t
Grenzen
aan
humor
op tv
w
L
'De paniek is toegeslagen'
r
'Het is een
hele enge
ontwikkeling'
19 OKTOBER
2002
JR
ill
WEEKENDBIJLAGE
Achtergrond
Leerkrachten
slachtoffer
van geweld
op school
Paul de Leeuw mag zich niet langer
satirisch uitleven bij de NCRV. Met het
verbod op de uitzending van 'Herberg de
Leeuw' over prins Claus, escaleerde de door
velen voorspelde vete tussen de komiek en
de omroep. Kortzichtigheid uit angst om
leden te verliezen? Of heerst er in
omroepland een klimaat waarin
middelmaat heerst en de grenzen van het
fatsoen te angstvallig worden bewaakt?
Interview
Paul van Vliet
vindt voldoening
in werken
voor Bangladesh
door Eric de Bie en Berrit de Lange
De ingeperkte vrijheid van tv-program-
mamakers, de lafhartige houding van
de omroepen en de dreiging van een
humorloos tv-aanbod, daar gaat het om aan
de discussietafel. Op verzoek van deze krant
zijn aangeschoven:
Roek Lips, manager-televisie van de NCRV,
die zijn besluit om de uitzending van Paul de
Leeuw te schrappen met verve verdedigt. Te
gelijkertijd beweert hij stellig dat 'de NCRV
vernieuwing niet uit de weg gaat'.
Rob Muntz en Paul Jan van de Wint, pro
grammamakers die met geslepen messen de
confrontatie aangaan met de NCRV-bons. Het
voormalige VPRO-duo was al vele malen het
slachtoffer van de 'opgelegde zelfcensuur' van
de omroepen en wil opheldering.
Jeroen Pauw, presentator en producent van
programma's als Lijst 0, De grote integratie
show en Goedemorgen Nederland, die zich al
lerminst verbaast over de ruzie tussen de
NCRV en De Leeuw. „Omdat Anneke Grönloh
hoe dan ook beter past bij de NCRV dan Paul
de Leeuw."
Paul de Leeuw in zijn Anneke Grönloh-creatie, die bij de zangeres tot grote woede en emotie leidde. Ook professor Bob Smalhout voelde zich
slachtoffer van Paul de Leeuw en dreigde met een rechtszaak, welk voornemen hij later liet varen. En vervolgens kwam De Leeuw in op
spraak toen de NCRV zijn programma niet uitzond vanwege sketches met betrekking tot de overleden prins Claus. De omroep vond de hu
mor niet gepast. Paul de Leeuw heeft daarop gereageerd door de NCRV voor de rechter te dagen. Foto: GPD
De 'AffaireDe Leeuw' is typerend voor de dub
bele moraal die omroepland in zijn greep
houdt: scoringsdrift botst met de krampachtige
strijd om het voortbestaan.
Van de Wint: „De paniek is toegeslagen! Zowel
bij de publieke als de commerciële omroepen.
De een is bang zijn leden te verliezen, de an
der zijn adverteerders. De programmamaker is
daar de dupe van. Als ze even niet in de pas lo
pen, worden ze afgevallen door hun eigen om
roep. Alle bobo's zijn bang voor een kort ge
ding."
Pauw: „De omroepen zitten nu eenmaal in
een onmogelijk positie. Aan de ene kant moe
ten ze met elkaar samenwerken om de netten
een profiel te geven, aan de andere kant moe
ten ze hun eigen identiteit bewaken. Die iden
titeit komt voort uit de zuilen en die zuilen ko
men weer voort uit de in de jaren vijftig heer
sende moraal. Binnen die grenzen wordt nu
televisie gemaakt."
Muntz: „De omroepen hebben zichzelf om
zeep geholpen. Niemand komt meer met ori
ginele ideeën, omdat het beleid van bovenaf
wordt opgelegd. Programmamakers zijn inwis
selbaar geworden. De omroepen hebben er
voor gekozen achter iedereen die zich beledigd
voelt te gaan staan en hun programmamakers
af te vallen. Dat is een hele enge ontwikkeling,
want het is niet langer mogelijk iedere mening
te laten horen. Wij zijn de laatste geweest die
geprobeerd hebben daar doorheen te ram
men. Dat is niet gelukt, want daar kun je niet
tegenop."
Mcijerink «chcltl
Paul de Leeuw spant geding aan tegen NCRV
I Vin onjf «RlJMwfrtr l)c NCRV
I AMSttROAM lengen ~nv
at#V
1 Ap Leeuw daQ9—
schokkende (rep
pen heeft gemaakt over Clou» en
de koningin. Hij wil graag hewi|-
keil dut dal niet wiur i>
VfclX- NCRV ho'J'
M60IA
De Leeuw daagt
NCRV voor recht'
Paul de Leeuw heeft tegen de
NCRV een kort geding aange
spannen. waarin hij de uitzend-
band opeist met de laatste oil
ring van Herberg De Leeuw. V
gans De Leeuw heeft de NCR
onrechte gesuggereerd dot zij.
geweigerde show choquerend-
momenten of grappen bevat os
liet overlijden van prins Claus.
Paul de Leeuw voelt zich 'aan'
tast in eer en goed. naam'. L
NCRV weigert hem de band t
Paul de Leeuw daagt
NCRV voor rechter
HILVERSUM
oen tegon de NCRV Dut
tijn advocaat, W BüuuMr, tpn-
ti-ron l>L-ki-ndgrniiiiaVt De
Ix-uiiw wit in het beeft lcoinon
van Je liartd van het propi-mtv
nin ditt de omroep afgelopen
vrijdag wingerd* uit tv zen
den. Hut is Oog onduidelijk
hel geding dlMlt.
PkuI de
Lips (fel): „Dat is nu precies wat jullie de
NCRV bij De Leeuw verwijten! Een program
mamaker meldt zich met een idee, je gaat als
omroep dat avontuur aan tot op het scherp
van de snede en wordt er vervolgens van be
ticht vernieuwing tegen te houden."
Van de Wint: „Als omroep leg je jezelf aan
banden. Er is niemand die dat van jullie ver
langt. Jullie bepalen wat de kijker wel en niet te
zien krijgt. Daarmee ondergraafje uiteindelijk
je eigen positie."
Lips: „Daar ben je publieke omroep voor, om
voor de kijker een bepaalde keuze te maken."
Pauw: „Het stoort mij dat andere mensen ge
baseerd op een moraal die mij onbekend is en
op basis van normen en waarden die mij ook
niet bekend zijn, voor mij besluiten wat er wel
of niet uitgezonden mag worden en wat er wel
of niet gemaakt kan worden."
Muntz: „Waarom niet het oordeel overlaten
aan de kijker?"
Van de Wint: „De kijker wil verrast worden.
Dat kan alleen door programmamakers de
vrije hand te geven. Maar als je van tevoren
gaat bepalen wat ze willen, sukkelt iedereen in
slaap en verlies je het draagvlak voor vernieu
wing. Daarmee perk je jezelf in en kan je als
omroep niet meer reageren op veranderingen
in de tijd. Dat alle humor gelijk wordt gescha
keld met belediging, is ernstig. Wat overblijft is
een grote gelijkvormige tv-brij waarin iedereen
zich op de vlakte houdt en niemand zich nog
durft uit te spreken. Op dit moment wordt
zelfs de humor aangetast. En een humorloze
maatschappij is het ergste wat er is."
Lips: „Je kunt de NCRV niet verwijten vernieu
wing te schuwen. Denk aan 'Het nieuwe kloos
ter', een idee dat we onlangs hebben gepre
senteerd. Daarmee bewijzen we dat reality-tv
ook een levensbeschouwelijke invalshoek kan
hebben."
De NCRV 'laat mensen in hun waarde' en pro
pageert eigenwaarde. Maar Paul de Leeuw
werd door de omroep niet in zijn waarde gela
ten.
Pauw: „Om te beginnen vind ik het al gek dat
de NCRV met Paul de Leeuw in zee is gegaan.
Of het nou om persiflage van Anneke Grönloh
of van professor Smalhout gaat, blijkbaar
wordt dat niet gepikt door de achterban van
de NCRV. Als het dan toch mis gaat, moet je
niet zeuren."
Lips: „Ik wil graag benadrukken dat het niet
gaat om de achterban van de NCRV. Grönloh
en Smalhout zijn de enigen die gegriefd zijn."
Van de Wint: „Het is zo tegenstrijdig. Aan de
ene kant haal je iemand als De Leeuw binnen
om mee te scoren, maar bij het minste of ge
ringste wordt hij vervolgens aan banden ge
legd. Je weet dat hij op zoek gaat naar de gren
zen. Als je dat als programmadirecteur niet
kunt inschatten, ben je niet geschikt voor je
baan."
Lips: „Je weet pas precies hoe een satirisch
programma eruit ziet, als het af is. Na het
overlijden van prins Claus hebben we met
Paul de Leeuw afgesproken een aangepaste
uitzending van 'Herberg de Leeuw' te maken.
Paul is er heel goed in de juiste sfeer te treffen.
Dat heeft hij na de moord op Pim Fortuyn la
ten zien. Het is echter heel moeilijk in te schat-
ten hoe de sfeer in Nederland op zo'n moment
is. De beslissing om de aflevering toch niet uit
te zenden, had te maken met de uitwerking
van enkele humoristische sketches. Daarover
kun je discussiëren, maar wij hebben op dat
moment besloten dat het niet gepast was ze
uit te zenden. Als omroep heb je wat dat be
treft een eigen verantwoordelijkheid."
Van de Wint: „Met 'De rijdende hufter' (een
parodie op het NCRV-programma 'De rijden
de rechter', red.) hebben we bij de VPRO iets
vergelijkbaars meegemaakt. Maandenlang
hebben we gebakkeleid over hoe het program
ma moest worden. Uiteindelijk kregen we
groen licht en toen werd opeens een uur voor
de uitzending besloten het programma te
schrappen. Dat getuigt van weinig respect
voor de programmamakers."
Lips: „Iedereen vergeet dat De Leeuw sinds
vorig jaar tientallen succesvolle programma's
heeft gemaakt bij de NCRV. 'Herberg de
Leeuw' en 'Zo vader zo zoon' waren voorbeel
den van humor en satire die uitstekend bij de
NCRV passen."
Pauw: „Maar wat is er nou NCRV aan om An
neke Grönloh te beledigen? Grönloh is het ar
chetype van het NCRV-lid. Als
ik NCRV-lid was zou ik ook
denken: wat is dat nou? Onze
Anneke! Zeg dan na één afle
vering: 'Oké Paul, het was
leuk, maar nu is het genoeg'.
Anneke Grönloh past in mijn
ogen beter bij de NCRV dan
Paul de Leeuw."
Lips: „Dat is een vooroordeel
dat absoluut niet klopt. Grön
loh heeft helemaal niets met de NCRV te ma
ken. Iemand wenst persoonlijk niet beledigd te
worden, daar gaat het om."
De angst om tegen schenen te schoppen is ster
ker geworden na 11 september en de moord op
Pim Fortuyn.
Van de Wint: „De verandering is daarvoor al
ingezet. De aanslagen van 11 september en de
moord op Fortuyn hebben die alleen maar een
enorme push gegeven. De omroepen lopen in
de pas om hun vingers maar niet te branden,
want stel je voor dat iemand dénstoot neemt
aan een uitzending. Terwijl dat juist móet. Al
leen op die manier zet je kijkers aan na te den
ken over hun eigen situatie."
Pauw: „In de jaren zeventig waren we echt
verder dan nu..."
Lips: „Zo'n twaalf jaar geleden werkte ik bij de
Vara mee aan een radioprogramma over pedo
filie. Toen was het nog mogelijk om alle be
trokkenen, zowel kinderen, ouders en pedofie
len, tegelijkertijd naar de studio te halen. Zo'n
programma is tegenwoordig volstrekt ondenk
baar. Naast het feit dat zoiets strafrechtelijk
aan banden is gelegd, heeft het ook duidelijk
te maken met een cultuurverandering."
Van de Wint: „De nuance ontbreekt, alles is
zwart-wit. Als je een grap maakt over Hiüer
wordt je meteen ontslagen."
Muntz: „De VPRO heeft ons zelfs letterlijk te
verstaan gegeven dat onze persiflage op de
Amerikaanse tv-dominees in deze tijd niet
meer zou kunnen."
Pauw. „Vroeger werd er vanuit gegaan dat de
programmamaker er was ter verheffing van
het volk. Je maakte programma's omdat je
dingen die niet bespreekbaar waren, bespreek
baar wilde maken. Er wordt nu bij voorbaat
uitgegaan dat mensen dingen niet zullen pik
ken. Er wordt voor anderen gedacht en daar
erger ik mij enorm aan. Zo wordt in Amerika
het nieuwsaanbod bepaald op basis van opi
niepeilingen onder kijkers. Wil je graag horen
dat het goed gaat met Amerika, dan meldt het
nieuws dat het inderdaad goed gaat met Ame
rika. Wil je niets zien over van de ellende in
Tsjetsjenië, dan negeren we Tsjetsjenië toch
gewoon. Waar ik me erg aan stoor is de heilig
verklaring van het gewone volk. Sinds de
moord op Fortuyn is iedereen van mening dat
naar het gewone volk geluisterd moet worden,
hetgeen volgens mij nergens toe leidt. We
moeten als programmamakers de kijkers veel
meer uitdagen en prikkelen."
De omroepen hebben geen gevoel meer voor
wat echt leeft in de maatschappij, zo bleek ook
in de week na het overlijden van prins Claus.
Pauw „Er heerste nergens in dit land grote
verslagenheid na het overlijden van prins
Claus. Natuurlijk was het
triest, maar het was geen don
derslag bij heldere hemel. Het
was geen gebeurtenis die het
land heeft lamgeslagen, zoals
de moord op Fortuyn. Aan
niemand in mijn omgeving
merkte ik dat de wereld er in
eens anders uitzag en nie
mand was van mening dat er
even geen ruimte was voor
grappen. Behalve de omroepen."
Van de Wint: „Binnen de omroepen circuleert
een protocol dat voorschrijft dat na het overlij
den van een lid van het koninklijk huis alle sa
tirische programma's worden geschrapt. Ik
vind het persoonlijk echter een grotere beledi
ging voor de intelligentie voor de prins om
Lingo uit te zenden, dan onze reportage 'Jacht
is natuurlijk', waarin zowel Afrika als jagen,
tenslotte beide grote liefhebberijaivan Claus,
voorkwamen."
Pauw „Dat protocol hangt van onnozelheid
aan elkaar. Ik baalde al dat Lijst 0 met premier
Balkenende niet doorging en ik was er van
overtuigd dat Eddy Zoëys Grote integratie-
show ook zou worden gecancelled. Maar daar
is niet eens discussie over gevoerd, de uitzen
ding is gewoon zoals gepland op de buis ge
bracht. Ondertussen vraagt niemand zich af of
de kijker wel zit te wachten op het zoveelste
fragment waarin prins Claus zijn stropdas af
werpt of op eindeloze reportages over de rijen
voor paleis Noordeinde. Natuurlijk moet je dat
ook uitzenden, maar bied de kijker in ieder ge
val een keuze."
Van de Wint: „Ik pleit voor een verbod op res
pect en eigenwaarde. Die termen worden te
pas en te onpas gebruikt om allerlei wezenlijke
discussies te omzeilen. Een relativerende grap
kan niet meer, want er is altijd wel iemand die
zich gekwetst zou kunnen voelen. Als je men
sen op humoristische wijze wilt aanzetten tot
nadenken, word je meteen beticht van een ge
brek aan respect. Maar waar blijft het respect
voor de humorist?
