Cowboy in de zorg
Gerontoloog
Brouwer tegen
verlagen van
keuringsgrens
Beleid van politie
Hollands Midden
Verzekeraar CZ wil door muur van regels en wachtlijsten
ZATERDAG
2 NOVEMBER
Foto: Corné Sparidaens
Gaat een automobilist van
40 in de fout, dan haalt de
omgeving meestal de
schouders op. Kan gebeuren.
Overkomt het iemand van
80, dan is er meteen een
oordeel klaar: die oudjes
zouden niet meer achter het
stuur moeten. Maar zo
simpel liggen de zaken niet.
De Groninger gerontoloog en
neuropsycholoog prof. dr.
Wiebo Brouwer, dé
Nederlandse onderzoeker
van deze veelbesproken
problematiek, zegt zelfs heel
stellig: „Ik wil niet
meewerken aan een systeem
dat mensen vroegtijdig
achter de geraniums zet."
door Peter Blom
Als een automobilist 70 jaar
wordt, moet hij zich laten
keuren om in aanmerking
te komen voor verlenging van het rij
bewijs. Deze verplichte keuring
moet daarna om de vijf jaar worden
herhaald. Of vaker, als het Centraal
Biireau Rijvaardigheidsbewijzen
(CBR) dat nodig acht. Veel ouderen
vinden dat maar niets. Er is zelfs wel
eens - vergeefs - een proces gevoerd
om een eind te maken aan deze 'dis
criminerende willekeur'.
Wat het CBR betreft zou de keu
ringsleeftijd terugmoeten naar 60
jaar. Gerontoloog prof. Brouwer is
het daar niet mee eens. Hij vindt de
huidge keuringsleeftijd goed te ver
dedigen. Pas wanneer ze ouder zijn
dan 75, raken ouderen veel vaker bij
ongevallen betrokken en is er een
aanzienlijke toename van ernstige li
chamelijke en geestelijke aandoe
ningen.
Het belang van (auto)mobiliteit voor
ouderen mag niet worden onder
schat, meent de hoogleraar. Zij die
kunnen blijven autorijden, hebben
daar in diverse opzichten baat bij.
Het is niet alleen een kwestie van
meer recreatiemogelijkheden en een
beter sociaal leven. Ouderen die mo
biel zijn, blijven ook geestelijk langer
fit, omdat ze zich minder opgesloten
voelen.
Senioren zijn een snel groeiende be
volkingsgroep en dus neemt ook het
percentage ouderen dat in het bezit
is van een rijbewijs fors toe. Tussen
1990 en 2000 steeg het percentage
mannelijke rijbewijsbezitters boven
de 65 jaar van 60,6 naar 75,5. Voor
de vrouwelijke 65-plussers liep het
op van 18,4 tot 32,3.
De rijvaardigheid van mensen boven
de 65 is op dit moment beter dan
een aantal jaren geleden, stelt Brou
wer. De ouderen van nu hebben in
elk geval een volwaardig rijexamen
afgelegd. De generatie daarvoor
kwam soms al in het bezit van het
rijbewijs wanneer de auto na een
rondje om de kerk zonder opvallen
de deuken weer bij de examinator
werd afgeleverd. De oudere van nu
heeft bovendien als jongere de in
tensivering van het verkeer aan den
lijve ondervonden.
Ouderen blijven vandaag de dag veel
langer maatschappelijk actief. Wie
vroeger de 60 was gepasseerd, was
'rijp' voor het 'bejaardentehuis'. Te
genwoordig willen ouderen het liefst
zo lang mogelijk zelfstandig blijven
en een belangrijk hulpmiddel daar
bij is de auto.
„We moeten niet te hard roepen: la
ten we de mobiliteit van ouderen be
perken", meent gerontoloog Brou
wer. ,,Een oudere als verkeersslacht
offer is natuurlijk heel erg. Maar mag
je helemaal niet meer aan het ver
keer deelnemen, dan ligt een de
pressie op de loer. Stemmingsstoor
nissen worden vaak bepaald door de
speelruimte die de mens heeft. En
als je puur en alleen vanuit een ver-
keersveiligheidsstandpunt gaat rede
neren, zou iedereen in huis moeten
blijven. Dan vallen er ook geen
slachtoffers. Een risico-plaatje hoort
er nu eenmaal bij."
Als onderzoeker van het voormalige
Verkeerskundig Studiecentrum in
Haren viel het Brouwer op dat men
sen die - zoals veel ouderen - een
slecht testresultaat hadden, soms
toch goed konden autorijden. „Mijn
onderzoek richt zich vooral op het
vergroten van de mogelijkheden
voor veilige mobiliteit."
Brouwer prijst zich in dit verband
gelukkig nu werkzaam te zijn in het
Academisch Ziekenhuis Groningen.
„Neem oogheelkunde, dat zit op de
gang hiernaast." Oogafwijkingen ko
men vaak aan het licht tijdens de
verplichte keuringen van de oudere
bestuurders. In het AZG zijn inmid
dels trainingsmethodes ontwikkeld
waarbij de gevolgen van op zich vrij
ernstige oogaandoeningen soms zo
danig gecompenseerd kunnen wor
den, dat autorijden weer verant
woord is. Volgend jaar organiseert
prof. dr. Aart Kooijman van oogheel
kunde samen met Brouwer in Gro
ningen een internationaal symposi
um over de mogelijkheden van de
zogenaamde 'bi-optics', telescoop
achtige lensjes op brillen.
Het streven naar een duidelijke weg-
inrichting - in Nederland een priori
teit - is in het voordeel van de oude
re bestuurder. Brouwer noemt als
voorbeeld het plaatsen van stoplich
ten of het ombouwen van kruisingen
tot minirotondes. Senioren gaan het
meest in de fout als zij op een druk
ke kruising linksaf moeten. De aan
dacht moet dan verdeeld worden
over verschillende verkeersstromen.
Ook het invoegen in een bewegende
stroom is voor ouderen vaak lastig.
Op dergelijke momenten breekt hen
iets op wat Brouwer 'cognitieve
traagheid' noemt. De trits waarne
men/denken/reageren vergt meer
tijd als je ouder wordt. Ouderen
houden daardoor minder tijd over
om alles te overzien en het gedrag
bij te stellen. Daarom begeven zij
zich niet graag in verkeerssituaties
die hun volkomen vreemd zijn.
In gevallen waarin een oudere be
stuurder de mist ingaat, kun je soms
vraagtekens zetten achter de schuld
vraag, oordeelt Brouwer. Ouderen
worden vaak - en nog het meest van
links - aangereden als ze een voor-
rangsweg willen oprijden of overste
ken. Maar hoe hard heeft de auto
mobilist op de voorrangsweg dan
gereden?, vraagt de hoogleraar zich
af.
Brouwer zou graag een reeks van bij
voorbeeld honderd ongevallen met
ouderen nauwgezet willen bestude
ren. Maar zo'n onderzoek is erg
kostbaar en lastig te realiseren. Wel
licht dat nabootsing met behulp van
een rijsimulator mogelijkheden
biedt.
De gerontoloog is zich bewust van
de maatschappelijke verantwoorde
lijkheid die hij op zich neemt door
zijn uitgesproken 'ouderenvriende-
lijke' opstelling als het gaat om deel
name aan het verkeer. Maar bang is
hij niet. „Discussie is altijd goed. Dat
houdt ons scherp."
Elk jaar krijgt het Centraal Bureau Rijvaardig
heidsbewijzen in Rijswijk enkele tientallen ver
zoeken om actie van mensen die iemand in hun
nabije omgeving - meestal een van de (grootou
ders - niet meer rijgeschikt achten. Hans Fontijn
van het CBR zegt dat uitsluitend iets wordt on
dernomen op voorspraak van de politie. „Fami
lieleden zijn geen experts op het gebied van de
verkeersveiligheid."
De politie Hollands Midden houdt als regel aan
dat er rijdend moet worden geconstateerd dat
een oudere niet meer over voldoende rijkwalitei-
ten beschikt „Bijvoorbeeld als er wordt gezien
dat zo iemand is betrokken bij een ongeval", al
dus een woordvoerster. „Als mensen binnen een
jaar drie keer in de fout gaat, doen wij daarvan
schriftelijk mededeling aan het CBR."
Een probleem bij dit vraagstuk is dat huisartsen
meestal geen informatie verschaffen over hun
patiënten, waardoor het in individuele gevallen
moeilijk is een juiste inschatting te maken van
de risico's. Slechts bij uitzondering kan de familie
de huisarts overreden een verklaring af te geven.
Het komt volgens de CBR-woordvoerder te vaak
voor dat oudere automobilisten ondanks alles
toch blijven doorrijden. „Want iedereen vindt
zichzelf altijd de beste."
fing doctors' en verpleegsters, heupstraten of
in ziekenhuizen; niets is verzekeraar CZ te dol
1 de klant in deze tijden van wachtlijsten zorg
bieden. CZ-baas Mike Leers (52) vindt het niet
'g als ze hem 'cowboy' noemen. „De klant wil
lar voor zijn vette premie. Meer zorg per euro
premie."
door Hans Leber
Hem wordt wel eens gevraagd of hij
niet met vakantie moet. Het perso
neel wordt soms wat moe van Mike
Leers, voorzitter van de Raad van
Bestuur van zorgverzekeraar CZ in
Tilburg. „En dat begrijp ik ook wel.
Maar ik heb het gevoel dat ik ope
ningen moet zoeken in de verstarde
structuur in de zorg. Ik wil er tegen
aan butsen. Binnenkort gaan de pre
mies wéér met tien tot vijftien pro
cent omhoog. Omdat de kosten zijn
toegenomen, oké, maar de zorg is er
niet beter op geworden. Dat stoort
me. Het is tegenstrijdig."
„De vaart er in houden", noemt hij
de onorthodoxe oplossingen voor
grote problemen als het huisartsen
tekort en de wachtlijsten. CZ zette de
'flying doctors' in, een ploeg van vier
huisartsen die her en der invallen
waar de nood aan de man is. Sinds
kort is er ook een 'flying nurse-team'
voor de thuiszorg. Ouderen voor wie
geen plaats is in een verzorgings- of
verpleeghuis of die gewoonweg wei
geren daarheen te gaan, worden
thuis geholpen als zij ook bij de
thuishulp op een wachtlijst stuiten.
Leers: „In de wet staat dat je recht
hebt op zorg, maar we krijgen het als
samenleving niet voor mekaar ieder
een op tijd te helpen. Dus doen we
het zelf. Het zijn onze klanten, daar
willen we voor zorgen. Ik laat me
niet door het systeem kelen."
Verkeerde zakken
Leers bedenkt ongewone oplossin
gen. Zo betaalt hij artsen in Zuid-
Limburg een bonus als die zich net
jes aan het elektronisch voor
schrijfsysteem (EVS) houden. Kort
gezegd: niet langer de dure merken
voorschrijven, maar slechts de naam
van de werkzame stof in dat middel,
die door anderen veel goedkoper
wordt geleverd.
Het systeem wordt uitgebreid naar
Noord-Brabant en Zeeland, zegt
Leers. Inmiddels is hij de strijd aan
gegaan met de apotheker. CZ gaat
met twee collega-verzekeraars, sa
men goed voor 4,5 miljoen verzeker
den, zelf medicijnen op de markt
brengen. Apothekers krijgen op
sommige medicijnen tot tachtig pro
cent korting van de groothandel.
„Daarom gaan we die medicijnen
zelf op de markt zetten. De schattin
gen zijn dat in heel Nederland 500
miljoen euro in de verkeerde zakken
glijdt. Dat zal naar de verzekerden
moeten. Naar de zorg of naar een la
gere premie."
Om het tekort aan huisartsen het
hoofd te bieden bedacht Leers de
'selectie aan de poort'. Bij de entree
van huisartsencentra worden klach
ten geïnventariseerd. „Veel mensen
hebben de huisarts niet écht nodig.
Die willen aandacht of hebben dui
delijk last van eenvoudige zaken. En
wat heb je er aan als een huisarts al
een recept uitschrijft, niet echt luis
tert dus, terwijl jij over je sores
praat?
We hebben dus die selectie aan de
poort en we hebben vier huisartsen
in dienst die bijspringen waar de
nood het hoogst is. Dat zijn onze
vliegende dokters. Het kost een mil
joen per jaar, maar onze klanten zijn
geholpen."
CZ heeft ongeveer twee miljoen ver
zekerden en krijgt er volgens Leers
jaarlijks nog vijftig- tot zestigduizend
klanten bij. „De mensen merken wat
we doen. De nieuwe klanten komen
vooral van boven de rivieren, dus
niet uit ons basisgebied: Zeeland,
Noord-Brabant en Limburg."
Heupenstraat
Vorige week veroorzaakte Leers op
nieuw paniek, dit keer bij de zieken
huizen. Als die er niet snel voor zor
gen dat de wachtlijsten verdwijnen,
begint CZ een eigen ziekenhuis. Op
het gezicht van de man die wel eens
als 'cowboy in de zorg' wordt om
schreven, verschijnt een glimlach.
Leers wilde met zijn dreigement
vooral de ziekenhuizen onder druk
zetten. „We hebben de dertig zie
kenhuizen verzocht een aanbieding
te doen. Ze moeten ons zeggen voor
hoeveel geld ze hoeveel operaties
kunnen doen. Als ze te duur zijn,
gaan we het zelf organiseren met ei
gen artsen. Dan maken we een heu
penstraat, een ogenstraat en een
knieënstraat. Specialisten doen aan
de lopende band dezelfde ingrepen
met de modernste technieken. Moet
je kijken hoe de snelheid én de kwa
liteit omhoog schieten! We willen als
verzekeraar betalen wat iets kost. Nu
is het in de ziekenhuizen onduidelijk
waarvoor je betaalt. Dat moet veran
deren." Dat Leers een gevaar vormt
CZ-directeur Mike Leers: „De klant wil waar voor zijn vette premie."
Foto: GPD/Patrick Guitjens
voor ziekenhuizen, omdat die nu
eenmaal ook de ingewikkelder en
duurdere ingrepen moeten doen en
vóór verpleging, onderwijs en eerste-
hulpfuncties moeten zorgen, ont
kent hij. „Welnee. We betalen ook
voor duurdere dingen. Ik laat toch
geen ziekenhuis failliet gaan? Ik pak
toch niet even honderdduizend ver
zekerden op om naar een ander zie
kenhuis te gaan? Ze moeten gewoon
zakelijker worden, economischer,
met duidelijke kostenplaatjes: wat
kost wat? Een dag intensive care zal
veel en veel duurder worden. Geen
probleem, betalen we.
Dwangbuis
De ziekenhuizen denken al jaren aan
eigen privé-klinieken, maar het
duurt gewoon te lang. Ze durven
niet. Ik wil het systeem onder druk
zetten. Er rit een deksel op de zorg:
tot zoveel geld mag iets gebeuren,
daarna houdt het op. De dwangbuis
van de budgettering zorgt voor de
wachtlijsten."
Dat alle Nederlanders in 2005 een
basispakket hebben en er niet langer
een verschil tussen particuliere en
ziekenfondsverzekerden bestaat,
moet Leers nog zien. „Het is de bes
te oplossing en de politiek is vóór.
Maar het nieuwe stelsel gaat mensen
met weinig geld veel kosten. Voor
een gezin met een modaal inkomen
zal het bijna een verdubbeling van
de ziektekosten betekenen. Tegen
die tijd zijn er verkiezingen, dus
denk ik niet dat ze in Den Haag zo'n
onpopulair besluit nemen, hoe no
dig ook. Ie kunt als verzekeraar het
systeem onder druk zetten, maar de
echte veranderingen moeten ze in
Den Haag doorvoeren."
