Claus in dichte kist opgebaard
BINNENLAND 2
Maxima moet ook op koord balanceren
Bijzondere verenigde vergadering
Staat tast diep in buidel
voor koninklijke uitvaart
Moderne dodenwake vooral bij prominente doden
I
rotterdam/anp - Dichter des Vaderlands Gerrit Komrij
heeft een gedicht geschreven over de dood van prins
Claus. Hieronder volgt de tekst, zoals die gisteren op de
voorpagina van NRC Handelsblad stond.
Foto: Loek Zuyderduin
Bij de dood van een prins
Werd hij niet, toen liefde hem tot ons voerde,
Met geweld en hatelijkheid verwelkomd?
Vreemdeling te midden van volk dat niet vroeg
Naar wat hij zelf dacht
Oude wonden eerde hij prinsgewijs, door
Sinds die dag het volk tegemoet te treden
Met discretie, intelligentie, humor-
Vreemde talenten.
Nu hij dood is lijkt ook zijn aard begraven:
Wrok en kleinheid maken opnieuw de dienst uit.
Tranen zie ik? Valt van dit volk de rouwklacht
Nog te vertrouwen?
igeving
^atscourant
Koningin Beatrix
n speciale editie van
ourant kennis gege-
>t overlijden van prins
et grote droefheid
mis dat mijn geliefde
it gisteren vredig is
Mijn familie en ik
gesterkt door de ge
it velen dit grote ver-
ins delen. Beatrix",
;t in de krant die
verschenen.
lageviews
Party World
ai m |Pjsjiet alleen prins
oo?M t sinds zijn overlijden
e belangstelling, ook
Meï iamige partycentrum
is i lorp heeft sindsdien
iren* 3 ™et te ^a8en-
jfïi 'tsitevan de Haar-
ef f ers Rick en Leo Claus
oktober veelvul-
de it. Lag het aantal pa-
in vvww.claus.nl deze
nti middeld tussen de 73
i de dag dat prins
rleed steeg dat tot
De dag erna leverde
onwetende bezoe-
^betiteld als
yal Airness'
- Bij alle sportevene-
iordt deze week een
ilte in acht genomen
bet overlijden van
is. Zo ook bij de Euro-
Dfetbalwedstrijd tussen
°fers en Funchal Madei-
sta«vond in Nijmegen. De
an dienst ging echter
In zijn Engelse aan
vroeg hij om een mi-
vanwege de dood
oyal Aimess Prince
n pijnlijke vergissing.
1 Aimess' is de bij-
superster Michael
Oude Kerk
linsdag toch
klok in de Oude Kerk
lidt dinsdag tijdens de
an prins Claus. Dat is
lijk, omdat de klok
[esproken alleen
een hamer tegen de
ide klok tikt om de
geven. De draagcon-
an de bijna 9000 kilo
kis te zwak om de
te laten luiden. De
>70 heet Bourdon, het
lord voor hommel,
de klank van de klok.
iirdon echt wordt ge
it de klok om een as
reer. Omdat de 75 me-
oren van de Oude
et lood staat, veroor-
een grote belasting
aagconstructie.
vlag voor
Constantijn
- Prins Constantijn,
e zoon van de zondag
i prins Claus, wil geen
p zijn verjaardag. Dat
ninister van binnen-
ken gisteren geschre-
brief aan de com-
en van de kóningin,
ivordt vrijdag 33 jaar.
iruikelijk dat over-
anties de vlag in top
verjaardagen van de
;e familie. Maar deze
gt de vlag halfstok we-
[iverlijden van prins
hild stelt
for Peace uit
m - Het nationale eve-
!east for Peace van de
War Child is in ver-
t het overlijden van
us uitgesteld. In plaats
tober, wordt het eve-
iu op 24 oktober ge
bast for Peace is een
erugkerend fondsen
evenement waarbij
en horecagelegenhe-
deel van hun omzet af-
ie op deze dag uit eten
en van de deelnemen-
irants steunt het werk
Child, dat hulppro-
ontwikkelt voor oor
eren.
enking bij
iklijke club
- Het advies van de
n voetbalverenigingen
ederlandse vlag half-
ten hangen heeft in-
gehoor gevonden bij
dijke HFC. De Haar-
ib is de enige voetbal-
igvan ons land die het
t 'Koninklijk' mag voe-
de band met de Oran-
"arme is, blijkt wel uit
at Prins Bernhard in
club hoogstpersoonlijk
iciteren met het hon-
bestaan. Ook Prins
tregast geweest. „We
als club onze condole-
I de familie overge-
zegt HFC-voorzitter
Op 25 oktober, watt
es haar jaarlijkse leden-
rïng houdt, zal Uildriks
herdenkingsspeech
En.
door Joost Aerts
numecen - Met de staatsbegra
fenis van prins Claus is een mil
joenenbedrag gemoeid. De re
gering heeft hier niet voor ge
spaard en de rijksoverheid sluit
geen uitvaartverzekeringen af.
Er zijn geen wettelijke regels die
bepalen wat er moet gebeuren
als een lid van het Koninklijk
Huis overlijdt. Bij leden van de
koninklijke familie geldt dat het
kabinet verantwoordelijk is. Dat
beslist welke maatregelen nodig
zijn, in overleg met de koninklij
ke familie en de hofhouding.
Over de kosten van de uitvaart
en voorbereiding daarvan is
weinig geregeld. Vooral met vei
ligheidsmaatregelen en het in
goede banen leiden van grote
publieksstromen zijn aanzienlij
ke bedragen gemoeid. Al snel
loopt dat in de miljoenen euro's.
Met staatsbegrafenissen heeft
de regering geen recente erva
ring opgedaan. Wel met een hu
welijk. De definitieve afrekening
van de trouwpartij van Willem-
Alexander en Méxima is nog
niet opgemaakt. Schattingen lo
pen uiteen van tien tot ruim
twintig miljoen euro.
Omdat prins Claus een staatsbe
grafenis krijgt, zijn de kosten in
principe voor rekening van het
rijk. De gemeente Den Haag
maakt kosten voor beveiliging
en aanpassing van de rouwrou-
te. Delft, waar Claus op 15 okto
ber bijgezet wordt in de konink
lijke grafkelder van de Nieuwe
Kerk, mag de kosten voor het
toegankelijk maken van de
Markt, het verplaatsen van ob
stakels op de route, voorlichting
en veiligheidsmaatregelen bij de
rijksoverheid declareren, zo is
afgesproken. De Tweede Kamer
krijgt achteraf van de regering te
horen hoe de kosten van de uit
vaart in de begroting van het
Huis der Koningin zijn opgevan
gen - of dat er sprake is van een
financiële tegenvaller.
door Koos van Wees
den haag - 'De trieste prins',
werd Claus de afgelopen dagen
genoemd, verwijzend naar de
moeite die hij had met zijn be
perkingen als prins-gemaal. In
politiek Den Haag gunt men prin
ses Maxima meer vrijheid, maar
veel anders zal het niet worden.
Een leven naast de koning kent
hoe dan ook zijn beperkingen
„Zolang de monarchie bestaat,
zal er opofferingsgezindheid
moeten bestaan", schreef D66-
leider Thom de Graaf deze week
in een essay. Het is een directe
boodschap aan prinses Méxima,
dat het leven naast de vorst be
perkingen met zich meebrengt.
De Graaf wil meer vrijheid voor
Mcbrima, om te voorkomen dat
ze Claus achterna gaat in zijn
onvrede over de zinledigheid
van zijn bestaan. Gun haar een
eigen maatschappelijke functie
en de ruimte „om dingen te zeg
gen die verder gaan dan ge
meenplaatsen, vanzelfsprekend
zonder echt controversieel te
zijn", aldus de D66-voorman.
Het is een breed gedeelde op
vatting in de Kamer: Maxima
moet een zinvolle rol krijgen, los
van wat haar man doet. Maar
tegelijkertijd is er het voorbe
houd. „Het lidmaatschap van
het koninklijk huis brengt nu
eenmaal beperkingen met zich
mee", constateert het Kamerlid
Peter Rehwinkel (PvdA). „Voor
op dient te staan dat wat ze doet
niet in strijd is met het openbaar
belang. En hoe dichter bij de
kroon, hoe sneller dat openbaar
belang in het geding is. M&rima
heeft een andere verantwoorde
lijkheid dan bijvoorbeeld de
jongste zoon van prinses Mar
griet."
Hoewel we een paar decennia
verder zijn is het voor Maxima
hetzelfde als toen prins Claus
aantrad, zegt Rehwinkel. „Het is
niet wezenlijk anders. We moe
ten niet de illusie wekken dat er
een wereld van vrijheid mogelijk
is. Die vrijheid is per definitie
beperkt."
Dat 'openbaar belang' kan met
de tijdgeest wisselen, erkent hij
grif. Zoals ook steeds politieke
discussie kan ontstaan over de
vraag of iets tegen dat belang in
gaat of niet. Maar dat is altijd
nog beter dan volledig uitwer
ken wat wel en niet mag. „Dat
kan je niet met een pennetje
precies vastleggen", meent Reh
winkel.
Maxima zal dus op hetzelfde
smalle koord dienen te balance
ren als haar schoonvader, zegt
ook Theo Rietkerk namens het
CDA. „Je moet je er van bewust
zijn dat het kabinet moet kun
nen dragen wat je doet. De
kunst is je binnen die ministe
riële verantwoordelijkheid toch
te ontplooien.
Prins Claus lukte dat uitstekend,
daar hebben we veel respect
voor", zegt hij.
Maar was het niet juist zo dat
Claus erg ongelukkig werd van
de beperkingen die de ministe
riële verantwoordelijkheid hem
oplegde? Rietkerk: „De situatie
waarin hij zich zo vervelend
voelde, had volgens ons niet zo
zeer daarmee te maken, als wel
met zijn gemoedstoestand."
Ook Jan te Veldhuis (WD) ziet
niet onmiddellijk een verband
tussen prins Claus' depressivi
teit en zijn beperkte rol als
prins gemaal. „Zijn vriend Von
aer Gablentz vertelde dezer da
gen nog daar geen enkele aan
wijzing voor te hebben. En laten
we wel zijn: Claus is buitenge
woon zinvol bezig geweest, met
ontwikkelingssamenwerking en
het milieu."
Maar juist zijn bemoeienis met
ontwikkelingssamenwerking
leidde tot conflicten. Zo werd hij
publiekelijk door het kabinet te
ruggefloten toen hij zich uit
sprak over subsidies voor indivi
duele projecten. „Terechtzegt
Rietkerk. „Daar bewoog hij zich
op politiek terrein. Daar moet
juist de prins-gemaal verre van
blijven." Te Veldhuis deelt die
mening. „Méxima moet zich in
het openbaar onthouden van
politiek-gevoelige zaken of van
kwesties waarmee ze haar echt
genoot in staatsrechtelijke pro
blemen brengt." Rietkerk:
„Doordat het koningshuis zo
weinig aanleiding geeft tot poli
tieke discussies is het zo popu
lair. Dat moet zo blijven."
De politiek én Maxima zelf moe
ten samen op zoek naar een zin
volle invulling, vindt Rehwinkel.
„We hebben vroeger misschien
wel eens te makkelijk gezegd dat
iets te politiek gevoelig was.
Maxima kan voortbouwen op
het vertrouwen dat Claus heeft
opgebouwd. Want hij had een
perfect gevoel voor de constitu
tionele verhoudingen."
amsterdam/anp - De dodenwake, een zeer
oud christelijk gebruik dat ook uit antieke
culturen bekend is, wordt tegenwoordig
vooral bij prominente overledenen gehou
den. Die heeft daarbij geen specifiek religi
euze functie, maar is vooral een 'extra eer
betoon'.
Dat zegt dr. G. Rooijakkers, hoogleraar Ne
derlandse volkskunde aan de Universiteit
van Amsterdam, naar aanleiding van de wa
ke die kroonprins Wiliem-Alexander en de
prinsen Johan Friso en Constantijn gister
middag op paleis Noordeinde bij hun opge
baarde vader openden. De hervormde prin
sen houden daarmee een oud rooms-katho-
liek ritueel in ere, zij het in een andere vorm.
Vroeger was het in rooms-katholieke kring
gebniikelijk dat familieleden en buren tot
het moment van de uitvaart dag en nacht bij
de thuis opgebaarde overledene waakten.
De Reformatie heeft het gebruik niet kun
nen uitbannen, maar onder invloed van de
modernisering en de versobering van rouw-
rituelen is het volgens Rooijakkers tegen
woordig vrij zeldzaam geworden.
De nabestaanden baden tijdens een doden
wake voor het zielenheil van de overledene.
Het geloof dat de gestorvene deel heeft aan
de dood en verrijzenis van Jezus Christus,
maakte het ritueel niet alleen tot een rouw
klacht maar ook tot een vreugdevolle ge
beurtenis, aldus B. Suijkerbuijk, medewer
ker van de Nationale Raad voor Liturgie van
de Rooms-Katholieke Kerk. Die kerk kent
nog steeds vaste gebeden die de gelovigen
voor de overledene kunnen bidden.
Protestanten kennen geen gebeden voor het
zielenheil van de gestorvene, omdat de gelo
vigen daar naar hun overtuiging niets aan
toe of af kunnen doen. Wel bestaat in pro
testantse kring het gebruik om in het sterf
huis bij de overledenen uit de bijbel te lezen
en te bidden.
Het gebruik om aan de vooravond van de
uitvaart thuis of in de kerk een wake te hou
den, is nog steeds in zwang. Het lichaam
van de overledene kan met wijwater worden
besprenkeld en omringd met kaarsen die
aan de paaskaars zijn ontstoken.
Het zou Rooijakkers niet verbazen als de do
denwake in deze tijd van hernieuwde aan
dacht voor rituelen een comeback gaat ma
ken. „Doden worden steeds vaker thuis op
gebaard en dit ritueel laat zich goed in hui
selijke kring voltrekken. In plaats van het re
ligieuze element zal respect voor en medita
tie bij de dode centraal komen te staan. Dat
zijn elementen die een nieuwe impuls kun
nen geven aan een oud christelijk gebruik."
Geen bordeelbezoek langs route rouwstoet
door Rudi Buis
den haag - De Nederlandse be
volking krijgt vanaf morgen de
mogelijkheid om prins Claus de
laatste eer te bewijzen. De prins
ligt opgebaard in de rouwkamer
van paleis Noordeinde. Waar
schijnlijk kunnen belangstellen
den tussen 9.00 uur en 23.00 uur
afscheid nemen van de prins. De
Rijksvoorlichtingsdienst zou van
daag de details bekendmaken.
Bezoekers worden gedirigeerd
naar het Piet Heinplein, op de
hoek van de Hoge Wal en de
Prinsessenwal. Via dranghekken
worden belangstellenden ver
volgens naar de ingang van de
paleistuin geleid, die zich aan de
achterkant van het paleis be
vindt. Na een korte wandeling
door de paleistuin komen ze te
recht in het vertrek van het pa
leis waar het lichaam van prins
Claus ligt opgebaard, de Chapel-
le Ardente.
De kist van de prins blijft geslo
ten en is bedekt met de Neder
landse vlag. De kist staat in een
ruimte op de begane grond, in
de voorvestibule van het paleis.
Waarschijnlijk worden bezoe
kers toegelaten in groepen van
ongeveer zestig personen. Oud
adjudanten en militairen hou
den de wacht bij de kist. Bloe
men mogen niet mee naar bin
nen worden genomen, maar
moeten of bij de ingang van de
paleistuin worden neergelegd of
aan de voorzijde van paleis
Noordeinde.
In de paleistuin staat een grote
witte tent waar belangstellenden
het condoleanceregister kunnen
tekenen. Bezoekers verlaten het
paleis ook weer aan de achter
kant. Opnieuw via drankhekken
worden ze terug geleid naar de
hoek van de Prinsessenwal,
waar bussen klaarstaan die zor
gen voor de aan- en afvoer van
belangstellenden.
Het Haagse vervoersbedrijf
HTM houdt rekening met extra
drukte. Vanaf het busplatform,
boven het Centraal Station, ver
trekken vanaf morgen tot en
met zondag om de paar minu
ten pendelbussen naar de ach
terzijde van paleis Noordeinde.
De bussen rijden langs het Ma
lieveld, zodat automobilisten die
daar hun auto parkeren ook met
Sinds vanmiddag één urn-
geldt in Den Haag een nood
verordening. De verordening
blijft tot en met de dag van de
uitvaart van prins Claus, dins
dag 15 oktober, van kracht. Zo
moeten op de ochtend van de
uitvaart cafés en bordelen
langs de route van de rouw-
het openbaar vervoer naar het
paleis worden gebracht. De bus
sen rijden van negen uur 's och
tends tot elf uur 's avonds. HTM
zet ook busjes voor gehandicap
ten in, die staan geparkeerd aan
de zijkant van het Centraal Sta-
stoet en in de omgeving daar
van de deuren sluiten. In Den
Haag geldt geen alcoholver
bod, in Delft is zo n verbod
wel in voorbereiding. De bur
gemeester van Delft werkt
nog aan zijn noodverorde
ning, zo meldde een voor
lichtster.
tion. De gemeente Den Haag
raadt belangstellenden aan om
met het openbaar vervoer te ko
men. Diverse straten in het cen
trum van de Hofstad zijn afge
sloten voor alle verkeer.
Koningin Beatrix en prinses Maxima op weg van Huis ten Bosch naar paleis Noordeinde, waar prins Claus sinds gisteren ligt opgebaard. Foto: ANP/Robert Vos
den haag/anp - Voor het eerst
in de geschiedenis zijn de Eerste
en Tweede Kamer vandaag ge
zamenlijk bijeen geweest ter na
gedachtenis van een overleden
lid van het koninklijk huis. Op
het programma stonden toe
spraken van senaatsvoorzitter
Braks, Tweede-Kamervoorzitter
Weisglas en premier Balkenen
de, omlijst door muziek, en
daarna een minuut stilte.
De bijeenkomst is een zoge
noemde bijzondere verenigde
vergadering.
Bij het vorige koninklijke sterf
geval, prinses Wilhelmina in
1962, hielden de Kamers elk hun
eigen herdenking.
In de grondwet wordt een geza
menlijke vergadering van Eerste
en Tweede Kamer zeventien
keer voorgeschreven. De be
kendste is ongetwijfeld op
prinsjesdag. Koningin Beatrix
maakt dan in de troonrede de
kabinetsplannen bekend aan de
150 Tweede-Kamerleden en 75
senatoren. Debatteren is er niet
bij op de derde dinsdag van sep
tember.
Tijdens de meeste andere in de
grondwet omschreven verenig
de vergaderingen komen kabi
net en volksvertegenwoordigers
wel aan het woord. Bijvoorbeeld
wanneer potentiële troonopvol
gers voor hun huwelijk toestem
ming komen vragen aan de 225
Kamerleden, zoals vorig jaar
kroonprins Willem-Alexander.
Ook is een verenigde vergade
ring noodzakelijk als het staats
hoofd tijdelijk moet worden ver
vangen door een regent, bij
voorbeeld bij ziekte of overlij
den. Bij de beëdiging of inhuldi
ging van een staatshoofd trek
ken de Kamers eveneens geza
menlijk op.
Een andere verplichte verenigde
vergadering is noodzakelijk als
Nederland in oorlog wordt ver
klaard. Volgens artikel 96 van de
grondwet moet de regering aan
de verenigde vergadering toe
stemming vragen om het Ko
ninkrijk der Nederlanden in
oorlog te verklaren.
Een verenigde vergadering als
herdenkingsbijeenkomst voor
een koninklijke overledene, zo
als vandaag voor prins Claus in
de Ridderzaal, staat dus niet
voorgeschreven in de grondwet.
Jaren geleden is in het draaiboek
opgeschreven dat bij een nieuw
sterfgeval in het koninklijk huis
een bijzondere verenigde verga
dering zou worden uitgeschre
ven.
De vlag hangt halfstok op één van de Tweede-Kamergebouwen in Den Haag. De koepel op de achter
grond is van het ministerie van volksgezondheid. Foto: ANP/Juan Vrijdag
