t
IRONNEN
KUNST CULTUUR
Een indrukwekkende Elias van Exultate Deo
r/j
IN INSPIRATIE
Lekkere hapjes
van Opera Quarto
Je kijkt je ogen uit bij Ubu
Eerste overzicht 350 jaar Nederland in Azië in Rijksmuseum
R7
Women in rock
'Volle Maan' in première
Bescheiden
eerbetoon
aan Adriaan
Morriën
donderdag 10 oktober 2002
■oto/Sakchai La lit
iReeves
i band
Behalve acteren,
Reeves ook graag
jigen. De acteur,
bekend van zijn
'The Matrix', treedt
^t zijn band Dogstar
k op. Gisteren werd
jjnferentie belegd,
«Amerikaanse acteur
KThaise journalisten
uzikale ambities be-
e.
(uitreiking
■er-prijs
3e uitreiking van de
.Jhter-prijs voor het
{iire debuut op zater-
rerl°ber 'n Harlingen
Joor. Vanwege het
i van prins Claus krijgt
anjdichter en schrijver
teufd pfeijffer de prijs
blijk pas op 1 maart
jffer zou worden gel-
)or zijn debuutroman
en bekentenis'.
ezuma's
rangenis
ie a capella popgroep
na's Revenge geeft
en concert in vrou-
Igenis Nieuwersluis
leien). Bij die gelegen-
inteert het vijftal zijn
bum 'Hits Again'. Dat
titel van hun negende
s dw, die aanstaande
>nt| in de Leidse
org in première gaat.
"lerder is er al een try-
;p4en.
aanse
ie voor CM
Het Centraal Muse-
echt heeft een subsi-
10.000 euro gekregen
ètenschappelijk fonds
merikaanse J. Paul
ieum in Los Angeles,
s bestemd voor het
len van een catalogus
collectie van het mu-
Domstad wordt ge-
id gevraagd
oek Faliaci
ïn organisatie tegen
_eeft gisteren bij een
c in Frankrijk aange-
)p een verbod van het
n boek van de Itali-
|rijfster Oriana Faliaci
lam. Het boek dat in
d is verschenen onder
■e Woede en de Trots',
Ptseller in Italië. Er
Aantal beweringen
Nam in. Zo zou de
y>eschaving superieur
Ie islamitische samen-
„hebben moslim-im-
zich in het westen
idigd als ratten."
iont in New York en
de rechtbank aan-
advocaat William
verzette zich tegen
i, omdat de 72-jarige
r volgens hem recht
^rijheid van menings-
muziek recensie
Lidy van der Spek
Concert. Mendelssohns 'Elias' door Chr.
Oratorium Ver. Exultate Deo o.l.v. Leo
den Broeder, m.m.v. Lisette Emmink,
sopraan, Joke de Vin, alt, Ludwig van
Gijsegem, tenor, Frans Fiselier, bas,
Andries Stam, orgel en het Randstedelijk
Begeleidingsorkest. Gehoord: 9/10,
Pieterskerk, Leiden.
De drie oratoria die Felix Men-
delssohn-Bartholdy (1809-
1847) componeerde, waren be
doeld om samen een triptiek te
vormen. De volgorde zou moe
ten zijn 'Elias' (1846), 'Paulus',
en het nooit voltooide 'Chris
tus'. 'Elias' en 'Paulus' waren in
Mendelssohns tijd al enorm po
pulair om de aangename men
geling van klassieke en roman
tische invloeden. Exultate Deo
koos voor de 'Elias'. En evenals
150 jaar geleden, overrompelt
dit oratorium compleet. Verze
kerd van een voortreffelijk be
geleidingsorkest en stuk voor
stuk kanjers van solisten, zingt
het koor onder de bevlogen lei
ding van Leo den Broeder voor
de volle honderd procent geïn
spireerd. Den Broeder heeft in
korte tijd wonderen verricht. In
zeven maanden heeft hij zijn
koor klaargestoomd, met als re
sultaat deze indrukwekkend
mooie uitvoering.
Het verhaal van de profeet Elia,
dat sterk vooruitwijst naar Je
zus, gaat over de grote droogte
die het land teisterde onder de
regering van koning Achab. On
der invloed van zijn vrouw
heeft hij het land volgepropt
met afgodsbeelden, en geleide
lijk aan 'de God van Israël' ver
geten. Vele valse profeten wor
den door de koning geraad
pleegd, tot slot ook 'de profeet
van God gezonden'. Elia laat of
ferdieren en hout aanrukken en
vraagt de 'valse' profeten om
tot hun goden te bidden om
vuur. Zij bidden en schreeuwen
zich gek, maar zonder resultaat.
Daarna bidt Elia in alle rust tot
God en Hij laat vuur regenen
uit de hemel. Enige uren later
ruist de lang verwachte regen.
In het tweede deel blijkt het
volk Israël niets geleerd te heb
ben, tot grote teleurstelling van
Elia die nu maar liever wil ster
ven, wat hem enige jaren later
gegund wordt. Met vurige paar
den en wagens vaart hij op naar
's Hemels troon.
De centrale figuur in het ver
haal 'Elias' is de bas Frans Fise
lier. Zijn schitterende vertolking
is nauwelijks in woorden te
vangen. Liefde, toom, eerbied
en moedeloosheid, alle emoties
worden meesterlijk genuan
ceerd vertaald in klank. Daarbij
heeft hij een voorbeeldige uit
spraak waardoor het hele ver
haal makkelijk te volgen is. Ook
de andere drie solisten, Ludwig
van Gijsegem, Joke de Vin en
Lisette Emmink geven kleur en
diepgang aan tekst én muziek,
evenals het tweede (half) pro
fessionele kwartet dat fraai
mengt met het bovengenoemde
viertal.
Het Randstedelijk lijkt een ver
jongingskuur te hebben onder
gaan, niet qua bezetting, die
was veelal bekend en ver
trouwd, maar wat betreft hun
uitvoeringspraktijk. De com
pacte, vitale orkestklank, gelar-
muziek recensie
Susanne Lammers
Concert: Opera Quarta met werk van
Corelli, Locatelli, Ledalre a. Gehoord:
9/10, De Waag, Leiden.
Anders dan aangekondigd,
kwamen gisteravond niet de
publieksprijswinnaars van het
Van Wassenaer-concours naar
Leiden, maar de eersteprijswin
naars van dit internationale
Oude-Muziekconcours voor
ensembles. Opera Quarta be
staat uit vier enthousiaste, jon
ge mensen, die soms aarzelend,
maar meestal zelfbewust in on
derlinge dialoog hun weg zoe
ken. Voor de pauze geven ze in
wisselende samenstellingen
een beeld van hun individuele
kwaliteiten, na de pauze ligt de
nadruk meer op het samenspel.
De basis van het kwartet is
Ham Kitamika op klavecimbel
en orgel. Ze is een belangrijke
factor in het samenspel, maar
haar solobijdrage, een Ciaccona
van Bernardo Storace, is niet
het meest interessante deel van
het programma. Celliste Emily
Robinson vult de basso conti
nuo aan. Robinson is een on
misbaar en aangenaam sturend
element in het kwartet, ze
speelt gedreven en alert, geeft
de diepte rondheid. In de Sona
ta voor cello en orgel van Do-
menico Gabrielli laat ze horen
niet bang te zijn voor een ex
pressief en groot gebaar met
een sonoor en zwaar statement,
waarop ze dan weer met bijna
gefluisterde vlugge loopjes
commentaar levert.
De klank van de beide violisten,
Sophie Gent en Tuomo Suni,
ontwikkelt zich gaande het con
cert. In eerste instantie nog wat
stijfjes en scherp, later vrijer en
voller. Het best op dreef is Ope
ra Quarta in Sonata VII uit opus
8 van Pietro Antonio Locatelli
en in de schitterende Sonata I
uit opus 4 van Jean-Marie Le-
clair. Heldere interpretaties,
mooi gemarkeerde themaatjes,
effectieve pauzes en fraaie dy
namische accenten maken deze
stukken tot de lekkerste hapjes
van het concert.
En waar in de sonate van Loca
telli de nadruk valt op het geza
menlijke van de onderneming,
krijgt in de sonate van Leclair
elk lid van het ensemble weer
de kans zich afzonderlijk te la
ten horen. In het Adagio, waar
de stemmen zich een voor een
in de muziek voegen, maar
vooral in het Largo, als de in
strumenten vanuit een bijna
dreigend unisono zich losma
ken en vrij zweven.
Washington - Shakira, Britney Spears en Mary J. Blige. Gedrieën krijgen de dames hier aanwijzingen tijdens een fotosessie voor de cover van
het Amerikaanse Rolling Stone Magazine. Thema van deze aflevering is 'women in rock', oftewel 'vrouwen in de rock'. Met deze speciale editie,
die ondermeer de vijftig belangrijkste momenten in de vrouwenrockgeschiedenis bevat, viert het tijdschrift zijn 35ste verjaardag.
Foto: Reuters/Kevin Mazur
Amsterdam - Daan Schuurmans en zijn vriendin
Jennifer Hoffman arriveren bij het Tuschinski Thea
ter in Amsterdam. Daar vond gisteravond de pre
mière van de nieuwe Nederlandse speelfilm 'Volle
Maan' plaats, die al net zo'n kaskraker als 'Costa!'
belooft te worden, de eerste speelfilm van regisseur
Johan Nijenhuis. 'Volle Maan' vertelt het verhaal
van acht schoolverlaters die na het eindexamen een
geheime volle-maan-party in het Middellandse-Zee-
gebied bezoeken. Bioscoopkaarten zijn sinds begin
september in de voorverkoop verkrijgbaar.
Foto: ANP/Juan Vrijdag
theater recensie
Dick van Teylingen
Voorstelling Ubu van Alfred Jarry door
De Firma Rieks Swarte. Regie, bewerking
en decor: Rieks Swarte Met o.a Debbie
Korper, Tessa du Mée en Rafael Troch.
Gezien: 9/10, LAKtheater, Leiden
Dat had de natuurkundeleraar
van de middelbare school in
Rennes anno 1888 nooit kun
nen denken, dat hij aan de wieg
zóu staan van het absurdisme
en surrealisme in de literatuur.
Zijn leerling Alfred Jarry nam
hem als voorbeeld voor zijn
personage Ubu, een grotesk
uitvergrote machtswellusteling:
grillig, wreed, bang, laf en dom.
In 1896 barstte na de eerste op
voering met acteurs de veront
waardiging los. Het was schan
dalig van taal, amoreel en
maakte elke vorm van autoriteit
belachelijk.
Ubu is een idioot verhaal van
een vertrouweling van de Pool
se koning Wenceslaus die het
op aanraden van zijn vrouw ho
gerop zoekt. Hij vermoordt
Wenceslaus en jaagt als koning
ongeveer iedereen tegen zich in
het harnas door zijn gestoorde
optreden. Ma Ubu heeft poli
tiek inzicht en weet wanneer
het tijd is voor uitmoorden of
uitdelen, maar als Pa Ubu een
maal aan de macht is, gaan alle
remmen los. Daar komt natuur
lijk een opstand van, maar de
Ubu's ontsnappen. Jarry ont
wikkelde een eigen taal, waar
voor Rieks Swarte een mooie
Nederlandse variant vond: een
combinatie van Rotterdams,
middeleeuws, Vlaams, Vondel
en meer, met komische plech
tigheden en anaal geïnspireer
de vuilbekkerij. 'God-
voorznreetlulbalhaareikelzeik'
naast 'heur hert en slaet niet
meer'. Er wordt in Shakespeari-
aanse hoeveelheden gestorven,
wat de personages vaak ook
melden: 'Nu ist ik doot.'
Rieks Swarte heeft al veel met
liefde in elkaar geknutselde
speelgoedvoorstellingen op zijn
naam staan, en vond voor Ubu
weer een prachtig uitgangs
punt. De drie zwarte wanden
f=
(advertentie)
PRONKSTUKKEN UIT HET OUDE SYRIË
1 NOV 2002 - 9 MRT 2003 RIJKSMUSEUM VAN OUDHEDEN. LEIDEN
*U UW KAARTJES: 0900 - 6 600 600 0.10 P.M.) OF WWW.BRONNENVANINSPIRAT1E.NL
amsterdam/gpd - De expositie
'De Nederlandse ontmoeting
met Azië, 1600-1950' in het
Rijksmuseum begint en eindigt
met portretten van gouver
neurs-generaal die meer dan
300 jaar fungeerden als symbo
len van het Nederlandse gezag
over het huidige Indonesië. Por
tretten van onder meer Jan Pie-
tersz. Coen (1587-1629) en de
door zijn gewelddadige optre
den op Atjeh zeer omstreden Jo
hannes Benedictus Van Heutsz
(1851-1924), hingen eerst in het
kasteel van Batavia en later in
het paleis van Buitenzorg. De
fotograaf Henri Cartier-Bresson
legde in 1949 vast hoe de schil
derijen van de gehate gezags
dragers direct na de soevereini
teitsoverdracht het paleis wer
den uitgedragen.
De tentoonstelling, te zien vanaf
vandaag tot en met 9 februari,
breekt voor het eerst met de tra
ditionele scheiding tussen 'de
Oost' voor en na 1800. De Ver
enigde Oost-Indische Compag
nie (VOC) werd in 1799 welis
waar opgeheven, maar de Ne
derlandse contacten met vooral
de Indische archipel bleven tot
aan de dekolonisatie onvermin
derd intensief. De verschillende
deerd met oplichtende secties,
zoals de krachtige grote strij
kers, imponerend koper, lichte
homogene violen maakte met
het koor een verbluffende een
heid.
Exultate Deo zingt in alle partij
en puur, vitaal en inhoudsvol:
vederlicht staccato tot overwel
digende, bruisende fortissimi
zonder grofheid of bombast. En
als dat al gebeurde dan lag dat
aan Mendelssohns dramatiek.
Exultate Deo maakt nieuwsgie
rig naar het héle drieluik, onge
acht een 'Unvollendete'.
om het speelvlak zijn witge
kalkt, dus kun je er met water
op tekenen. In de pauze schil
dert Bram de Goeij er een com
pleet landschap op, dat tijdens
de veldslag door de kanonsla
gen van natte dweilen en spon
zen verandert in een expressio
nistisch schilderij vol ontplof
fingen. Gehangenen en anders
zins bloederig omgebrachten
vallen uit het plafond.
De spelers lopen in witte gewa
den rond, met veel silly walks,
slapstick en commedia dell'ar
te. Laurel Hardy meet Hein de
Kort. Debbie Korper (Ma Ubu)
is de hebzuchtige en snollige
motor van het stuk, Tessa du
Mée een propperige Pa Ubu die
veel schreeuwt en vooral rea
geert op wat er op hem afkomt.
Rafael Troch speelt prachtige
koninklijke en andere rollen.
Het verhaal is niet het belang
rijkste, maar geeft genoeg im
pulsen voor verrassingen. Je
kijkt je ogen uit bij Ubu. Een
voorstelling met zoveel fantasie
zou een exportartikel moeten
worden: ideaal voor buiten
landse tournees en festivals.
Een medewerker van het Rijksmuseum werkt aan een VOC-scheepsmodel. Foto: WFA/Frank van Rossum
dimensies van het koloniale tijd- rustingen, schilderijen en teke- nissen van de slavenhandel,
perk worden toegelicht aan de ningen, fotoalbums, koloniaal Typerend voor de machtsver
hand van kamerschermen, go- meubilair, modellen van sche- houdingen was bijvoorbeeld de
denbeelden, wapens en wapen- pen en vuurtorens en getuige- slaaf die op een schilderij van
Aelbert Cuyp, gemaakt tussen
1640 en 1650, de commandant
van de VOC-vloot op de rede
van Batavia en zijn echtgenote
een zonnescherm boven het
hoofd houdt.
Op de expositie hangt ook de
slavenbel die zich vermoedelijk
bevond op het terrein van het
landhuis van Reinier de Klerk,
gouverneur-generaal van 1777
tot 1780. Het luiden van deze
bel begeleidde eind achttiende
eeuw de dagelijkse routine van
de slaven die in dienst waren
van de belangrijkste vertegen
woordiger van het Nederlandse
gezag.
Het veel voorkomende ver
schijnsel van gemengde huwe
lijken wordt op deze expositie
onder meer zichtbaar door twee
prachtig portretten van de oer-
Hollands ogende Hendrik de
Bruyn en zijn Indo-Europese
echtgenote uit het derde kwart
van de negentiende eeuw.
De expositie 'De Nederlandse
ontmoeting met Azië' is de laat
ste in een reeks van vier ten
toonstellingen waarmee het
Rijksmuseum dit jaar aandacht
heeft besteed aan de herdenking
van de oprichting van de VOC in
1602.
door Rody van der Pols
leiden - „Als ik mij moe of
ontmoedigd voelde, was al
leen al de kus van een vrouw
instaat mij nieuwe levenslust
te geven." Het is een uit
spraak, karakteristiek voor
Adriaan Morriën, de in juni
dit jaar overleden auteur, die
als geen ander kon schrijven
over liefde en erotiek, over de
mooie meisjes en vrouwen
die hij op straat en in de tram
observeerde. Niet voor niets
wordt het citaat aangehaald
op de mini-expositie die in
de Leidse Universiteitsbiblio
theek is gewijd aan deze veel
zijdig schrijver.
Behalve een expositie is het
ook een eerbetoon aan de
man die zoveel voor de Ne
derlandse literatuur heeft be
tekend. Want behalve een
groot vrouwenliefhebber en
stilist was Morriën (1912-
2002) ook de ontdekker van
enkele van onze grootste
schrijvers: Harry Mulisch,
Gerard Reve en W.F. Her
mans. Die laatste auteur de
buteerde in 1945 in het tijd
schrift Criterium, waarvan
Morriën destijds redactiese
cretaris was. Tien jaar later
boterde het minder tussen de
twee auteurs, getuige Mor-
riëns boek 'De Gruwelkamer
van W.F. Hermans' uit '55,
dat ook een plekje op de ten
toonstelling heeft gekregen.
Op de expositie ligt ook de
mooie, eerste druk van
'Luchtalarm'. Deze dichtbun
del uit '45 is 'verpakt' in een
roze-rode kaft met in het
midden, op postzegelfor
maat. de titel en de letters
'BB', oftewel de Bezige Bij, de
verzetsuitgeverij waarvoor
Morriën in de daaropvolgen
de jaren als adviseur zou blij
ven werken. Elders ligt een
rekening van het Chinese res
taurant 'Golden Chopsticks',
gevestigd aan de Oude Doe
lenstraat in Amsterdam. In
een hanenpoterig handschrift
is een eerste aanzet tot een
recensie neergepend. Een
van de vele die Morriën ge
durende zijn meer dan een
halve eeuw durende carrière
als literair criticus schreef.
Naast enkele uitgaven en ori
ginele schrijfsels toont de ex
positie ook een aantal foto's
van de auteur. Tezamen vor
men ze een aardig 'portret'
van de man achter de boe
ken, bundels en artikelen. Zo
laat een gestileerde zwartwit-
foto een serieuze man zien,
strak in het pak, met zwaar
brilmontuur en tegen de ach
tergrond een Amsterdamse
gracht. Hoe anders van sfeer
is een kleurenfoto die op late
re leeftijd van Morriën is ge
maakt: een vriendelijk ogen
de man op het strand, warri
ge haardos, nog steeds met
het zwaar zwart brilmontuur
op zijn neus. maar verder
met blote voeten gezeten op
een vrolijke badhanddoek,
naast hem zijn beige-kleuri
ge, leren laarzen.
Het beeld past meer bij de li
teratuur waarom hij herin
nerd zal worden. Die vrijwel
zonder uitzondering speels,
blijmoedig en subtiel van
toon is. Zoals het gedicht
'Een mooi dik mosje zonder
borsten', waaro^?en dicht
bundel opengeslagen ligt.
Hierin verhaalt Morriën van
een bezoek aan een Suri
naamse hoer met ontkroest
haar. Het gedicht besluit met
de volgende regels: 'En dan
ontdekken dat zij voor Geen
goud van plan is haar truitje I
Uit te trekken omdat haar
kapsel Anders in de war
komt.'
Mini-tentoonstelling over
Adriaan Morriën, t/m 30 no
vember in de Universiteits
bibliotheek, Witte Singel 27
in Leiden.
