KUNST CULTUUR
Meester van het overdonderende kleurenspel
Alle lof voor kunst verstandelijk gehandicapten
Winnaar AKO-prijs staat
op bij Barend en Van Dorp
tis cd
ïdaagse
assé
Nederlandse
schrijvers in
Boedapest
'A new day' voor Celine Dion
dinsdag 22 OKTOBER 2002
R5
ege
Maan is
biiitina Film
f zi
m - De film Volle
dei jgt vrijdagavond een
lm uitgereikt. In an-
fte'veek tijd heeft de film
ep ezoekers getrokken.
f een film de grens van
ezoekers passeert,
deen Platina Film uitge-
is de tweede film van
,tJjohan Nijenhuis op rij
al inderscheiding ont
eer viel vorig jaar ook
ut 'Costa!' te beurt.
1 ok uiteindelijk 700.000
T1i( i en was hiermee de
iai chte Nederlandse film
Buitenlandse distri-
l\je ebben nu ook interes-
d lm getoond. Regisseur
va enhuis voert op dit
hei overleg met onder
tsland en Scandanivië.
>e controle
,;ring$teen
iM - Mojo Concerts
iavond bij het con-
r w mee Springsteen in
nieuw elektronisch
ysteem voor de kaar-
niji elftse promotor intro-
n e nieuw wijze van
nijen in verband met
erichten over het in
veijqn van valse toe-
lijzen voor het enige
van de Amerikaanse
rin ons land. Mojo
uit dat alle nage-
ckets als zodanig zul-
n ontdekt, ondanks
,4- it ze wellicht zijn ge-
Lifyet officiële blanco
tvorig jaar uit een van
■J tkoopadressen werd
Op de zwarte markt
;elopen weken zeer
agen betaald voor
e van wat vele pop
els nu al 'het concert
ai' noemen. De prij-
warte kaartjes lopen
euro.
Floris Verster geëerd met grote overzichtstentoonstelling in Lakenhal
door Rody van der Pols
leiden - Mondriaan, Van Cogh,
Toorop. Dikke kans dat wie voor
de Tweede Wereldoorlog iemand
gevraagd had dit rijtje af te ma
ken, de naam Floris Verster te ho
ren had gekregen. De Leidse
schilder gold tijdens zijn leven
(1861-1927) als een van de grote
kunstenaars van ons land. En
hoewel hij daarna langzaam in
de vergetelheid raakte, is Leiden
hem altijd blijven koesteren. Re
den genoeg voor Stedelijk Muse
um De Lakenhal om een grote
expositie aan de meester van het
bezielde stilleven te wijden.
Want dat Verster geliefd is in
zijn geboortestad, staat voor
Christiaan Vogelaar buiten kijf.
„Regelmatig krijgen we bezoe
kers over de vloer die vragen
wanneer we weer eens aandacht
aan zijn werk besteden", vertelt
de Lakenhal-conservator. En
vanaf vrijdag is het dus zover.
Hoog tijd, vindt ook Vogelaar.
Want voor de laatste grote Ver
ster-tentoonstelling moeten we
25 jaar terug in de tijd. „En dat
is te lang voor zo'n talentvolle
kunstenaar. Zeker omdat we in
de loop der jaren een hele reeks
nieuwe werken van hem ver
worven hebben."
Bovendien, zo stelt Vogelaar,
werd het tijd om een leemte te
vullen: sinds de Tweede Wereld
oorlog is er nauwelijks onder
zoek naar deze belangrijke schil
der gedaan. „Daardoor zijn een
heel aantal facetten van zijn
werk onderbelicht gebleven.
Zijn rol als tekenaar bijvoor
beeld. Of zijn etsen, daar heeft
nog nooit iemand echt naar ge
keken. Ook zijn er allerlei voor
studies opgedoken. Die laten
zien dat de bloemstukken, die
zo uit de losse pols geschilderd
lijken, in feite nauwgezet ge
componeerd zijn."
Dat er na de oorlog nauwelijks
kunstcritici belangstelling voor
zijn werk hebben getoond, is ei
genlijk vreemd. Zeker als je be
denkt dat een tentoonstelling
van zijn werk voor de oorlog
massa's mensen op de been
wist te brengen, dat zijn doeken
in die tijd werden gekocht door
gerenommeerde verzamelaars
als H. Kröller-Möller, en dat zijn
werk massa's navolgers kent.
Vogelaar „Je hoeft er maar een
Sotheby-catalogus uit de jaren
twintig of dertig op na te slaan
of je wordt doodgegooid met
bloemstillevens in de traditie
van Verster."
Wat ging er 'mis'? Waardoor
raakte Verster in de vergetel
heid? Vogelaar: „In het kort kun
je zeggen dat Verster, die tijdens
zijn leven nog als een exponent
van de avant-garde wordt ge
zien, later het stempel van ach
terhaald kunstenaar opgedrukt
krijgt. Hoe komt dat nu? Na de
oorlog wordt modem gelijkge
steld aan abstract. En met ab
stracte kunst heeft Verster zich
nooit beziggehouden. Hij was
vooral een ambachtelijk kunste
naar, die weinig met theoreti
sche beschouwingen ophad.
Met De Stijl bijvoorbeeld, die
nota bene in Leiden werd opge
richt, heeft hij nooit iets te ma
ken gehad."
Daarnaast speelde ongetwijfeld
mee dat Verster een terugge
trokken bestaan heeft geleid.
Geen uitspattingen, geen over
spel, geen verre reizen, niets dat
het leven van een schilder als
Jan Toorop zo tot de verbeel
ding deed spreken. Vogelaar
„Het was een ontzettend brave,
burgerlijke man. Heel terugge-
Lakenhal-conservator Christiaan Vogelaar: „Hoog tijd om weer eens aandacht te besteden aan het werk van Verster." Foto: Henk Bouwman
trokken ook. Hij vond het verve
lend als er mensen op bezoek
kwamen."
Ondanks zijn isolement stond
Verster niet volledig los van het
heersende kunstklimaat. Een
aantal bekende kunstenaars
speelden een rol in zijn leven.
Zo kreeg de zeventienjarige Ver
ster bij het Leidse kunstenaars
genootschap Ars Aemula Natu
rae les van George Hendrik
Breitner. In die vormende jaren,
tijdens welke hij studeerde aan
de Haagse Academie, liet Verster
zich nog voornamelijk inspire
ren door de Haagse School, wat
zich uitte in somber getinte
landschappen. Toen hij later in
Brussel aan een avondacademie
lessen volgde, ontmoette hij Jan
Toorop, die een grote invloed
op zijn werk zou hebben.
„Toorop laat Verster kennisma
ken met het symbolisme", ver
telt Vogelaar. „Deze uit Frankrijk
overgewaaide stroming maakt
dat Verster de werkelijk meer en
meer los laat. Daarvoor in de
plaats gaat hij experimenteren
met gekunstelde licht- en
kleureffecten." Dit resulteert in
bloemstillevens, waarvan het
overdonderende kleurenspel
een bijna bedwelmend effect op
de kijker heeft. De onmiskenba
re suggestie van mysterie en ver
val oogsten alom bewondering.
In 1894 is het plotseling afgelo
pen. Ondanks het succes kiest
Verster voor het maken van to
taal ander werk. Schilderijen
maken plaats voor waskrijtteke-
ningen. Een groter contrast met
ïti
"1 lagwerker
t lora Band
^(Robert van den Bosch,
jj, rbij de Jong Flora
iijnsburg, is kampi-
iaj rden op het Nationaal
e j unpioenschap voor
lje :rs dat werd gehouden
ij iservatorium van
m den Bosch behaal-
oj ten in de hoogste af-
1(j verwierf daarmee de
z ie 'Uitmuntend'. Sa-
)e zijn leraar Joost de
oe elde hij een slagwerk-
U mee ook de eerste
gj behaald in een ande-
aa
1 b
beeldende kunst recensie
Bernadette van der Goes
Expositie: 'Ontmoeting, tien van hier en tien van
daar'. Prijzen: 85 t/m 800 euro. Te zien: t/m
27/10, vr., za., zo. 13.00-17.00 uur, Ars Aemula
Naturae, Pieterskerkgracht 9a, Leiden
Mensen met een verstandelijke handi
cap zijn anders dan 'gewone' mensen.
Dat merk je vooral wanneer je met hen
probeert te communiceren. Vaak blij
ken onze taal en rationele manier van
denken daarvoor niet toereikend. An
ders wordt dat wanneer wij het op een
andere manier proberen. Bijvoorbeeld
via lichamelijke expressie, muziek of
beeldende kunst. Kortom wanneer we
uitdrukkingsvormen gebruiken waar
bij gevoel en intuïtie een grote rol spe
len. Dan blijkt plotseling dat die ver
schillen helemaal niet zo groot zijn.
Om dit vast te kunnen stellen zou, ie
dereen een bezoekje moeten brengen
aan de tentoonstelling bij Ars Aemula
Naturae, waar werk te zien is van zo
wel leden van Ars als kunstenaars van
Atelier De Haagse School. In het atelier
werken mensen met een verstandelijke
handicap, die begeleid worden om
hun talent voor beeldende kunst zo
goed mogelijk te ontwikkelen.
De resultaten zijn verbluffend. Het
werk van de negentien deelnemende
kunstenaars hangt in paren naast el
kaar. Steeds zien we een werk van een
kunstenaar van Atelier De Haagse
School naast dat van een Ars-lid, of
andersom. Waardoor het niet meteen
duidelijk is welk kunstwerk door ie
mand met een verstandelijke handicap
is gemaakt. Wie dat probeert te raden
blijkt het vaak mis te hebben.
Kunstenaars met een verstandelijke
handicap hebben evenveel gevoel voor
vormen en kleuren als anderen. Van
Fred Bettenhaussen is er een prachtige
compositie in zwart, blauw en wit,
waarin een sterk geabstraheerde brug
is te herkennen. Hans Kuiper schilder
de een vrolijk lentelandschap met
mals jong gras en een schitterende
blauwe lucht. Hans de Regt beeldde
vier muziekinstrumenten af in een rit
misch patroon van gekleurde blokjes.
En ook de humor ontbreekt niet. 'Een
flinke knuffel', luidt de titel van het
werk van Alida Schaap, waarop een
grote hond zijn poten liefdevol op de
schouders van een vrouw legt, klaar
om haar gezicht te likken.
Het werk van de Ars-kunstenaars sluit
hier goed bij aan. Bij hun keuze van de
werken uit Atelier De Haagse School
lieten zij zich namelijk vooral leiden
door wat hen persoonlijk aansprak. Zo
is er van Ars-lid Marjolijn Groustra een
fantasielandschap met bollenvelden
en boerinnen in klederdracht. Het
hangt naast een schildering van acryl
verf op papier door Harold Mansveld.
We zien een stad bij nacht. Hoog bo
ven de huizen vliegen niet alleen vo
gels, maar zweven ook bloemen en
hangt er een wonderlijke abstracte
vorm in de lucht.
Op een andere plek in de expositie laat
Mansveld zich echter van een veel
minder dromerige kant zien. Namelijk
wanneer hij in een directe en zakelijke
stijl de robuuste vormen van een
stormvloedkering weergeeft. Daarmee
toont hij eens te meer hoe veelzijdig
het werk van deze kunstenaars is. Ars
Aemula Naturae verdient alle lof voor
de wijze waarop zij ons daarmee ken
nis laat maken.
zijn eerdere werk is bijna niet
denkbaar voor grillige, giftige
doeken komen nu heldere,
transparante en realistische te
keningen in de plaats. 'Het
schoonmaken van zijn kunste
naarsschap', noemt Vogelaar
deze plotselinge breuk, die vol
gens de conservator veroorzaakt
werd door een grote, persoonlij
ke crisis. „Het op orde brengen
van je hoofd houdt ook het op
orde brengen van je kunste
naarsschap in."
In diezelfde periode verhuist de
schilder met zijn kersverse
vrouw Jenny Kamerlingh Onnes
van de Leidse binnenstad naar
Groenoord, een fraai buiten aan
de rand van de stad. In de jaren
die volgen blijft de schilder on
verminderd productief, maar
lang niet zo vernieuwend meer.
De intieme leefomgeving van
zijn huis en zijn tuin keren
steeds in zijn werk terug. Net als
een reeks objecten die hij keer
op keer schildert. „Op prachtige,
verstilde wijze", vindt Vogelaar.
„Op zo'n manier dat het ge
voelsleven van de kunstenaar
erin doorklinkt."
Wanneer in 1926 Versters vrouw
sterft en de gemeente hem zijn
landgoed dreigt af te nemen, is
het afgelopen met zijn kunste
naarsschap. Verster krijgt een
zware depressie en raakt geen
penseel meer aan. Een jaar later
wordt hij gevonden in de vijver
van zijn geliefde Groenoord. Of
het zelfinoord was, is nooit dui
delijk geworden. Vogelaar sluit
het zeker niet uit. „Extra tra
gisch is dat zijn huis pas begin
jaren zestig door de gemeente is
afgebroken. Hij had daar rustig
zijn oude dag kunnen slijten."
Floris Verster, van 25 oktober
tot en met 2 maart 2003 in Ste
delijk Museum De Lakenhal,
Oude Singel 28-32 in Leiden.
amsterdam/anp - Zeven Neder
landse schrijvers treden komen
de week op tijdens een literair
festival in de Hongaarse hoofd
stad Boedapest, georganiseerd
door het Nederlands literair
Productie- en Vertalingsfonds.
Het festival heet Bolygó Hol-
landok (De Vliegende Hollan
ders). De auteurs zijn Douwe
Draaisma, Johan Goudsbloem,
Amon Grunberg, Judith Herz-
berg, Moses Isegawa, Stephan
Lang en Harry Mulisch. Ze tre
den op met Hongaarse collega's
als Péter Esterhézy en Péter Zi-
lahy.
ï/gpd - De stichting
n e Propaganda Ge-
10jers heeft besloten geen
cameer weg te geven in
w van de Muziektien-
olgens directeur Nick
sch van de stichting
e ;en platenzaken veel
reacties van het pu-
de promotie-cd die in
r tien dagen lang werd
bij aanbesteding van
—laid bedrag (vorig jaar
„De beleving van de
it, daar gaat het om.
-J» te horen krijgt: 'Men
Jlniet leuk, men vindt er
moet je je na zoveel
;en of het nog wel zin-
werd de Muziektien-
inds 1996 de nieuwe
is 1 de Platentiendaagse,
bi»et twintigjarig jubile-
Dttot twintig dagen ver-
jnfulijks werden tijdens
Bement 500.000 tot
1 fd's weggegeven. Vol-
sl tenbosch is de stich-
r nu op zoek naar 'een
it. ïggevertje, een ander
n|
ontkent dat de af-
ze van de Muziektien-
;ts maken heeft met ma-
sl#le cd-branche. „Nee,
;azin. Maar als je zo'n
)ofc twintig jaar doet,
ieil niet per se te zeggen
altijd mee moet door-
Hn/ir larnk Mnorman l-onHo fKonviI' L-nmon 11 roar aron Miwlarlqn#! tr\t mai 1QIA sin
la louviere - De Canadese zangeres Celine Dion poseert met een groep dansers, met wie ze werkt aan haar nieuwe show 'A new day*. Ze is
daarvoor neergestreken in het Belgische plaatsje La Louviere. De show wordt geregisseerd door Franco Dragone, die ook verantwoordelijk is
voor Cirque du Soleil. De première van Dions programma is op 25 maart in Las Vegas. Voor de repetities is de zangeres voor drie maanden naar
België verhuisd. Dat was een eis van de r(f 'sseur. Foto: Reuters/Thierry Roge A
door Jacob Moerman
Amsterdam - De Nederlandsta
lige boekenwereld staat woens
dagavond weer volop in de be
langstelling, wanneer de win
naar van de AKO-Literatuurprijs
2002 bekend wordt gemaakt Op
18 september zag de zogeheten
'shortlist' het licht. Normaal ge
sproken bevat die zes titels,
maar deze keer koos de jury
slechts vijf schrijvers die in aan
merking komen voor de prijs.
De bekendmaking van de win
naar is te zien tijdens het televi
sieprogramma Barend en Van
Dorp.
Een wandeling langs de geno
mineerden maakt duidelijk dat
de jury het niet eenvoudig moet
hebben gehad; uit een aanbod
van 270 Nederlandse boeken in
het genre oorspronkelijk literair
proza voor volwassenen kozen
zij voor drie romans en twee
niet-fictieve prozawerken. Een
overzicht van de vijf boeken en
hun schrijvers.
Renate Dorrestein
De enige vrouw in het gezel
schap. Dorrestein heeft al bijna
twee decennia een plaats bin
nen de Nederlandse letteren. Ze
debuteerde in 1983 met de ro
man 'Buitenstaanders', waarna
bijna ieder jaar een boek van
haar hand verscheen. Bij het
grote publiek brak ze door met
"Want dit is mijn lichaam', het
Boekenweekgeschenk van 1997.
Een jaar eerder werd haar ro
man 'Een sterke man' genomi
neerd voor de Libris Literatuur
prijs. Dorrestein is nu een van
de kanshebbers met haar roman
'Zonder genade'. Hierin staan
de gevoelens centraal van een
echtpaar dat een kind heeft ver
kende thema's komen weer
naar voren, waaronder de
kracht van het toeval en het ver
langen naar het ideale gezin.
Allard Schroder
Een van de grote verrassingen,
omdat de roman 'De hydro-
graaf van Allard Schroder zich
alleen door de fijnproevers laat
genieten. In het boek is de
schrijver in de huid gekropen
van een op het eerste gezicht
dodelijke saai personage: een
natuurkundige die de wetten
van de zeeën onderzoekt in het
belang van de scheepvaart. De
hydrograaf in de roman is overi
gens al 56 jaar dood op het mo
ment dat het verhaal begint.
Schroder stelt zich op als zijn
biograaf. Op basis van de karige
nalatenschap komt vervolgens
een universum tot leven waarin
het onrustige en romantische
zeemansbestaan wordt gekop
peld aan een beschrijving van
de onschuldige periode aan de
vooravond van de Eerste We
reldoorlog.
Léon Hanssen
Met 'Sterven als een polemist'
schreef cultuurhistoricus en lite
ratuurwetenschapper Léon
Hanssen het tweede deel van
zijn biografie over Menno ter
Braak. Het eerste deel, Want al
le verlies is winst', verscheen
twee jaar geleden. Hanssen
maakte eerder naam als kenner
van de belangrijke historicus Jo
han Huizinga en publiceerde
onder meer de studie 'Huizinga
en de troost van de geschiede
nis'. In zijn biografie over Ter
Braak komt zowel een indruk
wekkende beschrijving van deze
intellectueel en strijder tegen
het nazisme naar voren als een
beeld van de maatschappelijke
en kunstzinnige opvattingen
van Nederland tot mei 1940, de
maand waarin Ter Braak zelf
moord pleegde. Eerder dit jaar
ontving Hanssen voor zijn boek
al de Busken Huetprijs.
Paul Claes
De enige Vlaming in het gezel
schap. Claes heeft al een om
vangrijk oeuvre op zijn naam
staan, waaronder romans,
dicht- en essaybundels en verta
lingen.
Voor de Libris Literatuur Prijs
werd hij al twee keer genomi
neerd. Maar nog niet eerder
voor de prijs van AKO. De ver
teller in zijn roman 'De Kamele
on' is de historische figuur Che
valier d'Éon en de roman is op
te vatten als een fictieve versie
van diens memoires. Claes blijft
trouw aan de historische ver
haallijnen, met onder meer een
beschrijving van de deelneming
aan de Zevenjarige Oorlog.
Daarnaast is 'De Kameleon' een
echte schelmenroiBn. Qaes
sleepte eerder dit jaar al de Mul-
tatuliprijs in de wacht.
Frank Westerman
Westerman maakte eerder
naam met zijn succesvolle boek
'De graanrepubliek', over de
manier waarop de Grote Ge
schiedenis vat kreeg op de klei
dorpen in het noorden van Gro
ningen. Het werd genomineerd
voor de Gouden Uil en de Gene
rale Bank-literatuurprijs en be
kroond met de Lou de long-prijs
voor eigentijdse geschiedenis.
Westerman was de afgelopen ja
ren actief als schrijver-journalist
in Moskou, en vanuit deze func
tie is zijn genomineerde boek
'Ingenieurs van de ziel' ont
staan. Hierin geeft hij een beeld
van de schrijvers de zich staan
de probeerden te houden bin
den het Sovjet-systeem.
