GESPREK VAN DE DAG
e
Uitvaart Claus passend bij deze
-r
Rouwetiquette: Jacquet en parels
Buitenlandse vorsten bij Claus
Koningin bepaalt zelf hoeveel tijd zij bij afscheid neemt
Tovenarij
MAANDAG 14 OKTOBER-
MENSELIJK
Veel mensen
zijn gisteren in
het centrum
van Delft gaan
kijken naar de
voorbereidin
gen voor de
uitvaart van
prins Claus. Op
de MARKT za
ten de weinige
terrasjes die
nog niet zijn
afgebroken,
vol. In het cen
trum krijgen de
voorbereidingen gestalte in de vorm van dranghekken, af
sluitingen, maar vooral door politiemensen en militairen
die zich voorbereiden op morgen. Het publiek bekijkt die
verrichtingen, vaak met een camera in de aanslag. Irene
Hanssen, eigenaresse van café-restaurant Het Wapen van
Delft aan de Markt, heeft haar terras noodgedwongen te
ruggebracht tot zes tafeltjes, die continu zijn bezet. ,,Ons
terras is normaal goed voor 160 mensen, maar we hebben
het moeten terugbrengen. Over schadevergoeding is nog
steeds niet gesproken. Je krijgt alleen een brief waarin
vooral staat wat niet mag." Foto: GPD
Met man en macht is afgelopen weekeinde gewerkt aan de
aankleding van de Nieuwe Kerk in Delft voor de koninklij
ke uitvaartdienst van morgen. Daarbij is gekozen voor de
kleuren GROEN EN WIT, de kleuren uit het familiewapen
van prins Claus. Naast de bloemen zijn ook linten van de
Nederlands- en Engelstalige gastenboekjes in deze kleu
rencombinatie vormgegeven. Vorige week is al begonnen
met het verwijderen van de banken uit het kerkgebouw.
Om de kerk een soberder aanzien te geven worden deze
vervangen door stoelen uit de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
De dienst wordt geleid door 'hofpredikant' Carel ter Lin
den. Theoloog/dichter Huub Oosterhuis houdt een over
denking. Het Residentieorkest verzorgt naar verluidt de
muziek.
Claus. Ook Mabel Wisse Smit, de vriendin van prins Friso,
was daarbij aanwezig. Zij maakt morgen geen onderdeel
uit van de officiële uitvaartstoet. Foto: ANP
De UITVAART van prins
Claus is morgen via de NOS
niet alleen op televisie en
radio, maar ook op internet
live te volgen. De beelden
zijn te zien op www.nos.nl,
zo maakte de omroep giste
ren bekend. NOS Internet
heeft sinds het overlijden
van de prins alle belangrij
ke momenten op een speci
ale website over prins Claus
gezet. De internetbezoeker
kan morgen zowel de televi
sie- als radiouitzending op
de site volgen. Op de web
site staat verder veel ach
tergrondinformatie over
prins Claus en over de uit
vaart. Ook zijn er fragmen
ten op te vragen van eerder
uitgezonden NOS-materi-
aal.
Ruim vijfhonderd vertegenwoordigers van de MEDIA heb
ben zich aangemeld om de uitvaart van prins Claus te ver
slaan. De journalisten vertegenwoordigen ongeveer 150
dag- en weekbladen en persbureaus uit binnen- en bui
tenland. De buitenlandse journalisten komen onder ande
re uit België, Frankrijk, Spanje, het Verenigd Koninkrijk
en Japan. Niet meegeteld zijn de vierhonderd medewer
kers van de NOS die de televisieregistratie verzorgen, en
de journalisten die verslag doen zonder zich te hebben
aangemeld bij de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD).
De politie blijkt zaterdag
ochtend om half vijf een
32-jarige Hagenaar te heb
ben aangehouden die ervan
wordt verdacht door de AF
ZETTING bij Paleis Noord
einde te zijn gereden. Hij
reed ook in op politieagen
ten die er stonden. De be
stuurder bleek onder in
vloed van alcohol, aldus de
politie gisteren.
Bij de uitvaart
van prips
Claus zijn
morgen zeker
veertien bui
tenlandse vor
stenhuizen
vertegen
woordigd. Dat
blijkt uit de
voorlopige gastenlijst die de
Rijksvoorlichtingsdienst gisteren
bekendmaakte.
Uit België komen koning Albert
II en koningin Paola naar Ne
derland. Ook zijn koningin Mar-
grethe II en prins Henrik van
Denemarken, prins Akishino en
prinses Kiko van Japan, prins
Alois van
Liechtenstein,
groothertog
Henri, groot
hertogin Maria
Teresa, de
voormalige
groothertog
Jean en groot
hertogin Jose
phine-Charlotte van Luxemburg
aanwezig.
Verder komen prins Albert uit
Monaco, kroonprins Haakon en
prinses Mette-Marit van Noor-
wegen, koning
Ju an Carlos I
Sofia van
Spanje, prins
Charles van
het Verenigd
Koninkrijk en
koning Carl
XVI Gustaf en koningin Silvia
van Zweden. Vanuit Spanje
President Rau.
Foto: Reuters
Koning Juan
Carlos. Foto: AP
Al lijkt de vraag 'wat trek ik aan'
niet erg gepast in een tijd van
rouw, toch doen de 1900 geno
digden voor de uitvaart van
prins Claus er goed aan even stil
te staan bij hun outfit voor mor
gen. Juist uit respect voor de
overledene, valt te lezen in di
verse publicaties over etiquette.
Het Koninklijk Huis heeft direct
na het overlijden van de prins
zwart tot officiële rouwkleur be
stempeld. Dat betekent onder
meer dat de adjudanten tot aan
de bijzetting een zwarte rouw
band om hun linker bovenarm
zullen dragen. Uiteraard zijn de
aanwezigen in de Nieuwe Kerk
van Delft morgen ook in het
zwart gekleed.
De heren kunnen het beste in
jacquet verschijnen, met een wit
overhemd en zwarte das.
Bij deze 'pandjesjas' horen
zwarte sokken en zwarte veter
schoenen. Een donker pak be
hoort ook tot de mogelijkheden.
De hoge hoeden, vroeger vast
onderdeel van een begrafenis
outfit, zijn eigenlijk niet meer
van deze tijd. De drie prinsen
droegen afgelopen dinsdag tij
dens de dodenwake bij hun va
der al een jacquet.
De verwachting is dat zij dat
morgen ook doen, al bestaat de
kans dat kroonprins Willem-
Alexander uit eerbetoon aan zijn
vader in uniform verschijnt.
Veel dames zullen een hoedje
opzetten, is de verwachting.
Verder dragen zij een zwart
mantelpak of eventueel een chi
que jasje met broek. Te veel
bloot is ongepast, zelfs armen
kunnen beter bedekt blijven.
Bont geldt trouwens ook als
rouwkleding; 'bont rouwt', werd
vroeger gezegd.
Verder geldt voor vrouwen: geen
felle lippenstift, nagels niet in
opvallende kleuren lakken en
niet te kwistig omgaan met par
fum. Een opvallende 'regel' is
verder dat sieraden thuis wor
den gelaten: alleen parels zijn
toegestaan. Dat geldt ook voor
directe familie. Afgelopen week
verscheen een foto van prinses
Méxima met een parelsnoer om
haar nek en parellaiopjes in de
oren.
Waarom uitgerekend parels wel
zijn toegestaan, een internatio
nale traditie, is lastig te achter
halen. Reinildis van Ditzhuyzen,
auteur van het etiquette-boek
'Hoe hoort het eigenlijk', houdt
het erop dat de aanwezigen niet
mogen opvallen. „Sieraden glin
steren en trekken daardoor de
aandacht.
Terwijl op zo'n dag alles moet
draaien om de overledene. Die
persoon staat immers voor de
laatste keer in de hoofdrol." Pa
rels worden gedoogd omdat ze
minder opvallen. Helemaal geen
sieraden is in hoge kringen vaak
ondenkbaar. „Maar parels ma
ken het geheel gewoon af, dat is
De drie zonen Willem-Alexander, Friso en Constantijn verschenen deze week al in jacquet toen!
van prins Claus begeleidden. Foto: ANP
bijna zoiets als je haren kam- van rouw om een andere reden
men. Maar juwelen tooien echt, aangemoedigd,
en dat is dus niet bedoeling." De mineraal wordt een bijzon-
In esoterische publicaties wordt dere gave toegedicht. 'De parel
het dragen van parels in tijden kan sterke emoties opnemen
zodat men verlost woi
een groot verdriet'.
Bernice Breure
komt ook nog
de prins van
Asturië.
Ook staan nog
de koning in
ballingschap
van Grieken
land, Con
stantijn en ko
ningin Anne-
Marie, prins
Kardam en
prinses Miri
am van Tirno-
vo van Bulga
rije, prins
Hassan bin Tallal en prinses
Sarvath el Hassan van Jordanië
op de gastenlijst. Prins Guillau-
me en prinses Sibilla uit Luxem
burg reizen ook af naar Neder
land.
Andere vooraanstaande gasten
zijn de Duitse bondspresident
Rau en zijn vrouw en de wereld
beroemde cellist en goede
vriend van de familie Mstislav
Rostropovich. Die laatste ver
zorgde ook het speciale concert
ter ere van de
60ste verjaar
dag van ko
ningin Bea
trix.
Tot slot zijn
prins Richard
en prinses
Benedikte zu
Sayn-Wïtt-
genstein-Ber-
leburg en her
tog Max en
hertogin Liza in Bayem en vorst
Ferdinand von Bismarck uitge-
rffdigd.
De bijzetting van prins Claus gaat morgen met veel minder
'franje' gepaard dan bij de laatste koninklijke uitvaart, die
van Wilhelmina in 1962. De bestaande protocollaire regels
zijn door koningin Beatrix vereenvoudigd, en worden meer
passend bij deze tijd geacht.
Alleen direct na de feitelijke bijzetting krijgt de koninklijke
familie een moment om te rouwen. De tijdsduur daarvan
is niet op voorhand vastgelegd. Koningin Beatrix, haar
drie zonen en schoondochters en eventueel de zussen
van Claus mogen dan zelf bepalen hoelang ze alleen wil
len zijn met de kist. Ook is opvallend dat de prins niet di
rect naar zijn laatste rustplaats wordt gebracht, de kist
blijft waarschijnlijk nog een aantal dagen vooraan in de
grafkelder staan.
Bij de uitvaartdienst van prins Claus wordt veel meer na-
dnik gelegd op de familie dan allerlei hoge gasten die
geen direct contact met de overledene hebben gehad. Dat
is wezenlijk anders dan bij de bijzetting van Wilhelmina.
Alleen de drie prinsen begeleiden morgen direct vanaf
paleis Noordeinde in Den Haag de lijkkoets met het stof
felijk overschot van prins Claus. Ze doen dat in het gala
berlinerrijtuig. Tussen beide koetsen rijdt de 'bloemen-
brik', een speciaal rijtuig voor bloemen en bloemstukken.
Aan de kist zelf komt slechts de familiekrans te hangen,
die wordt later naast de ingang van de grafkelder ge
plaatst.
Halverwege de tocht naar Delft, bij het Instituut Leergan
gen Defensie in Rijswijk, verwisselen de prinsen van
koets. Koningin Beatrix en haar schoondochters voegen
zich bij het gezelschap. Johan Friso stapt met zijn moeder
in het eerste rijtuig, gevolgd door Willem-Alexander en
Maxima en daarachter Constantijn en Laurentien. Alle
andere leden van de koninklijke familie en de buitenland
se koninklijke gasten verzamelen in het stadhuis van Delft
en gaan van daaruit naar de Nieuwe Kerk.
In tegenstelling tot 1962 loopt de familie niet achter de
kist de kerk in. Als iedereen zit, zullen eerst de zes deelne
mers aan de uitvaartstoet het godshuis betreden. Vanaf
dat moment begint de muziek te spelen. Dominee Carel
ter Linden, die de dienst leidt, begroet hen in de torenhal
van de kerk. Pas nadat de familie tegenover de kansel
heeft plaatsgenomen, komen de lastdragers binnen met
de kist op hun schouders.
Na het eerste liturgische deel vindt de feitelijke bijzetting
plaats. Kransdragers marcheren af richting de grafkelder
achterin de kerk. Adjudanten volgen met de kussens
waarop de onderscheidingen van de prins-gemaal liggen.
Burgemeester Hein van Oorschot van Delft, commissaris
van de koninklijke grafkelder, staat bij de ingang van de
kelder als de kist onder aan de trap achter een grijs gor
dijn wordt geplaatst. Daarna verdwijnen alleen de konin
gin, haar zonen, schoondochters en eventueel de vier
zussen van Claus achter het doek om in dit voorste ge
deelte van de kelder afscheid te nemen. Op dit bijzondere
moment is de familie alleen met de kist, ook adjudanten
of beveiligers ontbreken. Dit is het enige onderdeel van
de ceremonie dat niet op voorhand 'geklokt' kan worden;
de gezinsleden bepalen ter plekke hoeveel tijd ze hiervoor
nodig hebben. De koningin geeft een signaal af (waar
schijnlijk via een klein lampje) als het gordijn weer open
kan. Nadat iedereen weer is gaan zitten, volgt nog een
korter liturgisch gedeelte. Rond half twee is de afsluiting
van de dienst. De koninklijke familie wordt met auto's
naar paleis Noordeinde gebracht. Daar is een dejeuner,
een deftige koffietafel, met naar schatting 300 gasten. Na
het vertrek van de koninklijke familie krijgen de andere
aanwezigen in de kerk geen gelegenheid meer om langs
de kist te lopen. Het kan trouwens nog dagen duren voor
dat het stoffelijk overschot van prins Claus achterin de
kelder een vaste plek krijgt. De familie heeft weliswaar de
lokatie van de kist tussen de andere 43 Oranjes bepaald,
maar het is niet zeker of zij de daadwerkelijke plaatsing
van de kist later in de week bijwonen.
Bernice Breure
'Oculus Reparo' heet de toverspreuk waar
mee Hermelien Griffel (in de trein op weg
naar Zweinsteiri) de bril van Harry Potter
repareert. Maar aan hekserij en hocus
pocus is geen aandacht besteed tijdens
de opleiding van de opticien die beden
kelijk naar het afgebroken pootje van
de bril van mijn dochter (10) kijkt.
„Ik zou 'm kunnen solderen", zegt
hij. „Als u een ogenblikje heeft.
En hij verdwijnt met de tivee res
tanten van haar gezichtsprothese
naar achteren.
Mijn tijdelijk visueel nog gehandicapte-
re dochter ziet het vertrek van de opticien
met lede ogen aan. En dat verbaast me. Te
gelijk met haar gewone- is ook haar sport
bril in tweeën gebroken, de één (de gewone
bril) omdat iemand er op het schoolplein
een bal tegenaan schoot, en de ander (de
sportbril) omdat ze er bij het rechtbuigen
een oor afbrak. De halve dag heeft ze met
een bril rondgelopen die met plakband aan
elkaar werd gehouden. Maar als de opticien
In de Nieuwe Kerk in Delft zijn de voorbereidingen
haar de gerepareerde bril terugbrengt CKijk,
je ziet er vrijwel niks meer vankijkt ze
hem aan alsof hij persoonlijk dan wel niet
op haar bril, maar wel op haar ziel heeft ge
trapt.
De bril van m'n dochter heeft het de afgelo
pen drie weken zwaar te verduren gehad.
Hij wordt normaal al met weinig respect
behandeld (de glazen zijn meestal zo smerig
dat het lijkt alsof ze van matglas zijn ge
maakt), maar de zorg die eraan werd be
steed daalde nu tot het absolute minimum.
En, of de duvel ermee speelt, ook allerlei
van buiten komend onheil heeft het op
haar bril gemunt. Op weg naar een familie
weekendje Wadden zit ze voor me aan
boord van de Koegelwieck, de snelle boot
van rederij Doeksen. op weg naar het ha
ventje van West-Terschelling. We zitten één
hoog, op de stoelen naast het trapgat. Mijn
dochter buigt voorover naar haar tiueejarige
neefje en even later zie ik haar bril met een
boogje over de leuning in het trapgat ver
dwijnen. Vijf meter lager belandt ie op de
treden. Op de tast loopt ze de trap af, raapt
haar bril op en constateert beteuterd: „Nog
heel."Hekserij, dat is het.
Haar sportbril was eerder kapot dan haar
gewone bril en naar tivee trainingen en een
basketbalwedstrijd gaat ze met haar gewo
ne bril. Zelden heb ik haar roekelozer zien
spelen. Als ik 's avonds voor het slapen gaan
bij haar ga kijken, blijkt de bril in het don
ker niet - zoals gewoonlijk - onder haar
bed, maar in het midden van haar slaapka
mer te liggen. Het schijnsel van de maan
verhindert dat ik hem plet met mijn maatje
47. Met een zekere berusting doet ze hem 's
morgens weer op. „Hoe is het mogelijk, dat
je er niet op bent gaan staan.
Hocus pocus!
De atoombomvrije brillenkoker waar hij
normaal in zit. is 'kwijtgeraakt', gelooft ze.
De bril wordt los verroerd in sporttassen
(als ze haar sportbril op heeft) en in jaszak
ken (als ze haar zonnebril op heeft), en gaat
steeds schever op haar gezicht staan. Als het
ding eruit ziet alsof er een wals overheen ge
reden is, gaan we weer naar de opfi4je|a
kijkt opnieuw bedenkelijk, begint ta
en te buigen, maar weet ook dat /r/jliret
zichtig moet zijn met het pootje Ifit vc
keer eerder is gelast. verk
Na een kwartier komt hij weer terufa de
bril. „Zo, daarmee moet het wel wei
lukken", zegt hij.
Het gezicht van m'n dochter staat oL.
weer. p"
„Hoe lang is het eigenlijk geleden do| j
controle bent geweest?", vraagt de bij
man haar. |>r d<
Twee jaar. [zat
„Dan wordt het tijd dat we je ogen ifcew
eens gaan opmeten", zegt hij. „In dffe éi
verandert het gezichtsvermogen t'/iofen
zelfs bij een kwart procent verschil, «en I
ren we al een nieuwe bril.Em<
Voordat hij is uitgesproken staat zeloli
rek met de Harry Potter-brillen. „Ikf\on
die met de ronde glazenzegt ze. png
Zelden iemand zo triomfantelijk zie.jg V;
ken. np
