellen gegeten. Oh ja,
en in het toeristenseizoen ook nog aan de
Spaanse kust.
Nederland is een echt snackland.
Foto: GPD/Roland de Bruin
Als je echt van snacks houdt, moet je
bij Mora gaan werken. In de kantine
van de Maastrichtse fabriek is het na
melijk elke dag feest. Loempia's, kipknotsen,
kroketten, elke dag zo veel als je wilt, gratis en
verser dan vers want zo uit de fabriek. Mora
wil zijn imago van 'mmm' graag hoog houden.
Daarom mogen we - voor het eerst in de histo
rie - een kijkje in de keuken nemen.
Met een marktaandeel van 34 procent is Mora
de grootste speler op de Nederlandse snack-
markt. Een enorme markt. Met zijn allen ver
orberen we per jaar zo'n 165 miljoen kilo friet,
500 miljoen frikadellen, 350 miljoen kroketten,
60 miljoen porties saté en 45 miljoen liter aan
mayonaises en sauzen. Het meeste daarvan
halen we bij de snackbar, de rest - ongeveer
een vijfde deel - gaat thuis in de frituurpan.
Gek op snacks dus. „Maar tegelijkertijd voelen
we ons er vaak ook een beetje schuldig on
der", zegt marketing directeur Stef Gans, uit
eigen ervaring. „Het is een beetje fout, maar
wel heel erg lekker. Zoiets." Mora weet uit ei
gen onderzoek ook dat de wekelijkse friet
maaltijd (het gemiddelde) in elk gezin als een
feestje beschouwd wordt: lekker makkelijk en
snel, eten met de handen, gewoon op de bank
of voor de tv en na afloop voor de verandering
bij iedereen lege bordjes en dikke buikjes.
Mora is bij 98 procent van de Nederlanders
bekend. Het merk, een samentrekking van de
namen van de oprichters Marcel Mourmans
(Mo) en zijn vrouw Robby Ramaekers (Ra), be
staat nu ruim 40 jaar. Wat begon met een paar
kroketten uit een Maastrichts
winkeltje is uitgegroeid tot
de IgloMora groep met
1000 medewerkers, een
dochter van Unile-
el met
;o is vanaf
Nederland
)/PR
Nederlanders zijn gek op
snacks. Friet, frikadellen,
kroketten, we slaan ze in
schrikbarende
hoeveelheden naar binnen.
Zo leert een bezoek aan
snackfabrikant Mora die
graag afrekent met de
mythe dat er in een frikadel
vooral slachtafval gaat.
door Hans van Alebeek
