TOERISME
I
4
k
ir
1
J
Indonesië
VRIJDAG 25 OKTOBER 2002
Een politieman houdt bij de piramide van Cheops de souvenirverkopers in de gaten. Worden ze al te opdringerig dan grijpt hij - samen met zijn collega's - in. Foto'sRob van den Dobbelsteen
Of we een waterpijp willen. Nee,
dat willen we niet. Net zo min als
mestkevers van albast, doorzich
tige mini-piramides van glas, uit-
gebleekte prentbriefkaarten of
zon omzeilende hemdjurken die
hier galabaya's worden genoemd.
Maar het zijn volhouders, Egypti
sche straatventers. Naast ons, bo
ven ons, onder ons, tussen ons;
overal die omsingelende cycloon
van wapperende handen, tulban
den, slechte gebitten en het ner
veus makende geflipflap van blo
te voeten over leem. 'Hé mister,
hé Frau, kaufen? Doe-Joe-want-
toe-bai?'
Soms wordt het ook de agenten
van de Egyptische tourist-police
te dol en geven ze hun kamelen
de sporen. 'Hela, hé, ho, ho, ho!'
Charge van de lichte brigade.
Met de piramiden van Gizeh als
décor. Roffelende hoeven, op-
wolkend zand waarachter de
zon verandert in een grapefruit,
zwaaiende stokken, gefluit, ge
joel. De groep sjacheraars stuift
als een vlucht vogels kwetterend
uit elkaar, duikt achter stenen,
pilaren en muurtjes, maar is vijf
minuten later alweer terug op
het slagveld. 'Hé Heidi, mister,
alles gratis.'
Egypte verwart, verbijstert, ver
bluft. Je denkt dat je door het
land reist, maar het land reist
door jou. Van 's ochtends vroeg
tot 's avonds laat - daarvoor en
daarna. Je hebt thuis, vóór ver
trek, je route nauwkeurig uitge
zet en de hoogtepunten aange
stipt. Maar je verdwaalt. Onher
roepelijk. 'Morgenochtend om
drie uur op', zegt de gids die je
naar Aboe Simbel zal begelei
den. En hoewel de naam van de
wereldberoemde tempel in het
hart van de Nubische woestijn,
gemarkeerd met vette uitroepte
kens op je voorkeurslijstje staat,
vraag je jezelf even wanhopig af,
waar je nu weer naar toegaat.
Tien dagen later, langzaam tot
rust komend op het lui luxe-
strand van Sharm-el-Sheikh,
wordt de film nog eens afge
draaid. Luxor, de Vallei der Ko-
ningen, de tempel van Hatsjeps-
oet, Kamak, Esna, Edfu, Kom
Ombo, Aswan, Philaë, Aboe
Simbel, Caïro, Sakkarah, Mem
fis, Djoser, piramiden van Gizeh
Fabelachtige, over en door el
kaar tuimelende beelden met
slechts hier en daar een kleine
pauze. Waarin we varend over
de Nijl, de zon rood van inspan
ning weg zagen glijden over de
palmkruinen, de nacht behan
gen met nevelsluiers het land
opkroop en de rivier de mysteri
euze glinstering kreeg van een
droomlandschap.
De oudste reisklassieker ter we
reld: varen over de Nijl. Een van
de eerste toeristen moet - nu
ruim 2600 jaar geleden - de
Griekse historicus Herodotos
zijn geweest. Hij voer (ijverig
schrijvend over het sprookje dat
hij zag) nog zeilend met een
feloek Afrika in en uit; nu pen
delen honderden hotelboten
volgens een vast patroon op en
neer tussen Luxor en Aswan. En
staan de passagiers al om half
zeven 's ochtends in lange rijen
voor de tempel van Hatsjepsoet,
Kamak en de graven in de Vallei
der Koningen. En kakelen de
gidsen in het Italiaans, Duits,
Engels en het Arabisch zo door
elkaar, dat al het onwaarschijn
lijke dat je ziet nóg moeilijker te
bevatten valt.
Ramses de Negende? Toetmosis
de Derde. Memeptah? Eerst
probeer je wanhopig te voorko
men dat je de gids alleen nog
maar ziet praten en nauwelijks
hoort. Dan - na een dag of wat -
zoek je gedeeltelijkje eigen weg
en sta je - als de zon nog maar
net op is - in je dooie eentje, in
een gewijde stilte ademloos te
kijken naar de wonderen van de
klassieke oudheid. 'Zoek naar de
details', had Nader gezegd,
'zoek naar het kleine. Pas dan
ontdek je Egypte.'
Collega Maisa, beweerde later
hetzelfde. Net - alsof ze dat zo
hadden afgesproken - bijna al
die andere gidsen in Egypte.
Maisa ontmoetten we op de
'Crown Jewel', één van die drij
vende suikertaarten die tussen
Luxor en Aswan varen. Zij
noemde zich bij voorkeur 'de
kolonel', kon geweldig moppen
Het meest gefotografeerde beeld van Egypte: de sfinx bij de pirami
den van Gizeh.
vertellen en liep met een stok
omdat ze van alles had gebro
ken toen ze in het voorjaar van
de trappen van de tempel van
Hatsjepsoet was gestruikeld. 'Ik
vertelde net dat de farao een
vrouw was en dat ze zich een
valse baard had aangemeten om
haar hofhouding te imponeren.
Ja, en dan neemt zo'n mens
wraak natuurlijk. Ook al is ze al
bijna vierduizend jaar dood.'
Met Maisa stonden we in de
tempel van Esna oog in oog met
de afbeeldingen van een aan
doenlijk pottenbakkertje (Ch-
noem, de god van de schep
ping) die op zijn draaischijf de
ene na de andere mens schept.
Met Maisa keken we in Kamak
over het roerloze, donker
spiegTende water van het Heili
ge Meer waarover elke nacht -
onthulde ze - een gouden boot
vaart, bestuurd door zilveren
vrouwen. (We geloofden haar
direct.) Met Maisa stonden we
in Kom Ombo voor het reliëf
met de chirurgische instrumen
ten die onder meer werden ge
bruikt om de gestorven farao's
te mummificeren.
Hoe dat ging, dat mummifice
ren? Maisa op haar best. Met die
hamer dóór, werd het neusbeen
verbrijzeld zodat ze met die
haakjes hier, de hersenen uit de
schedel konden pulken. Dat
mes van glas links, was voor de
ingewanden. Daar legden ze de
buik mee open. Als alle organen
weg waren gehaald, naaiden ze
boel weer dicht - met deze naal
den - waarna het lijk zeventig
dagen in het zout werd gelegd
om te drogen. Tot slot werd het
met zand, zaagsel en lappen op
gevulde lichaam omwikkeld met
linnen windels in de kist gelegd.
'Zoek naar de details en je leert
Egypte kennen.' In Aboe Simbel
- waarnaar we dwars door de
ontwakende woestijn naar toe
waren gereden - zagen we
rechts van de ingang van de gro
te tempel zo'n opwindend
beeldverslag van de door Ram
ses de Tweede gewonnen slag
van Kadesj, dat we werkelijk
dachten het mooiste te hebben
gezien. Maar toen hadden we
nog geen bezoek gebracht aan
de mastaba, de grafkelder van
Kagemni, aan de voet van de pi
ramide van Djoser.
Vaak is het geluk met de onwe
tende. We wilden - omdat we er
zoveel moois over hadden gele
zen - naar de laatste rustplaats
van de onder farao Oenas die
nende grootvizier Ti. Maar dat
kon even niet. Het aggregaat dat
voor de verlichting zorgde, liep
zich nog warm. With ten minu
tes, all is okay', zei de suppoost
die wilde aantonen dat er met
z'n Engels niks mis was. Dus lie
pen we om de tijd te doden
even binnen bij buurman Ka
gemni, collega van Ti.
Misschien dat ons zicht enigs
zins was vertroebeld toen we
een uurtje later alsnog naar de
tombe van Ti gingen. Het krioel
de er van de mensen. En ook
was de verrassing enigszins weg.
De verrassing van die in steen
gebeitelde weergave van de ma
nier van leven in Egypte, nu bij
na vijfduizend jaar terug. De te
rugblik op Ti's boottocht tussen
de papyrusvelden is terecht we
reldberoemd; de drie vissers in
de mastaba van Kagemni zijn
dat niet. Maar ook zij lijken wa
rempel te bewegen. Net als die
twee vrijende krokodillen, de
dansers (het rechterbeen gehe
ven tot ver boven het hoofd), de
door het water wadende kudde,
de vissen, het nijlpaard met jong
en de melkende boer die zojuist
een spantouw om de achterpo
ten van de koe heeft gebonden.
Kagemni nam alle tijd voor ons.
Helemaal alleen wandelden we
door zijn huis en opnieuw dach
ten we het mooiste te hebben
gezien. Totdat we op de begane
grond van het Egyptisch muse
um in Cairo in de tweede zaal
links (vitrine 39) op het beeldje
stuitten van de kleermaker van
Cheops, de lilliputter Seneb. De
onbekende kunstenaar vereeu
wigde hem samen met z'n gezin
en de blik van zijn vrouw (trots,
Een van de reusachtige, twintig meter hoge beelden die Ramses II,
de grootste farao van het oude Egypte, van zichzelf liet uithakken
voor de tempel van Aboe Simbel.
FEITEN&CIJFERS
Reis. De beschreven trip (Luxor - Aswan - Caïro)
is gebaseerd op een 8-daagse rondreis ('Caïro en
Cataract') van Isropa met daarop aansluitend
een kort verblijf in de badplaats Sharm-el-Shei-
kh. Zowel Luxor als Sharm-el-Sheikh wordt vanaf
Schiphol rechtstreeks door Transavia aangevlo
gen.
Prijsindicatie. Rondreis vanaf 955 euro per per
soon; vlucht Caïro - Sharm-el-Sheikh 158 euro;
verblijf Sharm-el-Sheikh (afhankelijk van de ge
kozen accommodatie) tussen de 250 en 570 euro.
Accommodaties. Tijdens de rondreis wordt op
een Nijlboot geslapen; in Caïro in een uitstekend
drie-sterrenhotel. De treinreis naar Caïro wordt
gemaakt in een 2-persoons couchette. In Sharm-
el-Sheikh kan worden gekozen uit een grote vari
ëteit aan hotels en appartementengebouwen.
Absolute top is het onder Nederlandse leiding
staande Grand Sharm (aangeboden door onder
meer Holland International en Arke); Palace
Sharm en Marriott (aangeboden door Isropa)
zijn ook van een voortreffelijke kwaliteit.
Geld. Een Egyptische pond staat gelijk aan circa
23 eurocent. Er kan bijna overal worden gepind
(vaak ook in de luxehotels). Creditcards, dollars
en euro's zijn welkom in de grotere hotels.
Beste reistijd. Het hoogseizoen in Egypte loopt
van november tot en met maart. Maar ook dan
kan het er zeer warm zijn. In april wil het' in de
woestijn nog wel eens flink waaien (zandstor
men!); in juli en augustus loopt de temperatuur
vaak op tot ver boven de 40 graden.
Reisgidsen. Zeer goed beviel ons de gids uit de
Expert-reeks (uitgeverij Van Reemst). Eveneens
aanbevolen: Trotter (met veel praktische tips,
uitgeverij Lannoo), Capitool (mooi geïllustreerd,
uitgeverij Van Reemst) en Brandaen (diepgaand,
uitgeverij Gottmer).
Gezondheid. Vaccinaties zijn voor Egypte niet
verplicht. Aangeraden echter wordt wel een
DTP-prik te nemen en een inenting tegen Hypa-
titis A. Neem medicijnen mee tegen diarree.
REISBERICHTEN
vanL
beschermend, vol liefde) is zo
schitterend getroffen, dat de
Mona Lisa erbij verbleekt tot
een plakplaatje.
'Zoek naar de details en je leert
Egypte kennen'. Maar zal je het
land ooit leren kennen? 'In geen
duizend jaar', meende Ibrahim,
die ons voor 40 dollar twee da
gen rondreed in overrompelend
Caïro. En die ons vanaf de cita
del voor het eerst de boven de
horizon uitstekende piramiden
liet zien. En die ons in Memfis
kofta's leerde eten, gekruide
lamsworstjes. En die ons vlekke
loos door de grootste verkeers-
knoop ter wereld leidde, die van
Cairo. Tot twee keer toe scheur
de zijn chauffeur dwars door
een rood stoplicht. 'Don't wor-
rie', zei hij, 'He is an excellent
Egyptian driver'. Maar waarom
remde de man daarna dan wel
af voor groen? 'Om te wachten
op other excellent Egyptian
drivers.'
Één grote, fascinerende chaos
Egypte. Kijk maar naar wat er
gebeurt als op de markt van Ed
fu een enorme vrachtwagen met
oplegger probeert te keren. De
koetsjes die de reizigers van de
Nijlboten naar de tempel bren
gen, konden er plotseling niet
meer door en zeventig, tachtig,
honderd galabaya's dromden
met geheven vuist opgewonden
samen voor de cabine van de
truck. De Oriënt pur sang. De
brandende zon, de stofwolken,
de daartussen door schemeren
de warboel van tulbanden, ge
sluierde vrouwen en rennende
kinderen; de marktkramen vol
poefs, tapijten, kamelenzadels,
waterpijpen, kruiden, groentes,
dadels en snuisterijen; de scher
pe geuren; het schelle gegil van
een panfluit; de hinnikende
paarden, de ezeltjes en die ene
onverstoorbaar kauwende ka
meel, vastgehouden door
Moestafa, de koetsier van ons
koetsje 'number sixteen, gut en
thalten.'
Het is die chaos die Egypte zo
bijzonder maakt. En die door de
Egyptenaren met hartverwar
mende overgave wordt gekoes
terd. Als ze de tempel van Aboe
Simbel tweehonderd meter van
de oude, met water volgelopen
plek (Nassermeer) opnieuw op
bouwen, wordt de bij een aard
beving aan brokken gevallen
kop van Ramses de Tweede
weer net zo slordig aan z'n voe
ten gelegd als vroeger. En als ze
met een spateltje cement de vol
butsen en krassen zittende re
liëfs in Kamak restaureren, dan
wordt dat met grote nauwgezet
heid niet al te netjes gedaan. En
als ze de sfinx bij de piramiden
van Gizeh tot aan zijn teenna
gels uitgraven, dan blijft die
neusloze apenkop keurig zoals
hij was.
Waar je ook komt in Egypte:
overal blinkt de schittering van
het onvolmaakte.
Rob van den Dobbelsteen
Ooit
In het Land van Ooit wordt momenteel een actie voor Unii
houden. Langs de Laan van Ooit staan borden met foto's vai
ghaanse kinderen. Unicef laat zo weten dat voor slechts 2 i
een kind in Afghanistan een heel jaar naar school kan en hj
dat bezoekers bij het kopen van een toegangsbewijs een bijdi
willen doneren. Alle 350 medewerkers van het Land van Ooit
len tijdens een deel van een drukke dag belangeloos werken.]
salaris schenken zij voor hetzelfde doel aan Unicef. Het Land
Ooit heeft de afgelopen jaren meerdere hulporganisaties en
de doelen gesteund.
Q
Bonaire
Het Bonaire Toeristenbureau heeft twee nieuwe vakantlebrd
res uitgegeven. 'Bonaire bon bini' is een mini-magazine metj
mene informatie over het eiland. In de duikbrochure wordt|
delijk wat je allemaal onder water kunt zien en doen. Het
telt 86 officiële duikplekken. Ook snorkelaars kunnen er voloj
nieten. Belde gratis brochures kunnen worden aangevraagl
telefoon 023 543 07 04 of per e-mail europe@tourismbon]
Altamira
De beroemde grot van Altamira in Spanje is vanaf deze r
minimaal een jaar voor het publiek gesloten. Dat is nodig 1
een enkele jaren geleden begonnen onderzoek waarbij wordr
studeerd wat er in de Spaanse grot gebeurt met en zondeJ
bliek. Toeristen die toch de grottekeningen willen zien, kul
naar een onlangs geopend museum waar replica's zijn aaf
bracht.
NS Travel
'KortWeg Steden - de Weg naar de Stad' is de naam die NS T
heeft gegeven aan de nieuwe, 116 pagina's dikke stedengidsl
het winterseizoen. Daarin staan arrangementen naar 47 stl
in Europa. De trein staat uiteraard centraal in de gids, mal
zijn ook reizen per boot en vliegtuig. Verder zijn de nieuwe!
chures verschenen voor Disneyland Parijs en voor de Frf
hoofdstad zelf. Daarin komt de hogesnelheidstrein Thalys f
vuldig voor, maar men kan ook met eigen vervoer reizen.
Verdere informatie: telefoon 030 297 72 91 en/of inte)
www.nstravel.nl.
Q
Kaapverdië
De Kaapverdische Eilanden is een nieuwe winterbestemmir
het programma van Holland International. Er worden twee a
gementen aangeboden: een 15-daagse rondreis (Inclusief ee
daagse zeilcrulse) en een 8-daagse individuele rondreis. Pr
zijn vanaf 759 euro per persoon op basis van logies en on
Met de Kaapverdische vliegmaatschappij TACV wordt, In 0
veer zes uur, rechtstreeks vanuit Amsterdam naar het eilan<
gevlogen. Vandaaruit worden enkele van de overige tien eilai
bezocht De reizen kunnen vanaf eind oktober bij de relsbur
geboekt worden.
Agrltoerisme
Het agrltoerisme, oftewel het logeren bij de boer, wordt c
Italië langzamerhand populairder, zo meldt het Italiaanse
keersbureau. Afgelopen zomer werden er 1,25 miljoen overri
tingen geboekt wat bijna 400 miljoen euro in het laatje brJ
Meer dan 600.000 vakantiegangers logeerden een of meel
nachten op het Italiaanse platteland. Een kwart van hen kornf
het buitenland. Komend najaar worden nog eens 300.000 1
rentoeristen' verwacht. Met name in Toscane, Umbrië en Le 1
che is het agrltoerisme al behoorlijk in trek; het zuiden is in]
mars.
Brabant
In Brabant gevestigde musea - zo blijkt uit een zojuist afger
onderzoek - zijn 'tevreden' over het voorbije seizoen: zij krl
evenveel of meer bezoekers dan In 2001. Hun omzet steeg
40%. Minder tevreden zijn de eigenaren van de attracties
helft van de ondervraagden gaf aan minder bezoekers te heb
gehad dan vorig jaar en een kwart van hen had daardoor ook
lagere omzet. De hotels in Brabant zijn matig tevreden - -
zegt minder bezoek te hebben gehad - de campings en bu
lowparken daarentegen boekten over het algemeen wel meet
zoek, zij het dat dat niet in alle gevallen heeft geleid tot r
omzet. Van de jachthavens gaf i op de 5 aan meer gasten te
ben gehad dan in 2001, zo meldt het Brabants Bureau voor
risme.
Frankrijk
De vertegenwoordiging van Toeristisch Frankrijk in ons land,
son de la France, heeft een nieuwe najaar/winter brochure ui
bracht, ledereen die de komende maanden naar het zuiden a
reizen kan, bladerend door de gids, daarvoor ideeën opdoen,
gaat zowel om simpele dagtrips als aparte bestemmingen
gids is gratis (dat wil zeggen exclusief porto) aan te vrage
Maison de la France, telefoon 09 00 11 22 332 (0,50 cent p/i
informatie@fransverkeersbureau.nl.
Duinrell
Vakantiepark Duinrell in Wassenaar heeft een nieuwe, tot jal
ri 2004 geldige brochure uitgebracht. In de geheel geactualii
de prospectus staan alle bijzonderheden over het park vermi
Meer informatie: telefoon 070 515 52 58 en/of internet www.dulnrell.nl.
'1
Tips. Egyptenaren verwachten voor elke dienst
(hoe klein ook) een fooi {bakshish). Dat kan in
het begin knap irritant zijn, maar wie gewoon de
knop omdraait en zorgt dat hij een stapeltje los
sen ponden bij de hand heeft, raakt er al vlug aan
gewend. Een visum kan reeds in Nederland wor
den aangevraagd, maar handiger en goedkoper is
het bij aankomst een visum op het vliegveld in
Egypte te kopen. Neem daarvoor 16 dollar in
contanten mee. GSM-telefoons functioneren in
Egypte uitstekend.
Verdere informatie: Egyptisch Verkeersbureau
in Brussel, telefoon 00 32 26 47 38 58 en/of www-
.touregypt.net.
Waar kan je nog zonder risico's naar toe reizen? Niet r
Indonesië, blijkt nu. Maar ook niet naar New York. Of
je. Of Turkije. Of Helsinki. OfTelAviv.
Elke maand, elke week bijna, gebeurt er wel iets. Ik ho I
maar even in mijn archief te duiken en ik zit achter ee
pel berichten die weergeeft wat voor ernstigs er niet
heel lang geleden plaats vond in Londen. En in Parijs.
Djakarta. En in Moskou. En in Kathmandu (Nepal). Ei
Luxor (Egypte). En in Recife (Brazilië.
Is het geen door de ETA of de IRA tot ontploffing gebri
autobom, dan zijn het wel rovers of verkrachters die d
ristenstroom doen stokken. Is het geen staatsgreep of
aardbeving, dan zijn het wel gewelddadige moslimfur
mentalisten of zelfrnoordenaars die het Nederlands m|
terie van buitenlandse zaken noodzaken een zogehete#
'negatief reisadvies' af te geven.
In de meeste gevallen verdwijnt zo'n advies binnen en!
dagen uit beeld. Om niet veel later weer uit de kast te V
den gehaald voor een ander deel van de wereld. I
Geen plek lijkt veilig. Maar
ik ben niet van plan me
van die wetenschap iets
aan te trekken.
Rob van den Dobbelst
De schitterende reliëfs in de tempel van Aboe Simbel.
