WETENSCHAP
Zuidelijke Saharawoestijn wordt steeds groener
Gesproken Latijn wint aan populariteit
Met 'Barbiepil' een gebruinde Adonis
Unieke vondst fossiel van oervc
Tempel Eist ter verering Heru-
door Arthur't Hart
londen - De Saharawoestijn in Afrika lijkt zich terug
te trekken. Vanuit het zuiden rukt de begroeiing op,
waardoor landbouw weer mogelijk is geworden in ge
bieden waar door droogte tientallen jaren vrijwel
niets wilde groeien.
Dat melden geografen die onderzoek hebben gedaan
in de Sahelstrook aan de zuidrand van de Sahara in
het Britse wetenschappelijke tijdschrift New Scientist.
Toegenomen regen in de jaren negentig in combina
tie met betere landbouwmethoden zouden de be
langrijkste oorzaken zijn van de 'vergroening' van de
in het verleden vaak door droogte en honger getrof
fen Sahel.
De Nederlandse geograaf Chris Reij, verbonden aan
het Centrum voor Internationale Samenwerking van
de Vrije Universiteit in Amsterdam, heeft samen met
lokale onderzoekers studie verricht in Burkina Faso.
Hij komt voor dat land aan de zuidwestkant van de
woestijn tot dezelfde conclusie: er zijn meer bomen
dan in de jaren tachtig, de grondwaterstand is op veel
plaatsen meters omhoog gegaan en de landbouwpro
ductie is sterk gegroeid. Bijgevolg is de armoede flink
verminderd, al verschilt dit sterk van dorp tot dorp.
De gunstige invloed van de toegenomen neerslag is
volgens Reij vermoedelijk maar tijdelijk. „Op zich is
dat niets bijzonders: in de Sahel worden perioden van
tien of vijftien jaar met meer vocht steeds afgewisseld
door droge perioden. De woestijn reageert daarop
door zich terug te trekken en weer op te rukken."
Veel fundamenteler - en van blijvende betekenis - zijn
volgens hem de ontwikkelingen in de landbouw in
Burkina Faso en elders. De boeren gebruiken nu me
thoden om zuinig en effectief met water om te gaan
en tegelijkertijd de vruchtbaarheid van de grond te
beschermen. Die technieken zijn de boeren gedeelte
lijk aangereikt via projecten die door Nederland,
Duitsland en de Verenigde Naties worden gefinan
cierd. Maar grotendeels hebben zij de vernieuwing op
eigen kracht tot stand gebracht, zegt Reij.
„Je ziet een enorme dynamiek. De boeren zijn met
eenvoudige methoden aan het innoveren geslagen en
vaak met spectaculaire resultaten. De mensen keren
terug naar gebieden die ze in de jaren tachtig vanwe
ge droogte en hongersnood ontvluchtten. In een pro
vincie in het noorden is de graanoogst in enkele jaren
met 70 procent toegenomen. Het is een 'win-win-si-
tuatie': de productie vermeerdert, er komt een beetje
welvaart en het milieu wordt beschermd." Soortgelij
ke resultaten worden gemeld uit bijvoorbeeld Niger
en Kenya, aldus Reij. Tegelijkertijd zijn veel dorpen
waar niet aan innovatie is gedaan, nog
vroeger, zegt hij. „Er is nog heel veel te
In een ander onderzoek bestudeerden
se en Deense geografen oude en
namen van het hele Sahelgebied. „De
overal aanzienlijk te zijn toegenomen"
Warren van de universiteit van Londen
tist namens deze wetenschappers. Zij
schijnsel waargenomen van Mauretanië ij
ste westen tot delen van Eritrea aan de Rc[6rt
'vergroening' is volgens de onderzoekers
vijftien aan de gang, maar bleef tot
opgemerkt.
rome/ap - Het ziet ernaar uit dat Ovidius
de spijker op de kop sloeg toen hij schreef
'Rident stolidi verba Latina', ofwel 'Alleen
dommerds lachen om de Latijnse taal'. Na
eeuwen van verval en doodverklaringen
lijkt het gesproken Latijn namelijk weer in
opkomst te zijn. Acteur en regisseur Mei
Gibson gaat een film over Jezus maken
waarin naar verluidt uitsluitend Latijn en
Aramees wordt gesproken en steeds meer
onderwijsinstellingen hebben cursussen
Latijnse spreekvaardigheid op hun pro
gramma staan.
Zo kwamen onlangs dertig adepten van
het klassiek Latijn bijeen in de heuvels bij
Rome om odes van Horatius te zingen.
Zij werden begeleid door eerwaarde Re
ginald Foster, een latinist uit het Vati-
caan. De 63-jarige Foster is hoogleraar
aan de Pauselijke Gregoriaanse Universi
teit, waar hij de studie van het Latijn op
een ongebruikelijke manier benadert, na
melijk als ware het een levende taal. In
de zomer organiseert hij cursussen van
acht weken voor gevorderden.
Hoewel het Latijn al zeker duizend jaar
niet meer gesproken wordt en tegen
woordig eigenlijk alleen de grammatica
en literatuur bestudeerd worden, neemt
het aantal liefhebbers van voordrachten
van Cicero en Vergilius snel toe. Mede
door de aanpak van Foster. „Sommige
lesmethodes kan ik echt niet waarderen;
het stampen en uit het hoofd leren,
waarbij de taal wordt behandeld als een
dode kikker of zoiets", zegt Foster. Zijn
studenten bekwamen zich daarentegen
in het voordragen van de teksten en in
Latijnse luister- en spreekvaardigheid.
Andere onderwijsinstellingen waar een
dergelijke aanpak wordt gehanteerd, zijn
studente geneeskunde uit Londen die
zichzelf geen volwaardig arts kon vinden
zonder de Latijnse dichtkunst te hebben
bestudeerd. „Het was het meest excen
trieke gezelschap dat ik ooit heb gezien",
zegt Sylvester. „Je moet je mensen voor
stellen die hun gezin, hun werk, hun le
ven achterlaten. Mensen die naar Rome
komen om tijdens hun huwelijksreis La
tijn te leren. Dat soort mensen doen deze
cursus!"
Voor de kersverse echtgenoten Sarah en
Patrick Miller uit North Carolina was het
volgen van de lessen van Foster bijna
vanzelfsprekend. Zij werden verliefd tij
dens de lessen Latijn op de middelbare
school. „Soms spreken we Latijn tijdens
een romantisch diner", zegt de 31-jarige
Patrick Miller. Een goede zin om iemand
te versieren? 'Accipe vinum, puella pul-
chella', ofwel 'neem een wijntje, schoon
heid'.
Het gesproken Latijn beleefde zijn hoog
tepunt in de tweede eeuw na Christus
toen het Romeinse Rijk reikte van het
huidige Groot-Brittannië tot Iran. Na de
val van het keizerrijk wonnen de plaatse
lijke talen aan belang en uiteindelijk
werd alleen in de kerk en op de universi
teit nog Latijn gesproken. Maar toen het
Vaticaan 1965 besloot dat de katholieke
mis ook in de volkstaal mocht worden
voorgedragen verwerd het Latijn tot een
dode taal.
Sylvester geeft toe dat het bezigen van de
taal van de klassieke dichters wat preten
tieus is, maar voegt daaraan toe dat hij
op die manier een beter begrip krijgt van
de teksten komt die hij bestudeert. „We
hoeven ons niet te verantwoorden tegen
over het 'hoi polloi'", zegt hij. „Zonder
dit soort interesses zou de wereld saai
zijn." Om misverstanden te voorkomen:
Hoi polloi is een Griekse uitdrukking. Het
betekent 'het gewone volk'.
elst/anp - De onlangs ontdekte
Gallo-Romeinse tempel in het
Gelderse Eist werd door de Ro
meinen en Bataven gebruikt om
de god Hercules te aanbidden.
Dat hebben archeologen van de
Vrije Universiteit in Amsterdam
vastgesteld na onderzoek van de
resten van de tempel. De resten
liggen onder en naast de huidige
Nederlands Hervormde Kerk in
het Betuwse dorp. De vondst van
de tempel, afgelopen zomer, is
van internationale betekenis, al
dus de onderzoekers.
Volgens de archeologen, die de
onderzoeksresultaten onlangs
bekendmaakten, zijn de over
blijfselen onderdeel van een be
langrijke Romeinse tempel uit
de tweede eeuw na Christus.
Het hele complex mat volgens
de onderzoekers 70 bij 85 meter.
Het indrukwekkende heiligdom
bestond uit een centraal ge
bouw met daaromheen een zui
lengalerij. Buiten, voor de tem
pel, stond het hoofdaltaar. De
onderzoekers gaan er vanuit dat
Hercules in de tempel werd ver
eerd, getuige de vondst van een
steen met de letters 'he' en een
piepklein staafje, dat bijna zeker
onderdeel was van een beeldje
van Hercules.
In de tempel werden onder
meer dieren geofferd. De onder
zoekers hebben veel dierlijke
botresten aangetroffen. Ook
werden 250 skeletten aangetrof
fen die rond de kerk waren be
graven. De overschotten dateren
van de veertiende eeuw tot de
negentiende eeuw. De geraam
ten zijn zorgvuldig bestudeerd
en gedocumenteerd. De onder
zoekers van de Vrije Universiteit
werkten samen met de Rijks
dienst voor Oudheidkundig Bo
demonderzoek (ROB).
De tempel werd rond 100 na
Christus gebouwd, toen het na
bijgelegen Nijmegen stadsrech
ten kreeg van keizer Trajanus.
Het jaartal werd vastgesteld na
datering van houten palen die
als fundering voor de tempel
dienden. Nijmegen was in de
Romeinse tijd een belangrijke
vestigingsplaats, waar onder
meer het Romeinse I
gioen was gelegerd.c
De muren van de tei
perfect bewaard geh
onderzoeker N. Royi
de kwaliteit en omva
vondst van internatil
kenis. De Gallo-Rom I
pel is de grootste die
boven de Alpen is aa
De Romeinse tempe
derde eeuw na Chris
bruik geraakt. Uiteiri
de achtste eeuw eem
kerk over de resten g
De gemeente Overbi
nog niet hoe zij de R
overblijfselen gaat bt
Volgens burgemeesü
man bekijkt de gemé
mogelijkheden, maa
nanciën een grote ro
werden afgelopen zo
resten gevonden van!
Romeinse tempel. 'n
Volgend gaan de arcPss'(
opnieuw aan de slag's*s
het onderzoek zich iPne(
op de omgeving vanj
gemeente wil de omi
de kerk tot archeolo(
ment benoemen.
■i bit
^tiuu
t he
Iksv
leks
maastricht/anp - In de kalksteengroeven rond
Maastricht zijn de fossielen van een bijna 66 mil
joen jaar oude oervogel gevonden. Het is voor het
eerst dat in Europa resten van deze allerlaatste
oervogel zijn ontdekt, die waarschijnlijk tegelijk
met de dinosaurussen is uitgestorven. Dat heeft
het Natuurhistorisch Museum in Maastricht be
kendgemaakt.
De vogel stamt ook af van de dinosaurussen. Die
verwantschap blijkt uit onder meer de staart die
de vogel heeft. De oervogel heeft ook geen snavel,
maar een spitse bek met vlijmscherpe dinotand-
jes.
Amateur-paleontoloog R. Dortangs, die eerder al
de mosasaurus Ber ontdekte, vond de fossielen
ongeveer drie jaar geleden bij toeval in een kalk
steengrot bij Lixhe, net over de grens met België
bij Maastricht. Medewerkers van het Natuur His
torisch Museum haalden oervogelexperts uit New
York en Los Angeles erbij, die na onderzoek kon
den bevestigen dat het om familie van de Ameri
kaanse ichtyomis gaat, een duikende, visetende
oervogel die aan het einde van het Krijttijdperk
verdween.
De in een mergelblok bewaard gebleven vondst
bestaat uit lichte, holle en zeer breekbi j0j
van de vleugel en de poten, een stuk vfo sl
derkaak en drie borstwervels. „De oudL
het fossiel is bijzonder", zegt paleontowe
Schulp van het Natuurhistorisch Must
de allerlaatste 'ouderwetse' vogel die o vg
vonden. Met een ouderdom van ongeuj
miljoen jaar leefde de vogel vlak voor 1 )e
het dinosaurustijdperk." De restanten ,en
gel zijn te zien in het Natuurhistorisch 'on,
Maastricht. 00(
Het onderzoek naar de afstamming va jav
is volgens Schulp de laatste tien jaar in
stroomversnelling gekomen, vooral da*n
ontdekking van bijzondere vogelfossie
na. De evolutie van de vogels uit de vlë
dinosaurussen is langzamerhand goed va]
De vogel die nu bij Maastricht is gevon jjn
volgens Schulp dan ook niet als 'missii
worden beschouwd, want de afsplitsin
dino's en de oervogel vond al eerder p
vondst is belangrijk omdat er een bete ,er
staat van het verdere verloop van de e)
oervogels als ichtyomis en de moderne
legt Schulp uit.
door Henk Hellema
Amsterdam - Het klinkt bijna te
mooi om waar te zijn: een pil die
voor een gebruinde huid zorgt,
de eetlust remt én het seksuele
verlangen verhoogt. Melanotan is
de naam, maar meteen al omge
doopt tot Barbiepil. Al zou het
eerder bedoeld zijn voor Ken,
want het middel bevordert ook
het krijgen van een erectie. Be
langstellenden moeten nog wel
geduld hebben. Er moet nog het
nodige klinische onderzoek wor
den gedaan. Plannen daarvoor
bestaan ook in Amsterdam.
Wie zou op een vroege lentedag
niet al met een gebruinde huid
over de Scheveningse boulevard
willen lopen? Met jaloerse blik
ken op hem of haar gericht? En
dat zonder twee weken Ibiza of
een kuur onder een zonnebank?
Een pilletje doet binnen een
week hetzelfde, beweert het be
drijf EpiTan in Australië. Het is
■bezig met de ontwikkeling van
>eën synthetisch hormoon, dat
huidcellen aanzet tot de vor
ming van pigment. Extra pig
ment geeft onze van nature ble
ke huid die bruine tint, die voor
de meeste mensen nog altijd fa
voriet is. Een onderhuids aange
brachte pil zou gedurende een
periode van zes maanden voor
een gebronsd uiterlijk zorgen.
En minder risico op huidkanker
geven, beweert het Australische
bedrijf.
Bescherming tegen huidkanker
was het oorspronkelijke idee
voor het maken van het hor
moon. Het kwam van onderzoe
kers van de Universiteit van Ari
zona in de Verenigde Staten. Dit
zogenoemde melanocyten sti
mulerend hormoon (MSH) be
vordert de pigmentvorming in
de huid. Meer pigment, zo was
de redenering, beschermt de
huid tegen het schadelijke ultra
violet uit het zonlicht. Als een
inwendig zonnescherm. En
biedt daarmee ook bescherming
tegen huidkanker. Voor met na
me Australiërs is dat een plezie
rige gedachte, aangezien in Au
stralië door het dunner worden
van de ozonlaag de invloed van
schadelijke UV-stralen relatief
groot is. Naar schatting 80 pro
cent van de nieuwe kankerge
vallen in dat werelddeel betreft
huidkanker.
Of,Melanotan het gewenste ef
fect ook werkelijk uitoefent,
moet nog blijken. De werking
bij twintig impotente mannen
wees uit, dat 17 van hen onge
veer drie kwartier na toediening
van Melanotan II een erectie
kregen. Erotische films waren
daarvoor niet nodig.
Het MSH werkt niet direct op
het mannelijke geslachtsorgaan
zelf, zoals Viagra, maar doet dit
via een gebiedje in de hersenen,
de hypothalamus, dat een be
langrijke rol speelt in de com
municatie tussen hormonen en
het centraal zenuwstelsel. Mo
gelijk is dit middel een alterna
tief voor impotente mannen die
niet op Viagra reageren. Het
synthetische hormoon zou niet
alleen het krijgen van een erec
tie stimuleren, maar ook de zin
in vrijen. Dat laatste zowel bij
mannen als bij vrouwen.
In Nederland wordt de ontwik
keling van het middel met be
langstelling gevolgd. Volgens
H.W. Elzevier, als uroloog-sek-
suoloog verbonden aan het
Leids Universitair Medisch Cen
trum, is elke aanvulling om
erectieproblemen op te lossen
toe te juichen. Maar hij wijst er
met nadruk op, dat het krijgen
van een erectie meer is dan al
leen het slikken van een pilletje.
„Ook psychologische begelei
ding is van wezenlijk belang om
mannen van hun erectieproble
men af te helpen."
Zijn Amsterdamse collega R. van
Lunsen, hoofd van de afdeling
seksuologie van het Academisch
Medisch Centrum, is het daar
volledig mee eens. Maar ze zijn
daar toch zeer geïnteresseerd in
Melanotan II. Wellicht al vol
gend jaar start in Amsterdam
een onderzoek naar het effect
van dit middel bij mannen met
een erectiestoornis. Dan moet
ook de dosering nader bekeken
worden. Een deelnemer aan een
klein Amerikaans onderzoek
bleek na toediening van het hor
moon een erectie te krijgen die
acht en een half uur aanhield.
En dat moet geen pretje zijn ge
weest. Het synthetische MSH
kan vooralsnog alleen via een
injectie onder de huid worden
toegediend. Het is dus nog
wachten op een pil. Zowel het
Australische als het Amerikaan
se bedrijf zijn doende met kli
nisch onderzoek. Bijwerkingen
zijn nog weinig gemeld, of het
zou het tegengaan van acne en
een vermindering van de eetlust
moeten zijn. Gevoegd bij een
bruine huid en een verhoging
van de seksuele energie zou Me
lanotan wel eens tot een gewilde
lifestyle-drug kunnen uitgroeien.
Als het ooit op de markt komt.
Naar verluidt werkt acteur/regisseur Mel Gibson (links) aan een film over Jezus
waarin uitsluitend Latijn en Aramees wordt gesproken. Dit past bij de toenemende
populariteit van het Latijn als gesproken taal. Foto: EPA/Alessia Paradisi
onder meer de universiteit van Leuven in
België, een middelbare school in het Ita
liaanse Campania en de Notre Dame
universiteit en de universiteit van Ken
tucky in de Verenigde Staten.
Volgens Dirk Sacre van de universiteit
van Leuven wint het gesproken Latijn
duidelijk aan populariteit. Steeds meer
docenten uit het middelbaar onderwijs
geven zich op voor zijn werkgroep. „Ik
zou niet zeggen dat er tegenwoordig veel
Latijn wordt gesproken op school, maar
wel steeds meer", zegt Sacre. „In heel
Europa en in de Verenigde Staten wor
den meer en meer werkgroepen aange
boden en een groeiend aantal docenten
probeert het Latijn als levende taal te on
derwijzen." Maar de afkeer van en weer
stand tegen deze methode blijft onder de
conservatievelingen zeer groot, verklaart
Sacre.
Echte liefhebbers van het Latijn laten zo
af en toe een Latijnse uitdrukking vallen
in alledaagse gesprekken, zegt Nicholas
Sylvester, een student aan de universiteit
van Harvard die de afgelopen zomer de
lessen van Foster heeft bijgewoond. 'Hal
lo' wordt 'salve', 'ik weet het niet' wordt
'nescio' en 'ne fle' betekent 'maak je geen
zorgen', of letterlijk 'huil niet'.
De leerlingen van Foster zijn divers. Zo
zaten in de klas van deze zomer Gret-
chen Triulzi, een 62-jarige moeder van
zes kinderen die de studie van de taal die
zij als kind zo waardeerde weer wilde op
pakken, en Sophie Hanina, een 18-jarige
Wie zou niet door het leven willen gaan als Ken en Barbie: gebronst, slank en sensueel? Op dit moment
wordt een pil ontwikkeld die dit alles binnen handbereik lijkt te maken. Foto: Archief
van het synthetische hormoon
is duizend maal sterker dan het
van nature voorkomende MSH.
Maar niet vergeten moet wor
den, dat vooral ook een verdik
king van de huid bescherming
tegen schadelijke UV-stralen en
daarmee tegen huidkanker
biedt. Die versterkte pigmenta-
tie heeft echter het voordeel, dat
men zonder veel moeite bruin
wordt. Zegt de firma EpiTan.
Het bedrijf is zeer optimistisch
en denkt Melanotan binnen
twee tot drie jaar op de markt te
kunnen brengen.
Maar het hormoon heeft nog
een opmerkelijk effect. Althans
een iets gewijzigd broertje van
het synthetische hormoon, Me
lanotan II, aanvankelijk ook be
doeld om een bruine huid te be
zorgen. Toen een mannelijke
medewerker van de Universiteit
van Arizona dit middel kreeg
toegediend, bleek hij spontaan
een erectie te krijgen. Licentie
voor deze versie van het MSH is
in handen van het Amerikaanse
bedrijf Palatin. Nader onderzoek
O
alc
is d
in d<
Een archeoloog meet een muur van een oude tempel in Eist. Het heiligdom behoort tot de
nu toe bekende Gallo-Romeinse tempelcomplexen ten noorden van de Alpen.
Foto: ANP/Vincent Jannink
