Fraai testament van de blanke overheersing
BOEKEN
Margaretha van Parma: eenzame
vrouw die zich illusies maakte
ncyclopedie
moderne
I ;unst biedt
S :inig nieuws
De top der tekenkunst
Als de ouders het ook niet meer weten
Nooit gedacht, toch gekomen: Peter Pan deel 5
bi
II
oman die zich afspeelt in
rbulente Zuid-Afrika van nu
vermijd el ijk vergeleken
q en met Coetzee's meester-
- In ongenade. Zo ook de
roman van Eben Venter,
aan het einde van de dag.
a tzee vooral beroemd om
eserreerde en onopgesmuk-
Eben Venter daarentegen
'&igt zich nu en dan graag in
(uberante.
roman recensie
Margot Engelen
:l aan het einde van de dag' door
(Venter. Vertaling Riet de Jong
ens. Uitgeverij Querido. Prijs:
18,50.
ihrijver leeft zich bijvoor
uit in de beschrijving van
oeste disconacht in Johan-
rg, en op elke plek waar
,|aan de orde is. Een van de
lepunten is het 'springbok-
vondje' dat door een van
anke boeren elk jaar geor
eerd wordt, en juist ook nu
0 een het einde van de blan-
ïprematie voelt naderen.
smulfestijn eindigt abrupt
3! het plotselinge doodgaan
lu en van de dikste disgeno-
j liens laatste woorden lui-
■j_ '0 Brood, O Vlees!'. Hieruit
blijkt al een groot verschil tus
sen Venter en Coetzee: de jonge
Zuid-Afrikaan schuwt de humor
niet en heeft een gretig oog voor
het absurde.
De haast wellustige overdaad
aan voedsel en comfort staat in
scherp contrast met de leefom
standigheden van de zwarte be
dienden. De poverheid van hun
bestaan wordt door de schrijver
niet aangedikt - zoals bijvoor
beeld André Brink zou doen -
maar slechts in details aange
stipt.
Mét de blanke boeren is de lezer
verontwaardigd als onbehou
wen zwarten een traditionele
landbouwtentoonstelling ver
storen, de met veel zorg ingeleg
de weckpotten met fruit dom
weg niet open weten te krijgen
en ze daarom maar stukgooien
om er het fruit uit te vissen. En
de daags tevoren liefdevol ge
slachte schapen rauw naar bin
nen schrokken. Totdat eindelijk
bij de lezer het besef komt dat
diezelfde boeren hun zwarten
net niet laten creperen van de
honger, zodat ze nog net wel
kunnen werken maar nauwelijks
iets kosten.
Het verhaal van de roman, oor
spronkelijk getiteld Foxtrot van
die vleiseters, wordt verteld door
de blanke Petrus Steenekamp,
in wie wij eerst een kind ver
moeden maar die al een jonge
volwassene moet zijn, die rookt
en autorijdt. Hij is het geweten
van de familie Steenekamp, de
luis in de pels die soms kritische
vragen stelt. Zijn popperige zus
je maakt zich op voor haar brui
loft met de rechtse fanaat Frit-
zie, zijn oudere broer Johannes
leeft een grote-stadsleven in Jo
hannesburg.
Johannes wordt vooral geken
merkt door zijn afkeer van het
plattelandsleven, en door een
misstap die hij als in trance be
ging: hij volgde stiekem een
bloedmooie blanke vrouw tot bij
haar auto en stootte toen ze zich
bukte zijn hand tussen haar be
nen, en zijn vinger naar binnen.
De rechtszaak die de vrouw te
gen Johannes aanspant maar
uiteindelijk niet door laat gaan
is een slecht inpasbaar element
in de roman. Of zijn ongeremde
greep zou symbolisch moeten
zijn voor het ongegeneerde le
ven in de grote stad, maar dat
lijkt onwaarschijnlijk.
De jongere Petrus, op zijn beurt,
wordt gefascineerd door een bij
zonder mooi zwart meisje op de
ouderlijke boerderij Wildeper-
dehoek. Behalve mooi en sensu
eel is het Xhosameisje Buziwe
ook nog slim, ze loopt elke och
tend, hitte of ijzige kou, in draf
de 15 kilometer naar school om
eindexamen te kunnen gaan
doen. Ze laat schriftelijk weten
dat ze liever wil studeren dan
een soort fokmachine te worden
voor haar 'kameraden' van het
Volksleger, dat zoveel mogelijk
soldaten wil kweken.
De spanning tussen Petrus en
Buziwe ontlaadt zich niet. Hij
neemt haar één keer mee, om
stiekem te gaan zwemmen in
het voor zwarten verboden
bronnenbad, waarvan het meis
je luidkeels geniet. Na het poe
delen vertelt ze hem een even
gruwelijk als prachtig verhaal,
een schokkende Xhosa-variant
op een 'eigen' blanke legende.
Als Petrus gevraagd wordt aan
de politie te verklikken dat een
belangrijke blanke luitenant
seks heeft gehad met de zwarte
Buziwe, om op die manier de
luitenant te chanteren en hem
te laten afzien van vervolging
van Fritzie die een zwarte heeft
doodgeschoten, weigert Petrus
dat na lang twijfelen.
Het mag allemaal niet baten: het
einde van de hechte blanke sa
menleving is in zicht; de Grote
Ontreddering is nabij en die zal
gepaard gaan met zeer veel ge
weld. De dreiging die in toene
mende mate van de zwarte
meerderheid uitgaat wordt door
Venter even goed als door Coet
zee in In ongenade opgeroepen.
De spanning zindert.
De Grote Ontreddering in Dans
aan het einde van de dag is on
afwendbaar, de Dag des Oor
deels gaat achter elke zwarte
schaduw schuil. Die spanning,
de ondraaglijke dreiging pal
naast de intens genietende be
schrijvingen van tropische
etenswaren, vruchten en vlees
gerechten maken van deze ro
man een fraai literair testament
van de blanke overheersing in
Zuid-Afrika. Wie de eerste blad
zijde leest, is verloren.
it
T
II kunst recensie
-J Rob Schoonen
11 ie van de Moderne Kunst -
lb n, scholen en stromingen' door
y Dempsey Uitgeverij Waanders,
Zwolle. Prijs 35.
p t het wel zin om juist nu
encyclopedie van de mo-
e kunst te maken? Amy
ipsey meende van wel en
eef een driehonderd pagi-
dik werk vol met stijlen,
ilen en stromingen.
Éfen tijd waarin stijlen en
ningen in de eigentijdse
t dende kunst elkaar zo
al opvolgen dat je er ture-
,1 s van wordt, is het altijd
)1 om een en ander eens
g op een rijtje te zetten.
r dat is de laatste tijd be-
d niet aan de orde. In de
1 zestig en zeventig bui-
n nieuwe stijlen zo onge-
5 over elkaar heen, maar
2 980 is het redelijk stil op
ront. Er was toen de neo-
en het neo-expressionis-
en uiteraard is er ook in-
i it-kunst, maar daar
J It het wel zo'n beetje mee
I regionale stijlen niet te
sproken.
ipsey eindigt haar boek
ook bij juist die stromin-
Begonnen wordt er bij
Impressionisme en de
and Crafts-Movement, zo
11860. En dat is aan de
kant logisch -de moderne
t heeft daar haar oor-
ng - maar is aan de ande-
ïnt ook wat braafjes. Veel,
l veel auteurs van boeken
iretenderen een overzicht
lieden van de moderne
if eigentijdse beeldende
>t, starten rond die perio-
mpressionisme, Art Nou-
1, Symbolisme, enzo-
ts, enzovoorts: het is al in
I lerden boeken uit de
en gedaan en op een be-
manier dan in deze pu-
e tie.
was veel spannender ge
it als er wat meer aan-
e 't aan die drukke en com-
,e jaren zeventig en tachtig
besteed of als de meest
nte stijlen wat uitvoeriger
len zijn beschreven. In dit
wordt voor een stijl,
10I of stroming gemiddeld
ei bladzijde uitgetrokken en
is dus redelijk behelpen.
st al maak je een encyclo-
n e en weet je dus dat de
te relatief beperkt is.
psey schrijft in haar
woord dat dit boek be-
1 is als 'een brede inlei-
l tot, een persoonlijke be-
tiwing van en een lei-
d bij een van de meest
timische en interessantste
Kien in de kunst'. Dat is
Ier enige twijfel allemaal
ofschoon dat 'persoon-
vaak ver te zoeken is -
zekere mate van objecti-
wordt wel degelijk nage
ld. Resteert het gegeven
'f in de loop der jaren al
linke hoeveelheid van dit
I publicaties is versche
en dat het werk van
psey daar betrekkelijk
Rotterdam - De Kunsthal heeft beloofd meer exposities van tekeningen te organiseren en heeft woord ge
houden. En hoe. Tot 8 december zijn in het Rotterdamse museum hoogtepunten uit vier eeuwen teken
kunst te zien. In totaal zijn het 130 bladen uit de Italiaanse, Zuid-Nederlandse, Franse en Noord-Nederland-
se school, uiteenlopend van de 15de tot en met 18de eeuw. Werken van kunstenaars die in de meeste ge
vallen niet eerder in het openbaar te zien waren, omdat ze afkomstig zijn uit Belgische privé-collecties.
Maar liefst dertig verzamelaars gaven hun topstukken in bruikleen, waaronder werken van beroemde
meesters zoals Michelangelo, Pieter Paul Rubens, Tiepolo, Allaert van Everdingen en Nicolas Poussin, of van
een minder bekende maar even knappe tekenaar als Michiel Coxcie (zie illustratie). Een prachtige expositie
waarbij een even prachtige (Engelstalige) catalogus is verschenen (hardcover 49,50). Een must voor de
liefhebber. Foto uit besproken boek
kinderboek recensie
Marjon Kok
'Mag ik je spook even lenen?' door Selma
Noort. Uitgeverij Leopold, Amsterdam.
Prijs 12,95. Vanaf 5 jaar.
Een boek dat kan worden voor
gelezen, moet aan twee eisen
voldoen: het moet leuk zijn voor
de kinderen die het krijgen
voorgeschoteld, maar ook dege
ne die het voorleest, moet er
niet bij in slaap vallen. Mag ik je
spook even lenen? voldoet daar
ruimschoots aan. Kinderen zul
len zich herkennen in de verha
len over Sil, Geerten en Mare.
Maar hun ouders misschien nog
wel meer!
In Mag ik je spook even lenen?
schetst Selma Noort op een bij
zondere manier een doodge
woon gezin met drie kinderen.
staan elkaar behoorlijk naar het
leven en het jongste kind, het
meisje Mare, is het schatje van
de familie. Tenminste, zo nu en
dan. Want soms wordt zij letter
lijk aan de kant geschopt door
haar oudere broers, wanneer
dezen zich moeten afreageren.
De ouders, goedwillende men
sen, weten het dan ook even
niet meer.
Zoals in het eerste verhaal, wan
neer moeder met het drietal
naar de stad afreist om nieuwe
kleren te kopen. Dodelijk saai,
vinden in ieder geval Sil en
Geerten. En nadat zij de winkel
min of meer hebben afgebro
ken, gaan zij naar buiten terwijl
moeder de rekening voldoet. Als
zij klaar is, ziet ze nog net dat
haar zoons uit de dure schoe
nenwinkel even verderop wor
den gezet. De schoenverkoper
een begin moet maken met het
opvoeden van haar kinderen.
Mare, die ziet dat haar moeder
bijna door het lint gaat van woe
de en schaamte, schiet haar te
hulp. „Mijn moeder kan heel
goed opvoeden, maar wij luiste
ren gewoon niet en daar kan zij
niks aan doen.
Zo staat het boek vol met kleine
anekdotes, schitterende obser
vaties en aandoenlijke details.
Selma Noort schrijft in de tradi
tie van Jacques Vriens' Tommie
en Lotje, maar misschien nog
wel beter.
De boeken over Sil, Geerten en
Mare (er zijn er meer!) zijn een
echte aanrader. Zeker voor ou
ders die zich regelmatig vertwij
feld afvragen waarom alleen de
kinderen van een ander rustig,
gezellig en vredelievend naast
elkaar op de bank televisie zitten
te kijken.
roman recensie
Wim Vogel
'Margaretha', Jan Siebelink. De Bezige
Bij. (roman verschijnt op 22 oktober)
Prijs: 19,50.
Even wennen is het wel: Jan Sie
belink die een historische ro
man schrijft over de landvoog
des Margaretha van Parma. Sie
belink is een auteur die als geen
ander de geprangde zielenroer
selen blootlegt van de bevinde-
lijken, van calvinisten, veelal
mannen, die de wereld de we
reld laten en zich toeleggen op
een zeer persoonlijke geloofs-
en godsbeleving. Wat heeft hij
opeens met een volbloed katho
lieke vrouw die als het er op aan
kwam er niet voor terugdeinsde
protestanten de brandstapel op
te jagen en de suprematie van
de katholieke kerk te herstellen?
Die vraag beantwoorden is nog
niet zo eenvoudig
Van Simon Vestdijk is het aardi
ge beeld dat schrijvers van his
torische romans te vergelijken
zijn met degenen die het mid
deleeuwse Luilekkerland probe
ren binnen te komen: wie niet
van rijst houdt, heeft een pro
bleem en zal het rijk van de ver
beelding dat zich achter die rijs
tebrij bevindt niet betreden. Het
gaat dus niet om die rijst alleen,
niet om de details, de feiten, de
geuren, kleuren en smaken,
maar helemaal zonder kan zo'n
auteur ook niet Wat dit betreft is
Jan Siebelink terecht terughou
dend geweest. Hij schetst het le
ven van de tragische vrouw die
Margaretha van Parma (1522-
1586) was in gefragmenteerde
herinneringen die zij, oud en
fragiel, koestert en die haar
kwellen in haar laatste, eenzame
jaren in een vochtig en afgele
gen kasteel ergens in de Itali
aanse Abruzzen.
En natuurlijk zijn er de felle
kleuren van het Brusselse hof,
worden paleis, kleding, voedsel,
wreedheden, lusten en uitspat
tingen zwierig en met gevoel
voor het juiste detail gepresen
teerd. Maar centraal staat toch
steeds die ene vrouw die zich
staande probeert te houden in
een wereld waarin machtige
mannen wel iets anders aan
hun hoofd hebben dan zich be
zig te houden met het gevoelsle
ven van een sensibele vrouw die
zoveel wilde en zo weinig
mocht, uiteindelijk ook niet
meer van zichzelf. Het is die
eenzame, persoonlijke strijd,
onzichtbaar voor de buiten
wacht, die deze historische ro
man verbindt met het uitgebrei
de oeuvre van Siebelink.
Als bastaarddochter van Karei V
en een eenvoudige Vlaamse
vrouw, was er Margaretha van
Parma alles aangelegen zich te
bewijzen in een hypocriete, ka
tholieke Italiaans-Spaanse sa
menleving waarin bastaarden
het liefst werden genegeerd
maar tegelijk ook zo talrijk wa
ren dat pausen, kardinalen en
vorsten hen niet allemaal kon
den negeren. Zo ging Margaret-
ha's belangrijkste raadgever, de
beruchte kardinaal Granvelle,
'de rode vos', een weddenschap
aan met de prelaten van Atrecht
en Utrecht wie van de drie in
een jaar voor het grootste nage
slacht zou zorgen.
Dat vrouwen niet telden,
spreekt uit iedere alinea van de
ze vaak ontroerende roman. Om
haar gefnuikt en bezoedeld ge
voelsleven wat meer spanning
en inhoud te geven, verbeeldt
Margaretha zich dat ze een ge
heime verhouding heeft met
Willem van Oranje die, op zijn
beurt, al zijn handen vol heeft
aan zijn vier vrouwen en zijn
vriendinnen. Gruwelijke pagi
na's leveren die wensdromen
op: Margaretha naakt voor de
spiegel in haar geheime kamer,
zwanger van verlangens, terwijl
buiten die kamer haar beleid
van menselijkheid, begrip en
mededogen, door vrijwel ieder
een, en zeker door haar half
broer Philips, onmogelijk wordt
gemaakt. Eigenlijk zijn al die
mannen te klein, en vooral te
benauwend, voor wat zij wil en
het is die tragiek van die letter
lijk en figuurlijk ingesnoerde
vrouw die Siebelink overtuigend
verwoordt.
De geschiedenis van ons vader
land lijkt zich de laatste jaren te
mogen verheugen in een groei
ende belangstelling. De nieuwe
roman van Jan Siebelink komt
dan ook precies op tijd. Over de
juistheid van zijn visie op Mar
garetha van Parma, Granvelle,
Willem van Oranje, Egmond,
Hoome en vele anderen moeten
historici oordelen. Ik heb geno
ten van zijn interpretatie, ik ben
dol op 'rijst', en heb een vrouw
leren kennen die een leven lang
tevergeefs probeerde haar ge
voel niet helemaal te laten on
dersneeuwen door verplichtin
gen. Een vrouw die mij niet on
beroerd liet.
TOPTIEN
NON-FICTIE
1. (1) Donna Tartt,
De kleine vriend.
De Bezige Bij, 27,50
2. (2) Adriaan van Dis,
Familieziek.
Meulenhoff, 18,50
3. (4) Connie Palmen,
Geheel de uwe.
Prometheus, 24,95
4. (3) Donna Tartt,
De verborgen geschiedenis.
De Bezige Bij, 12,50
5. (5) Isabel Allende,
De stad van de wilde goden.
Wereldbibliotheek, 17,90
6. Judith Koelemeijer,
Het zwijgen van Maria Zachea.
Plataan, 17,50
7. (-) Tomas Ross,
Omwille van de troon.
Bezige Bij. 28,90
8. (-) Leon de Winter,
God's Gym.
Bezige Bij, 18,50
9. (-) Nicci French,
Bezeten van mij.
Ambo/Anthos, 12
10. (-) Midas Dekkers,
De larf.
Contact, 24,90
De boekentoptien wordt weke
lijks samengesteld op basis van
verkoopcijfers van Athenaeum
Boekhandel en H. de Vries Boe
ken in Haarlem, Boekhandel
Kooyker in Leiden, Plantage
Boekhandel Harkema in Hilver
sum, Boekhandel Los in Bus-
sum en Boekhandel De Ark in
Almere.
BLANKE
KLEEDKAMERS
EUROPEAN
CLOAK ROOMS
door Jan Kuys
Wekelijks ligt een ander genre boeken op de
leestafel. Deze week de laatste uitgaven op
het gebied van strips.
Vervloekt hij, die ooit de serie in de strip
heeft geïntroduceerd. We bedoelen niet de
series waarvan elk verhaal apart kan worden
gelezen, zoals de afleveringen van Suske en
Wiske (zojuist verschenen, deel 276, In de
ban van de milt, uitgeverij Standaard,
3,60), maar de echte vervolgverhalen. Hele
maal schrijnend wordt het, wanneer je als
jeugdig stripliefhebber tot je volwassenheid
moet wachten om het hele verhaal tot je te
kunnen nemen. Dat is menigeen overko
men, die dol is op de Peter Pan-serie van
Régis Loisel.
In 1990 kwam schrijver/tekenaar Loisel met
deel 1, Londen geheten, van het door hem
verstripte Peter Pan-verhaal. Loisel had in
die tijd al een faam opgebouwd met zijn
fantasieverhalen, zoals De zoektocht naar de
tijdvogel, die uitgroeide tot een standaard in
het genre. Peter Pan bleek een schot in de
roos. Loisels vrije interpretatie naar het be
roemde verhaal van James Matthew Barrie
was al meteen vanaf het begin een grote hit.
De verhalen zijn in een dozijn talen vertaald
en van elk deel zijn zo'n kwart miljoen
exemplaren verkocht.
Velen genoten van de door Loisel prachtig
vertelde en uitgebeelde avonturen van het
Londense weesjongetje Peter, zijn vriendje
Pan en het elfje Tinkelbel. De eerste vier de
len verschenen met tussenpozen van onge
veer twee jaar, maar daarna was het wach-
jaar eindelijk deel 5 in Frankrijk verscheen.
Wie zich als tiener in 1990 voor het eerst
verdiepte in Peter Pan, kan nu eindelijk als
volwassene weer eens een vervolg lezen.
Deel 5, Haak, ligt nu ook in de Nederlandse
winkels. Uitgeverij Arboris heeft bij deze ge
legenheid besloten de vier eerste delen op
nieuw op de markt te brengen (zachte kan,
8,95). Als beloning voor het lange wach
ten is elk deel voorzien van 16 pagina's
schetstekeningen. Beloofd is verder dat het
laatste deel niet al te lang zal uitblijven.
Een andere vervolgserie is Jaguar van teke-
faux (Uitgeverij Casterman. met harde kaft.
12). De reputatie van de twee heeft menig
striphart sneller doen kloppen. Bosschaert
had in de serie Sam al laten zien dat hij een
begenadigd tekenaar is en Dufaux heeft in
middels heel veel prachtige verhalen ge
schreven. Deel een beantwoordde volledig
aan de verwachtingen. Het enige kritiek
puntje was dat de mix van fantasy en werke
lijkheid wat verwarring schiep in de verhaal
lijn.
Diezelfde verwarring bestaat ook in deel
twee. Voor de vertaling van hetAntasy-leven
van de amazones Oonah en JidKaar het he
den is veel verbeelding nodig. Deel 3, het
laatste deel van deze korte serie, zal onge
twijfeld veel ophelderen. Intussen laat Bos
schaert ons weer volop genieten van zijn
mooie tekenstijl en ingetogen kleurschake
ringen. De eerste druk van deel 2 bevat gratis
en gedrukte tekening.
In de enorme reeks nieuw verschenen strip
boeken valt vooral de luxe-editie van Henk
Kuijpers Franka op. Circus Santekraam (Uit
geverij Franka BV, harde kaft, 34,95) heet
dit bijzondere boek dat een toelichting geeft
op de totstandkoming van het verhad en
zijn karakters. Het bevat schetsen en foto's
plus uiteraard het echte verhaal.
De diepgravers onder de stripfanaten kun
nen vanaf deze week Striphelden op de divan
(Uitgeverij Nieuwezijds, 16,90) raadplegen.
Psycholoog Jaap van Ginneken kruipt in de
huid van stripmakers en probeert aldus de
complexen van karakters als Donald Duck,
Asterix. Kuifje en Superman te ontleden.
'Een spel met humor en ernst', meldt de uit
gever.
De bikkelharde scheiding der rassen in Zuid-Afrika. Archieffoto: Leo Vogelzang
