smaakt
naar m
I J
Jan Peter Balkenende
ziet niet om in wrok
2 NOVEMBER
2002
weekendbijlage
van
Leidsch
Dagblad
'Prem
Dochter Amelie (3) vindt het Torentje niks.
De werkkamer van haar vader was een stuk
kleiner dan de vorige, toen hij nog
fractievoorzitter van het CDA was. Maar Jan
Peter Balkenende maalt daar niet om. Hij wil
niets liever dan een glansrijke come-back als
minister-president. Vandaag wijst het CDA
hem aan als lijsttrekker.
door Ap van den Berg en Paul Koopman
iersch
Tsjetsjenen
zullen slachting
van Stalin
nooit vergeten
Wanneer 'Jee-Pee' zich in een klassiek lede
ren fauteuil heeft laten zakken, rinkelt plot
seling één van de drie telefoons op zijn
massieve bureaumeubel. De 'leerling-premier' kijkt de
doorgewinterde voorlichter van de rijksvoorlichtings
dienst vragend aan: „Dat is de ministerstelefoon. Moet
ik die nu opnemen, of wordt-ie doorgeschakeld?" Nau
welijks drie maanden na de bordesfoto van zijn inmid
dels demissionaire kabinetsploeg is mr. dr. Jan Peter Bal
kenende (Kapelle, 7 mei 1956) nog niet vertrouwd met
élle procedures in zijn werkkamer. In dit geval wast de
voorlichter het varkentje voor hem.
Gedurende de crisisweken van het kabinet moest Balke
nende in de media spitsroeden lopen en maakte hij lan
ge dagen. Nog steeds oogt de Zeeuw fris en ongebroken.
Hij is energiek en barst van het enthousiasme, vertelt hij,
om zijn CDA weer aan een aansprekende stembusuitslag
te helpen. En hij ziet niet om in wrok als hij terugblikt op
de opmerkelijk snelle val van zijn kabinetsploeg. Dit is
nota bene zijn eerste grote krante-interview als premier.
Als demissionair premier, wel te verstaan.
Hij zegt: „Ik heb de laatste tijd niet ervaren als een grote,
boze droom. Geen moment heb ik iets van stress ge
voeld. Steeds heb ik geprobeerd de problemen te relati
veren en tot normale proporties terug te brengen. Door
scherp te analyseren en er af en toe ook de humor van in
te zien."
Nog geen negentig dagen duurde het bewind van Balke
nende. „We liepen als coalitie een zeker risico, dat had ik
ingecalculeerd. We gingen in zee met een nieuwe poli
tieke beweging die ineens de tweede partij van het land
was geworden, wier leider was vermoord en die partij
structuur ontbeerde. Maar toen de posten waren ver
deeld was de sfeer in het kabinet goed. Er waren werkba
re afspraken gemaakt. Toenmalig LPF-fractievoorzitter
Mat Herben bleek disciplinerend te kunnen werken. En
als iemand plotseling een luchtballon opliet, corrigeer
den de ministers elkaar."
Pas begin oktober ging er iets wezenlijk mis, meent de
demissionaire premier. „Er ontstond een strijd om de
macht in de LPF-fractie, met het interimbes tuur van de
LPF en tussen de ministers Heinsbroek en Bomhoff. Mat
Herben was al eerder teruggetreden, en nu hadden we
binnen de LPF geen aanspreekpunt meer. De balans ver
schoof voortdurend van Heinsbroek naar Bomhoff en
weer terug. En het kreeg vertakkingen tot diep in de frac
tie. Ze zeiden dat ze allebei hun eigen achterban had
den."
Belofte
Balkenende slaagde er niet in de twee ruziënde LPF-mi
nisters in het gareel te krijgen. Vanwege onervarenheid
en gebrek aan gezag, schreven kranten. De premier wuift
die kritiek weg. „Ik heb gedaan wat ik kon en moest
doen. Ik heb de bewindslieden bij me geroepen en ver
teld waar het op stond. Dat ze een oplossing moesten
vinden. Ik kreeg die belofte, maar binnen de kortste ke
ren - soms dezelfde dag nog - liep het weer mis."
Alle kritiek van oppositiefracties ten spijt, de daadkracht
van het kabinet had er volgens Balkenende nauwelijks
onder te lijden. „Het veiligheidsplan, de veiling van de
etherfrequenties, de aanpak van WAO en het nieuwe
zorgstelsel. Er is de afgelopen maanden genoeg op de
rails gezet door het kabinet. Dat was niet het probleem.
Maar al dat gedoe leidde de aandacht af van al die maat
regelen en straalden negatief af op het kabinet. En dus
ook op de minister-president. „Ja, dat klopt. Overigens
waren de reacties van mensen via brieven en e-mails
heel positief. In de zin van: Vervelend dat je dit moet
meemaken."
Dinsdagavond 15 oktober, een dag vóór de formele val
t
Foto's: ANP/Olaf Kraak
van het kabinet, was duidelijk dat er geen redden meer
aan was. Balkenende reconstrueert het eindspel: „Op 3
oktober heb ik de definitieve waarschuwing gegeven aan
de LPF-bewindslieden. En ik waarschuw maar één keer.
Bij mij ging de deur dicht toen de zeven LPF-bewindslie
den dinsdagavond 15 oktober eisten dat Heinsbroek en
Bomhoff zouden vertrekken en het antwoord van het
tweetal was: dat doen we niet. Men had de medialuwte
na het overlijden van prins Claus moeten gebruiken om
de plooien glad te strijken. Dat is niet gebeurd." Volgens
Balkenende is het beeld dat WD-leider Gerrit Zalm de
spreekwoordelijke stekker uit het kabinet heeft getrok
ken, dus niet terecht.
Stroomversnelling
Het leven van Balkenende heeft het laatste jaar een op
zienbarende vlucht genomen. Hij werd in 1998 Kamerlid
en financieel woordvoerder. Eind vorig jaar volgde hij na
de leiderschapscrisis in het CDA Jaap de Hoop Scheffer
op, de huidige minister van buitenlandse zaken. En nu
zetelt de hoogleraar in het Torentje. „Mijn leven is in een
enorme stroomversnelling terecht gekomen", erkent hij.
„Ik ben een publieke figuur geworden. Ik hoefde niet zo
nodig een topfunctie in de politiek, maar het is er op een
gegeven moment van gekomen en ik doe dit werk vanaf
de eerste dag met ongelooflijk veel plezier. Vooral omdat
de inhoud en de contacten zo boeiend zijn. Het pre
mierschap smaakt naar meer."
Vindt het thuisfront dat óók?
„Mijn vrouw Bianca, Amelie en ik moesten door een ge
wenningsproces. Mijn dochtertje was twee jaar en tien
maanden toen ik CDA-lijsttrekker werd en kon al aardig
kletsen. Ze is als het ware mee gegroeid met alle ontwik
kelingen. We zijn dol op elkaar. Ja, soms gaat er een dag
in het weekend, die voor haar is bedoeld, verloren. Ik
heb een drukke baan. Maar ik geloof niet dat die het
contact met Amelie heel veel in de weg staat. Tenminste,
ik probeer dat zo veel mogelijk te voorkomen."
Balkenende is de afgelopen vier jaar nauwelijks veran
derd. Hij vertoont geen macho-gedrag, is ontwapenend
bescheiden. Het imago van Harry Potter - door de media
aangemeten - draagt hij met liefde. Kortom, de CDA-lei-
der is aangenaam voorspelbaar, zoals de lauwwarme
passaatwind op Curasao. „Ik ben wie ik ben. Ik probeer
vooral vanuit idealen en inhoud wezenlijke dingen te be
reiken. Leiderschap bestaat volgens mij uit openheid,
betrokkenheid bij de ander en daadkracht. Die betrok
kenheid zit in de genen van het CDA, dat maakt ons
vooral anders dan de overige grote fracties."
Het CDA boekte in mei een enorme verkiezingszege en
volgens de laatste peilingen is die opmars nog niet tot
staan gekomen. Toch is de vraag of de democratie met
het uitschrijven van nieuwe verkiezingen op woensdag
22 januari wel een dienst is bewezen. De LPF - in mei
nog een beweging met 1,6 miljoen kiezers - is immers
versplinterd. Maar het ongenoegen van veel burgers is
daarmee niet weggenomen, erkent Balkenende. Volgens
oud-imam Haselhoef werd Pim Fortuyn niet in mei ver
moord, maar in oktober, toen het kabinet viel.
Balkenende: „We moeten niet denken dat we de zaak nu
achter de rug hebben, omdat de LPF laag staat in de pei
lingen. Dat zou wel de slechtste conclusie zijn. De ge
voelens van onvrede van veel mensen, die er nog steeds
zijn, moeten een plaats krijgen. Want er broeit nog
steeds iets in de samenleving. Dat houdt me sterk bezig.
En het zoekt een uitweg. Men accepteert niet meer dat
de politiek dingen voor zich uitschuift, zaken niet be
noemt. Dat moeten wij ons aantrekken. Er zijn dingen
wezenlijk veranderd. Het debat over waarden en nor
men is begonnen en is niet meer te stoppen, ongeacht
de coalitie die aantreedt."
Gewone burgers
Het CDA, bezweert Balkenende, zal onder zijn leiding
het contact met de gewone burgers blijven zoeken.
„Daarom wilde ik ook per se de woensdag vrijhouden
voor werkbezoeken in het land. Om te horen wat er in de
Nederlandse samenleving leeft. Ik wil een open be
stuurscultuur, er moet vrijuit in het kabinet en parle
ment gesproken kunnen worden. Wat we moeten blijven
aankaarten is dat er grenzen zijn gekomen aan de alles-
moet-kunnen mentaliteit. Een voorbeeld. Vroeger werd
veel niet besproken, uit vrees dat we minderheden zou
den stigmatiseren. Die angst is er nu niet meer. Want we
.weten ook: als je een te zacht beleid voert, keert de wal
het schip. Dan lijden de goeden onder de kwaden."
De campagne zal wat Balkenende betreft vooral gaan
over de geijkte thema's: veiligheid, zorg, files en onder
wijs. Dat de PvdA uitgerekend de fiscale aftrek van hypo
theekrente aan de orde heeft gesteld, vindt hij niet ver
standig. Eigenlijk onverantwoordelijk. „Daarmee zit de
PvdA op een hellend vlak. Het punt komt er steeds weer
op en werd meestal snel de kop ingedrukt. Maar nu
komt het in het verkiezingsprogramma. Ik waardeer de
moed, maar het is een heilloze weg. Niet acceptabel voor
ons." Volgens Balkenende zet de PvdA eigenlijk de hui
zenmarkt op losse schroeven. „Nu zegt men: het geldt
alleen de hogere inkomens. Maar wat volgt er daarna?
Die onduidelijkheid moet je niet hebben. Als je morrelt
aan de hypotheekrente ontstaan meteen risico's voor de
huizenmarkt. Ik hoop dat de prijzen stabiel blijven, maar
dan moet je niet met dit soort voorstellen komen."
Glaien ingooien
Het regeerakkoord is voor het CDA niet heilig, het eigen
verkiezingsprogramma is voor Balkenende vanaf mor
gen het uitgangspunt. Een volgende coalitie met de VVD
staat ook niet bij voorbaat vast: Balkenende houdt graag
de handen een beetje vrij. Zo staat, merkt hij fijntjes op,
het besluit tot de verkiezing van burgemeesters inmid
dels op losse schroeven, evenals de afspraak dat de on-
roerend-zaakbelasting in 2005 wordt afgeschaft. „Want
daar waren wij eigenlijk niet voor."
Wat de volgende coalitie betreft kan de VVD op zijn sym
pathie rekenen. Maar dan moet politiek leider Zalm de
komende maanden niet zijn eigen glazen blijven ingooi
en, waarschuwt hij. „Er zijn genoeg redenen om te zeg
gen: we gaan door met de WD. Maar ik zeg er wel twee
dingen bij: de kiezer moet het mogelijk maken en het
hangt er ook vanaf hoe de sfeer zich de komende maan
den ontwikkelt."
Balkenende voegt daaraan toe dat de recente aanval van
de WD op ontwikkelingshulp en de publieke omroepen
in zijn CDA niet bepaald met ovationeel applaus is ont
vangen. „Ik ben het me bewust: de verkiezingen naderen
en politici zijn bezig de gebruikelijke piketpaaltjes te
slaan. Maar ontwikkelingshulp en de publieke omroep
zijn voor ons CDA'ers ecnt reuze gevoelige punten."