KUNST CULTUUR
Investeren in een musical is zelden lucratirf
In elk mens huizen
Apollo en Dionysos
Alle kanten uit met poëzie
Nationaal belang stond voor<
bij terughalen van oorlogski
Hommage aan
Boudewijn Büch
E DC
woensdag 27 NOVEMBER
Freek de Jonge.
Foto: CPD/Corné Sparidaens
'De Stemming'
van Freek
leiden - Freek de Jonge komt
op 16 januari naar de Leidse
Schouwburg met zijn verkie
zingsconference 'De Stem
ming'. Na de bekendmaking
van de datum voor de nieuwe
verkiezingen kwam De Jonge
op het idee om zijn geplande
nieuwjaarsconference voor de
VPRO te verruilen voor deze
verkiezingsconference. De
kaartverkoop is vandaag begon-
Degas in Van
Gogh Museum
amsterdam - Het Van Gogh
Museum in Amsterdam be
schikt sinds kort tijdelijk over
twee schilderijen van Edgar De-
gas (1834-1917). De instelling
heeft de doeken in bruikleen
van de National Gallery in Lon
den en het Carnegie Museum
of Art in Pittsburgh. In Neder
land is volgens het museum
verder geen schilderij van De-
gas in collectie. Wel zijn er beel
den van hem te vinden.
leiden - Als hommage aan de af
gelopen zaterdag overleden au
teur, bibliofiel en verzamelaar
Boudewijn Büch is in de Leidse
Universiteitsbibliotheek een be
scheiden tentoonstelling over
zijn leven en werk ingericht. Te
zien zijn onder meer enkele
zeldzame bibliofiele uitgaven
van zijn boeken en stukken van
zijn hand uit de tijd dat hij nog
voor het universiteitsblad Mare
schreef.
De band tussen Büch en de stad
Leiden gaat jaren terug. Hij was
gedurende enkele jaren redac
teur van het studentenblad Ma
re, was aangesloten bij de com
mune De Bange Duivel en ver
toefde regelmatig in de Biblio-
theca Thysiana. Over enkele da
gen is op de internetsite (bc.lei-
denuniv.nl) een presentatie van
de expositie te zien.
De tentoonstelling, getiteld
Werther in Leiden', is tot en
met 4 januari 2003 gratis te be
zichtigen tijdens openingsuren
van de Leidse Universiteitsbi
bliotheek, Witte Singel 27: van
maandag tot vrijdag van 8.30 tot
22.00 uur, zaterdag van 9.30 tot
17.00 uur en zondag van 13.00
tot 17.00 uur.
door Dick van Teylingen
leiden - „Een avond met louter hoogtepun
ten", beloofde classicus en poëet Ilja Leonard
Pfeijffer gisteren de bezoekers van de dichters-
avond in het LAKtheater. Hij blijkt ook nog do
cent. Pfeijffer begeleidde een IAK-cursus poë
zie schrijven en presenteerde zijn pupillen. Hij
zei zo vaak dat hij dat 'met grote trots' deed,
dat je je kunt afvragen in hoeverre hij zijn leer
lingen serieus neemt.
Pfeijffers ironie vind je ook in zijn gedichten,
vol exuberant associatief woordgebruik. Heel
wat deelnemers aan de workshop hebben daar
duidelijk een speelse tik van meegekregen, zo
als Susanne Metaal ('dat de zon er die dag niet
was doodzonde/maar niet uitzonderlijk') en
Bernard de Mol Moncourt ('niet andermans
mitella zijn/maar onstuimig appelsap/ tussen
wuivend graan').
Hans te Slaa zocht het meer in Lucebert ('tus
sen wolk en water is/geen visser meer te zien
die bewondering heeft hij gemeen met Pfeijf
fer. Luke de Jong ('de waaipaarden wervelden
langs mijn oor/ze dansten op golven van
melkchocola') voelt zoals Van Ostaijen wel wat
voor typografische experimenten en Adriaan
Bos draagt voor als Roland Holst totdat hij die
rol onderuit haalt ('ammehoela'), en gaat de
waarheid niet uit de weg ('we zijn nu eenmaal
ddér/waar wij ons bevinden').
Manon Waterreus stortte zich op binnenrijm
('gruwelgrauwen met rouwdauwende akel-
vrouwen') en gebruikte met Annemarie Beu
nen Achterberg-achtig moeilijke woorden ('de
litigieuse friteuse/speelt de geliefde leidersrol')
Aysel Sabahoglu luchtte haar hart ('om je nek
een lijn/een einde aan mijn doelloze pijn net
zoals Joost de Jong ('ieder een stap cüchterbij-
hoe twee keer ik/is wij').
Het sonnet gaat mede dankzij Wijnand Noot
nooit verloren ('je deelt hun vlucht met de ko
meet van Halley/zonder principe als bij Ma-
chiavelli'). Han Ruijgrok schreef op een 3-ok-
toberkroegentocht in elk café een regel, en het
knappe is dat regel twintig ('plak de zegels')
niet dronkener klinkt als regel een ('begin op
goede gronden').
Pit van Nes vond nieuwe mogelijkheden van
het enjambement ('de oplevi-/ng van racisti
sche senti-/menten vooral onder jon /geren').
E11 uiteraard ontbrak het niet aan liefde, zoals
bij Peter van der Sluijs ('waarom smeer je blo
s/op je verlangen/laat je zien je wangen') en
Frans Terken ('de wasem beslaat het
van het jonge/vissersmeisje dat je in]
haar oktoberogen'), waarmee we wedT
zijn bij de belangrijkste feestdag van Le
Meester Pfeijffer had ook zijn 'goede \i n
Pieter Boskma en Menno Wigman t
digd. De eerste liet horen dat je als M
kunt beginnen ('uit spermastolsels 11(j
uw losgebroken stierenoog') en nog I )e
ceptabel terecht kunt komen.
De tweede twijfelde en relativeerde - j
('ontknopingen genoeg, maar neigt
verband'), waar Pfeijffer zelf 'Het idt
dicht' tegenoverstelde ('er komen zeek n(
voor/en berekeningen van salonbèta's' Ql
Het werd gisteravond weer eens duidi ,j
je met poëzie alle kanten op kunt.
Na 'Grace' dreigt nu ook 'Sinatra' kopje onder te gaan
door Martin Hermens
leiden - Een voortijdig einde na
dert voor de musical 'Sinatra,
that's life'. Eerder dit jaar viel on
verwacht snel ook al het doek
voor 'Grace'. Het maken van een
musical brengt grote financiële
risico's met zich mee.
Musical is een dure theater
vorm. Wie zich daaraan waagt,
doet er verstandig aan om een
goede boekhouder in de arm te
nemen. Er moeten nogal wat fi
nanciële risico's
genomen wor
den. En stel dat
de bezoekerscij-
fers tegenvallen,
hoe knoop je
dan de touwtjes
aan elkaar?
Waarom duur?
Heel simpel
omdat er veel
mensen betrok
ken zijn bij het
maken van een
musical. Op de
planken en ach
ter de schermen
is het in de re
gel een drukte
van jewelste.
Acteurs, dan
sers, musici,
technici, je hebt
er heel wat van
nodig om de
voorstelling te kunnen laten
draaien. Al die lieden verdienen
het om behoorlijk betaald te
worden voor hun zware werk.
Een feit is dat het musicalgenre
nauwelijks wordt gesubsidieerd.
Toneel- en dansproducties
draaien veelal op financiële
steun van de overheid. Makers
van musicals krijgen die steun
zelden. Dus moeten de vrije
producenten zelf op zoek naar
geld. Dat is lastig, want investe
ren in theaterproducties levert
niet altijd iets op. Mensen kun
nen nog zo hartstochtelijk aan
een theaterproductie werken, de
vraag blijft of het publiek die
voorstelling wel wil zien. Een
forse marketing-campagne en
het vergaren van zoveel moge
lijk aandacht in de media is een
niet te onderschatten vereiste.
En dat kost geld.
Hoe krijg je die aandacht? Door
bekende mensen voor je pro
ductie in te schakelen. Maar be
kende mensen kosten ook al
geld. Heb je niet zoveel te beste
den, maar wil je wel een musical
maken, dan
moet je er
gens gaan
bezuinigen.
Minder be
kende men
sen dan
maar. Dat wil
niet zeggen
dat ze slech
ter zijn. Al
leen: je krijgt
ze moeilijker
onder de
aandacht
van het pu
bliek.
Joop van den
Ende, de
grootste mu
sicalprodu
cent van ons
land, heeft
een nauwe
lijks in te ha
len voorsprong op zijn collega's.
Het grote geld haalde hij binnen
tijdens zijn winstgevende televi
sieperiode. En omdat hij zo
nauw betrokken was bij de
commerciële televisie, loodst hij
daar zijn sterren moeiteloos
binnen.
Oneerlijke concurrentie? Valt
wel mee. Van den Ende heeft er
zelf in geïnvesteerd en zelf de ri
sico's genomen. Dat hij daar
nog altijd de vruchten van plukt,
is logisch. Nadeel is wel dat het
voor andere musicalproducen-
Hein van der Heijden als Frank
Sinatra? Nooit van gehoord.
Publiciteitsfoto
d(
den kaarten verkocht,
beter", zegt een woord M
van de schouwburg j'
maanden later staat de
'Copacabana' in de schc
en daarvan is al één avi
verkocht. „Tja, dat verk<
op de naam van
Munk."
De makers van 'Sinatra,
fe' hebben te veel gegol K
roem van de inmiddels
den Amerikaanse crooi B
danks de recente revival
muziek - met dank aan
Williams - pakt het grote J'
die link niet op. Comi®'
gezien was het beter ge\
musical op te hangen a *7
bie Williams.
De kleinere producent®
met afgunst naar het bl
theaterbedrijf van Van
de. Te meer daar hij ov
sommen geld beschikt
rechten van succesvolle,
landse musicals voor la
te blokkeren. Daardoor
voor de kleintjes nauwel
gelijkheden om met d
bewezen hits aan de
Zelfs een eigen theater kon niet voorkomen dat voortijdig het doek viel voor de musical 'Grace'. Foto: Ron Pichel
ten lastig is om eenzelfde soort
aandacht voor hun shows te
krijgen. Van den Ende staat im
mers altijd vooraan met de
grootste namen en de populair
ste voorstellingen.
Hoe minder budget, hoe meer
er met passen en meten bij el
kaar geschraapt moet worden.
Maar het publiek wil meer,
grootser en spectaculairder.
Krijgt het dat niet voorgescho
teld, dan wordt het lastig de lief
hebbers aan je te binden. Het is
in het verleden meer dan eens
faliekant misgegaan. 'Ik Jan Cra
mer' ging in de jaren tachtig ge
nadeloos ten onder in een fi
nancieel steekspel. Eerder dit
jaar barstte de bom bij 'Grace'
in een speciaal daarvoor ge
bouwd theater in Amsterdam.
En nu ligt 'Sinatra, that's life' in
de vuurlinie.
Vrijwel overal valt de kaartver
koop voor de Sinatra-musical
tegen. Schouwburgdirecteuren
geven aan dat het mogelijk ligt
aan de onbekendheid van de
spelers. Met een Danny de
Munk (nu te zien in 'Copacaba
na') trek je probleemloos volle
zalen. Maar Hein van der Heij
den als Frank Sinatra? Nooit van
gehoord.
Ook bij de Leidse Schouwburg
blijft de kaartverkoop achter. 'Si
natra, that's life' staat gepro
grammeerd voor 14 en 15 janu
ari. „We hebben enkele honder
gaan.
Blijft over nieuwe stuk
eigen bodem. Daar 1(
massa niet echt wan
'Schaep met de 5 Pooie
enthousiaste recensies
kampt met tegenvallen
bezettingen. Reden? d|
prima spelers doen bij
een enkeling een belli
len.
Overigens zorgen grote
niet bij voorbaat voor
Van den Ende zag eige
als 'Joe' en 'Rex' floppei
voor hem om de beurs
nieuwste troetelkindje
ketiers' extra open te
Miljoenen euro's worde jr|
marketing en promotie
gepompt. Met als doel
van te overtuigen dat
voorstelling toch absol
mogen missen.
In Leiden en de regio bestaat grote belangstelling voor
professionele en amateuristische kunstbeoefening. Heilig Vuur
volgt stad- en regiogenoten die musiceren, zingen, dansen,
toneelspelen, fotograferen of op andere wijze actief zijn.
Vandaag: Patricia Mennes uit Voorschoten.
Aan de muren van makelaardij
Bax in Voorschoten hangen
kleurige schilderijen, grote en
kleine. Hier en daar zijn er fi
guurtjes opgeborduurd. Maar
het meest in het oog springend
is toch wel het konijn, dat bijna
in elk schilderij is te zien. Met
als goede tweede, een kat die
ook op menig schilderij prijkt.
De maakster, Patricia Mennes,
wijst om zich heen. „Die heb ik
met de hand geborduurd. Die
daar heb ik met de naaimachi
ne gedaan. En voor die ande
ren heb ik verf en acryl ge
bruikt. Ik gebruik veel materi
aal. Alles wat maar enigszins
voldoet aan het doel dat ik wil
bereiken."
Dat doel staat beschreven in
het persbericht, waarin de ex
positie van haar werk wordt
aangekondigd: 'Centraal thema
in het werk van Patricia is de
transfiguratie van het knuffel
beest tot een entiteit van hoge
re orde, waarin Dionysische en
Apollinische eigenschappen
worden verenigd'. Dat klinkt
ingewikkelder dan het in wer
kelijkheid is, zegt ze. „Daarover
heeft Nietzsche veel geschre
ven. Apollo is onder anderen
de god van de orde en de regel
maat, Dionysos is een levens
genieter, een Bourgondiër. El
ke mens heeft beide aspecten
in zich, dat tweeslachtige.
Een voorbeeld van die ambiva
lentie: Als je mensen op straat
tegenkomt groeten ze je en ze
vragen hoe het met je gaat.
Maar tegelijkertijd lopen ze
door, omdat het ze eigenlijk
niet interesseert." Nog een
voorbeeld: „Er wordt van je
verwacht dat je met mes en
vork eet. Maar het kan best zo
zijn datje daar een keer geen
zin in hebt. Dat je eigenlijk lie
ver met je handen eet. Dat is
maar een simpel voorbeeld,
maar dat conflict heb je als
mens altijd. Dat kan een pro
bleem zijn. In je hart wil je
soms wat anders dan anderen
van je verwachten. Heel erg. Ik
liep een keer bij Intra tuin. Bij
na iedereen had hetzelfde in
zijn mandje. Omdat een of an
der blad natuurlijk had ge
schreven dat dat toch echt de
mode was. Zouden ze hun hart
volgen, dan hadden ze waar
schijnlijk allemaal wat anders
in hun mandje gedaan. Had
den ze misschien een viooltje
in een klomp gezet, in plaats
van gewoon in een potje."
Dat tweeslachtige probeert ze
dus ook in haar werk tot uiting
Patricia Mennes: „Een konijn ziet er leuk uit, maar schijn bedriegt." Foto: Henk Bouwman
te brengen. Als symbool voor
dat tweeslachtige van de mens
gebruikt ze het konijn. „Om de
mens zelf te nemen om dat
tweeslachtige uit te drukken,
dat is natuurlijk al vaker ge
daan. Dat wil ik niet. Ik heb
daarom het konijn genomen,
een knuffelbeest. Soms het ver
lengde van een mens. Ze knuf
felen het, projecteren er allerlei
leuke gedachten op. Maar te
gelijkertijd kunnen mensen
een konijn niet voor de gek
houden. Een konijn heeft mis
schien wel in de gaten dat jij
die avond eigenlijk liever niet
bij Pietje Puk gaat eten, ook al
zegje van wel."
„Een konijn ziet er leuk uit,
maar schijn bedriegt. Ik beeld
hem soms onaardig af, bok
send bijvoorbeeld. In dit schil
derij, 'Gevangen blijdschap' zit
het konijn achter prikkeldraad.
Mensen zitten gevangen in
him eigen ideeën, in het beeld
dat ze van zichzelf hebben ge
schilderd voor anderen. Op an
dere schilderijen is hij weer
vrolijk en staat hij symbool
voor de leuke kant van de
mensen. Soms gebruik ik voor
de minder leuke kanten van de
mens ook een kat als symbool.
Een kat is niet altijd leuk. Het is
en blijft natuurlijk een roofdier.
Een loeder."
Als mensen haar boodschap -
het conflict in de mens tussen
Dionysos en Apollo - begrij
pen, dan is ze daar blij om.
„Over die dubbele laag die ik
erin heb aangebracht, heb ik al
heel leuke reacties gekregen.
Maar als mensen gewoon een
kat in het gras zien en een plui
zig konijn is het ook goed."
Patricia Mennes, t/m 7 janua
ri, Bax Partners, Voorstraat
1, Voorschoten. Open: kan
tooruren. Meer informatie:
tel. 015-2157886.
Herman Joustra
door Maijolijn de Cocq
den haag - Nationaal belang
ging voor individueel belang bij
het terughalen van roofkunst uit
Duitsland na de Tweede We
reldoorlog. Dat constateren Eel-
ke Muller en Helen Scheden in
hun vandaag gepresenteerde
studie 'Betwist bezit' naar het
functioneren van de Stichting
Nationaal Kunstbezit (SNK).
„Het was de culturele aderlating
van het land als geheel, meer
dan begaanheid met het bezits
verlies van de individuele be
roofden, die de aanzet lijkt te
hebben gegeven tot deze groot
scheepse operatie."
'Betwist bezit' kwam tot stand in
opdracht van het Bureau Her
komst Gezocht dat sinds 1998
onderzoek doet naar de zoge
naamde 'NK-collectie' (Neder
lands Kunstbezit-collectie),
ruim 4000 kunstvoorwerpen die
uit Duitsland werden terugge
bracht en waarvan niet in alle
gevallen de herkomst vaststaat.
De internationale beroering
midden jaren negentig over de
joodse tegoeden in Zwitserland
leidde in Nederland tot heftige
debat over de formele opstelling
van de overheid bij de teruggave
van joods bezit. De besluitvor
ming van de SNK, in 1945 inge
steld voor de teruggave van door
de nazi's geroofde of aange
kochte kunstwerken, kwam on
der vuur te liggen.
Muller en Schreden stellen in
'Betwist bezit' dat de teruggave
van deze oorlogsbuit aan de
oorspronkelijke eigenaars de
eerste jaren na de oorlog geen
prioriteit was. Er was een 'desin
teresse voor de teruggavepro-
blematiek'. Volgens een oud-
medewerker had de SNK vooral
een scherp oog voor de voor
werpen die in kunsthistorisch
opzicht van belang waren. „Er
werd al snel gezegd: die kunnen
we beter museaal onderbren
gen. Teruggeven kwam op de
tweede plaats." Tot 1948 werd
slechts een gering aantal restitu-
tieverzoeken afgehandeld.
Muller en Schreden conclude
ren op basis van archiefonder
zoek dat de eenzijdige aandacht
van de SNK leidde tot 'ernstige
misstanden' bij het beheer van
teruggehaalde goederen. Bij een
fraude-onderzoek in 1948 kwa
men 'allerlei narigheden' bij de
SNK naar voren. Van enig toe
zicht op wat er aan objecten
binnenkwam of uitging was
geen sprake, laat staan van eniL
ge controle, registratie of inven
tarisatie. Het ministerie van Fi
nanciën, dat de roofkunst vooral
zag als middel om de rijksfinan
ciën op peil te brengen, verste
vigde daarop zijn greep op de
SNK
Een door Financiën voorgedra
gen jurist ruimde het admini
stratieve puin dat de kunsthisto
rici hadden achtergelaten en
ging voortvarender te werk. Fi
nanciën wilde een snelle afwik
keling uit angst dat het rechts
herstel de Nederlandse staat te
veel zou kosten en daarom werd
tussen 1949 en 1953 tot veiling
overgegaan van enkele duizen
den kunstvoorwerpen in
belangrijk genoeg werijtii
acht om in de NK-coli
worden opgenomen en I.
ren opgeëist of toegewf*
drie grote roofkunst q
stellingen.
Van de 371 claimdossiei >j
auteurs in het SNK-arc! i j
fen, zijn er circa 183 je
reerd. Oorspronkelijke e vi
werden soms de dupe v t
ge besluitvorming of 1 j
voldoen aan voor hen s ni
haalbare eisen. Volgens ik
teurs bleef er ondanks 10
ingestelde standaardpro rc
altijd een zekere mate i<
jectiviteit bestaan en w d
elk geval op precies
wijze afgehandeld. Het
probleem vormde de be
ring op het gebied van c
domsrechten.
Eigenaars waren omgi
schriftelijke bewijsstuk!
ren vaak niet meer voo
en aan getuigenverklarii 0
ten veel haken en oge -J
doden niet praten, nocil,
gen kunnenschrijft elp
mant in 1950, „is u min
wel bekend."
(advertentie)
n
Dit staaltje
Zwitsers
horlogemaker:;
is verkrijgb
bij ondersta,
juweliers
11
Katwi|k aan Zee, Juwelier v.d. Zwart. Zeilmakerstraat 2 Leiden. Plessen Juweliers.
Bevrijdingsplein 12-13 Leiderdorp, Juwelier De Jonge, Winkelcentrum Santhorst Si
Juwelier Wielinga, Hoofdstraat 196
