PRINS CLAUS
'Verbouwing'
residentie
voor afscheid
1
Eerbied voor prins-gemaal op A4
Het is tijd voor
de Beschermings
hypotheek.
Paleis bijna klaar voor laatste eer
Koningin Elizabeth niet naar begrafenis ]y[et balseming Oranjetraditie voortgezet
De route van Den Haag naar Delft
Wensen Claus
vóór etiquette
lort
;ne op
[Iet CDA heeft de
oor een nieuwe
ter gisteren ge
speet voor en me-
koningin Beatrix
iden van het ko-
j. De presentatiebij-
met de kandidaten
jjsterveldt en Jan
tien opgeschort tot
jag dat prins Claus
set in het familiegraf
/neldde het CDA
lop de
[gelast
De kermis op de
is afgelast.
»t stadsdeel Amster-
im gisteren beslo-
nis zou, traditiege-
herfstvakantie, van
jt 20 oktober ge-
rden, pal voor het
hoofdstad. Het
igt wegens het over-
e prins terughou-
imet feestelijkheden
dinsdag 8 OKTOBER 2002
met
Stijn
door Cees van Hoore
nieuw-vennep In wegrestaurant La Place
tussen Nieuw-Vennep en Hoofddorp
verdrongen gisterochtend talloze foto
grafen enkele lunchklanten die nietsver
moedend aan raamtafeltjes zaten te eten.
Sommigen zaten bijna met hun elleboog
in andermans gebonden tomatensoep,
zo graag wilden ze bij het raam komen.
Een raam dat een panoramisch uitzicht
biedt op de A4, de snelweg waarover het
stoffelijk overschot van Zijne Koninklijke
Hoogheid Prins Claus van het AMC in
Amsterdam op fluisterstille banden naar
Paleis Huis ten Bosch in Den Haag werd
gebracht.
„Of ik speciaal voor Claus naar dit res
taurant ben gekomen?", zegt een Rotter
dammer. „Welnee, we hoorden het toe
vallig op de radio. Wat een heisa. Worden
de opritten afgezet? Dat moeten ze voor
mij eens doen als ik in een file zit. Niet
dat ik Claus niet aardig vond, hoor. Hij
was een fijne kerel."
Bij de benzinepomp die door de ruiten
van het wegrestaurant is te zien, verza
melen zich steeds meer mensen. Eentje
zelfs met een oranje paraplu. Het verkeer
op de A4 wordt langzaamaan minder.
Maar het duurt zeker tot kwart voor één
voor de weg een geheel verlaten aanblik
biedt en in de verte de lijkauto in zicht
komt. Voorafgegaan door een drietal mo
toragenten, schrijdt de wagen langzaam
voort, alsof er een sterke tegenwind staat.
Erachter kruipen de volgauto's met de
drie prinsen - Willem-Alexander, Johan
Friso en Constantijn - en het personeel.
Daarachter een cordon dat de achterop
komende auto's tegenhoudt. Een indruk
wekkend gezicht Een zee van koplam-
plichten cüe Prins Claus volgen. Duizen
den schelle zonnetjes in een motregen
die de lak van de lijkwagen bespikkelt.
Het geroezemoes in het restaurant houdt
op. De messen en vorken zwijgen. Buiten
neemt een vrachtwagenchauffeur zijn
pet af. Een seconde of vijftig en dan is het
voorbij. Dag, geliefde prins, we hopen
datje nooit meer een stropdas hoeft te
dragen, dat je peluw zacht en poezelig zal
zijn als de snuit van een leeuwenjong.
Een Haarlemse taxichauffeur start zijn
wagen. „Ik kwam hier toevallig langs en
ben even gestopt, ja. Wat moet ik ervan
zeggen. Net als andere doden moet ook
een prins van A naar B." In een auto er
naast zit een Hagenaar een hamburgertje
te eten. „Bij Zeeburg kwam ik ineens
achter de stoet terecht. Samen met nog
honderden andere automobilisten. Een
vreemde ervaring. Net alsof we ineens al
lemaal familie van hem waren."
Geleidelijk komt het gewone verkeer op
de A4 weer op gang. Auto's razen voorbij.
En overal in het land dweilen vlaggen,
halfstok, de regen op.
is Constantijn,
oon van prins
beslissen wat er op
'lag moet gebeuren
s£vertoon in het land.
is vrijdag jarig en
13 jaar. Het is ge-
at overheidsinstan-
top hijsen bij ver-
an de koninklijke fa-
.deze week hangt de
jc wegens het overlij-
ms Claus. Het is vol-
csvoorlichtings-
jüet duidelijk wat er
jioet gebeuren.
1 eeft overleg plaats
<s. Het ministerie
jandse zaken laat
deze week we-
jesloten is en hoe de
^loeten handelen.
kj
landen
iners
Jederlandse deelne-
WK wielrennen in
:n rouwbanden
ling van het o verlij-
is Claus. Dat heeft
foerder van de Ko-
?derlandse Wielren
»n bekendgemaakt
1 itelstrijd begint van-
e individuele tijdrit
Het eve-
giirt tot en met zon-
^derlands elftal
isdag 16 oktober in
joon de EK-kwalifi-
tegen Oostenrijk,
^amateurvoetbal wor-
lend weekeinde geen
jast wegens het over-
jrins Claus.
De stoet met de lijkwagen op de A4, ter hoogte van Nieuw Vennep, op weg naar Huis ten Bosch in Den Haag. Foto: ANP/Koen Suyk
den haag/anp - De omgeving
van paleis Noordeinde in Den
Haag is gisteravond veranderd in
een geschikte plek waar later in
de week mogelijk duizenden
mensen afscheid kunnen nemen
van prins Claus. Een brede straat
achter de paleistuin is volledig af
gezet en voorzien van dranghek
ken. Er komen ook portocabins te
staan met plaats voor onder
meer een eerstehulppost en toi
letten.
De gemeente Den Haag geeft
'gewone' Nederlanders die prins
Qaus van donderdag tot en met
zondag de laatste eer willen be
wijzen het advies om met het
openbaar vervoer naar paleis
Noordeinde te komen. In ver
band met de rouwplechtighe-
den zijn enkele wegen rondom
het paleis en de paleistuin tot en
met volgende week dinsdag af
gesloten. Het openbaarvervoer
bedrijf HTM zet tussen het Cen
traal Station en paleis Noordein
de pendelbussen in.
De buurtbewoners worden van
daag per brief geïnformeerd
over wat hen de komende dagen
te wachten staat. Dat laatste
geldt ook voor bewoners en on
dernemers langs de route die de
uitvaartstoet volgt. De bevolking
krijgt vanaf donderdag gelegen
heid om op paleis Noordeinde
de rouwkamer te bezoeken. Met
dranghekken worden de belang
stellenden over de Prinsessewal
en een deel van de Veenkade
naar de ingang van de paleistuin
geleid. Na een korte wandeling
door de paleistuin komen ze te
recht in het vertrek waar het li
chaam van prins Qaus ligt op
gebaard.
Prins Qaus zou vanmiddag
overgebracht worden naar pa-
Paleis krijgt rolstoellift
Paleis Noordeinde krijgt tij
delijk een rolstoellift voor
gehandicapte mensen die
afscheid willen nemen van
prins Qaus, zo heeft een
woordvoerder van de Rijks
voorlichtingsdienst gezegd.
Een aannemer is druk aan
het werk om de lift donder
dag - wanneer de bevolking
de rouwkamer kan bezoe
ken - klaar te hebben. Het
paleis is nu alleen te betre
den via een trap. De majes
teit staat er echter op dat ie
dereen die dat wil haar echt
genoot een laatste groet kan
brengen. Daarom worden er
voorzieningen getroffen in
en bij het paleis.
leis Noordeinde. Staatshoofden,
ambassadeurs, politici en ande
re hoogwaardigheidsbekleders
krijgen vervolgens als eersten de
kans om afscheid te nemen van
de prins.
De gemeente Den Haag is giste-
ren, net als Delft, begonnen met
het opknappen van het straat
beeld. In verband met de uit
vaart van prins Qaus, volgende
week dinsdag, worden opgebro
ken straten gedicht en bouw
plaatsen 'aangekleed', aldus een
gemeentewoordvoerder.
Het wordt nog een fors karwei
om het traject van de rouwstoet
binnen een week rijklaar te krij
gen. De infrastructuur in het
centrum van Den Haag onder
gaat al geruime tijd op meerdere
plaatsen grote renovatiewerk
zaamheden.
rijswuk/anp - Het is nog niet duidelijk wie de uit
vaart van prins Claus bijwonen. Koningin Eliza
beth van Groot-Brittannië in ieder geval niet, zo
heeft Buckingham Palace gisteren laten weten. Ze
is dan in Canada. Wie van het Engelse konings
huis wel naar Nederland afreist, is nog niet be
kend.
Het is nog niet bekend wie van het Zweedse ko
ningspaar naar de bijzetting komt, maar volgens
een woordvoerster is het 'vrijwel zeker' dat de
Zweedse koninklijke familie vertegenwoordigd is.
Het Zweeds koningspaar onderhoudt vriend
schappelijke banden met de Oranjes.
Een woordvoerster van La Zarzuela, het paleis van
het Spaans vorstenpaar, zegt in een reactie dat alle
agenda's worden omgegooid om iemand te kun
nen afvaardigen naar de uitvaart. Wie dat wordt, is
nog niet bekend. Net als het Zweeds koningspaar,
hebben de Spaanse koning Juan Carlos en zijn
vrouw Sofia warme banden met het Nederlands
vorstenhuis.
nformatie
d»eristen
k
am - De Nederland-
k voor Toerisme gaan
/(je de komende week
^•land willen komen,
eji over het overlijden
Via de kanto-
fjuitenland en het in-
Jóerisme Recreatie
(TRN) onder andere
0^i dat toeristen die
bezoeken, dat beter
Tide week dinsdag
TRN heeft 17 bu-
buitenland, waar
giformatie kunnen in-
jq-er een vakantie in
„We laten ze weten
eiand er dezer dagen
ie(s uit ziet", zegt een
kjdef.
:n
tfi
°t museum
uitvaarten
Het stedelijk muse-
Insenhof in Delft
"""laag een tentoonstel-
Dninklijke uitvaarten,
ie "Vorstelijke uitvaar-
en hoe leden van het
huis sinds de moord
ejde Zwijger in 1584
<rPt in de Nieuwe Kerk
pimte waar mensen
/Jeanceregister kunnen
gijn vitrines ingericht
originele prenten,
^chiefs tukken. De
ijine is gewijd aan het
/prins Claus,
aanstelling laat niet al-
eefoe Delft de laatste
in/voor de koninklijke
dfld, maar ook hoe in
mr eeuwen de bijzettin-
it meer allure kregen.
je je laatste uitvaarten,
gin Emma en prins
gea 1934 en van konin-
jimina in 1962, zijn
n&n gemaakt. Een com-
i die beelden is te zien
/j^ieentearchief, even-
Je Oude Delft. "Vorste
llen' is te zien tot en
fdag, de dag voordat
in de Nieuwe Kerk
;ezet.
rijswijk/anp - De route van de
uitvaartstoet voor prins Claus
leidt van paleis Noordeinde
naar de Nieuwe Kerk in Delft.
De rijtuigen rijden van Den
Haag via Rijswijk naar Delft.
Volgens de Rijksvoorlichtings
dienst ligt de route in beginsel
vast, maar kunnen er tot op het
laatst wijzigingen in worden
aangebracht.
Vanaf paleis Noordeinde gaat de
lijkkoets, gevolgd door een of
enkele leden van de koninklijke
familie onder escorte via de
Heulstraat naar de Kneuterdijk
en verder naar Buitenhof en
Spui. De route gaat verder over
het verkeersplein Rijswijkseplein
naar Rijswijk. Na de Haagweg en
Rotterdamseweg volgt de stoet
de Laan van Hoomwijck, Singel
en Poortweg.
Bij het Instituut Defensie Leer
gangen (IDL) in de wijk Ypen-
burg maakt de stoet een korte
stop. Daar vindt de formatie van
de totale stoet plaats. Daarin
voegen zich dan de overige le
den van het koninklijk huis die
per auto naar het IDL zijn geko
men.
De rijtuigen en escortes vervol
gen hun weg over de Vrijenban-
selaan en Wateringse Vest naar
het Noordeinde in Delft. In het
oude centrum van Delft gaat het
gezelschap over de Oude Delft,
Nieuwstraat en Cameretten naar
de Markt. Langs het Raadhuis
aan de markt komt het stoffelijk
overschot aan bij de Nieuwe
Kerk. Tot aan het IDL worden
de stoffelijke resten van Claus
begeleid door een bereden es
corte van de politie Haaglanden,
bereden ere-escorte Koninklijke
Marechaussee, bereden ere-es
corte politie en een rijknecht
majoor en twee keer een rij
knecht. Dan komt de lijkkoets.
Dan volgen twee bereden adju
danten van de koningin, een
bloemenrijtuig, een bereden
ere-escorte van de cavalerie en
een volgrijtuig.
Na het Defensie-instituut ziet
het gevolg er als volgt uit: een
bereden escorte van politie
Haaglanden, een militair ere-es
corte te voet, een bereden ere-
escorte van de Koninklijke Ma
rechaussee, een bereden ere-es
corte van de politie, een rij
knecht-majoor plus twee rij
knechten en de lijkkoets.
Tot slot komen er twee bereden
adjudanten van de koningin,
een bloemenrijtuig, een bereden
ere-escorte van de cavalerie,
volgkoetsen en een militair ere-
escorte te voet.
door Rudi Buis
den haag - Het lichaam van prins Claus is
vrijwel direct na zijn overlijden in het Aca
demisch Medisch Centrum in Amsterdam
gebalsemd. Daardoor blijft het lichaam van
de prins voor langere tijd in goede conditie.
Het balsemen van overledenen is in Neder
land officieel verboden omdat lichamen
moeten kunnen ontbinden. Leden van het
koninklijk huis vallen echter niet onder die
wet, zodat ze ook niet per se binnen vijf da
gen hoeven te worden begraven. Zo krijgt
het volk de gelegenheid om afscheid te ne
men van prins Claus.
Balsemen is eigenlijk niets anders dan het
inbrengen van een conserverende vloeistof
in het lichaam. Bij een intact bloedvatensys
teem bereikt deze vloeistof iedere plaats in
het lichaam. De vloeistof doodt de bacteri
ën, zodat het lichaam wordt gefixeerd en
stevig aanvoelt. De behandeling zorgt er
voor dat het lichaam langer 'goed' blijft. Ook
behoudt de overledene zo zijn 'natuurlijke
blos'.
Balsemen moet binnen enkele dagen na het
intreden van de dood gebeuren. Prins Qaus
is al meteen in de nacht na zijn overlijden
gebalsemd. Een goede zaak, vindt J. Schu-
rink, beheerder van het mortuarium in het
Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam.
„Want al twee uur na het overlijden komen
de bacteriën in het lichaam, voornamelijk in
de darmen en de maag, in actie. Dan begint
de versterving, zoals wij zeggen." Hoe snel
ler het lichaam daarna wordt gebalsemd,
des te beter de overledene er uit blijft zien.
Voor het balsemen zoeken de artsen tegen
woordig meestal bloedvaten in het been op.
Met een afzuignaald en een pomp wordt het
bloed uit het lichaam gehaald en met een
andere naald wordt een verdunde chemi
sche oplossing in het lichaam gebracht. De
ze oplossing bestaat onder meer uit formali
ne in combinatie met alcohol. Zo blijft het
lichaam van de overledene op een gemak
kelijke manier zonder koeling bewaard.
Hoewel het in Nederland wettelijk verboden
is om lichamen te balsemen, zijn er naast
leden van het koninklijk huis nog meer uit
zonderingen mogelijk. Overledenen die in
het buitenland worden begraven worden
ook vaak gebalsemd om het lichaam langer
intact te houden. Sommige luchtvaartmaat
schappijen of landen waar het lijk wordt in
gevoerd eisen zelfs dat het lichaam wordt
gebalsemd.
Het balsemen stamt van oorsprong uit de
Oud-Egyptische cultuur. In de prehistorie
begroef men de doden gewikkeld in matten
of dierenhuiden in het zand van de woes
tijn. In een dergelijke omgeving werd al het
vocht aan de weefsels van het lichaam ont
trokken, waardoor er natuurlijke mummies
ontstonden.
Later legden de Egyptenaren de doden in
kisten en bouwden ze daar graven voor.
Daarin rotten de lijken weg, terwijl het vol
gens de oude geloofsvoorstellingen van de
Egyptenaren juist van belang was dat het
aardse lichaam goed intact bleef.
Daarom werd er daarna geëxperimenteerd
met het wikkelen van lichamen in linnen
doeken, waarbij de organen uit borst- en
buikholten werden verwijderd. Later, in de
zevende eeuw na Christus, raakte het balse
men in Egypte in onbruik. Toch bleef deze
methode van 'conserveren' bestaan en heb
ben artsen de laatste decennia tal van tech
nieken met chemische oplossingen uitge
vonden Waarmee lichamen van overledenen
kunnen worden gebalsemd.
De laatste Oranje die werd gebalsemd was
Koning Willem Dl in 1890. Koningin Wilhel-
mina is op eigen nadrukkelijk verzoek niet
gebalsemd. Het conserveren van het stoffe
lijk overschot bleef ook achterwege bij haar
man Hendrik en bij koningin-moeder Em
ma.
In het verre verleden lag er vaak een lange
tijd tussen het tijdstip van overlijden van
een lid van het Huis van Oranje en de bijzet
ting in de Nieuwe Kerk in Delft. Het duurde
bijvoorbeeld ruim zeven maanden voordat
het gebalsemde lichaam van Louise de Co-
ligny, de vierde vrouw van Willem van
Oranje, in Delft haar laatste rustplaats vond.
Het bijzetten van prins Maurits fiet vijf
maanden op zich wachten.
Met het balsemen van prins Qaus wordt
een oude Oranjetraditie voortgezet. Uit ar
cheologisch onderzoek in Breda is gebleken
dat ook de voorvaderen van Willem van
Oranje al werden gebalsemd, destijds met
welriekende kruiden. Het lichaam werd na
het verwijderen van hart en organen gevuld
met hars en bijenwas.
Van de balseming van de in 1584 vermoorde
Willem van Oranje is een uitgebreide be
schrijving bewaard gebleven van de Delftse
geneesheer Pieter van Foreest en diens col
lega Comelis Buysen. De lijst met gebruikte
middelen vermeldt onder meer aloë, marjo
lein, lavendel, kruidnagelen en nootmus
kaat Van Foreest dacht door de balseming
het lichaam acht tot tien jaar te kunnen
conserveren.
den haag/anp - Het karakter
van de uitvaart van prins Qaus
is voor een groot deel afhanke
lijk van zijn laatste wensen. Dit
zegt Oranjekenner en etiquette-
specialist R. van Ditzhuyzen.
Gewoonlijk worden leden van
het koninklijk huis na hun over
lijden per koets van paleis
Noordeinde naar het familiegraf
gebracht. „Maar als de prins
graag een auto had gewild, dan
zou dat wel kunnen", zegt ze.
Kledingvoorschriften behoren
ook tot de etiquette. De hofda
mes dragen de komende week
sobere, donkere kleding en de
mannelijke leden van de hof
houding dragen een zwarte das.
Ook de geüniformeerde militai
ren aan het hof tonen hun rouw
door een zwarte band om hun
linkerbovenarm te dragen. Ver
der is het gebruikelijk dat politi
ci zich wat somberder kleden.
„Ik zag Rosenmöller met een
das", zegt Ditzhuyzen. „Ik hoop
anp - bron: RVD dat Heinsbroek dat ook doet.
(advertentie)
Het is tijd voor de Rabobank.
Rabobank
Instituut Defensie
Uffgangen
PUNACKER
BERKELENRODENRUS
3 km
Route koninklijke uitvaartstoet
De lijkkoets vertrekt dinsdagochtend 15 oktober, gevolgd door een
enkele leden van de koninklijke familie, van Paleis Noordeinde in
Den Haag naar de Nieuwe Kerk in Delft. De complete route
(onder voorbehoud): voorzijde Paleis Noordeinde - Heulstraat
Kneuterdijk - Buitenhof - Spui - Rijswijkseplein -
Rijswijkseweg - Haagweg - Rotterdamseweg - Laan van
Hoornwijck - Singel - Poortweg - Instituut Defensie
Leergangen (hier sluiten overige volgrijtuigen en
escorte aan) - Poortweg - Vriienbanselaan -
Wateringse Vest - Noordeinde - Oude Delft -
Nieuwstraat - Camaretten - rond Raadhuis -
rond Markt - Nieuwe Kerk.
