smaakt naar m I J Jan Peter Balkenende ziet niet om in wrok 2 NOVEMBER 2002 weekendbijlage van Leidsch Dagblad 'Prem Dochter Amelie (3) vindt het Torentje niks. De werkkamer van haar vader was een stuk kleiner dan de vorige, toen hij nog fractievoorzitter van het CDA was. Maar Jan Peter Balkenende maalt daar niet om. Hij wil niets liever dan een glansrijke come-back als minister-president. Vandaag wijst het CDA hem aan als lijsttrekker. door Ap van den Berg en Paul Koopman iersch Tsjetsjenen zullen slachting van Stalin nooit vergeten Wanneer 'Jee-Pee' zich in een klassiek lede ren fauteuil heeft laten zakken, rinkelt plot seling één van de drie telefoons op zijn massieve bureaumeubel. De 'leerling-premier' kijkt de doorgewinterde voorlichter van de rijksvoorlichtings dienst vragend aan: „Dat is de ministerstelefoon. Moet ik die nu opnemen, of wordt-ie doorgeschakeld?" Nau welijks drie maanden na de bordesfoto van zijn inmid dels demissionaire kabinetsploeg is mr. dr. Jan Peter Bal kenende (Kapelle, 7 mei 1956) nog niet vertrouwd met élle procedures in zijn werkkamer. In dit geval wast de voorlichter het varkentje voor hem. Gedurende de crisisweken van het kabinet moest Balke nende in de media spitsroeden lopen en maakte hij lan ge dagen. Nog steeds oogt de Zeeuw fris en ongebroken. Hij is energiek en barst van het enthousiasme, vertelt hij, om zijn CDA weer aan een aansprekende stembusuitslag te helpen. En hij ziet niet om in wrok als hij terugblikt op de opmerkelijk snelle val van zijn kabinetsploeg. Dit is nota bene zijn eerste grote krante-interview als premier. Als demissionair premier, wel te verstaan. Hij zegt: „Ik heb de laatste tijd niet ervaren als een grote, boze droom. Geen moment heb ik iets van stress ge voeld. Steeds heb ik geprobeerd de problemen te relati veren en tot normale proporties terug te brengen. Door scherp te analyseren en er af en toe ook de humor van in te zien." Nog geen negentig dagen duurde het bewind van Balke nende. „We liepen als coalitie een zeker risico, dat had ik ingecalculeerd. We gingen in zee met een nieuwe poli tieke beweging die ineens de tweede partij van het land was geworden, wier leider was vermoord en die partij structuur ontbeerde. Maar toen de posten waren ver deeld was de sfeer in het kabinet goed. Er waren werkba re afspraken gemaakt. Toenmalig LPF-fractievoorzitter Mat Herben bleek disciplinerend te kunnen werken. En als iemand plotseling een luchtballon opliet, corrigeer den de ministers elkaar." Pas begin oktober ging er iets wezenlijk mis, meent de demissionaire premier. „Er ontstond een strijd om de macht in de LPF-fractie, met het interimbes tuur van de LPF en tussen de ministers Heinsbroek en Bomhoff. Mat Herben was al eerder teruggetreden, en nu hadden we binnen de LPF geen aanspreekpunt meer. De balans ver schoof voortdurend van Heinsbroek naar Bomhoff en weer terug. En het kreeg vertakkingen tot diep in de frac tie. Ze zeiden dat ze allebei hun eigen achterban had den." Belofte Balkenende slaagde er niet in de twee ruziënde LPF-mi nisters in het gareel te krijgen. Vanwege onervarenheid en gebrek aan gezag, schreven kranten. De premier wuift die kritiek weg. „Ik heb gedaan wat ik kon en moest doen. Ik heb de bewindslieden bij me geroepen en ver teld waar het op stond. Dat ze een oplossing moesten vinden. Ik kreeg die belofte, maar binnen de kortste ke ren - soms dezelfde dag nog - liep het weer mis." Alle kritiek van oppositiefracties ten spijt, de daadkracht van het kabinet had er volgens Balkenende nauwelijks onder te lijden. „Het veiligheidsplan, de veiling van de etherfrequenties, de aanpak van WAO en het nieuwe zorgstelsel. Er is de afgelopen maanden genoeg op de rails gezet door het kabinet. Dat was niet het probleem. Maar al dat gedoe leidde de aandacht af van al die maat regelen en straalden negatief af op het kabinet. En dus ook op de minister-president. „Ja, dat klopt. Overigens waren de reacties van mensen via brieven en e-mails heel positief. In de zin van: Vervelend dat je dit moet meemaken." Dinsdagavond 15 oktober, een dag vóór de formele val t Foto's: ANP/Olaf Kraak van het kabinet, was duidelijk dat er geen redden meer aan was. Balkenende reconstrueert het eindspel: „Op 3 oktober heb ik de definitieve waarschuwing gegeven aan de LPF-bewindslieden. En ik waarschuw maar één keer. Bij mij ging de deur dicht toen de zeven LPF-bewindslie den dinsdagavond 15 oktober eisten dat Heinsbroek en Bomhoff zouden vertrekken en het antwoord van het tweetal was: dat doen we niet. Men had de medialuwte na het overlijden van prins Claus moeten gebruiken om de plooien glad te strijken. Dat is niet gebeurd." Volgens Balkenende is het beeld dat WD-leider Gerrit Zalm de spreekwoordelijke stekker uit het kabinet heeft getrok ken, dus niet terecht. Stroomversnelling Het leven van Balkenende heeft het laatste jaar een op zienbarende vlucht genomen. Hij werd in 1998 Kamerlid en financieel woordvoerder. Eind vorig jaar volgde hij na de leiderschapscrisis in het CDA Jaap de Hoop Scheffer op, de huidige minister van buitenlandse zaken. En nu zetelt de hoogleraar in het Torentje. „Mijn leven is in een enorme stroomversnelling terecht gekomen", erkent hij. „Ik ben een publieke figuur geworden. Ik hoefde niet zo nodig een topfunctie in de politiek, maar het is er op een gegeven moment van gekomen en ik doe dit werk vanaf de eerste dag met ongelooflijk veel plezier. Vooral omdat de inhoud en de contacten zo boeiend zijn. Het pre mierschap smaakt naar meer." Vindt het thuisfront dat óók? „Mijn vrouw Bianca, Amelie en ik moesten door een ge wenningsproces. Mijn dochtertje was twee jaar en tien maanden toen ik CDA-lijsttrekker werd en kon al aardig kletsen. Ze is als het ware mee gegroeid met alle ontwik kelingen. We zijn dol op elkaar. Ja, soms gaat er een dag in het weekend, die voor haar is bedoeld, verloren. Ik heb een drukke baan. Maar ik geloof niet dat die het contact met Amelie heel veel in de weg staat. Tenminste, ik probeer dat zo veel mogelijk te voorkomen." Balkenende is de afgelopen vier jaar nauwelijks veran derd. Hij vertoont geen macho-gedrag, is ontwapenend bescheiden. Het imago van Harry Potter - door de media aangemeten - draagt hij met liefde. Kortom, de CDA-lei- der is aangenaam voorspelbaar, zoals de lauwwarme passaatwind op Curasao. „Ik ben wie ik ben. Ik probeer vooral vanuit idealen en inhoud wezenlijke dingen te be reiken. Leiderschap bestaat volgens mij uit openheid, betrokkenheid bij de ander en daadkracht. Die betrok kenheid zit in de genen van het CDA, dat maakt ons vooral anders dan de overige grote fracties." Het CDA boekte in mei een enorme verkiezingszege en volgens de laatste peilingen is die opmars nog niet tot staan gekomen. Toch is de vraag of de democratie met het uitschrijven van nieuwe verkiezingen op woensdag 22 januari wel een dienst is bewezen. De LPF - in mei nog een beweging met 1,6 miljoen kiezers - is immers versplinterd. Maar het ongenoegen van veel burgers is daarmee niet weggenomen, erkent Balkenende. Volgens oud-imam Haselhoef werd Pim Fortuyn niet in mei ver moord, maar in oktober, toen het kabinet viel. Balkenende: „We moeten niet denken dat we de zaak nu achter de rug hebben, omdat de LPF laag staat in de pei lingen. Dat zou wel de slechtste conclusie zijn. De ge voelens van onvrede van veel mensen, die er nog steeds zijn, moeten een plaats krijgen. Want er broeit nog steeds iets in de samenleving. Dat houdt me sterk bezig. En het zoekt een uitweg. Men accepteert niet meer dat de politiek dingen voor zich uitschuift, zaken niet be noemt. Dat moeten wij ons aantrekken. Er zijn dingen wezenlijk veranderd. Het debat over waarden en nor men is begonnen en is niet meer te stoppen, ongeacht de coalitie die aantreedt." Gewone burgers Het CDA, bezweert Balkenende, zal onder zijn leiding het contact met de gewone burgers blijven zoeken. „Daarom wilde ik ook per se de woensdag vrijhouden voor werkbezoeken in het land. Om te horen wat er in de Nederlandse samenleving leeft. Ik wil een open be stuurscultuur, er moet vrijuit in het kabinet en parle ment gesproken kunnen worden. Wat we moeten blijven aankaarten is dat er grenzen zijn gekomen aan de alles- moet-kunnen mentaliteit. Een voorbeeld. Vroeger werd veel niet besproken, uit vrees dat we minderheden zou den stigmatiseren. Die angst is er nu niet meer. Want we .weten ook: als je een te zacht beleid voert, keert de wal het schip. Dan lijden de goeden onder de kwaden." De campagne zal wat Balkenende betreft vooral gaan over de geijkte thema's: veiligheid, zorg, files en onder wijs. Dat de PvdA uitgerekend de fiscale aftrek van hypo theekrente aan de orde heeft gesteld, vindt hij niet ver standig. Eigenlijk onverantwoordelijk. „Daarmee zit de PvdA op een hellend vlak. Het punt komt er steeds weer op en werd meestal snel de kop ingedrukt. Maar nu komt het in het verkiezingsprogramma. Ik waardeer de moed, maar het is een heilloze weg. Niet acceptabel voor ons." Volgens Balkenende zet de PvdA eigenlijk de hui zenmarkt op losse schroeven. „Nu zegt men: het geldt alleen de hogere inkomens. Maar wat volgt er daarna? Die onduidelijkheid moet je niet hebben. Als je morrelt aan de hypotheekrente ontstaan meteen risico's voor de huizenmarkt. Ik hoop dat de prijzen stabiel blijven, maar dan moet je niet met dit soort voorstellen komen." Glaien ingooien Het regeerakkoord is voor het CDA niet heilig, het eigen verkiezingsprogramma is voor Balkenende vanaf mor gen het uitgangspunt. Een volgende coalitie met de VVD staat ook niet bij voorbaat vast: Balkenende houdt graag de handen een beetje vrij. Zo staat, merkt hij fijntjes op, het besluit tot de verkiezing van burgemeesters inmid dels op losse schroeven, evenals de afspraak dat de on- roerend-zaakbelasting in 2005 wordt afgeschaft. „Want daar waren wij eigenlijk niet voor." Wat de volgende coalitie betreft kan de VVD op zijn sym pathie rekenen. Maar dan moet politiek leider Zalm de komende maanden niet zijn eigen glazen blijven ingooi en, waarschuwt hij. „Er zijn genoeg redenen om te zeg gen: we gaan door met de WD. Maar ik zeg er wel twee dingen bij: de kiezer moet het mogelijk maken en het hangt er ook vanaf hoe de sfeer zich de komende maan den ontwikkelt." Balkenende voegt daaraan toe dat de recente aanval van de WD op ontwikkelingshulp en de publieke omroepen in zijn CDA niet bepaald met ovationeel applaus is ont vangen. „Ik ben het me bewust: de verkiezingen naderen en politici zijn bezig de gebruikelijke piketpaaltjes te slaan. Maar ontwikkelingshulp en de publieke omroep zijn voor ons CDA'ers ecnt reuze gevoelige punten."

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 2002 | | pagina 33